logo

Latex dasturida Matematikaga oid matinlar ustida ishlash

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3196.6943359375 KB
MAVZU:  Latex dasturida Matematikaga oid matinlar 
ustida ishlash                      Reja:
1. Latex dasturini o’rnatish va sozlash.
2. Sahifa va matn bilan ishlash.
3. Matematik formulalar bilan ishlash.
4. Grafik imkoniyatlari.
                               Latex dasturini o’rnatish va sozlash.
Latex   dasturi   matematikaga   doir   ilmiy   hujjatlarni   juda
yuqori   darajada   sifatli
qilib   tayyorlash   uchun   mo’ljallangan   dastur   hisoblanadi.   Kitob,
o’quv   qo’llanma,
ilmiy   jurnallarni   tayyorlashda   ham   juda   katta   imkoniyatlarga
ega.   Latexda
yaratilgan   hujjatlarni   hajmi   juda   kichik   bo’ladi   va   ularni   qayta
ishlash,   tahrirlash
amallarini   juda   tez   bajarish   mumkin.   Latex   dasturi   juda
ko’pchilik   kompyuterlarga
ishlaydi masalan IBM, Mac va boshqalar. Bundan tashqari juda
ko’pchilik
sistemalarga   ham   ishlaydi   masalan   Windows,   Unix,   VMS   va
boshqalarni   misol
keltirish   mumkin.   Bu   dastur   bilan   ishlash   uchun   kompyuterda
Latex   dasturi
o’rnatilgan   bo’lishi   kerak.   Shuning   uchun   biz   birinchi   bobni
Latex   dasturini
o’rnatish   va   uning   imkoniyatlaridan   foydalanishga   bag’ishladik.
Latex   dasturini   o’rnatish   uchun   birinchi   MikTex   dasturini
o’rnatamiz . MikTex dasturini o’rnatish.
Bu yerdan  Далее   tugmasini bosib o’rnatishni davom etamiz.
Bu yerdan barcha foydalanuvchilar uchunni belgilaymiz.
Bu   yerda   MikTex   dasturini   qayerga   o’rnatishni   ko’rsatamiz.
(Masalan:   C
diskda) Start   tugmasini   tanlasak   MikTex   dasturi   o’rnatiladi.
Bu   dasturni   o’rnatib   bo’lgandan   keyin   WinEdt   6.0   dasturini
o’rnatamiz.
Bu dastur quyidagicha ornatiladi .
WinEdt 6.0 dasturini o’rnatish.
Bu oynadan Next tugmasini bosib o’rnatishni davom etamiz.
Bu   oynadan   katakchani   belgilab   Next   tugmasini   bosib
o’rnatishni   davom
etamiz. Kerakli diskni ko’rsatib dasturni o’rnatamiz.
Latex dasturining imkoniyatlari.
Latex   sistemasida   tayyorlangan   matnli   fayl   kengaytmasi
*.tex   ko’rinishda   bo’ladi.   Keyingi   jarayon   ikkita   etapdan
o’tkaziladi.   Birinchi   dastur   translyatori   yordamida   fayl   qayta
ishlanadi.   Natijada   *.dvi   kengaytmali   fayl   olamiz.   Endi   olingan
*.dvi   kengaytmali   faylni   dastur   yordamida   ekranda   ko’rish
mumkin,   pechatga   yuborish   mumkin   yoki   boshqa   amallarni
bajarish   mumkin.   Natija   foydalanuvchini   qanoatlantirmasa
faylga   o’zgartirish   kiritib   jarayonni   yana   takrorlashi   mumkin.
Latexda   yaratilgan   fayl   matni   maxsus   belgilar   va   buyruqlardan
iborat   bo’ladi.   Latex   dasturida   10   ta   maxsus   belgilardan
foydalaniladi. Bular quyidagilar:  { } $ & # % _ ^ ~ \
Bu   maxsus   belgilarni   o’zidan   foydalanmoqchi   bo’lsak
maxsus belgini oldiga \ belgini  o’yamiz. Masalan: Oylik 10 % ga
oshdi à Oylik 10 \% ga oshdi. Agar \ maxsus belgini qo’ymasdan
yozsak, % belgidan keyingi matnni izoh sifatida qaraydi.
Latex buyruqlari   teskari slesh   “\”   belgisidan boshlanadi va
faqat   lotin   harflaridan   iborat   bo’ladi.Buyruq   oxirida   bo’sh
joy   ,raqam   va   ixtiyoriy   harf   bo’lmagan   belgidan   foydalanish
mumkin.
Latexda   bo’sh   joy   belgisi   buyruqdan   keyin   qo’yiladi.Lekin
bu   belgi   o’rniga   boshqa   maxsus   {}   belgisini   ham   qo’yish
mumkin. Masalan: Men ertaga barcha ishchi  \TeX{} niklarimiz va
\TeX   nika   mutaxasislarimiz   bilan   uchrashmoqchiman.Bugun   \
today Misollar:
-Bugun 8-mart \textsl{Xalqaro-xotin qizlar bayrami}
Natija: Bugun 8-mart Xalqaro-xotin qizlar bayrami
-yangi satrga o'tish \newline yangi satr
Natija: yangi satrga o'tish
yangi satr
Shuningdek {} belgisini bu belgi oxiriga yozilgan buyruqga 
turli xil parametrlar berish uchun ham ishlatish mumkin.Bunda 
bir yoki bir necha parameter berish mumkin.Parametrlarni 
faqat  {}  belgisi bilan emas balki  []  belgisi orqali ham joylashtirish
mumkin.
