KONFLIKTLARNI OLDINI OLI SHNING IJTIMOIY USULLARI REJA: 1. Umumiy koidalar. 2. K on fliktni institutlashtirish. 3.Normativ mexanizmlar.

1. Umumiy koidalar. Konfliktni oldini olishning axamiyati . Konfliktning oldini olish , albatta , sodir bo ’ lgan konfliktni to ’ xtatish yoki xal qilishdan ko ’ ra foydali va maqsadga muvofikdir . Shu sababli jamiyat va davlatning asosiy ku ch -¦ ayrati konfliktlarni oldini olishga karatilgan bo ’ ladi . Bu asosan ijtimoiy manfaatlar va kadriyatlarga , fukarolarning mulki , so ¦ li , xayotiga xavf tu ¦ diruvchi davlatlararo va kriminal konfliktlar bilan boglik . Davlatlararo konflikt - larning oldini olishga dunyo BMT ning Xavfsizlik Kengashi va Bosh Assambleyasi kabi organlari , shuningdek , xududiy xarbiy - siyosiy tashkilotlar doimo e ’ tiborni karatib keladilar . Shu bilan birga konfliktlarni oldini olishning samaradorli xozir kunda yukori emas . Bu xol shu bilan izoxlana diki , konfliktga uning ilk boskichida , ayniksa , latent boskichida chetdan aralashish kab i to ’ siklarga uchraydi . Bir tomondan bunday aralashuv ijtimoiy foydali , ko ’ pincha zarur va xar kanday xolda xam natijali bo ’ ladi . Boshka tomondan esa , konflikt ko ’ pincha tomonlarning xususiy ishi deb xisoblanadi . B oshka shaxs larning xususiy ishlariga aralashmaslik nuktai nazaridan o ’ z ta ’ sirini o ’ tkazish , tomonlarni yarashishga yoki muayyan xatti - xarakatlarni bajarishga majburlash noto ’¦ ri , noaxlokiydir . Shu sababli konflikt shaxsiy ( guruxiy ) munosabatlar doirasidan chikib ketib , o ’ z faolli ko ’ lami , obyektiga ko ’ ra boshka tomonlarning xayotiy manfaatlariga daxldor ijtimoiy axamiyatga ega xodisaga aylanish vaktida na konfliktga aralashish mumkin . Konfliktning oldini olish karama - karshilik vujudga kelgunga kadar konflikt elementlariga : ishtirokchilariga, ularning xarakatlari motivlariga, obyektlariga, foydalanadigan kuchlari va vositalariga ta’sir ko’rsatishdir. Shu bois konflikt xarakteriga karab uni oldini olish faoliyati turlicha bo’lishi mumkin. Sabablarni bartaraf etish . Konfliktlarni oldini olishning eng samarali shakllaridan biri uning sabablarini bartaraf etish xisoblanadi . Bu faoliyat turli darajalarda namoyon bo ’ ladi .

Umumijtimoiy darajada gap jamiyat va davlat xayoti ga xavf tu¦diruvchi yirik iktisodiy , ijtimoiy va siyosiy omillarni aniklash va yo ’ kotish xakida boradi . Iktisodda bekaror liklar , axoli keng katlamlari ning turmush darajasi va sifati o ’ rtasida keskin fark , siyosiy tarkoklik , boshkaruv tizimining samarasizli va uyushmaganli - bularning barchasi katta va kichik , ichki va tashki konfliktlarning doimiy manbai bo ’ lib xizmat kiladi . Ularning oldini olish butun jamiyat manfaatlarida ijtimoiy , iktisodiy , madaniy siyosatni izchillik bilan olib borishni , huquqiy tartibot va qonuniylikni mustaxkamlashni , odamlarning ma ’ naviy madaniyatini oshirishni takozo kiladi . Konfliktlarni umumijtimoiy ko ’ lamda oldini olish maqsadlarida ijtimoiy xayotda vujudga keluvchi ko ’ p sonli konfliktlarni aniklash va o ’ rganish , konfliktolok tadkikotlarni rivojlantirish zarur . Ishlab chikarishda , turmushda , dam olish soxasida xar bir konflikt anik sabablarga ko ’ ra va muayyan sharoitlarda yuzaga keladi . Aloxida olingan konfliktlarda muayyan sabablar turmushning u yoki bu soxasida umumiy muammolar va ziddiyatlarni ifodalaydi . Shu sababli eng k o’p tarkalgan konfliktli xolatlarning vujudga kelish i obyektiv sabablarini tushuntirish va tahlil etish kechiktirib bo ’ lmaydigan karorlar chikarilishini talab etuvchi ijtimoiy muammolar doirasini aniklashda muxim rol o ’ ynashi mumkin . 2.Konfliktni institutlashtirish. Institutlashtirishning vazifasi. Konfliktlarni oldini olishning anik usullaridan biri bo’lgan institutlashtirish eng ko’p tarkalgan usuldir. Uning moxiyati shundaki, konflikt o’sib borgan sari konfliktda ishtirok etuvchi taraflarning manfaatlarini ifoda etuvchi va ko’llab-kuvvatlovchi turli komitetlar, partiyalar, tashkilotlarni tuzish yuzasidan xarakatlar amalga oshiriladi. Bu jarayon konflikt ishtirokchilarining tarkok va izchil bo’lmagan talablari, e’tirozlari, maqsadlarini tartibga solinishiga olib keladi. Vositachilik tashkilotlarini tuzishga karatilgan ishlar olib boriladi, bu tashkilotlar nosiyosiy institutlarning kompetentli, xolis, demokratik kayfiyatga ega vakillaridan shakllantiriladi. Institutlashtirish jarayoni konfliktlarning borishini tartibga solish imkoniyatini beradi , shu bilan birga , u konfliktni bartaraf qilishning muayyan potensial kiyinchiliklaridan xoli emas .

