MA DAN IY A TN IN G BOSHKA TURLA RI BILA N SIY OSIY MA DAN IY A TN IN G ALOKA SI Reja 1.Siyosiy va iqtisodiy madaniyatning birligi 2.Siyosiy va huquqiy madaniyatning o‘zaro nisbati: qadriyatlar va qarashlar 3.Siyosiy madaniyatning boshqa fanlar bilan o‘zaro aloqadorligi

1. Siy osiy v a ik t isodiy madaniy at ning birligi Siyosiy madaniyat murakkab tizim bulgani bois, uzi xamjamiyat madaniyatining uzviy bulagi xisoblanadi. Siyosiy madaniyat yagona yaxlittizimning elementi sifatida umuman madaniyatning boshka kismlari bilan chambarchas bo ђ likdir. Birinchidan, siyosiy madaniyat, umuman madaniyatning tizim xosil kiluvchi uzagi bulgani xolda, madaniyatning kolgan barcha turlariga ta’sir kursatadi. Darxakikat, jamiyat madaniyatini uzlashtirish uchun yuksak siyosiy madaniyat zarurdir. Ikkinchidan, siyosiy madaniyat normativ tizim sifatida xukukiy madaniyat bilan uzviy boglik. Garchi butun madaniyat normativ bulsada, madaniyatning yukorida zikr etilgan ikki turi uning normativ «uzagi»ni tashkil etadi, zero u shaxsning jamiyatdagi xulk- atvor normalarini, uning jamiyatga, davlatga va boshxa odamlarga munosabatini belgilab beradi. Uchinchidan, siyosiy madaniyat umumiy madaniyatning boshka turlari bilan umumiy jixatlarga xam ega. U madaniyatning kolgan turlariga uz ta’sirini utkazadi. Masalan, dunyokarash siyosiy madaniyatning elemen ti sifatida ma’naviy madaniyatning xam muxim kismi xisoblanadi. Shunday kilib, madaniyat turlari biribiriga singib ketadi, biri ikkinchisida uz «iz»ni koldiradi. Madaniyatning boshka turlari bilan siyosiy madaniyatning alokasini muayyan taxlildan utkazishda bu jixatlarni nazarda tutish lozim. Tabiiyki, madaniyatning barcha turlari bilan siyosiy madaniyatning alokasini bir kitob doirasida tulatukis kurib chikish

mushkul. Shu bois siyosiy madaniyatning iktisodiy madaniyat xamda xukukiy madani yat bilan uzaro ta’sirini taxlil kilish bilan cheklanamiz. Xush, nima uchun biz madaniyatning aynan shu turlarini tanladik? Siyosiy va xukukiy madaniyat umumiy madaniyatning uta muxim kism lari xsoblanadi. Siyosiy madaniyat normalari xukukiy madaniyat normalari bilan kup jixatdan kesishadi, zero ular odamlar xulk-atvorini, ularning jamiyatga munosabatini xar tomondan (chunonchi, siyosiy va xukukiy tomondan) tartibga soladi. Ularning uzviyligi shu bilan izoxlanadi. Siyosiy va iktisodiy madaniyatlarning yakinligini isbotlab ugarishning xojati bulmasa kerak Ularning birligi siyosat va ikrtsodning dia lektik uzaro alokasi bilan bezlik. Ma’lumki, siyosat — iktisodning mujassamlashgan ifodasidir. Iktisodiy munosabatlar soxasidagi faoliyat madaniyati siyosiy madaniyat bilan chambarchas BOGLIK . Siyosiy madaniyatsiz yuksak iktisodiy madaniyat bulishi mumkin emas, xuddi shuningdek iktisodiy madaniyatsiz siyosiy madaniyat xam mavjud bulmaydi. Mamlakatimiz XX I aerga katta iktisodiy va ilmiytexnikaviy saloxiyat bilan kadam kuydi. Iktisodiy saloxiyat bekiyos darajada ortdi, biz bozor iktisodi sari faol xarakat kdlmokdamiz, eski ma’muriy buyrukbozlik iktisodi (rejali iktisod) sarkitlari asosan bartaraf etildi. Bozorga utish sharoitida ishlab chikarish xodimiga, uning umumiy, siyosiy va iktisodiy madaniyatiga nisbatan talablar xam ortishi tabiiy. Shu ma’noda biz iktisodiy madaniyat xakidasuz yuritishimiz mumkin. Shunga karamay, «iktisodiy madaniyat» tushunchasi xali ilmiy

