logo

Ko’phadlar ustida amallar bajarish komandalari

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

63.8583984375 KB
Mavzu: Ko’phadlar ustida amallar bajarish komandalari. 
Reja:
1. Maple muhiti haqida tushuncha.
2. Maple muhitida ko’phadlarni soddalashtirish komandasi.
3. Maple muhitida qavslarni ochish kopmandalari.
4. Maple muhitida ko’phadlarni ko’paytuvchilarga ajratish.
5. Ifodalarni birlashtirish, o’xshash hadlarni ixchamlash komandalari. Maple muhiti haqida tushuncha.
Maple muhiti 1980-yilda Waterloo, Inc (Kanada) firmasi 
tomonidan yaratilgan. Bugungi kunda uning quyidagi versiyalari 
mavjud: Maple 5, Maple 6, Maple 7 va hk.
Maple da belgili ifodalashlar bilan ishlash asosini sxema yadrosi 
tashkil qiladi. U belgili ifodalashlarning yuzlab bazaviy funksiya va 
algoritmlaridan iborat. Shu bilan birga operator, buyruq va 
funksiyalarning asosiy kutubxonasidan iborat.
Umumiy hisobda Maple 5 da 2500 ta, Maple 6 da 2700 ta, Maple 7
da 3000 ga yaqin funksiyalar mavjud. Bu shu narsani anglatadiki, 
ko’plab masalalarni sistema bilan to’g’ridan-to’g’ri muloqot tarzida 
yechish mumkin bo’ladi.
Maple dasturlashsiz katta hajmdagi masalalarni yechish 
imkoniyatiga ega. Faqat masalalarni yechish algoritmini yozish va uni 
bir necha bo’laklarga bo’lish kerak. Bundan tashqari yechish 
algoritmlari funksiya va sistema buyruqlari ko’rinishida hal qilingan 
minglab masalalar mavjud. Maple matematik va injener-texnik 
hisoblashlarni o’tkazishga mo’ljallangan dasturlashning integrallashgan
tizimi hisoblanadi. U formula, son, matn va grafika bilan ishlash uchun 
keng imkoniyatli tizimdir.
Paket foydalanish uchun ancha qulaydir. Uning interfeysi 
shunchalik qulay qilinganki, undan foydalanuvchi dastur varag’i bilan 
xuddi qog’oz varag’i singari ishlaydi. Unga sonlar, formulalar, 
matematik ifodalar va hokozalarni yozadi.
Maple tizimi matn muharriri, kuchli hisoblash va grafik 
prosessoriga ega. Matn muharriri matnlarni kiritish va muharrirlash uchun 
ishlatiladi. Matnlar izohlardan iborat bo’lib unga kiritilgan matematik 
ifodalar bajarilmaydi. Matn so’zlar, matematik ifoda va formulalar, 
maxsus belgilar va hokozalardan iborat bo’lishi mumkin. Maplening 
asosiy xususiyati matematikada umumiy qabul qilingan belgilarning 
ishlatilishidadir.
Hisoblash prosessori keng imkoniyatga ega. U murakkab 
matematik formulalar bo’yicha hisoblashlarni bajaradi. Ko’plab 
matematik funksiyalarga ega bo’lish bilan birga, qatorlar, yig’indi, 
ko’paytma, hosila va aniq integrallarni hisoblash, kompleks sonlar 
bilan ishlash, hamda chiziqli va chiziqli bo’lmagan tenglamalarni 
yechish, vektor va matrisilar ustida amallar bajarish imkoniyatini 
yaratadi.
Grafik prosessor gafiklar yaratish va uni ekranga chiqarish uchun 
ishlatiladi. Grafik prosessor foydalanuvchini grafik vositalarining eng 
qulay va sodda imkoniyatlari bilan ta’minlaydi. Foydalanuvchi oddiy 
funksiyalarning grafigini tizim bilan ishlashni boshlashdanoq chizishi 
mumkin. Tradision ko’rinishdagi grafik bilan birgalikda qutb grafiklari,
fazoviy grafiklar, vektorli maydon grafiklari va hokozolarni yasash 
mumkin. Grafik tipik matematik masalalarni yechish uchun 