Kiritiladigan fayl strukturasi
Fayl strukturasi
\documentclass{...}
dan boshlanadi.U hujjat qanday tipda yozilishini ko’rsatadi.Bu 
buyruq dan
so’ng hujjat ko’rinishi,paketlarni yuklash va LATEXning 
qo’shimcha
imkoniyatlarini yuklash boshlanadi.Bunday vazufalarni bajarish 
uchun
\usepackage{...}
buyrug’idan foydalaniladi.Bu buyruqdan so’ng matn tanasi 
boshlanadi.Bu
buyruq quyidagicha yoziladi.
\begin{document}
Endi LATEX buyruqlari yordamida matnni kiritamiz va oxirida
\end{document}
buyrug’I yordamida hujjat yopiladi. Masalan:
\documentclass{article}
\usepackage[russian]{babel}
\begin{document}
Latexdagi oddiy hujjat.
\end{document}
Matematik formulalarni yozishda formula $ maxsus belgi ichida 
yoziladi.
Masalan:
$$
1+2 +\cdots+ 100=5050;
$$
Natija: 1 + 2 + … + 100 = 5050;
Agar har bir buyruqni bir nechta amallarga ta’sir etmoqchi 
bo’lsak, amallarni
blokga olamiz. Masalan:
$$  x^{1993}+y^{1993}=z^{1993}  $$
Natijasi: x 1993
 +y 1993
 =z 1993
  agar daraja 1993 blokga olinmasa x ni 
darajasiga 1
yozib ketadi.
Winedt haqida
Winedt   ni   ishga   tushirgandan   so’ng   bizning   ishchi
stolimizda   quyidagi   oyna   ochiladi.   Bu     ynada   to’rtta   bo’lim
joylashgan   bo’lib   bular:Wizard,Filetype   Associations,Links   and
Shortcuts,   User   Profiles   lardir.Birinchi   bo’limda   Winedt   ni
o’chirish(Uninstall   Winedt!),Dastur   o’rnatilgan   papkani
ko’rish(Browse   Install   Folder(%B)   …),Dasturda   yaratilgan
hujjatlarni   saqlash   papkasi(Browse   Local   Folder   (%b)   …)
tugmalari   joylashgan.Xoxishga   qarab   bu   manzillarni   pastdagi ikkita   manzil   kiritish   qatori   orqali   o’zgartirish   mumkin.Ikkinchi
bo’lim   ya’ni   Filetype   Associations   da   biz   yuqorida   ta’kidlab
o’tgan   fayllar   asotsiatsiyasi   bo’yicha   cheklov   va   imtiyozlar
qo’yish   amalga   oshiriladi.Bunda   cheklovlarni   amalgam   oshirish
uchun maxsus tugmalar(masalan:Modify filetype associations …
kabi)   ajratilgan.Links   and   shortcuts   bo’limida   Winedt   dasturini
OT   ning   turli   joylaridan   ishga  tushirish   uchun   yorliqlar   yaratish
uchun   maxsus
tugmalar(masalan:Create   or   Change   Links   …)   bor.Shuningdek
mavjud   yorliqlarni     ’chirish,yaratiladigan   hujjatlar   saqlanadigan
manzilni o’zgartirish tugmalari ham shu yerda joylashgan.Oxirgi
User   profiles   bo’limida   esa   tegishli   foydalanuvchiga   doir
imkoniyatlarni   o’zgartirish,   yangi   foydalanuvchi   yaratish,
tarmoq   bilan   ishlash   uchun   foydalanuvchi   ko’rinish   sohalarini
aniqlash,monitorni   tarmoq   uchun   moslash   kabi   amallar   uchun
maxsus   tugmalar(masalan:Concurrent   License   Monitor   …)
joylashgan.Barcha sozlashlar bajarilgandan so’ng oynaning chap
pastki   qismidagi   Show   this   Wizard   Next   Time   tanlagichi   orqali
dasturning   keying   yuklanishida   bu   oyna   ko’rinish   yoki
korinmasligini   tanlash   mumkin.Endi   OK
tugmasini bossak quyidagi ochiladi. Bu   oyna   Winedt   6  ning   bosh   oynasidir.Bu   oyna   Wiindows
oynalari   bilan   deyarli   bir   xil,   ya’ni   menyular   bo’limi,   uskunalar
paneli,   ishchi   soha,   holat   satridan   iborat.Oyna   chap   tomonida
joylashgan   panel   esa   hujjatda   ishlatilagan   maxsus
bog’lanishlarni   va   boshqa   xususiyatlarni   ko’rsatish   va
o’zgartirish uchun xizmat qiladi.
Winedtning   menyular   qatori   quyidagi   bo’limlardan   tashkil
topgan.
