Latex dasturida Matematikaga oid matinlar ustida ishlash

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3196.6943359375 KB

Скачать

MAVZU: Latex dasturida Matematikaga oid matinlar
ustida ishlash Reja:
1. Latex dasturini o’rnatish va sozlash.
2. Sahifa va matn bilan ishlash.
3. Matematik formulalar bilan ishlash.
4. Grafik imkoniyatlari.
Latex dasturini o’rnatish va sozlash.
Latex dasturi matematikaga doir ilmiy hujjatlarni juda
yuqori darajada sifatli
qilib tayyorlash uchun mo’ljallangan dastur hisoblanadi. Kitob,
o’quv qo’llanma,
ilmiy jurnallarni tayyorlashda ham juda katta imkoniyatlarga
ega. Latexda
yaratilgan hujjatlarni hajmi juda kichik bo’ladi va ularni qayta
ishlash, tahrirlash
amallarini juda tez bajarish mumkin. Latex dasturi juda
ko’pchilik kompyuterlarga
ishlaydi masalan IBM, Mac va boshqalar. Bundan tashqari juda
ko’pchilik
sistemalarga ham ishlaydi masalan Windows, Unix, VMS va
boshqalarni misol
keltirish mumkin. Bu dastur bilan ishlash uchun kompyuterda
Latex dasturi
o’rnatilgan bo’lishi kerak. Shuning uchun biz birinchi bobni
Latex dasturini
o’rnatish va uning imkoniyatlaridan foydalanishga bag’ishladik.
Latex dasturini o’rnatish uchun birinchi MikTex dasturini
o’rnatamiz .

MikTex dasturini o’rnatish.
Bu yerdan Далее tugmasini bosib o’rnatishni davom etamiz.
Bu yerdan barcha foydalanuvchilar uchunni belgilaymiz.
Bu yerda MikTex dasturini qayerga o’rnatishni ko’rsatamiz.
(Masalan: C
diskda)

Start tugmasini tanlasak MikTex dasturi o’rnatiladi.
Bu dasturni o’rnatib bo’lgandan keyin WinEdt 6.0 dasturini
o’rnatamiz.
Bu dastur quyidagicha ornatiladi .
WinEdt 6.0 dasturini o’rnatish.
Bu oynadan Next tugmasini bosib o’rnatishni davom etamiz.
Bu oynadan katakchani belgilab Next tugmasini bosib
o’rnatishni davom
etamiz.