mo’ljallangan. Shu bilan birga grafikni tez-tez o’zgartirish, ularga 
matnli yozuv-larni qo’shish va uni hujjatni ixtiyoriy joyiga ko’chirish 
imkoniyati mavjud.
Bitta ishchi sohaga matnni, grafikani va matematik hisoblashlarni 
joylashtirish orqali Maple eng murakkab hisoblashlarni tushunishni 
ham yengillashtiradi. Maple     tizimida   himoyalangan   nomlar   mavjudki,   ularni   boshqa
maqsadlarda   qo’llash   kutilmagan   oqibatlarga   olib   kelishi   mumkin.
O’zgaruvchilarning nomini probel belgisi bilan ajratilgan so’zlar ketma-
ketligi   tarzida   ham   ifodalsh   mumkin,   faqat   ular   qo’shtirnoq   ichiga
olinishi   kerak.   Ma-salan:   ‘ oniy   bur-chak   tezlik ’.   Son,   o’zgaruvchi,
funksiya belgilari va  Maple   ning boshqa obyektlaridan tuzilgan ketma-
ketlik  ifoda  deyiladi. Agar ifodada qiymati noma’lum bo’lgan obyektlar
ishtirok etsa, unga belgilar ifodasi deyiladi va ular ustida analitik amallar
baja-riladi.  Maple   tizimi asosan aynan shunday ifodalarni qayta ishlash
maqsadida   tuzilgan.   Ifodalar   bilan   bog’liq   asosiy   komanda   ta’minlash
komandasi hisoblanadi. Uning umumiy ko’rinishi quyidagicha:
<o’zgaruvchi>:=<ifoda>;
O’zgaruvchilar qiymatining turi butun( integer ), kasr 
( fraction ), suzuvchan vergul for-madagi haqiqiy( float ) va satr( string ) 
bo’lishi mumkin. Bundan tashqari analitik amallar bajarish uchun 
funksiya( function ), indeksli o’zga-ruvchi( indexed ), to’plam( set ), 
ro’yxat( list ), qator( series ), ifodalar ketma-ketligi( exprseq ) va yana 
ko’pgina murakkab turdagi ma’lumotlar ham mavjud.  Maple   
tizimining barcha turlari to’g’risida  ?  type komandasi yordamida 
ma’lu-mot olish mumkin. Jimlik qoidasi bo’yicha ifodalarning turi 
“ symbol ” hi-soblanadi. Ixtiyoriy o’zgaruvchi va ifo-daning turini 
>whattype(<o’zgaruvchi nomi>);  komandasi orqali bilish mumkin. 
O’zgaruvchiga boshqa turdagi ma’lumot ta’minlansa, uning turi 
o’zgaradi.  Maple   tizimining o’ziga xos jihatlaridan biri, uning 
tarkibida mate-matikadagi barcha standart va maxsus funksiyalar  mavjud. Bu funksiyalarning ro’yxati va ular to’g’risida ma’lumotni  ? 
inifunction  komandasi yordamida olish mumkin. Maple  tizimi komandasining umumiy ko’rinishi va tarkibiy qismlari
Maple     tizimining   ixtiyoriy   komandasiga   murojaat   qilishning
standart ko’rinishi quyidagichadir:
komanda(par1, par2, ... , par n); yoki komanda(par1, par2, ... , 
par n):
komanda   – qo’llaniladigan funksiya nomi,   par1, par2, ... , par n
lar o’zgaruvchi, ifoda, funksiya bo’lishi mumkin va berilgan ifoda turiga
mos   bo’lishi   kerak.   Komanda   ;   bilan   tugasa,   komanda   bajargan   natija
chiqarish maydoniga yoziladi,  :  bilan tugasa – yozilmaydi.
Ba’zi   bir   komandalarning   aktiv   hamda   passiv   for-masi   mavjud.
Komanda   passiv   formasining   asl   maqsadi,   komanda   mazmunining
matematik   ifodasini   belgilash   uchun   ishlatiladi.   Lekin   uning   natijasini
value( <o’zgaruvchi> ) komandasi orqali ko’rish mumkin.
Maple     yadrosida   mavjud   bo’lgan   komandalarga   har   doim
murojaat   qilib   natijani   olish   mumkin.   Yadroda   mavjud   bo’lmagan