Ular  bo’limga qarab turli vazifalarni bajarish uchun xizmat
qiladi.Menyu   bo’limlari   Latexda   ishlashni   avtomatlashtirish
bilan   birga   bir   qator   imkoniyatlar   beradi.Masalan   dastur
istalgan   qismi   natijasini   oldindan   ko’rish,kerakli   qismni
tahrirlash va h.k.
Uskunalar paneli ishni tez va sifatli bajarish uchun mo’ljallangan
bir   necha
uskunalardan iborat Bunda   uskuna   piktogramma(rasmcha)siga   qarab   yoki
sichqonchani   shu   piktogramma   ustiga   keltirib   ,   piktogramma
haqidagi   izoh   orqali   nima   vazifani   bajarishini   aniqlash
mumkin.Ko’pchilik uskunlar paneli bilan ishlashini hisobga olsak
, bu qism oynaning eng asosiy qismlaridan ekanligini ko’rishimiz
mumkin.Bu   panelning   imkoniyatlaridan   yana   biri   bu   Latex
asosiy   buyruqlar   ro’yhati   va   har   bir   belgining   ASCII   kodlash
sistemasidagi   va   O’n   oltilik   sanoq
sistemasidagi   kodini   ko’ratishidir.Bu   jadvallarni  
piktogrammalar   orqali
uskunlar   paneliga   qo’shish   mumkin.Latex   asosiy   buyruqlar
ro’yhati quyidagicha:
Bu   qism   ham   kerakli   bo’limlarga   ajratilgan   bo’lib   kerakli
bo’limni tanlash orqali tegishli buyruqni kiritish mumkin.Bunda
sichqoncha   chap   tugmasini   kerakli   piktogramma   ustida   bir
marta   bosish   orqali   piktogrammada   ko’rsatilgan   holatni   aks
ettiruvchi   buyruq   ishchi   sohadagi   kursor   turgan   joyga   yoziladi.
Belgilar kodlari jadvali esa quyidagicha:
Bu   panel  asosan  Latexning  maxsus  belgilarini  kiritishda  va
klaviaturada bo’lmagan boshqa belgilarni kiritishda, shuningdek
Latexning   belgilar   kodlari   bilan   ishlaydigan   buyruqlarida
foydalaniladi. Keyingi   qism   ishchi   soha   bo’lib   unda   hujjat   matni
yoziladi.Menyular   va   uskunlar   panelidagi   barcha   amallar   shu
yerda o’z aksini topadi.Uning umumiy ko’rinishi quyidagicha:
Bunda   matematik   formulalar   yozilgan   qism   alohida   rang
bilan ajratilganini ko’rish mumkin.
Endi   oxirgi   qism   bilan   tanishamiz.Bu   qism   Holat   satri
qismi.Bu   qism   aktiv   hujjat   va   aktiv   qatorga   tegishli
xususiyatlarni   ko’rsatish   va   o’zgartirish   uchun   ishlatiladi.Holat
satrining umumiy ko’rinishi quyidagicha:
Kontekst menyular
Bu   bo’limda   biz   Winedt   ning   asosiy   kontekst   menyulari
bilan   tanishib   o’tamiz.Bularga   menyular   satri,   hujjatlar   satri,
holat satri  va hujjatning chap qismi kiradi.Ularga mos kontekst
menyular quyidagilar:
Asosiy kontekst menyular
Sahifa va matn bilan ishlash. Latex buyruqlari
Kiritiladigan fayl strukturasi
Fayl strukturasi
\documentclass{...} 
dan   boshlanadi.U   hujjat   qanday   tipda   yozilishini   ko’rsatadi.Bu
buyruq   dan   so’ng   hujjat   ko’rinishi,paketlarni   yuklash   va
LATEXning   qo’shimcha   imkoniyatlarini
yuklash boshlanadi.Bunday vazifalarni bajarish uchun
\usepackage{...}
buyrug’idan   foydalaniladi.Bu   buyruqdan   so’ng   matn   tanasi
boshlanadi.Bu buyruq quyidagicha yoziladi.
\begin{document}
Endi LATEX buyruqlari yordamida matnni kiritamiz va oxirida
\end{document}
buyrug’i yordamida hujjatni yopamiz.Masalan:
\documentclass{article}
\usepackage[russian]{babel}
\begin{document}
Latexdagi oddiy hujjat.
\end{document}
Sahifa o’lchamlari
Latexda   sahifa   o’lchamlarini   aniqlash   uchun   maxsus
buyruqlardan   foydalaniladi.Bunda   sahifaning   turli   qismi   uchun
turli  buyruqlar  mavjud.Odatda  sinf  e’lon   qilinganda sinfga  mos
sahifa   o’lchamlari   avtomatik   aniqlanadi.Sahifada
foydalaniladigan   asosiy   buyruqlardan   biri   \marginpar   buyrug’i
bilan   tanishamiz.Bu   buyruqdan   asosan   sahifaning   o’ng   qismini belgilashda   foydalaniladi.Masalan:   \marginpar[chegara] {chap
chegara   shu   yer}   Shuningdek   \ reversemarginpar   va   \
normalmarginpar   buyruqlaridan   ham   foydalanish   mumkin.