$Kerakli diskni ko’rsatib dasturni o’rnatamiz. Latex dasturining imkoniyatlari. Latex sistemasida tayyorlangan matnli fayl kengaytmasi *.tex ko’rinishda bo’ladi. Keyingi jarayon ikkita etapdan o’tkaziladi. Birinchi dastur translyatori yordamida fayl qayta ishlanadi. Natijada *.dvi kengaytmali fayl olamiz. Endi olingan *.dvi kengaytmali faylni dastur yordamida ekranda ko’rish mumkin, pechatga yuborish mumkin yoki boshqa amallarni bajarish mumkin. Natija foydalanuvchini qanoatlantirmasa faylga o’zgartirish kiritib jarayonni yana takrorlashi mumkin. Latexda yaratilgan fayl matni maxsus belgilar va buyruqlardan iborat bo’ladi. Latex dasturida 10 ta maxsus belgilardan foydalaniladi. Bular quyidagilar: { } $ & # % _ ^ ~ \ Bu maxsus belgilarni o’zidan foydalanmoqchi bo’lsak maxsus belgini oldiga \ belgini o’yamiz. Masalan: Oylik 10 % ga oshdi à Oylik 10 \% ga oshdi. Agar \ maxsus belgini qo’ymasdan yozsak, % belgidan keyingi matnni izoh sifatida qaraydi. Latex buyruqlari teskari slesh “\” belgisidan boshlanadi va faqat lotin harflaridan iborat bo’ladi.Buyruq oxirida bo’sh joy ,raqam va ixtiyoriy harf bo’lmagan belgidan foydalanish mumkin. Latexda bo’sh joy belgisi buyruqdan keyin qo’yiladi.Lekin bu belgi o’rniga boshqa maxsus {} belgisini ham qo’yish mumkin. Masalan: Men ertaga barcha ishchi \TeX{} niklarimiz va \TeX nika mutaxasislarimiz bilan uchrashmoqchiman.Bugun \ today$ $Misollar: -Bugun 8-mart \textsl{Xalqaro-xotin qizlar bayrami} Natija: Bugun 8-mart Xalqaro-xotin qizlar bayrami -yangi satrga o'tish \newline yangi satr Natija: yangi satrga o'tish yangi satr Shuningdek {} belgisini bu belgi oxiriga yozilgan buyruqga turli xil parametrlar berish uchun ham ishlatish mumkin.Bunda bir yoki bir necha parameter berish mumkin.Parametrlarni faqat {} belgisi bilan emas balki [] belgisi orqali ham joylashtirish mumkin. Kiritiladigan fayl strukturasi Fayl strukturasi \documentclass{...} dan boshlanadi.U hujjat qanday tipda yozilishini ko’rsatadi.Bu buyruq dan so’ng hujjat ko’rinishi,paketlarni yuklash va LATEXning qo’shimcha imkoniyatlarini yuklash boshlanadi.Bunday vazufalarni bajarish uchun \usepackage{...} buyrug’idan foydalaniladi.Bu buyruqdan so’ng matn tanasi boshlanadi.Bu buyruq quyidagicha yoziladi. \begin{document} Endi LATEX buyruqlari yordamida matnni kiritamiz va oxirida \end{document} buyrug’I yordamida hujjat yopiladi.$ $Masalan: \documentclass{article} \usepackage[russian]{babel} \begin{document} Latexdagi oddiy hujjat. \end{document} Matematik formulalarni yozishda formula $ maxsus belgi ichida yoziladi. Masalan: $$ 1+2 +\cdots+ 100=5050; $$ Natija: 1 + 2 + … + 100 = 5050; Agar har bir buyruqni bir nechta amallarga ta’sir etmoqchi bo’lsak, amallarni blokga olamiz. Masalan: $$ x^{1993}+y^{1993}=z^{1993} $$ Natijasi: x 1993 +y 1993 =z 1993 agar daraja 1993 blokga olinmasa x ni darajasiga 1 yozib ketadi. Winedt haqida Winedt ni ishga tushirgandan so’ng bizning ishchi stolimizda quyidagi oyna ochiladi. Bu ynada to’rtta bo’lim joylashgan bo’lib bular:Wizard,Filetype Associations,Links and Shortcuts, User Profiles lardir.Birinchi bo’limda Winedt ni o’chirish(Uninstall Winedt!),Dastur o’rnatilgan papkani ko’rish(Browse Install Folder(%B) …),Dasturda yaratilgan hujjatlarni saqlash papkasi(Browse Local Folder (%b) …) tugmalari joylashgan.Xoxishga qarab bu manzillarni pastdagi$

ikkita manzil kiritish qatori orqali o’zgartirish mumkin.Ikkinchi
bo’lim ya’ni Filetype Associations da biz yuqorida ta’kidlab
o’tgan fayllar asotsiatsiyasi bo’yicha cheklov va imtiyozlar
qo’yish amalga oshiriladi.Bunda cheklovlarni amalgam oshirish
uchun maxsus tugmalar(masalan:Modify filetype associations …
kabi) ajratilgan.Links and shortcuts bo’limida Winedt dasturini
OT ning turli joylaridan ishga tushirish uchun yorliqlar yaratish
uchun maxsus
tugmalar(masalan:Create or Change Links …) bor.Shuningdek
mavjud yorliqlarni ’chirish,yaratiladigan hujjatlar saqlanadigan
manzilni o’zgartirish tugmalari ham shu yerda joylashgan.Oxirgi
User profiles bo’limida esa tegishli foydalanuvchiga doir
imkoniyatlarni o’zgartirish, yangi foydalanuvchi yaratish,
tarmoq bilan ishlash uchun foydalanuvchi ko’rinish sohalarini
aniqlash,monitorni tarmoq uchun moslash kabi amallar uchun
maxsus tugmalar(masalan:Concurrent License Monitor …)
joylashgan.Barcha sozlashlar bajarilgandan so’ng oynaning chap
pastki qismidagi Show this Wizard Next Time tanlagichi orqali
dasturning keying yuklanishida bu oyna ko’rinish yoki
korinmasligini tanlash mumkin.Endi OK
tugmasini bossak quyidagi ochiladi.

Bu oyna Winedt 6 ning bosh oynasidir.Bu oyna Wiindows
oynalari bilan deyarli bir xil, ya’ni menyular bo’limi, uskunalar
paneli, ishchi soha, holat satridan iborat.Oyna chap tomonida
joylashgan panel esa hujjatda ishlatilagan maxsus
bog’lanishlarni va boshqa xususiyatlarni ko’rsatish va
o’zgartirish uchun xizmat qiladi.
Winedtning menyular qatori quyidagi bo’limlardan tashkil
topgan.
Ular bo’limga qarab turli vazifalarni bajarish uchun xizmat
qiladi.Menyu bo’limlari Latexda ishlashni avtomatlashtirish
bilan birga bir qator imkoniyatlar beradi.Masalan dastur
istalgan qismi natijasini oldindan ko’rish,kerakli qismni
tahrirlash va h.k.
Uskunalar paneli ishni tez va sifatli bajarish uchun mo’ljallangan
bir necha
uskunalardan iborat