komandalarni   qo’llash   uchun   ular   mavjud   bo’lgan   paket   yoki
bibliotekaga murojaat qilish kerak:
with (<paket nomi>)  – paketga murojaat qilish,
readlib(<biblioteka nomi>)  – bibliotekaga murojaat qilish. Maple muhitida ko’phadlarni soddalashtirish komandasi.
Ifodani soddalashtirish komandasining nomi simplify ko’rinishda 
bo’ladi. Bu  komanda tarkibida trigonometrik, teskari trigonometrik, 
logarifmik, eksponensial va boshqa elementar funksiyalar qatnashgan 
algebraik ifodani soddalashtirish uchun mo’ljallangan. Komandaning bir
necha xil ko’rinishlari mavjud bo’lib, eng sodda ko’rinishi 
quyidagichadir:
simplify(<ifoda>)
Komandaning   bu   ko’rinishi   berilgan   ifodadagi   barcha   funksiyalar
sinfiga   nisbatan   soddalashtirish   algoritmlarini   qo’llaydi.   Komandaning
aynan   bir   funksiyalar   sinfiga   nisbatan   soddalashtrish   variantlari:
simplify/sqrt,   simplify/exp,   simplify/ln,   simplify/trig,
simplify/radical, simplify/power   va h.k. lar to’g’risida ma’lumot  olish
uchun kerakli variantni yozib, kursorni uning ostiga keltirib,  F1  tugmani
bosish   kerak.   Komandani   aynan   biror   soddalashtirish   algoritmiga
nisbatan   qo’llash   uchun   simplify(<ifoda>,   n1,   n2,   ...   )   ko’rinishda
ishlatish   kerak.   Bunda   n1,   n2,   ...   soddalashtirish   proseduralari:   Ei,
GAMMA,   RootOf,   @,   hypergeoxn,   ln,   polar,   power,   radical,   sqrt,
trig   nomlaridan   iborat   bo’lishi   mumkin.   Soddalashtirish   proseduralari
to’g’risida   ma’lumotga   ega   bo’lishi   uchun   ?   sim-plify[<nom>]
komandasini   yozish   kerak.   Bunda   <nom>   soddalashtirish
prosedurasining   nomi.   Ifodani   soddalashtirish   jarayonida,
o’zgaruvchilarning   turini   yoki   aniqlanish   sohasini   ko’rsatish   mumkin.
Buning   uchun   komanda   simplify(<ifoda>,   assume=<xususiyat>)
ko’rinishda   bo’lib,   xususiyat   –   complex,   real,   positive,   integer,
RealRange(a,b)  lardan biri bo’lishi mumkin.  Misol:
>  f:=ln(exp(x)); := f	(	)	ln	ex
>  simplify(f);	
(	)	ln	ex
>  simplify(f,ln,assume=real);	
x
Soddalashtirishning   oddiy   komandasida,   Maple     ifodadagi
o’zgaruvchilarni   kompleks   sohaga   tegishli   deb   hisoblaydi.   Ba’zi   ko’p
qiymatli   funksiyalar   ishtirok   etgan(masalan   ildizli   ifoda)   holda   uni
soddalashtirishda ko’p qiymatliligini e’tiborga olmaslik uchun  symbolic
parametrini ishlatish zarur.
Misol:
>  f:=sqrt(x^2);
 := f	x2
>  simplify(f);	
(	)	csgn	x	x
>  simplify(f,assume=real);	
x
>  simplify(f,assume=positive);
x
>  simplify(f,symbolic);
x Ifodalarni   foydalanuvchilarning   biror   qoidasi   asosida
soddalashtirish   kerak   bo’lsa,   simplify(<ifoda>,   {tenglik1,
tenglik2, ...});  ko’rinishdagi komandani qo’llanadi.
Biror   ifodani   nolga   teng   deb   hisoblash   lozim   bo’lsa,   uni   {   }   da
yozish kerak. 
Misol :
>  g:=a^2+b^2+c; := g			a2	b2	c
>  simplify(g,{b^2,a^2+c=1});	
1
Soddalashtirish   natijasini   ifodada   ishtirok   etuvchi
o’zgaruvchilarning   ma’lum   bir   tartibi   bo’yicha   qo’llash   va   aks   ettirish
mumkin.   Buning   uchun   komandada   ularning   to’plamini   {}   bilan   yoki