Sahifaga   tegishli   buyruqlardan   yana   biri   butun   sahifa   bo’yicha
matn   shriftini   berish   buyrug’idir.   Bunda   \normalfont   yoki   \
textnormal (matn) buyrug’idan foydalanishingiz mumkin.
Titul  varag’i  va  mundarija  Hujjat  haqida  ma’lumotlar  ya’ni
hujjat   muallifi,yaratilgan   vaqti   hujjat   nomi   va   boshqa
ma’lumotlarni   standart   kiritish   buyrug’i   bu   \maketitle
buyrug’idir .\title{nom}   buyrug’i   yordamida   hujjat   nomi
kiritiladi .\author (muallif)   buyrug’i   yordamida   esa   hujjat
mualliflarini   kiritish   mumkin .\date{sana}   buyrug’I   yordamida
esa hujjat yaratilgan vaqtini kiritish mumkin.Bu buyruqlar yozib
bo’lingandan   so’ng   izoh   uchun   \thanks{izoh}   buyrug’idan
foydalanish   mumkin.Izohlar   haqida   biz   keyingi   mavzularda
batafsil to’xtalib o’tamiz .\author  buyrug’ida mualliflar soni ko’p
bo’lgan   hollarda   ularni   ajratish   uchun   \and   buyrug’idan
foydalanish   mumkin.Shuningdek   sinflardagi   standart   sahifa
parametrlari   sizni   qoniqtirmasa   \begin{titlepage}   ...   \
end{titlepage}  tanasi yordamida sahifa parametrlarini o’rnatish
mumkin.Bunda sahifani raqamlash 1 dan boshlanadi.
Mundarija yozish qoidasi
1.Kirish  \dotfill 3\\
2.Masalaning qo’yilishi  \dotfill 4\\ 3.Asosiy natija  \dotfill 10\\
4.Xulosa  \dotfill 18\\
5.Adabiyotlar  \dotfill 18\\
Bunda  $  belgi ishlatilmaydi,  \dotfill  komandasi yetarlicha 
nuqtalar qo’yadi.Betlar nomeri o’ng chetdan avtomatik 
ravishda qo’yiladi.
Agar mundarijada  § -paragraf belgisi ishlatilsa ,  \S  komanda 
ishlatiladi.  $  belgi qo’yilmaydi.
Sahifani raqamlash
Bu ishni  \pagenumbering{format}  buyrug’i orqali bajarish 
mumkin.Bu buyruq orqali tanlangan raqamlash formati butun 
hujjat sahifalariga ta’sir qiladi.Quyidagi formatlar mavjud: 
arabic roman Roman alph Alph
Sahifa ko’rinishi
Endi sahifa ko’rinishiga doir buyruqlar bilan tanishamiz. Sahifa parametrlari Hujjat sinflari LATEXda birinchi bo’lib hujjat 
parametrini bilish muhim.Bu ishni  \documentclass  buyrug’i 
bajaradi.Uning ko’rinishi quyidagicha  \
documentclass[ xususiyatlar ]{ sinf }[ sana ]  Bu yerda  sinf  
yaratilayotgan hujjat tipini aniqlaydi.
Maxsus belgilar
Latexda   turli   buyruqlar   kiritishda   turlicha   belgilardan
foydalaniladi.Ular
orasida   bir   nechta   asosiy   belgilar   mavjud.Bu   belgilar   Latex
dasturining   maxsus
belgilari hisoblanadi.Bu belgilar quyidagilar:   $ & % # _ { } ~ ^ \
Bu   belgilar   orqali   turli   xil   buyruqlar   kiritilganligi   sababli,bu
belgilarni   o’z sahifangizda   to’g’ridan   to’g’ri   ishlata   olmaysiz.Agar   o’z
hujjatingizda   bu
belgilardan   foydalanmoqchi   bo’lsangiz   maxsus   “\”   belgisidan
foydalanishingiz
mumkin.
Masalan:   $   &   %   #   _   {   }   \$   \&   \%   \#   \_   \{   \}
Bu   belgilardan   ko’plab   matnli   qatorlarda,ko’plab   buyruqlar
yozishda   va
boshqa   matematik   formulalar   yozishda   foydalanish
mumkin.Ammo “\” belgisini kiritishda “\\” belgidan foydalanish
mumkin   emas.”\\”   belgi   Latexda   keyingi
qatorga o’tishni bildiradi.
Shuningdek   bu   belgilarrni   \symbol{kod}   buyrug’i
yordamida   sakkizlik   va   o’n   oltilik   sanoq   sistemalaridagi   kodlari
orqali   ham   kiritish   mumkin.Masalan
\symbol{‘40}   va   \symbol{“20}   larning   ikkalasi   ham   `   belgisini
bildiradi.Bunda
agar ‘ yoki “ belgilarini yozmasdan faqat kodni o’zi yozilsa Latex
natija   sifatida
ASCII   jadvalidagi   kodga   mos   belgini   qaytaradi.Bu   usul   ham
ancha   qulay.Chunki
aksariyat   foydalanuvchilar   odatda   ASCII   kodlaridan
foydalanishadi.Agar   hozirgi
misolimiz   uchun   bu   usulni   qo’llaydigan   bo’lsak   u   holda   \
symbol{32}   ham   `   belgini
qaytaradi.