Bunda uskuna piktogramma(rasmcha)siga qarab yoki
sichqonchani shu piktogramma ustiga keltirib , piktogramma
haqidagi izoh orqali nima vazifani bajarishini aniqlash
mumkin.Ko’pchilik uskunlar paneli bilan ishlashini hisobga olsak
, bu qism oynaning eng asosiy qismlaridan ekanligini ko’rishimiz
mumkin.Bu panelning imkoniyatlaridan yana biri bu Latex
asosiy buyruqlar ro’yhati va har bir belgining ASCII kodlash
sistemasidagi va O’n oltilik sanoq
sistemasidagi kodini ko’ratishidir.Bu jadvallarni
piktogrammalar orqali
uskunlar paneliga qo’shish mumkin.Latex asosiy buyruqlar
ro’yhati quyidagicha:
Bu qism ham kerakli bo’limlarga ajratilgan bo’lib kerakli
bo’limni tanlash orqali tegishli buyruqni kiritish mumkin.Bunda
sichqoncha chap tugmasini kerakli piktogramma ustida bir
marta bosish orqali piktogrammada ko’rsatilgan holatni aks
ettiruvchi buyruq ishchi sohadagi kursor turgan joyga yoziladi.
Belgilar kodlari jadvali esa quyidagicha:
Bu panel asosan Latexning maxsus belgilarini kiritishda va
klaviaturada bo’lmagan boshqa belgilarni kiritishda, shuningdek
Latexning belgilar kodlari bilan ishlaydigan buyruqlarida
foydalaniladi.

Keyingi qism ishchi soha bo’lib unda hujjat matni
yoziladi.Menyular va uskunlar panelidagi barcha amallar shu
yerda o’z aksini topadi.Uning umumiy ko’rinishi quyidagicha:
Bunda matematik formulalar yozilgan qism alohida rang
bilan ajratilganini ko’rish mumkin.
Endi oxirgi qism bilan tanishamiz.Bu qism Holat satri
qismi.Bu qism aktiv hujjat va aktiv qatorga tegishli
xususiyatlarni ko’rsatish va o’zgartirish uchun ishlatiladi.Holat
satrining umumiy ko’rinishi quyidagicha:
Kontekst menyular
Bu bo’limda biz Winedt ning asosiy kontekst menyulari
bilan tanishib o’tamiz.Bularga menyular satri, hujjatlar satri,
holat satri va hujjatning chap qismi kiradi.Ularga mos kontekst
menyular quyidagilar:
Asosiy kontekst menyular
Sahifa va matn bilan ishlash.