ro’yxatini   [   ]   bilan   ko’rsatish   kerak.   To’plam   ko’rinishda   berilganda
oldin   ifoda   o’zgaruvchilarning   darajasiga   nisbatan   tartiblanadi,   keyin
soddalashtiriladi.   Ro’yxat   ko’rinishda   berilganda   ifoda   oldin   ro’yxatda
birinchi   ko’rsatilgan   o’z-garuvchi   darajasiga   nisbatan   soddalashtiriladi
keyin   bu   jarayon   qolgan   o’zgaruvchilarga   nisbatan   qo’llaniladi.   Bu
qoida   to’g’risida   to’liq   ma’lumot   olish   uchun   ?simplify[siderels]
komanda qo’llanadi.
Maple muhitida qavslarni ochish kopmandalari. Qavslarni   ochish   komandasining   umumiy   ko’rinishi
expand(<ifoda>,   <ifoda1>,   ...   ,   <ifoda   n>)   shaklda   bo’ladi.   Bu
komanda   algebraik   ifodalardagi   qavslarni   ochib,   yig’indi   ko’rinishiga
keltiradi.   Xususan,   rasional   algebraik   ifodaning   suratidagi   qavslarni
ochib chiqib, hosil bo’lgan ko’phadning har bir hadini maxrajga bo’ladi.
Komandadagi   <ifoda>   berilgan bo’lib,   <ifoda1>, ... , <ifoda n>   lar esa
berilgan   ifodaning   qismlari   bo’lib,   bu   qismiy   ifodalar   qatnashgan
qavslar ochilmasligi kerakligini bildiradi.
Misol:
>  expand(exp(a+ln(b)));eab
>  expand((x+1)^2*(y+z),x+1);	
	(	)	x	1	2y	(	)	x	1	2z
>  expand((x+1)^2*(y+z));	
					x2y	x2z	2xy	2xz	y	z
Maple muhitida ko’phadlarni ko’paytuvchilarga ajratish. Maple   tizimida ko’phad o’zgaruvchi miqdor qatnashgan birhadlar
yig’indisidir.   Birhadning   koeffisiyentlari   butun,   kasr,   suzuvchan   vergul
formadagi   haqiqiy,   kompleks   va   boshqa   o’zgaruvchilar   ishtirok   etgan
algebraik   ifoda   bo’lishi   mumkin.   O’zgaruvchilarning   darajasi   butun
musbat   bo’lishi   kerak.   Ko’phadni   ko’paytuvchilarga   ajratish
komandasining   sodda   ko’rinishi   factor   (<ifoda>)   bo’lib,   <ifoda>
ko’phad ko’rinishidagi ifoda-dir.
Misol:
>  factor(cos(y)^2-2*sin(x)*cos(y)+sin(x)^2);(	)		(	)	cos	y	(	)	sin	x	2
Shuni ta’kidlash kerakki, bu komanda ko’paytuvchilarga ajratishni
koeffisiyetnlarning   sonli   maydonida   amalga   oshiradi,   ya’ni   barcha
koeffisiyentlar   butun   bo’lsa,   ko’paytuvchilardagi   koeffisiyentlar   ham
butun   bo’ladi.   Komandaning       simplify(<ifoda>,   <tur>);   ko’rinishi
ko’phadni   ko’rsatilgan   <tur>   koeffisiyentlar   maydonida
ko’paytuvchilarga ajratadi. Bu yerda <tur> koeffisiyentlar maydonining
turi bo’lib,  real, complex  yoki radikallar ro’yxati bo’lishi mumkin.
Misol:
>  factor(x^3+2);                           # butun koeffisiyentlar maydonida	
x3	2
>  factor(x^3+2.0);         # haqiqiy koeffisiyentlar maydonida   (	)	x	1.259921050	(	)			x2	1.259921050	x	1.587401052>  factor(x^3+2,complex);  # kompleks koeffisiyentlar maydonida 	
(	)	x	1.259921050	(	)	x		.6299605249	1.091123636	I	
(	)	x		.6299605249	1.091123636	I
>  factor(x^3+2,2^(1/3));  # butun koeffisiyentlar maydonida va radikal 
asosida	
(	)			x2	x2(	)/13	2(	)/23	(	)	x	2(	)/13
Ifodalarni birlashtirish, o’xshash hadlarni ixchamlash komandalari.
Bir nechta ifodani birlashtirish komandasi  combine(<ifoda>)  yoki 
combine (<ifoda>, <par1>, <par2>, ...,  <parn>)   ifodalarning 
elementlarini funksiyalar sinfining qoidalariga asosan birlashtiradi. Bu 