Maxsus harf va belgilar
Latex   redaktori   “(qo’shtirnoq)   belgisini   to’g’ridan   to’g’ri
kiritishni   qo’llab quvvatlamaydi.   Bunday   vaziyatlarda   ikkita   `   belgidan   va
yopishda   esa   ikkita   ‘
belgidan foydalaniladi.
Masalan:``Ikkita ` belgisini kiritdik, endi esa ikkita ‘ belgisini
kiritamiz’’.
Tire va defislar Latex redaktori tirening 4 turini aniqlaydi.3  tasi
turli   ko’rinishdagi   tirelar   ,4-si   esa   matematikadagi   –(minus)
belgisidir.Ular   quyidagilar:
Birinchi 3 ta tirelar:- defis, -- qisqa tire, --- uzun tire va $-$ minus
belgisi.
Masalan:   Bugungi   mavzu-Latex\\   56--71   betlarda\\   ha---yoki
yo`q\\ $0$ , $1$ va $-1$ 
Ko’p nuqtalar
Ko’p   nuqta   qo’yish   2   xilda   bo’lishi   mumkin.Oddiy   …
klaviatura   yordamida   3   ta   nuqta   kiritish   va   xalqaro   standart
bo’yicha   uch   nuqta   kiritish.Ikkinchi   turdagisini   kiritish   uchun
maxsus   \ldots   –   buyrug’idan   foydalaniladi.
Masalan:   oddiy   3   ta   nuqta   ...   ko'rinishda   bo'ladi.\\     Buxoro,
Samarqand,   Navoiy,   \ldots
Turli belgilar
Latexda   hujjat   chiroyli   chiqishi   uchun   ko’plab   belgilar
ishlatiladi.Ularning
asosiylariga to’xtalib o’tamiz.Agar paragraf belgisini kiritmoqchi
bo’lsak   Texning
maxsus   \S   (katta   s)   buyrug’idan   foydalanamiz.©   belgisi   uchun
esa   \copyright
buyrug’idan   foydalanamiz.Matematik   formulalarni   kiritish
uchun   foydalaniladigan
$   va   &   belgilarini   \$   va   \&   ko’rinishda   kiritish   mumkin.Bu   kabi Texning   maxsus
belgilarini   kiritishni   biz   oldingi   bo’limlarda   ko’rib   o’tgan
edik.Bundan   tashqari
matn yozish jarayonida matematik belgilardan ham foydalanish
mumkin.
Masalan: Men + Sen =$\heartsuit$ 
Shuningdek   Latexda   belgilarni   belgining   kodi   orqali   ham
kiritish
mumkin.Buning   uchun   maxsus   \symbol   buyrug’idan
foydalaniladi.Bunda   bu
buyruq   argumentiga   belgi   kodi   yoziladi.Odatiy   lotin   harflarini
ASCII-kodlar
jadvalidagi kodi bilan kiritish mumkin.Masalan:
Latexda   belgilarni   nafaqat   o’nlik   kodlari   orqali   balki
sakkizlik   va   o’n   oltilik
kodlari orqali ham kiritish mumkin.Bunda agar kod sakkkizlikda
yozilgan   bo’lsa
kod   oldiga   ‘   belgisi,   o’n   oltilikda   yozilgan   bo’lsa   kod   oldiga   “
belgisi   qo’yib
yoziladi.Masalan \symbol{122} , \symbol{'172} va \symbol{"7A}
yozuvlarining
uchchalasi ham z harfini bildiradi.
Ostki chiziq va ramkalar Turli oraliqlar(bo’sh joylar) hosil qilish
-Agar gapdan keyin yozilgan nuqta yoki boshqa belgilar gap 
tugaganini
bildirsa u holda maxsus \@ dan foydalanish mumkin
Bu yerda oxirgi so’zdan oldin ishlatilgan ~ belgisi shunchaki ikki 
so’zni
ajratish uchun xizmat qiladi.
Oraliqlarni qo’lda kiritish .
Harf usti va harf osti belgilari. Shriftlarni almashtirish
Keyingi jadvalimiz shriftlar o’lchami: Izoh(havola)lar
Bo’g’inlash
\sloppy   buyrug’i   va   \emergencystretch   parametri
Uzun   qatorlar   bilan   ishlayotgan   paytda   bir   qatorga   bir   necha
so’z   yozib   qolgan
qismini   bo’sh   qoldirib   ,   keyingi   qatorga   o’tishga   to’g’ri
keladi.Bunday   vaziyatlarda
\sloppy buyrug’idan foydalanish qulay. Matematik formulalar bilan ishlash
Matematik formulalar kiritish.