$Latex buyruqlari Kiritiladigan fayl strukturasi Fayl strukturasi \documentclass{...} dan boshlanadi.U hujjat qanday tipda yozilishini ko’rsatadi.Bu buyruq dan so’ng hujjat ko’rinishi,paketlarni yuklash va LATEXning qo’shimcha imkoniyatlarini yuklash boshlanadi.Bunday vazifalarni bajarish uchun \usepackage{...} buyrug’idan foydalaniladi.Bu buyruqdan so’ng matn tanasi boshlanadi.Bu buyruq quyidagicha yoziladi. \begin{document} Endi LATEX buyruqlari yordamida matnni kiritamiz va oxirida \end{document} buyrug’i yordamida hujjatni yopamiz.Masalan: \documentclass{article} \usepackage[russian]{babel} \begin{document} Latexdagi oddiy hujjat. \end{document} Sahifa o’lchamlari Latexda sahifa o’lchamlarini aniqlash uchun maxsus buyruqlardan foydalaniladi.Bunda sahifaning turli qismi uchun turli buyruqlar mavjud.Odatda sinf e’lon qilinganda sinfga mos sahifa o’lchamlari avtomatik aniqlanadi.Sahifada foydalaniladigan asosiy buyruqlardan biri \marginpar buyrug’i bilan tanishamiz.Bu buyruqdan asosan sahifaning o’ng qismini$ $belgilashda foydalaniladi.Masalan: \marginpar[chegara] {chap chegara shu yer} Shuningdek \ reversemarginpar va \ normalmarginpar buyruqlaridan ham foydalanish mumkin. Sahifaga tegishli buyruqlardan yana biri butun sahifa bo’yicha matn shriftini berish buyrug’idir. Bunda \normalfont yoki \ textnormal (matn) buyrug’idan foydalanishingiz mumkin. Titul varag’i va mundarija Hujjat haqida ma’lumotlar ya’ni hujjat muallifi,yaratilgan vaqti hujjat nomi va boshqa ma’lumotlarni standart kiritish buyrug’i bu \maketitle buyrug’idir .\title{nom} buyrug’i yordamida hujjat nomi kiritiladi .\author (muallif) buyrug’i yordamida esa hujjat mualliflarini kiritish mumkin .\date{sana} buyrug’I yordamida esa hujjat yaratilgan vaqtini kiritish mumkin.Bu buyruqlar yozib bo’lingandan so’ng izoh uchun \thanks{izoh} buyrug’idan foydalanish mumkin.Izohlar haqida biz keyingi mavzularda batafsil to’xtalib o’tamiz .\author buyrug’ida mualliflar soni ko’p bo’lgan hollarda ularni ajratish uchun \and buyrug’idan foydalanish mumkin.Shuningdek sinflardagi standart sahifa parametrlari sizni qoniqtirmasa \begin{titlepage} ... \ end{titlepage} tanasi yordamida sahifa parametrlarini o’rnatish mumkin.Bunda sahifani raqamlash 1 dan boshlanadi. Mundarija yozish qoidasi 1.Kirish \dotfill 3\\ 2.Masalaning qo’yilishi \dotfill 4\\$ $3.Asosiy natija \dotfill 10\\ 4.Xulosa \dotfill 18\\ 5.Adabiyotlar \dotfill 18\\ Bunda $ belgi ishlatilmaydi, \dotfill komandasi yetarlicha nuqtalar qo’yadi.Betlar nomeri o’ng chetdan avtomatik ravishda qo’yiladi. Agar mundarijada § -paragraf belgisi ishlatilsa , \S komanda ishlatiladi. $ belgi qo’yilmaydi. Sahifani raqamlash Bu ishni \pagenumbering{format} buyrug’i orqali bajarish mumkin.Bu buyruq orqali tanlangan raqamlash formati butun hujjat sahifalariga ta’sir qiladi.Quyidagi formatlar mavjud: arabic roman Roman alph Alph Sahifa ko’rinishi Endi sahifa ko’rinishiga doir buyruqlar bilan tanishamiz.$ $Sahifa parametrlari Hujjat sinflari LATEXda birinchi bo’lib hujjat parametrini bilish muhim.Bu ishni \documentclass buyrug’i bajaradi.Uning ko’rinishi quyidagicha \ documentclass[ xususiyatlar ]{ sinf }[ sana ] Bu yerda sinf yaratilayotgan hujjat tipini aniqlaydi. Maxsus belgilar Latexda turli buyruqlar kiritishda turlicha belgilardan foydalaniladi.Ular orasida bir nechta asosiy belgilar mavjud.Bu belgilar Latex dasturining maxsus belgilari hisoblanadi.Bu belgilar quyidagilar: $ & % # _ { } ~ ^ \ Bu belgilar orqali turli xil buyruqlar kiritilganligi sababli,bu belgilarni o’z$ $sahifangizda to’g’ridan to’g’ri ishlata olmaysiz.Agar o’z hujjatingizda bu belgilardan foydalanmoqchi bo’lsangiz maxsus “\” belgisidan foydalanishingiz mumkin. Masalan: $ & % # _ { } \$ \& \% \# \_ \{ \} Bu belgilardan ko’plab matnli qatorlarda,ko’plab buyruqlar yozishda va boshqa matematik formulalar yozishda foydalanish mumkin.Ammo “\” belgisini kiritishda “\\” belgidan foydalanish mumkin emas.”