Mavzu:Kompyuterning asosiy va qo’shimcha qurulmalari. Tizimli blokning tarkibiy qisimlari. Reja: Kirish I Asosiy qism. 1) Kompyuterning asosiy qurulmalari. 2) Kompyuterning qo’shimcha qurulmalari. 3) Tizimli blokning tarkibiy qisimlari. II Xulosa. III Mavzu yuzasidan 10 ta test. IV Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

Kirish qismi Kompyuter ( inglizcha : computer — „hisoblayman“) — oldindan berilgan dastur bo yicha ishlaydigan avtomatik qurilma.ʻ Elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan bir xildagi atama. Biroq, kompyuter hisoblash ishlarini bajarishdan tashqari uning funksiyasi ancha keng. EHMlarning rivojlanishida kompyuter ning bir necha avlodlarini ko rsatish mumkin. Bu avlodlar element ʻ turlari, konstruktiv-texnologik xususiyatlari, mantiqiy tuzilishi, dastur ta minoti, ʼ texnik tafsilotlari, texnikadan foydalanishning qulaylik darajasi bilan bir-biridan farq qiladi. Kompyuterning dastlabki avlodida (Ural-1, Minsk-2, BSEM-2) asosiy element elektron lampa bo lgani uchun u juda katta joyni egallagan edi. So ngra bu ʻ ʻ lampa o rnida tranzistorlar ishlatilgan kompyuter (Razdan-2, M-220, Minsk-22 va ʻ boshqalar), integral mikrosxemalar ishlatilgan kompyuter (IBM-360, 1BM-370, ( AQSh ), YESEVM ( Rossiya ) va boshqalar, integratsiya darajasi katta bo lgan ʻ integral sxemalar o rnatilgan ʻ shaxsiy kompyuterlar paydo bo ldi. Shaxsiy ʻ kompyuter (mikro va -mikro EHM) tushunchasi 20-asr 70-yillar oxiridan boshlab keng tarqala boshladi. Shaxsiy kompyuterning keyingi avlodlarida mikroelektron va biosxemalardan foydalanildi; ularning hajmi kitob kattaligidek hajmga kichraydi, massasi esa 3,5 kg gacha kamaydi. 1981-yil IBM shirkati shaxsiy kompyuterning yanada takomillashgan modellarini ishlab chikara boshladi. Keyinchalik boshka firmalar IBM bilan PC biriktirilgan kompyuterni, Apple shirkati esa Macintosh (talaffuzi: „Makintosh“) yoki oddiygina „maki“ deb ataladigan kompyuterni yaratishdi. 21-asr boshlarida dunyoda o nlab million shaxsiy kompyuterlar, 1 millionga yaqin EHM (shu ʻ jumladan, bir necha o n superEVM) bo lgan. Kompyuterlar masalalarni yechishda ʻ ʻ foydalaniladigan komponentlar (tarkibiy qismlar) tarkibi va tavsifi jihatdan bir- biridan farq qiladi. Murakkab masalalarni yechishda kuchli qurilmalar urnatilgan kompyuterdan, qujjatlarni bosishda harf bosish qurilmasi bo lgan kompyuterdan ʻ foydalaniladi. Istalgan kompyuter tizimlar bloki, monitor va klaviaturadan iborat bo ladi. Kerak bo lganda bo lardan tashqari boshqa qurilmalar ham ulanadi. ʻ ʻ ʻ Tizimlar bloki da kompyuterning ishlashi uchun zarur muhim qismlar (diskni