Matematik   va   munosabat   belgilari,oddiy   belgilar
Matematikada   ko’p   hollarda   grek   harflaridan   foydalaniladi.Shu
sababli   biz   ham   LATEXda   matematik   formula   kiritishni   grek
harflarini kiritishdan boshlaymiz. LATEXda grek harflarini kiritish
buyrug’i   “\”   belgisi   va   shu   belgining   inglizcha   nomini   yozish
orqali   kiritiladi(Masalan:a   harfi   \alpha   kabi   kiritiladi).Shu
o’rinda   yana   bir   ma’lumotni   aytib   o’tish   kerak.Grek   harflari
ro’yhatidan
o   (“omikron”   deb   o’qiladi)   harfini   bu   usul   bilan   kiritib
bo’lmaydi(Ya’ni   \omikron
deb   yozish   no’to’g’ri   hisoblanadi).Bu   harfni   kiritish   uchun
kursivda   yozilgan
lotincha “o” harfi,yoki odatdagidek o harfini kiritish kifoya.Misol
tariqasida   bir
necha grek harflarining LATEXda yozilishini jadvalini keltiramiz. Bu   ro’yhatga   ∑   va   ∏   larni   kiritish   noto’g’ri.Bu   belgilar
yig’indi   va
ko’paytmani   bildirgani   bois   maxsus   buyruqlar   yordamida
kiritiladi.Lotin   harflarini
kiritganda katta va kichik harflar bilan kiritish avtomatik  tarzda
aniqlanadi.Grek
harflarini kiritishda esa “\” dan keyin harf nomi yozilayotganda
birinchi   harf   katta
harf bilan yoziladi.Bir necha harflar ro’yhati
Endi   binar   amallari   haqida.Binar   amallar(ko’paytirish
bo’lish   va   h.k)   ni
qo’llashda ayrim amallarni ketma- ket yozish kerak bo’lsa hech
qanday   probelsiz
davomidan yozish mumkin.Binar amallarning to’liq ro’yhati: Ko’p   ishlatiladigan   buyruqlardan   yana   biri   integral   belgisi
uchun
qo’llanadigan   buyruqdir.Latexda   odatiy   integral   (∫)   kiritish
uchun   \int   buyrug’i,
konturli integral (ò ) uchun \oint buyrug’i ishlatiladi.Integralning
yuqori   va   pastki
indekslari   va   integral   osti   funksiya   ham   kiritish
mumkin.Masalan:
Agar   integral   chegaralari   indeksda   emas,   yuqori   va   quyi
chegarada   bo’lishi
lozim   bo’lsa   ,   u   holda   \int   buyrug’ini   \limits   buyrug’i   bilan
birgalikda   ishlatishimiz
mumkin.Masalan:
Agar chegaralar boshqacha ko’rinishda bo’lsa ya’ni turli xil
operatorlar   va
belgilardan   iborat   bo’lsa   \nolimits   dan   foydalanish
mukin.Masalan: Formulaga nomer qo’yish
Matematik   matn   yozishda   odatda   qulay   bo’lishi   uchun
formulaga   nomer   qo’yib   ,   unga   yo’llanma( ссылка )   orqali
o’tiladi.LATEXda   yo’llanmalarga   avtomatik   o’tish
mumkin.Formulaga   nomer   qo’yish   faqat   formula   yozish
tugatilgandan   so’ng   amalga   oshiriladi.Bu   quyidagicha   amalga
oshiriladi. 
Formula   yozish   tanasida   equation($$   belgisidan
foydalanilmaydi)dan
foydalanilsa LATEX formula nomerini avtomatik tarzda aniqlaydi
va   natijaga
chiqaradi.Shuningdek   begin{equation}   va   end{equation}
buyruqlari   orasida
formula nomi,qay ko’rinishda va qayerda joylashishini  aniqlash
uchun   \label
buyrug’idan foydalaniladi.Oxirida \ref buyrug’i orqali formulaga
izohlarni
ko’rsatish mumkin.Masalan:
Bu   yerda   \ ref   o ’ rniga   \ pageref   buyrug ’ idan   ham
foydalanish   mumkin . Bu   buyruq   formula   nomerini   emas   formula
joylashgan   sahifa   nomerini   qaytaradi . Yuqoridagi   misolda   agar formula   8   sahifaga   yozilgan   desak   Bu   formula   8   betda   yozilgan .
Bu   formula  \ pageref { trivial }  betda   yozilgan .
Formula   nomerlari   ko ’ rinishlari   bevosita   joriy   sinflarga
bog ’ liq . Masalan   article   sinfida   formulaga   nomer   qo ’ yishda
to ’ g ’ ridan   to ’ g ’ ri   keyingi   nomerga   o ’ tib
ketiladi . book   sinfida   esa   avval   mavzu   keyin   esa   nuqtadan   keyin
shu   mavzudagi   formula   nomeri   ko ’ rinishda   bo ’ ladi . Masalan   2-
mavzudagi   7- formula   2.7   ko ’ rinishda   bo ’ ladi . Bunda   albatta
sinfga   mos   ko ’ rinishlar   hosil   bo ’ ladi .