yerda  <ifoda>   – matematik ifoda,   <par1>, <par2>,..., <parn>  - 
opsiyalar birlashtirish qoidalarini ko’rsatadi. Xususan, <par1> sifatida 
biror funksiya nomi ko’rsatilsa, birlashtirishi ko’rsatilgan funksiya 
qoidalariga asosan bajariladi yoki <par2> sifatida biror tur nomi 
ko’rsatilsa, birlashtirish shu turga taalluqli doirada amalga oshirilish 
kerakligini bildiradi. Parametrlar to’g’risida to’liq ma’lumotni ?
combine[opsiya]  komandasi yordamida olish mumkin. Misol:
>  combine(ln(x)+ln(y));
>  combine(4^a*6^b*12^c*5^d,power);4a6b12	c5d
>  combine(4^a*6^b*12^c*5^d,icombine);	
2(	)	 	 	2a	b	2c3(	)	 c	b	5d
O’xshash hadlarni ixchamlash komandasi.
collect(<ifoda>,x);
collect(<ifoda>,form,func);
collect(<ifoda>,func);
ko’rinishlarda bo’ladi. Bu yerda
Misol:
>  g:=int(x^2*(exp(x)+sin(x)),x);
>  collect(g,x);
>  collect(g,exp(x)); >  collect(g,cos(x));
form   parametri   <ifoda>   ko’rinishdagi   o’zgaruvchiga   bog’liq
bo’lgan   holda   qo’llanilib,   o’zgaruvchilar   ro’yxat   yoki   to’plam
ko’rinishda berilishi kerak ( [x,y,...]  ro’yxat,  {x,y,...}  to’plam ko’rinishida
berilishi).   form   parametri   recursive (jimlik   qoidasi   bo’yicha)   va
distributed   qiymatlarini   qabul   qilishi   mumkin.   Parametr   recursive
ko’rinishida   bo’lsa,   oldin   ro’yxatdagi   birinchi   o’zgaruvchining
darajalariga   nisbatan   ixchamlash   jarayoni   bajariladi,   keyin   esa   hosil
bo’lgan   ifodaning   ikkinchi   o’zgaruvchisining   darajasiga   nisbatan
soddalashtirish amali bajarilish kerakligining tartibini  Maple   tizimining
o’zi   aniqlaydi   va   har   safar   har   xil   tartibda   bo’lishi   mumkin.
Parametrning   qiymati   distributed   ko’rinishida   bo’lsa,   ro’yxatda   yoki
to’plamda   ko’rsatilgan   o’zgaruvchilar   ko’paytmasining   barcha
darajalariga   nisbatan   ixchamlash   jarayoni   bajariladi.   form   parametri
o’zgaruvchilarning   mos   darajali   hadlar   oldidagi   koeffisiyentlariga
nisbatan   soddalash-tirish   amalini   bajaradigan   simplify()   va   factor()
funksiyalarining nomini ham ko’rsatishi mumkin.
Misol:
>  f:=a^3*x-x+a^3+a;
 := f   a3 x x a	3 a >  p:=x*y-a^2*x*y+y*x^2-a*y*x^2+x+a*x; := p						xy	a2xy	yx2	ayx2	x	ax
>  collect(f,x);	
		(	)		a3	1	x	a3	a
>  collect(f,x,factor);	
	(	)	a	1	(	)			a2	a	1	x	a(	)		a2	1
>  collect(p,[x,y],distributed,factor);	
		(	)	a	1	x	(	)	1	a	yx2	(	)	a	1	(	)	a	1	xy
>  collect(p,[x,y],recursive,factor);	
	(	)	1	a	yx2	(	)				(	)	a	1	(	)	a	1	y	a	1	x
Kasrni   irrasionallikdan   qutqarish   komandasi   rationalize(<ifoda>);
ko’rinishda   bo’ladi.   Bu   yerda   <ifoda>   son   yoki   algebraik   kasrni
bildiradi.   Agar   kasr   algebraik   bo’lsa,   maxraji   albatta   ko’phad   bo’lishi
kerak.   Bu   komanda,   algebraik   kasrning   maxrajida   transendent:   sin(),
exp(),   ln()   kabi   funksiyalar   mavjud   bo’lganda   ham   irrasionallikdan
qutqazadi.   Faqat   bu   funksiyalarning   argumentlaridagi   irrasionallikni
qutqazmaydi.
Misol:
>  ex1:=2*(1+2^(1/3))/(2-sqrt(2));	
 := 	ex1	2	1	2(	)/13	
2	2
>  rationalize(ex1); 	
(	)	1	2(	)/13	(	)	2	2
>  p:=1/(1+root(sin(1/(1-sqrt(y))),3));  := p	1	
1	