\\” belgi Latexda keyingi qatorga o’tishni bildiradi. Shuningdek bu belgilarrni \symbol{kod} buyrug’i yordamida sakkizlik va o’n oltilik sanoq sistemalaridagi kodlari orqali ham kiritish mumkin.Masalan \symbol{‘40} va \symbol{“20} larning ikkalasi ham ` belgisini bildiradi.Bunda agar ‘ yoki “ belgilarini yozmasdan faqat kodni o’zi yozilsa Latex natija sifatida ASCII jadvalidagi kodga mos belgini qaytaradi.Bu usul ham ancha qulay.Chunki aksariyat foydalanuvchilar odatda ASCII kodlaridan foydalanishadi.Agar hozirgi misolimiz uchun bu usulni qo’llaydigan bo’lsak u holda \ symbol{32} ham ` belgini qaytaradi. Maxsus harf va belgilar Latex redaktori “(qo’shtirnoq) belgisini to’g’ridan to’g’ri kiritishni qo’llab$ $quvvatlamaydi. Bunday vaziyatlarda ikkita ` belgidan va yopishda esa ikkita ‘ belgidan foydalaniladi. Masalan:``Ikkita ` belgisini kiritdik, endi esa ikkita ‘ belgisini kiritamiz’’. Tire va defislar Latex redaktori tirening 4 turini aniqlaydi.3 tasi turli ko’rinishdagi tirelar ,4-si esa matematikadagi –(minus) belgisidir.Ular quyidagilar: Birinchi 3 ta tirelar:- defis, -- qisqa tire, --- uzun tire va $-$ minus belgisi. Masalan: Bugungi mavzu-Latex\\ 56--71 betlarda\\ ha---yoki yo`q\\ $0$ , $1$ va $-1$ Ko’p nuqtalar Ko’p nuqta qo’yish 2 xilda bo’lishi mumkin.Oddiy … klaviatura yordamida 3 ta nuqta kiritish va xalqaro standart bo’yicha uch nuqta kiritish.Ikkinchi turdagisini kiritish uchun maxsus \ldots – buyrug’idan foydalaniladi. Masalan: oddiy 3 ta nuqta ... ko'rinishda bo'ladi.\\ Buxoro, Samarqand, Navoiy, \ldots Turli belgilar Latexda hujjat chiroyli chiqishi uchun ko’plab belgilar ishlatiladi.Ularning asosiylariga to’xtalib o’tamiz.Agar paragraf belgisini kiritmoqchi bo’lsak Texning maxsus \S (katta s) buyrug’idan foydalanamiz.© belgisi uchun esa \copyright buyrug’idan foydalanamiz.Matematik formulalarni kiritish uchun foydalaniladigan $ va & belgilarini \$ va \& ko’rinishda kiritish mumkin.Bu kabi$ $Texning maxsus belgilarini kiritishni biz oldingi bo’limlarda ko’rib o’tgan edik.Bundan tashqari matn yozish jarayonida matematik belgilardan ham foydalanish mumkin. Masalan: Men + Sen =$\heartsuit$ Shuningdek Latexda belgilarni belgining kodi orqali ham kiritish mumkin.Buning uchun maxsus \symbol buyrug’idan foydalaniladi.Bunda bu buyruq argumentiga belgi kodi yoziladi.Odatiy lotin harflarini ASCII-kodlar jadvalidagi kodi bilan kiritish mumkin.Masalan: Latexda belgilarni nafaqat o’nlik kodlari orqali balki sakkizlik va o’n oltilik kodlari orqali ham kiritish mumkin.Bunda agar kod sakkkizlikda yozilgan bo’lsa kod oldiga ‘ belgisi, o’n oltilikda yozilgan bo’lsa kod oldiga “ belgisi qo’yib yoziladi.Masalan \symbol{122} , \symbol{'172} va \symbol{"7A} yozuvlarining uchchalasi ham z harfini bildiradi. Ostki chiziq va ramkalar$ $Turli oraliqlar(bo’sh joylar) hosil qilish -Agar gapdan keyin yozilgan nuqta yoki boshqa belgilar gap tugaganini bildirsa u holda maxsus \@ dan foydalanish mumkin Bu yerda oxirgi so’zdan oldin ishlatilgan ~ belgisi shunchaki ikki so’zni ajratish uchun xizmat qiladi. Oraliqlarni qo’lda kiritish . Harf usti va harf osti belgilari.$ Shriftlarni almashtirish
Keyingi jadvalimiz shriftlar o’lchami:

Shriftlarni almashtirish
Keyingi jadvalimiz shriftlar o’lchami:

$Izoh(havola)lar Bo’g’inlash \sloppy buyrug’i va \emergencystretch parametri Uzun qatorlar bilan ishlayotgan paytda bir qatorga bir necha so’z yozib qolgan qismini bo’sh qoldirib , keyingi qatorga o’tishga to’g’ri keladi.Bunday vaziyatlarda \sloppy buyrug’idan foydalanish qulay.$ $Matematik formulalar bilan ishlash Matematik formulalar kiritish. Matematik va munosabat belgilari,oddiy belgilar Matematikada ko’p hollarda grek harflaridan foydalaniladi.Shu sababli biz ham LATEXda matematik formula kiritishni grek harflarini kiritishdan boshlaymiz. LATEXda grek harflarini kiritish buyrug’i “\” belgisi va shu belgining inglizcha nomini yozish orqali kiritiladi(Masalan:a harfi \alpha kabi kiritiladi).Shu o’rinda yana bir ma’lumotni aytib o’tish kerak.Grek harflari ro’yhatidan o (“omikron” deb o’qiladi) harfini bu usul bilan kiritib bo’lmaydi(Ya’ni \omikron deb yozish no’to’g’ri hisoblanadi).Bu harfni kiritish uchun kursivda yozilgan lotincha “o” harfi,yoki odatdagidek o harfini kiritish kifoya.Misol tariqasida bir necha grek harflarining LATEXda yozilishini jadvalini keltiramiz.$ $Bu ro’yhatga ∑ va ∏ larni kiritish noto’g’ri.Bu belgilar yig’indi va ko’paytmani bildirgani bois maxsus buyruqlar yordamida kiritiladi.Lotin harflarini kiritganda katta va kichik harflar bilan kiritish avtomatik tarzda aniqlanadi.Grek harflarini kiritishda esa “\” dan keyin harf nomi yozilayotganda birinchi harf katta harf bilan yoziladi.Bir necha harflar ro’yhati Endi binar amallari haqida.Binar amallar(ko’paytirish bo’lish va h.k) ni qo’llashda ayrim amallarni ketma- ket yozish kerak bo’lsa hech qanday probelsiz davomidan yozish mumkin.Binar amallarning to’liq ro’yhati:$ $Ko’p ishlatiladigan buyruqlardan yana biri integral belgisi uchun qo’llanadigan buyruqdir.Latexda odatiy integral (∫) kiritish uchun \int buyrug’i, konturli integral (ò ) uchun \oint buyrug’i ishlatiladi.Integralning yuqori va pastki indekslari va integral osti funksiya ham kiritish mumkin.Masalan: Agar integral chegaralari indeksda emas, yuqori va quyi chegarada bo’lishi lozim bo’lsa , u holda \int buyrug’ini \limits buyrug’i bilan birgalikda ishlatishimiz mumkin.Masalan: Agar chegaralar boshqacha ko’rinishda bo’lsa ya’ni turli xil operatorlar va belgilardan iborat bo’lsa \nolimits dan foydalanish mukin.Masalan:$ $Formulaga nomer qo’yish Matematik matn yozishda odatda qulay bo’lishi uchun formulaga nomer qo’yib , unga yo’llanma( ссылка ) orqali o’tiladi.LATEXda yo’llanmalarga avtomatik o’tish mumkin.Formulaga nomer qo’yish faqat formula yozish tugatilgandan so’ng amalga oshiriladi.Bu quyidagicha amalga oshiriladi. Formula yozish tanasida equation($$ belgisidan foydalanilmaydi)dan foydalanilsa LATEX formula nomerini avtomatik tarzda aniqlaydi va natijaga chiqaradi.Shuningdek begin{equation} va end{equation} buyruqlari orasida formula nomi,qay ko’rinishda va qayerda joylashishini aniqlash uchun \label buyrug’idan foydalaniladi.Oxirida \ref buyrug’i orqali formulaga izohlarni ko’rsatish mumkin.Masalan: Bu yerda \ ref o ’ rniga \ pageref buyrug ’ idan ham foydalanish mumkin . Bu buyruq formula nomerini emas formula joylashgan sahifa nomerini qaytaradi . Yuqoridagi misolda agar$ $formula 8 sahifaga yozilgan desak Bu formula 8 betda yozilgan . Bu formula \ pageref { trivial } betda yozilgan . Formula nomerlari ko ’ rinishlari bevosita joriy sinflarga bog ’ liq . Masalan article sinfida formulaga nomer qo ’ yishda to ’ g ’ ridan to ’ g ’ ri keyingi nomerga o ’ tib ketiladi . book sinfida esa avval mavzu keyin esa nuqtadan keyin shu mavzudagi formula nomeri ko ’ rinishda bo ’ ladi . Masalan 2- mavzudagi 7- formula 2.7 ko ’ rinishda bo ’ ladi . Bunda albatta sinfga mos ko ’ rinishlar hosil bo ’ ladi . Albatta bunday standart ko ’ rinishlar ko ’ p ishlatiladi va ular ortiqcha harakatni talab etmaydi . Lekin siz formula nomeri ko ’ rinishini o ’ zingizga moslashingiz mumkin . Bunda \ eqno buyrug ’ idan foydalanishingiz mumkin . Masalan : Matematik formulalarda odatiy va noodatiy shriftlar \sl-qiya yozuv,bu shrift kursivga o’xshash bo’lsada aslida undan farq qiladi.bf-semizroq yozuv.Microsoft Worddagi tugmasi vazifasini bajaradi.$ $Bu misoldagi \rm buyrug’i odatiy standart shrift (“roman”) ni bildiradi.Shuningdek agar siz faqat ma’lum so’z yoki ma’lum qismni semizroq shriftda yozmoqchi bo’lsangiz kerakli qismni figurali qavs ichiga olib uni ichiga \bf yozish mumkin. Endi yana bir buyruq \mit buyrug’i haqida.Bu buyruq standart “matematik kursiv”ga o’tish uchun xizmat qiladi.Bu buyruqdan kamdan kam foydalanilsada ayrim masalalarda juda qo’l keladi.Masalan formulalarda ko’p ishlatiladigan grek harflarini qiya yozishda.Buni \mit buyrug’ini ichki guruhlash orqali yozish mumkin Latexda formulaga matn kiritishni to’g’ridan to’g’ri amalga oshirib bo’lmaydi. Formulada matn yozish Matematik formulada matn yozish \mbox buyrug’i orqali amalga oshiriladi.Formula va matn orasida bo’sh joylar hosil qilish$ $uchun esa \qquad dan foydalaniladi. Bu yerda \mbox buyrug’i matn kursivda chiqmasligi,so’zlar orasidagi bo’sh joylar va odatiy shriftda chiqishini ta’minlaydi.Shuningdek \ mbox da shrift turini ham berish mumkin Shuni ta’kidlab o’tish kerakki \mbox buyrug’i shrift o’lchamini o’zgartirmaydi.Buyruq ichidagi matn o’lchami avtomatik tarzda aniqlanadi. Qavslar o’lchamini o’zgartirish$ $Quyida \left va \right buyruqlari yordamida o’lchami avtomatik o’zgaradigan belgilar ro’yhati TEXdagi buyruq kodlari bilan keltirilgan: Bu yerdagi \left\langle o’rniga \left< yozish mumkin.Xuddi shunday \right\rangle o’rniga ham \right> yozish mumkin.Lekin boshqa vaziyatlarda < bilan \langle bir ma’noda kelmaydi.Ayrim misollarda bitta qavs qatnashadi.Ularni formulaga moslash uchun \left yoki \right buyruqlaridan keyin nuqta qo’yiladi, bunda nuqta natijaviy sahifada ko’rinmaydi.Ikki va undan ortiq nuqtalar esa natijaviy sahifaga chiqariladi.Masalan:$ $Matritsalar Latex yordamida matritsa yozish uchun bizga array tanasi(\ begin{} va \end{} bu Latexdagi tana) kerak bo’ladi.Matritsa tanasini tushunish uchun avval kichkina misol ko’rib o’tamiz.Demak boshladik: Grafik imkoniyatlari Rasmlar yaratish va unda yozuv joylashtirish Bu bo’limda biz Texning grafik imkoniyatlari haqida ma’lumotga ega bo’lamiz.Rasmlar picture tanasi orqali hosil qilinadi.Quyidagi misolni ko’ramiz:$ $Bu yerda picture tanasidagi aylana qavs ichida vergul bilan ajratib yozilgan sonlar rasm chizilishi kerak bo’lgan sohani aniqlash uchun ishlatiladi.Bunda birinchi son rasmning vertikal uzunligini, ikkinchi son esa rasm balandligini aniqlaydi.Bu sonlar manfiy ham bo’lishi mumkin.Masalan (- 150,36) kabi. Kesmalar Texda kesmalar \line buyrug’i orqali hosil qilinadi.Bu buyruq ham xuddi \vector buyrug’i kabi kordinataga nisbatan simmetriklikni va chiziq uzunligini aniqlash orqali hosil qilinadi.Masalan: Bu yerda 100 x 50 rasm chiziladigan soha (60,50) rasm kordinatasini bildiradi.\line buyrug’idagi (1,-2) esa “burchak koeftisienti”ni bildiradi.Burchak koeftisientini qiyalik burchagi sifatida tushunish mumkin.Agar qiyalik burchagi (0,1) bo’lsa gorizontal chiziq , agar (1,0) bo’lsa vertikal chiziq hosil bo’ladi.$