Albatta   bunday   standart   ko ’ rinishlar   ko ’ p   ishlatiladi   va   ular
ortiqcha   harakatni   talab   etmaydi . Lekin   siz   formula   nomeri
ko ’ rinishini   o ’ zingizga   moslashingiz   mumkin . Bunda   \ eqno
buyrug ’ idan   foydalanishingiz   mumkin . Masalan :
Matematik formulalarda odatiy va noodatiy shriftlar
\sl-qiya   yozuv,bu   shrift   kursivga   o’xshash   bo’lsada   aslida
undan   farq
qiladi.bf-semizroq   yozuv.Microsoft   Worddagi       tugmasi
vazifasini bajaradi. Bu misoldagi \rm buyrug’i odatiy standart shrift (“roman”)
ni
bildiradi.Shuningdek   agar   siz   faqat   ma’lum   so’z   yoki   ma’lum
qismni   semizroq
shriftda yozmoqchi bo’lsangiz kerakli qismni figurali qavs ichiga
olib   uni   ichiga
\bf yozish mumkin.
Endi   yana   bir   buyruq   \mit   buyrug’i   haqida.Bu   buyruq
standart   “matematik
kursiv”ga o’tish uchun xizmat qiladi.Bu buyruqdan kamdan kam
foydalanilsada
ayrim   masalalarda   juda   qo’l   keladi.Masalan   formulalarda   ko’p
ishlatiladigan   grek
harflarini   qiya   yozishda.Buni   \mit   buyrug’ini   ichki   guruhlash
orqali   yozish
mumkin
Latexda formulaga matn kiritishni to’g’ridan to’g’ri amalga
oshirib
bo’lmaydi.
Formulada matn yozish
Matematik   formulada   matn   yozish   \mbox   buyrug’i   orqali
amalga
oshiriladi.Formula   va   matn   orasida   bo’sh   joylar   hosil   qilish uchun   esa   \qquad   dan
foydalaniladi.
Bu yerda \mbox buyrug’i matn kursivda chiqmasligi,so’zlar
orasidagi   bo’sh
joylar   va   odatiy   shriftda   chiqishini   ta’minlaydi.Shuningdek   \
mbox   da   shrift   turini
ham berish mumkin
Shuni   ta’kidlab   o’tish   kerakki   \mbox   buyrug’i   shrift
o’lchamini
o’zgartirmaydi.Buyruq ichidagi matn o’lchami avtomatik  tarzda
aniqlanadi.
Qavslar o’lchamini o’zgartirish Quyida \left va \right buyruqlari yordamida o’lchami 
avtomatik o’zgaradigan belgilar ro’yhati TEXdagi buyruq kodlari 
bilan keltirilgan:
Bu yerdagi \left\langle o’rniga \left< yozish  mumkin.Xuddi
shunday
\right\rangle   o’rniga   ham   \right>   yozish   mumkin.Lekin   boshqa
vaziyatlarda   <   bilan
\langle   bir   ma’noda   kelmaydi.Ayrim   misollarda   bitta   qavs
qatnashadi.Ularni
formulaga   moslash   uchun   \left   yoki   \right   buyruqlaridan   keyin
nuqta   qo’yiladi,
bunda nuqta natijaviy  sahifada  ko’rinmaydi.Ikki  va undan ortiq
nuqtalar   esa
natijaviy sahifaga chiqariladi.Masalan: Matritsalar
Latex yordamida matritsa yozish uchun bizga array tanasi(\
begin{}   va   \end{}
bu   Latexdagi   tana)   kerak   bo’ladi.Matritsa   tanasini   tushunish
uchun   avval   kichkina
misol ko’rib o’tamiz.Demak boshladik:
Grafik imkoniyatlari
Rasmlar yaratish va unda yozuv joylashtirish
Bu   bo’limda   biz   Texning   grafik   imkoniyatlari   haqida
ma’lumotga   ega
bo’lamiz.Rasmlar   picture   tanasi   orqali   hosil   qilinadi.Quyidagi
misolni ko’ramiz: Bu yerda picture tanasidagi aylana qavs ichida vergul bilan
ajratib   yozilgan
sonlar   rasm   chizilishi   kerak   bo’lgan   sohani   aniqlash   uchun
ishlatiladi.Bunda
birinchi   son   rasmning   vertikal   uzunligini,   ikkinchi   son   esa   rasm
balandligini
aniqlaydi.Bu   sonlar   manfiy   ham   bo’lishi   mumkin.Masalan   (-
150,36) kabi.
Kesmalar
Texda   kesmalar   \line   buyrug’i   orqali   hosil   qilinadi.Bu
buyruq   ham   xuddi
\vector   buyrug’i   kabi   kordinataga   nisbatan   simmetriklikni   va
chiziq   uzunligini
aniqlash orqali hosil qilinadi.Masalan:
Bu   yerda   100   x   50   rasm   chiziladigan   soha   (60,50)   rasm
kordinatasini
bildiradi.\line   buyrug’idagi   (1,-2)   esa   “burchak   koeftisienti”ni
bildiradi.Burchak
koeftisientini   qiyalik   burchagi   sifatida   tushunish   mumkin.Agar
qiyalik   burchagi
(0,1)   bo’lsa   gorizontal   chiziq   ,   agar   (1,0)   bo’lsa   vertikal   chiziq
hosil bo’ladi.