adabiyotda taxlil kilingani, siyosiy va iktisodiy madaniyatlarning uzviy alo љ adorligi mufassal kursatib berilganicha yuk. Yuksak siyosiy va iktiso diy madaniyatsiz ishlab chikarish madaniyatini, binobarin, uning samaradorligi va unumdorligini fakat maxalliy mikyosda emas, balki res publika mikyosida xam jiddiy oshirib bulmasligi ayon bulmokda. Darxakikat, iktisodiy bilimlarni, iktisodiy taxlil kunikmalarini, iktisodiy tafakkur va uziga xos ijtimoiy sezgilarni (masalan, mulk egaligi xissini) uzlashtirish darajasini ta’riflovchi bu bilimlar, kunikmalar, ijtimoiy sezgilarni insonning amaliy faoliyatida ruyobga chikarish darajasini ochib beruvchi boshka biron-bir madaniyat turi bormi? Iktisodiy madaniyat inson ijtimoiy faoliyatining ana shu tomonlarini aks ettiradi. Iktisodiy madaniyatni uzlashtirmasdan iktisodiy munosabatlarni ongli, izchil va ilmiy uzgartirish xamda takomillashtirish mumkin emas. Umuman olganda, iktisodiy madaniyat kuyidagilarni uz ichiga oladi: a) iktisodiy. bilimlar, ya’ni iktisodiy nazariya asoslarini, xodimning ixtisosligi bilan uzviy bopshkbulgan muayyan iktisod so)xsini, xalkaro iktisodiy munosabatlarning asoslarini bilish. Bunda r an «kitobiy», yuzaki bilimlar xakida emas, balki shaxsning e’tikodiga aylangan bilimlar xakida bormokda; b) tijorat yuritish bilimi va kunikmalarining rivojlanganligi. Yuksak iktisodiy madaniyatga ega bulgan xodim zarur xisobkitoblarni amalga oshirish, ishlab chikarishda ba’zan yuzaga keladigan nostandart vaziyatlarda makbul iktisodiy yechimni topish,

tashabbus kursatish, mexnat sharoitlarini takomillashtirish yuzasidan okilona takliflar kiritish kabilarga kddir buladi; v) tashabbuskorlik va tadbirkorlikka, mas’uliyatni oshirishga, kam xarajat kilib, katta iktisodiy iatijalarga erishish imkonini beruvchi yullarni ijodiy izlashga yunaltirilgan iktisodiy tafakkurning yangi tipi. Iktisodiy tafakkur iktisodiy bilim va kunikmalarning oddiy yitindisini emas, balki ularning yangi tizimini aks ettiradi. Rivojlangan iktisodiy tafakkur insonga vokelikning u yeki bu xodisasi yoki xolatini iktisodiy maksadga muvofiklik nuktai nazaridan baxolash imkonini beradi. Rivojlangan iktisodiy tafak kur xodisalarga nisbatan maksadga muvofiklik nuktai nazaridan yondashishni odatga, kundalik xulk- atvorga aylantirishni nazarda tutadi. Chinakam ishbilarmonlik mulkka, modkiy va moliyaviy resurslardan foydalanishga tejamkorona munosabat xozirgi zamon iktisodiy tafakkurining muxim jixatlaridir. Iktisodiy tafakkuri rivojlan gan odamda mulkka nisbatan bunday munosabat odatga, turmush tarzining ajralmas kismiga aylanadi; g) tejamkorlik omilkorlik xujasizlikka nisbatan murosasizlik kabi ijtimoiy xislatlarni shakllantirish. Bu ijtimoiy xislatlar uz ishining bilimdoni bulgan shaxs ongida uygunlashadi. Egalik Xissining rivojlanganligi fakat uz mexiati uchun emas, balki butun jamoa mexnati uchun xam katta mas’uliyatni.xis etishni, jamoa ishlarini boshkarishda shaxsan ishtirok etishni nazarda tutadi; d) iktisodiy bilimlar, kunikmalar va maxoratni kundalik amaliyotda — mexnatda, oilaviymaishiy munosabatlarda, ijtimoiy-siyosiy, boshkaruv faoliyatida kullash. Rivojlangan iktisodiy tafakkurga ega