MAVZU: Latex dasturida Matematikaga oid matinlar ustida ishlash Reja: 1. Latex dasturini o’rnatish va sozlash. 2. Sahifa va matn bilan ishlash. 3. Matematik formulalar bilan ishlash. 4. Grafik imkoniyatlari. Latex dasturini o’rnatish va sozlash. Latex dasturi matematikaga doir ilmiy hujjatlarni juda yuqori darajada sifatli qilib tayyorlash uchun mo’ljallangan dastur hisoblanadi. Kitob, o’quv qo’llanma, ilmiy jurnallarni tayyorlashda ham juda katta imkoniyatlarga ega. Latexda yaratilgan hujjatlarni hajmi juda kichik bo’ladi va ularni qayta ishlash, tahrirlash amallarini juda tez bajarish mumkin. Latex dasturi juda ko’pchilik kompyuterlarga ishlaydi masalan IBM, Mac va boshqalar. Bundan tashqari juda ko’pchilik sistemalarga ham ishlaydi masalan Windows, Unix, VMS va boshqalarni misol keltirish mumkin. Bu dastur bilan ishlash uchun kompyuterda Latex dasturi o’rnatilgan bo’lishi kerak. Shuning uchun biz birinchi bobni Latex dasturini o’rnatish va uning imkoniyatlaridan foydalanishga bag’ishladik. Latex dasturini o’rnatish uchun birinchi MikTex dasturini o’rnatamiz .