yuritkich, vinchester — qattiq disk, mantiqiy amallarni bajaruvchi mikrosxemalar) bo lib, unga qolgan qurilmalar ulanadi. Monitor (displey) matn va turli tasvirʻ kurinishidagi axborotlarni ekranda aks ettiradi. Klaviatura kompyuterga buyruq va turli axborotlarni kiritadi. Ko pincha, kompyuter tarkibiga „sichqon“ ʻ manipulyatori va printer kiritiladi. „Sichqon“ ikki yoki uchta knopkasi (tugmasi) bo lgan qurilma bo lib, uning yordamida kompyuter ishini osonlashtiradi. Printer ʻ ʻ esa axborotlarni qog ozga tushirish uchun xizmat qiladi. Zamonaviy kompyuterlar, ʻ asosan, to rt qurilma: boshqarish, protsessor, xotira va kiritish-chiqarish ʻ qurilmalaridan iborat. Boshqarish qurilmasi kompyuterning barcha qurilmalari ishini muvofiklashtiradi va boshqaradi. Protsessor kompyuterning asosiy qurilmasi bo lib, axborotlarga ishlov beradi, ya ni hisoblash amallari, solishtirish va uzatish ʻ ʼ kabi arifmetikmantiqiy amallarni bajaradi. Bu qurilma bajaradigan amallar dasturlar orqali belgilanadi. Xotira qurilmasi axborotlarga ishlov berish vaqtida uni saqlash uchun xizmat qiladi. Foydalanayotgan dasturlar ichki xotirada, uzoq, muddat saqlanadigan axborotlar tashqi xotira (disketalar)da saqlanadi. Ichki va tashqi xotiralarda axborot almashinuvi kiritish — chiqarish qurilmalari yordamida amalga oshiriladi.

Asosiy qism Kompyuterning asosiy qurulmalari. Shaxsiy kompyuterning tuzilishi Sistema bloki - kompyuterning markaziy qismi hisoblanadi. Kompyuter - deyilganda aynan sistema bloki tushuniladi. Sistema bloki kompyuterning ishlashini ta’minlovchi: prosessor, xotirada saqlovchi qurilma, qattiq va yumshoq disklardan iborat yig’uvchilardan tashkil topgan. Sistema blokida “yoqish/o’chirish” tugmasi joylashtirilgan. Sistema bloki odatda dESCtor (yassi) yoki town (minora) ko’rinishida ishlab chiqariladi. Kompyuterning asosiy qismlari sistema blokida joylashtiriladi. .Klaviatura - kompyuterga asosiy ma’lumot kiritish vositasi hisoblanadi. Bu ishlar klaviaturaning klavshli tugmalari bosish orqali amalga oshiriladi. Klaviaturada klaavshli tugmalar soni 101/105 (hozir undan ham ko’p)ni tashkil qiladi. NoteBook (bloknot) tipidagi kompyuterlarda, klaviaturadagi tugmalar soni 83 ni tashkil qiladi.

Monitor- kompyuterdagi matn va grafik ma’lumotlarni tasvirlash qurilmasi. Monitorlarning ko’p tarqalgan ikkita turi mavjud. Bular trubkali (CRT) va suyuqlik to’ldirmali monitorlardir. Keyingi paytlarda suyuqlik to’ldirmali monitor keng tarqalmoqda. Chunki u foydalanuvchini ko’ziga kam ziyon yetkazadi va hajmi kichik bo’lganligi uchun foydalanuvchi stolida kam joy egallaydi. Hozirgi davrda SVGA rusumli monitorlarini, bir nuqtada 16,8 mln. xil rang bera oladigan 800 x 600, 1024 x 768, 1280 x 1024, 1600 x 1200 nuqtali turlari mavjud. Monitor ekrani 9 dan 21 dyuymgacha (23-54 sm) yoki undan katta o’lchamli bo’lishi mumkin Bu monitorlardagi nuqta o’lchami 0,32 mm dan 0,21 mm gacha bo’lishi mumkin. Nuqta qancha kichik bo’lsa, tasvir shuncha sifatli bo’ladi. .Sichqoncha – kompyuter ekrani bo’ylab kursorning erkin harakatlantirishni ta’minlovchi, oynai tugmalarini, menyu bandlarini, buyruqlarini tez tanlash va ishga tushiruvchi - dasturlarni boshqarish manipulyatoridir Kompyuterning qo’shimcha qurulmalari.