MAVZU: Latex dasturida Matematikaga oid matinlar ustida ishlash Reja: 1. Latex dasturini o’rnatish va sozlash. 2. Sahifa va matn bilan ishlash. 3. Matematik formulalar bilan ishlash. 4. Grafik imkoniyatlari. Latex dasturini o’rnatish va sozlash. Latex dasturi matematikaga doir ilmiy hujjatlarni juda yuqori darajada sifatli qilib tayyorlash uchun mo’ljallangan dastur hisoblanadi. Kitob, o’quv qo’llanma, ilmiy jurnallarni tayyorlashda ham juda katta imkoniyatlarga ega. Latexda yaratilgan hujjatlarni hajmi juda kichik bo’ladi va ularni qayta ishlash, tahrirlash amallarini juda tez bajarish mumkin. Latex dasturi juda ko’pchilik kompyuterlarga ishlaydi masalan IBM, Mac va boshqalar. Bundan tashqari juda ko’pchilik sistemalarga ham ishlaydi masalan Windows, Unix, VMS va boshqalarni misol keltirish mumkin. Bu dastur bilan ishlash uchun kompyuterda Latex dasturi o’rnatilgan bo’lishi kerak. Shuning uchun biz birinchi bobni Latex dasturini o’rnatish va uning imkoniyatlaridan foydalanishga bag’ishladik. Latex dasturini o’rnatish uchun birinchi MikTex dasturini o’rnatamiz .

MikTex dasturini o’rnatish. Bu yerdan Далее tugmasini bosib o’rnatishni davom etamiz. Bu yerdan barcha foydalanuvchilar uchunni belgilaymiz. Bu yerda MikTex dasturini qayerga o’rnatishni ko’rsatamiz. (Masalan: C diskda)

Start tugmasini tanlasak MikTex dasturi o’rnatiladi. Bu dasturni o’rnatib bo’lgandan keyin WinEdt 6.0 dasturini o’rnatamiz. Bu dastur quyidagicha ornatiladi . WinEdt 6.0 dasturini o’rnatish. Bu oynadan Next tugmasini bosib o’rnatishni davom etamiz. Bu oynadan katakchani belgilab Next tugmasini bosib o’rnatishni davom etamiz.

Kerakli diskni ko’rsatib dasturni o’rnatamiz. Latex dasturining imkoniyatlari. Latex sistemasida tayyorlangan matnli fayl kengaytmasi *.tex ko’rinishda bo’ladi. Keyingi jarayon ikkita etapdan o’tkaziladi. Birinchi dastur translyatori yordamida fayl qayta ishlanadi. Natijada *.dvi kengaytmali fayl olamiz. Endi olingan *.dvi kengaytmali faylni dastur yordamida ekranda ko’rish mumkin, pechatga yuborish mumkin yoki boshqa amallarni bajarish mumkin. Natija foydalanuvchini qanoatlantirmasa faylga o’zgartirish kiritib jarayonni yana takrorlashi mumkin. Latexda yaratilgan fayl matni maxsus belgilar va buyruqlardan iborat bo’ladi. Latex dasturida 10 ta maxsus belgilardan foydalaniladi. Bular quyidagilar: { } $ & # % _ ^ ~ \ Bu maxsus belgilarni o’zidan foydalanmoqchi bo’lsak maxsus belgini oldiga \ belgini o’yamiz. Masalan: Oylik 10 % ga oshdi à Oylik 10 \% ga oshdi. Agar \ maxsus belgini qo’ymasdan yozsak, % belgidan keyingi matnni izoh sifatida qaraydi. Latex buyruqlari teskari slesh “\” belgisidan boshlanadi va faqat lotin harflaridan iborat bo’ladi.Buyruq oxirida bo’sh joy ,raqam va ixtiyoriy harf bo’lmagan belgidan foydalanish mumkin. Latexda bo’sh joy belgisi buyruqdan keyin qo’yiladi.Lekin bu belgi o’rniga boshqa maxsus {} belgisini ham qo’yish mumkin. Masalan: Men ertaga barcha ishchi \TeX{} niklarimiz va \TeX nika mutaxasislarimiz bilan uchrashmoqchiman.Bugun \ today

Misollar: -Bugun 8-mart \textsl{Xalqaro-xotin qizlar bayrami} Natija: Bugun 8-mart Xalqaro-xotin qizlar bayrami -yangi satrga o'tish \newline yangi satr Natija: yangi satrga o'tish yangi satr Shuningdek {} belgisini bu belgi oxiriga yozilgan buyruqga turli xil parametrlar berish uchun ham ishlatish mumkin.Bunda bir yoki bir necha parameter berish mumkin.Parametrlarni faqat {} belgisi bilan emas balki [] belgisi orqali ham joylashtirish mumkin. Kiritiladigan fayl strukturasi Fayl strukturasi \documentclass{...} dan boshlanadi.U hujjat qanday tipda yozilishini ko’rsatadi.Bu buyruq dan so’ng hujjat ko’rinishi,paketlarni yuklash va LATEXning qo’shimcha imkoniyatlarini yuklash boshlanadi.Bunday vazufalarni bajarish uchun \usepackage{...} buyrug’idan foydalaniladi.Bu buyruqdan so’ng matn tanasi boshlanadi.Bu buyruq quyidagicha yoziladi. \begin{document} Endi LATEX buyruqlari yordamida matnni kiritamiz va oxirida \end{document} buyrug’I yordamida hujjat yopiladi.