KARANTIN BEGONA O‘ TLAR Reja: 1.Zarpechak o‘tish yo‘llari, rivojlanish xususiyatlari, karantin kurash tadbirla ri. 2.Kakra. O‘tish yo‘llari, rivojlanish xusuiyatlari, karantin kurash tadbirlari. 3.Ambroziya, turlari strigalar va CHIZIQSIMON ituzum o‘tish yo‘llari, rivojla nish xususiyatlari, karantin kurash tadbirlari.

Zarpechak — S u s uta app . (zarpechaklar oilasi- S u s utat ae) Dunyo florasida zarpechakning 274 turi xisobga olingan, va dunyoning x a mma mamlaktlarida tarkalgan. Zarpechakparazit o‘ simlik u ildiz va bargga ega emas, o‘ zida ipsimon kuchli shoxlangan poya namoyon kiladi. Gulaganda poyasi gullar bilan kalin koplanadi, gullar popuksimon t o‘ pgullarda yoki zich bolichalarda yi g‘ iladi. Mevasi k o‘ sakcha b o‘ lib unda 1 dan to 4 tagacha uru g‘ x o sil b o‘ ladi. Uru g‘l ari dumalok yoki not o‘g‘ ri bur- chaksimon shakllarda, 2 tarafdan zich tomonli. Uru g‘ usti g‘ adir-budir lupa ostida k o‘ rganda jilvirli ko g‘ ozni eslatadi. Zarpechak x o‘ jayin o‘ simlik xisobiga yashaydi. Poyasi o‘ simlikni o‘ rab oladi va uining maxsus o‘ simtasi-gaustoriylari bilan o‘ simlik ozikalarini s o‘ rib oladi. Ular asosan ikki pal lalilar sinfining o‘ tsimon o‘ simliklarida parazitlik kiladilar. Lekin xar bir turning uzini maxsus zararlov o‘ simliklari bor. Zarpechak uruglari va poya bulaklaridan kupayadi. Asosiy tarkalish manbai kishlok x o‘ jaligi ekinlarining ifloslangan uru g‘ lik, yana shunday ifloslangan xashak, lub tolali ekinlar poyasi va boshkalardir. Idish, kishlok x o‘ jaligi mashinalari, transport vositasida, xayvonlar va kushlar yordamida xam zarpe chak uruglari tarkalishi mumkin. Dala zarpechagining ochilmagan kurtaklari shamol va suv yordamida xam tarkaladi.(4) Zarpechak kishlok xujaligi ekinlari xosilining kuplab yukotilishiga sabab buladi. Zararlangan usimlik avval o‘ sishdan kol ad i, keyin esa sargayadi va xalok buladi. Markaziy Osiyo dav latlarida aloxida yillarda zarpechak tufayli 50% dan ortik be da xosili y o‘q otilgan. Zarpechakdan kanop, tamaki, lavlagi va sabzavot ekinlari kuchli zarar kuradi. Zarpechak tarkibida kus- kudin alkaloidlari va kustalin saklaydi. xayvonlar zarpechakli xashakni yeganda ularda ich ketish kasalligi kuzatiladi.

Karantin tadbirlari va kurash choralari. Dalani zarpechakdan tozalash komleks profilaktikani agrotexnik va kimyoviy kurash choralarini kullashni talab kiladi. Ekishda fakat tozalangan uruglarni ekish kerak. Tuprokka fakat tUla chirigan gunglardan foydalanish kerak. Ekinlar ekishda turri almashlab ekishga amal kilmok lozim, bunda zarpechak bilan zararlanmaydigan yoki kam zararlaydigan - galla, kungabokar, kanop, kovok va boshkalardan ekish kerak. Zarpechakning tarkalishini oldini olishda chorvani zarpe chak bilan kuchli ifloslangan dalalarga utlatish uchun kUyib yubormok yaramaydi. Zararlangan ekin manbaini zarpechagi bilan birga urib olib, usha joyni Uzida kuritib, shu x o‘ jalikdagi chorvaga yem uchun beriladi. Bunda Urib olganda begona utlar gullamagan davri ya’ni gullaguncha bulgan davrda Urib olinadi. Maydon esa gerbitsi d bilan ishlov beriladi yoki xaydaladi. Biologik kurash choralari. Zarpechakk karshi Alternaria cuscutacedae Rud . Zamburu g‘ i xam yaxshi ta’sir kiladi. Undan tashkari Smicvonyx uzunburini va xavol xosil kiluvchi chivini miniruyu щ aya Kakra — as roptieon repens » yoki pushti rang kakra — A r e r icris ( astra - lar oilasi - A steraceal). chivini - Me 1 a nogromii a cuscutae zarpechak uchun yukori akgivlikka ega . Poyasi turri , q irrali , shoxlangan , barg bilan kuchli q oplangan b o‘ yi 20-40 sm b o‘ ladigan o‘ simlik . Barglari o‘ tirgan , pastki barglari yorilgan yoki tishsimon , tepa barglari q irrali , bir savatli , aylanasimon shoxning oxirida joylashgan . Gullari ikki jinsli naysimon q izil-pushti rang gultojli: xar q aysi savatchada 2 dan to 26 gacha uru g‘ band ri- vojlanadi, bitta o‘ simlikda 700 tagacha savatcha yetilishi mumkin. Uru g‘ toj ( pkak ) dan oson tushadi , u zich , tekis , silli q . yoki bu - rishi q yalan g‘ och , tuxumsimon shaklda b o‘ ladi .