Institutlashtirish jarayonining ziddiyatlili shundaki , konfliktli vokealar to ’ lkinida vujudga kelgan tashkilotlar oddiy ishtirokchilar doiras ining manfaatlaridan fark kiluvchi o ’ zining juda tor manfaatiga ega bo ’ lishi mumkin . Umuman bu konfliktli vaziyatni murakkablashtiradi , ba ’ zida uning xal etilishi bunday tashkilot o ’ z obro ’ si va ta ’ sirini saklab turgunicha yo ’ kka chikarishi mumkin . Agar konfliktlarni jiddiy bartaraf etishning imkoni bo ’ lmasa va ishtirokchi taraflarning fakat bittasi ustunlikka ega bo ’ lgan xollarda institutlashtirish jarayoni konfliktlarni tartibga solish va bartaraf etishning zamonaviy , ma ’ rifiy tartibi xisoblanadi . Ijtimoiy konfliktlarni xal qilishning bunday ma ’ rifiy usuli xozir zamon ¦ arb demokratiyasi uchun tipik xisoblanadi . R . Dalning fikricha , demokratik sharoitlarda zo ’ rlik ishlatishning imkoniyatlari cheklanadi . U fakat butun bir jamiyatda o ’ z tarafdorlariga ega bo ’ lmagan kamchilikka nisbatan istisno xollarda ko ’ llanilishi mumkin . Ijtimoiy muammolarni xal etishning asosiy usuli bu ularni tinch yo ’ l bilan xal etishdir . U konfliktlarni tinch yo ’ l bilan borishini ta ’ minlovchi eng kulay yettita shartni sanab ko ’ rsatgan : - maslaxatlar va muzokaralar olib borish, manfaatlarni o’rganish, o’zaro foydali yechimlarni kidirish tarafdorlari bo’lgan institusional tuzilmalarning mavjudli; -muammolarni samarali xal qilishni nazarda tutgan bitimlarning keng doirasi; - konfliktlarni kumulyativlilining mavjud emasli ; - ke ng iktisodiy imkoniyatlar ( to ’ kin - sochinlik ); -avval konfliktlarni tinch yo’l bilan xal kilinishi natijalari xakida fukarolarning ijobiy xabardorli; -foydalanilishi mumkin bo’lgan kuch ishlatish vositalarining taraflar o’rtasida teng bo’lishi; - tinch yo’l bilan xal qilishga imkon beruvchi yetarli sharoitlarning ko’p bo’lishi 1 . 3.Normativ mexanizmlar.

Konfliktlarni normativ tartibga solish. Konfliktni insti - tutlashtirish xakida gapirganda uni tartibga solishda normativ yond a shuvning axamiyatini aloxida ta’kidlash zarur. Xulk-atvor normalarini ma’lum darajada institusional tuzilma deb xisoblash mumkin, institutlar teshli normalarsiz amal kilmaydi. Konflikt insonlar o’rtasida xar kanday munosabat kabi u yoki bu darajada ijtimoiy xulk-atvor normalari bilan tartibga solinadi. Bunda turli ko’rinishda va mazmunda normalar amal kiladi: huquqiy, axlokiy, diniy, siyosiy va x. Konfliktli vaziyatni axlokiy, diniy normalar bilan xam tartibga solish mumkin. Konflikt bilan boglik axlok normalari odatda o¦zaki va umuman anik shakllanmagan bo’ladi. Birok , amaliyotda axlok normalariga murojaat qilish juda kam uchraydi. Konfliktlarning normativ tasnifi uchun huquq normalari muxim axamiyat kasb etadi. Axlok va diniy koidalardan fark kilib, huquq normalari qonunlar va boshka xujjatlarda mustaxkamlanadi va davlat tomonidan sanksiyalanadi. Bundan konfliktning o’zini va sababini huquqiy baxolash rasmiy xarakterga ega ekanli va xech kimning tazyiki bilan o’zgartirilishi mumkin emasli tushuniladi. Kuyida konflikt ishtirokchilarining xulk-atvoriga normaning ta’sir etuvchi mexanizmi xususida to’xtalish lozim. Huquq normasi, xar kanday boshka ijtimoiy norma kabi, odamlar xulk- atvoriga ta’sir etishning bir necha usu llariga ega. Bu birinchi dan, axborot orkali ta’sir etish: norma individ (ijtimoiy gurux)ga davlat tomonidan ma’kullanadigan xatti-xarakatning variantlarini taklif etadi, u yoki bu xarakatning okibatlari xakida ogoxlantiradi. ikkinchi dan, u axamiyatli ta’sir ko’rsatadi, chunki u jamiyat va davlat tan olgan kadriyatlarni e’lon kiladi, uchinchi dan, huquq normasi unda talablarni e’tiborga olmaydiganlarga nisbatan ta’sir chorasini ko’llovchi majburlov kuchiga ega. Norma buzilgan takdirda huquqni ko’llash mexanizmi xarakatga keladi, huquqni ko’llash faoliyatini amalga oshiruvchi muassasalar va mansabdor shaxslar ishga kirishadilar. Yukorida sanab o’tilgan barcha usullar bo’yicha huquq: a) konflikt sabablariga; b) uning nezi(konfliktli vaziyat)ga; v) uning rivojlani-shi va xal