	


	sin	1
1	y	
(	)/13>  rationalize(p);
 1 

 

sin 1
1 y ( )/1 3


 

sin 1
1 y ( )/2 3
1 

 

sin 1
1 y

Mavzu: Ko’phadlar ustida amallar bajarish komandalari. Reja: 1. Maple muhiti haqida tushuncha. 2. Maple muhitida ko’phadlarni soddalashtirish komandasi. 3. Maple muhitida qavslarni ochish kopmandalari. 4. Maple muhitida ko’phadlarni ko’paytuvchilarga ajratish. 5. Ifodalarni birlashtirish, o’xshash hadlarni ixchamlash komandalari.

Maple muhiti haqida tushuncha. Maple muhiti 1980-yilda Waterloo, Inc (Kanada) firmasi tomonidan yaratilgan. Bugungi kunda uning quyidagi versiyalari mavjud: Maple 5, Maple 6, Maple 7 va hk. Maple da belgili ifodalashlar bilan ishlash asosini sxema yadrosi tashkil qiladi. U belgili ifodalashlarning yuzlab bazaviy funksiya va algoritmlaridan iborat. Shu bilan birga operator, buyruq va funksiyalarning asosiy kutubxonasidan iborat. Umumiy hisobda Maple 5 da 2500 ta, Maple 6 da 2700 ta, Maple 7 da 3000 ga yaqin funksiyalar mavjud. Bu shu narsani anglatadiki, ko’plab masalalarni sistema bilan to’g’ridan-to’g’ri muloqot tarzida yechish mumkin bo’ladi. Maple dasturlashsiz katta hajmdagi masalalarni yechish imkoniyatiga ega. Faqat masalalarni yechish algoritmini yozish va uni bir necha bo’laklarga bo’lish kerak. Bundan tashqari yechish algoritmlari funksiya va sistema buyruqlari ko’rinishida hal qilingan minglab masalalar mavjud. Maple matematik va injener-texnik hisoblashlarni o’tkazishga mo’ljallangan dasturlashning integrallashgan tizimi hisoblanadi. U formula, son, matn va grafika bilan ishlash uchun keng imkoniyatli tizimdir. Paket foydalanish uchun ancha qulaydir. Uning interfeysi shunchalik qulay qilinganki, undan foydalanuvchi dastur varag’i bilan xuddi qog’oz varag’i singari ishlaydi. Unga sonlar, formulalar, matematik ifodalar va hokozalarni yozadi. Maple tizimi matn muharriri, kuchli hisoblash va grafik prosessoriga ega.