Kakraning vatani-Markaziy Osiyodir, Afrikadan tash q ari xamma kontinentlarda tar q algan. Kakra —k o‘ p yillik o‘ simlik. U ildiz uru g‘ i, ildiz bachkila-ri va ildizpoyasidan k o‘ payadi. Uning uru g‘ dan k o‘ payishi karantin nazoratda rol o‘ ynaydi. Uru g‘ o‘s uvchanligi 3-4 yil mobaynida sa q lanadi Ularning o‘ sishi uchun yu q ori namlik va tupro q xarorati talab q ilinadi. Kakra x a ydalma q atlam q alinligida ancha intensiv o‘ sadi, lekin bunday o‘ sish xususiyati fa q at 2-3,5 sm chu q urlikda b o‘ lishi mum kin. Undan xam chu q urdagi uru g‘ lar una olmaydi. Kakra rivojlani щ va xalok b o‘ lishi ildiz va ildiz bachki-laridan o‘s gan novdalar ayni q sa axamiyatga ega. Ona o‘ simlik at-rofida kakra bachki k o‘ chatlar kakrazor x o sil q iladi. Aloxida kakrazorlar birlashib 1 m 2 da 400 tagacha poya b o‘ lgan zich b o‘ lgan maydon x o sil q iladi. Ayni q sa namsizlikda kakra ildizlari bir necha yilga tinim x o latiga ketadi. Novdalar x o sil q ilishi va rivojlanishi erta bax o rdan boshlanib kech kuzgacha davom etadi. Kakraning gullashi may va iyunda, mevalashi esa iyun-iyuldadir. Odatda g‘ alla ekinlarini yi g‘ ishtirib olish davriga yetilgan uru g‘ larni x o sil q ilib ulguradi. Kakra xamma ekinlarni, bo g‘ larni, tokzorlarni, o‘ tlo q va yaylovlani ifloslaydi. Kanal b o‘ ylari, asfalt y o‘ l yo q alarida juda m o‘ l o‘ sadi. Kakra ildizidan toksinlar ajratib madaniy o‘ simliklarning xalok b o‘ lishiga sabab b o‘ ladi. Karantin tadbirlar va kurash choralari. Kakraga q arshi ku- rashishda agrotexnika kurash choralari ayni q sa axamiyatlidir. Bunda, turri almashlab ekish, tupro qqa ishlov berish, ekinni rivojlanishi uchun sharoit yaratish kerak. Ba’zida yaxshi ishlov berilgan shudgor xdm begona o‘ t nobud

b o‘ lishini ta’minlay ol maydi. Shuning uchun kakra bilan kuchli ifloslangan yerlarda be- gona o‘ tni bir necha yillarda y o‘q otish uchun maxsus almashlab ek ish qo‘ llaniladi. Misol uchun q uyidagicha almashlab ekishni qo‘ llash mumkin: 1) q ora shudgor 2) kuzgi javdar (k o‘ k yem uchun) 3) kuzgi bu g‘ d o y g‘ alla uchun 4) q ora shudgor 5) kuzgi bu g‘ doy don uchun 6) kuzgi javdar k o‘ k yem uchun.(4,3,5) Xamma dalalarda kuzgilarni yi g‘ ishtirib olgandan keyin t upro qq a yarim shudgo r ishlov beriladi. Biologik kurash choralari: kakraga q arshi eng samarali ger- bifag kakra nematodasi-Ra r a nguina picridis r angsi z xisoblanadi undan tash q ari kakra biti —Asega as r or tilon , kakra kurtak gallitsalari xam bor. Kimyoviy preparatlari: Makkaj o‘ xorida to makkaj o‘ xori un- gunga kadar simazin 80 % li (1,9-7,5 kg/ga) yoki 50 % lisi 3-12 kg/ga, atrazin 50 %li 3-8 kg/ga. Ambroziya burganbargi –A mbrosia artemisifola L . (astralar — A steraceae oilasi ). Ambroziya tash q i k o‘ rinishdan oddiy shuvo q ni eslatadi. Uning b o‘ yi 10 sm dan 2,5 m gacha boradi. Shoxlari tur l i burchakli shoxlanadi i ldizi kuchli shoxlangan o‘q ildiz, yer osti g a 4 m gacha kirishi mumkin. Barglari bandli, patsimon. U bir uyli o‘ simlik. Erkak gullari beshtishli, sari q rangli, 5-25 ta guldan savatchaga yi g‘ ilgan, tepa shoxda bosho q k o‘ rinishida b o‘ ladi. Onalik gullari barg k o‘ lti g‘ ida yoki otalik gullari asosida 2-3 tasi bir joyda b o‘ lib joylashadi. Uru g‘ lari yol g‘ on meva, asosiy ponasimon si q ilgan 5-10 ta kichik va bitta katta tikanlidir. Mevasining uzunligi 2,2-5,1 mm, eni 1,5-2,5 mm. Ambroziyaning gul lashi va meva tugishi iyuldan avgustgacha ch o‘ ziladi, uru g‘ lari av gust va sentyabrda x o sil b o‘ ladi. Ambroziya burganbargining vata n i — Shimoliy Amerikadir. U k o‘ pgina mamlak a tlarda Yevropada,