MikTex dasturini o’rnatish. Bu yerdan Далее tugmasini bosib o’rnatishni davom etamiz. Bu yerdan barcha foydalanuvchilar uchunni belgilaymiz. Bu yerda MikTex dasturini qayerga o’rnatishni ko’rsatamiz. (Masalan: C diskda)

Start tugmasini tanlasak MikTex dasturi o’rnatiladi. Bu dasturni o’rnatib bo’lgandan keyin WinEdt 6.0 dasturini o’rnatamiz. Bu dastur quyidagicha ornatiladi . WinEdt 6.0 dasturini o’rnatish. Bu oynadan Next tugmasini bosib o’rnatishni davom etamiz. Bu oynadan katakchani belgilab Next tugmasini bosib o’rnatishni davom etamiz.

Kerakli diskni ko’rsatib dasturni o’rnatamiz. Latex dasturining imkoniyatlari. Latex sistemasida tayyorlangan matnli fayl kengaytmasi *.tex ko’rinishda bo’ladi. Keyingi jarayon ikkita etapdan o’tkaziladi. Birinchi dastur translyatori yordamida fayl qayta ishlanadi. Natijada *.dvi kengaytmali fayl olamiz. Endi olingan *.dvi kengaytmali faylni dastur yordamida ekranda ko’rish mumkin, pechatga yuborish mumkin yoki boshqa amallarni bajarish mumkin. Natija foydalanuvchini qanoatlantirmasa faylga o’zgartirish kiritib jarayonni yana takrorlashi mumkin. Latexda yaratilgan fayl matni maxsus belgilar va buyruqlardan iborat bo’ladi. Latex dasturida 10 ta maxsus belgilardan foydalaniladi. Bular quyidagilar: { } $ & # % _ ^ ~ \ Bu maxsus belgilarni o’zidan foydalanmoqchi bo’lsak maxsus belgini oldiga \ belgini o’yamiz. Masalan: Oylik 10 % ga oshdi à Oylik 10 \% ga oshdi. Agar \ maxsus belgini qo’ymasdan yozsak, % belgidan keyingi matnni izoh sifatida qaraydi. Latex buyruqlari teskari slesh “\” belgisidan boshlanadi va faqat lotin harflaridan iborat bo’ladi.Buyruq oxirida bo’sh joy ,raqam va ixtiyoriy harf bo’lmagan belgidan foydalanish mumkin. Latexda bo’sh joy belgisi buyruqdan keyin qo’yiladi.Lekin bu belgi o’rniga boshqa maxsus {} belgisini ham qo’yish mumkin. Masalan: Men ertaga barcha ishchi \TeX{} niklarimiz va \TeX nika mutaxasislarimiz bilan uchrashmoqchiman.Bugun \ today

Misollar: -Bugun 8-mart \textsl{Xalqaro-xotin qizlar bayrami} Natija: Bugun 8-mart Xalqaro-xotin qizlar bayrami -yangi satrga o'tish \newline yangi satr Natija: yangi satrga o'tish yangi satr Shuningdek {} belgisini bu belgi oxiriga yozilgan buyruqga turli xil parametrlar berish uchun ham ishlatish mumkin.Bunda bir yoki bir necha parameter berish mumkin.Parametrlarni faqat {} belgisi bilan emas balki [] belgisi orqali ham joylashtirish mumkin. Kiritiladigan fayl strukturasi Fayl strukturasi \documentclass{...} dan boshlanadi.U hujjat qanday tipda yozilishini ko’rsatadi.Bu buyruq dan so’ng hujjat ko’rinishi,paketlarni yuklash va LATEXning qo’shimcha imkoniyatlarini yuklash boshlanadi.Bunday vazufalarni bajarish uchun \usepackage{...} buyrug’idan foydalaniladi.Bu buyruqdan so’ng matn tanasi boshlanadi.Bu buyruq quyidagicha yoziladi. \begin{document} Endi LATEX buyruqlari yordamida matnni kiritamiz va oxirida \end{document} buyrug’I yordamida hujjat yopiladi.

Latex dasturida Matematikaga oid matinlar ustida ishlash

08.08.2023

0

3196.6943359375 KB

Похожие