Matn muharriri matnlarni kiritish va muharrirlash uchun ishlatiladi. Matnlar izohlardan iborat bo’lib unga kiritilgan matematik ifodalar bajarilmaydi. Matn so’zlar, matematik ifoda va formulalar, maxsus belgilar va hokozalardan iborat bo’lishi mumkin. Maplening asosiy xususiyati matematikada umumiy qabul qilingan belgilarning ishlatilishidadir. Hisoblash prosessori keng imkoniyatga ega. U murakkab matematik formulalar bo’yicha hisoblashlarni bajaradi. Ko’plab matematik funksiyalarga ega bo’lish bilan birga, qatorlar, yig’indi, ko’paytma, hosila va aniq integrallarni hisoblash, kompleks sonlar bilan ishlash, hamda chiziqli va chiziqli bo’lmagan tenglamalarni yechish, vektor va matrisilar ustida amallar bajarish imkoniyatini yaratadi. Grafik prosessor gafiklar yaratish va uni ekranga chiqarish uchun ishlatiladi. Grafik prosessor foydalanuvchini grafik vositalarining eng qulay va sodda imkoniyatlari bilan ta’minlaydi. Foydalanuvchi oddiy funksiyalarning grafigini tizim bilan ishlashni boshlashdanoq chizishi mumkin. Tradision ko’rinishdagi grafik bilan birgalikda qutb grafiklari, fazoviy grafiklar, vektorli maydon grafiklari va hokozolarni yasash mumkin. Grafik tipik matematik masalalarni yechish uchun mo’ljallangan. Shu bilan birga grafikni tez-tez o’zgartirish, ularga matnli yozuv-larni qo’shish va uni hujjatni ixtiyoriy joyiga ko’chirish imkoniyati mavjud. Bitta ishchi sohaga matnni, grafikani va matematik hisoblashlarni joylashtirish orqali Maple eng murakkab hisoblashlarni tushunishni ham yengillashtiradi.

Maple tizimida himoyalangan nomlar mavjudki, ularni boshqa maqsadlarda qo’llash kutilmagan oqibatlarga olib kelishi mumkin. O’zgaruvchilarning nomini probel belgisi bilan ajratilgan so’zlar ketma- ketligi tarzida ham ifodalsh mumkin, faqat ular qo’shtirnoq ichiga olinishi kerak. Ma-salan: ‘ oniy bur-chak tezlik ’. Son, o’zgaruvchi, funksiya belgilari va Maple ning boshqa obyektlaridan tuzilgan ketma- ketlik ifoda deyiladi. Agar ifodada qiymati noma’lum bo’lgan obyektlar ishtirok etsa, unga belgilar ifodasi deyiladi va ular ustida analitik amallar baja-riladi. Maple tizimi asosan aynan shunday ifodalarni qayta ishlash maqsadida tuzilgan. Ifodalar bilan bog’liq asosiy komanda ta’minlash komandasi hisoblanadi. Uning umumiy ko’rinishi quyidagicha: <o’zgaruvchi>:=<ifoda>; O’zgaruvchilar qiymatining turi butun( integer ), kasr ( fraction ), suzuvchan vergul for-madagi haqiqiy( float ) va satr( string ) bo’lishi mumkin. Bundan tashqari analitik amallar bajarish uchun funksiya( function ), indeksli o’zga-ruvchi( indexed ), to’plam( set ), ro’yxat( list ), qator( series ), ifodalar ketma-ketligi( exprseq ) va yana ko’pgina murakkab turdagi ma’lumotlar ham mavjud. Maple tizimining barcha turlari to’g’risida ? type komandasi yordamida ma’lu-mot olish mumkin. Jimlik qoidasi bo’yicha ifodalarning turi “ symbol ” hi-soblanadi. Ixtiyoriy o’zgaruvchi va ifo-daning turini >whattype(<o’zgaruvchi nomi>); komandasi orqali bilish mumkin. O’zgaruvchiga boshqa turdagi ma’lumot ta’minlansa, uning turi o’zgaradi. Maple tizimining o’ziga xos jihatlaridan biri, uning tarkibida mate-matikadagi barcha standart va maxsus funksiyalar

mavjud. Bu funksiyalarning ro’yxati va ular to’g’risida ma’lumotni ? inifunction komandasi yordamida olish mumkin.