logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Общий
  4. MOLXONALAR GIGIENASI.

MOLXONALAR GIGIENASI.

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

36.953125 KB
Скачать
MOLXONALAR GIGIENASI. Reja: 1. Chorvachilik f erma si qurish uchun joy tanlash 2. Bino qismlari va uning ahamiyati . 3. Molxon a larda ventiliyasiya va isitish tizimi 4. Molxonalarni go‘ngdan tozalash va hashoratlarga qarshi kurash. Hayvonlarni gigiena va sanitariya talablariga javob beradigan molxonalarda saqlash, etarlicha oziqalar bilan ta’minlash va ularga qarash, parvarish qilish, ulardan olinadigan mahsulotlarni ko‘paytiradi, sifatini yaxshilaydi. Shuningdek, hayvonlarning har xil kasalliklarga nisbatan tabiiy chidamliligini oshiradi hamda jinsiy sikllarning to‘g‘ri borishi, urug‘lanishni, tug‘ishni va yosh mollarni saqlab qolishni ta’minlaydi. Sovuq yoki issiq, nam, qorong‘i, iflos, ventilyasiyasi yomon molxonalarda yoki mollarni me’yordan ortiq zich saqlash chorva mollari mahsuldorligini kamaytiradi, har xil yuqumli-yuqumsiz kasalliklarni paydo qiladi. Ferma qurish uchun joy tanlash - ferma uchun joyni zooveterinariya mutaxassislari ishtirokidagi guruh tanlaydi. Qurilish uchun ajratilgan er gigiena, zooveterinariya, injenerlik va iqtisodiy talablarga javob berishi kerak. Tanlangan er oziqalarni keltirish, chorvachilik mahsulotlarini va chiqindilarni chiqarish yo‘llari hamda hayvonlarni yaylovga haydash uchun qulay bo‘lishi kerak. Tuproq har xil tuproq infeksiyasi (kuydirgi, qorason, qoqshol va x.k.) bilan ifloslanmagan bo‘lsin. Ayniqsa joy tanlashda tuproq tuzilishi, joylarning relefi va asosiy shamol yo‘nalishlariga e’tibor beriladi. Er quruq, er osti suvi kamida 5 m uzoq, havo va suvni yaxshi o‘tkazadigan va shimadigan bo‘lishi kerak. Organik moddalar, chiqindilar bilan kuchli ifloslangan, botqoq va suv bosadigan erlar yaramaydi. Qurilish qilinadigan joylar ochiq, deyarli tekis, janubga yoki janubiy- sharqqa qarab 5° ga qiya bo‘lishi kerak, Shuningdek kuchli shamoldan, qum va qorlarni uyub yuborishdan to‘silgan bo‘lishi zarur. Fermalar va yaylovlar oralig‘idan temir yo‘l, katta avtomobil yo‘llari, jarliklar, sel yo‘llari o‘tmasligi kerak. Qurilish uchun tanlangan erlarni aholi yashash joylaridan uzoqda bo‘lishi, bunda sanitariya oralig‘i talabiga to‘liq rioya qilinishi zarur. Chorvachilik va parrandachilik xom ashyolarini qayta ishlash korxonalari kamida 1500 m, pichan, poxol omborlari - 500 m, mineral o‘g‘it va zaharli ximikatlar - 300 m, qurilish materiallari, asbob-anjomlar tayyorlash maydonlari 100 - 300 m uzoqlikda quriladi. Veterinariya inshoatlari bir necha shaxsiy, yordamchi va fermer xo‘jalik fermalariga xizmat ko‘rsatsa, asosiy xo‘jalikda yoki biror xo‘jalik hududida xizmat qilish qulay bo‘lgan joyda quriladi. Umumiy xo‘jalikka xizmat qiladigan veterinariya inshoatlari atrofi baland devor bilan o‘ralib, aholi yashash joylaridan ajratilgan bo‘ladi va veterinariya punkti binolari, karantin va izolyator joylari va qushxonalar kamida 200 m uzoqlikda quriladi. Chorvachilik fermalarini qurish uchun joy tanlashda xo‘jalikning tabiiy iqlim sharoiti, mollarning bosh soni va ularning oziqa bilan ta’minlanishi hisobga olinishi kerak. Y a ngi fermalarni loyihalash va qurish hamda qayta qurishda belgilangan me’yor va qoidalarga amal qilinadi. Loyihani o‘rganish va qo‘yilgan vazifalarni bajarishda zooveterinariya mutaxassislari faol qatnashishlari zarur. Avvalo, tanlangan loyiha joyning iqlim va tabiiy iqtisodiy sharoitiga to‘g‘ri kelish-kelmasligini aniqlash kerak. Loyiha ko‘rsatkichlari chorvachilik fermalari va veterinariya- sanitariya me’yorlariga to‘g‘ri kelish - kelmasligi diqqat bilan o‘rganiladi. Bunda ayniqsa bino qismlarining issiqlik-texnik sifati, mollarni saqlash texnologiyasi, joylashtirish me’yori, ventilyasiyasi, isitish yo‘llari, go‘ng va go‘ng suyuqligini chiqarish, tabiiy va sun’iy yoritish, oziqlantirish va sug‘orish usullari hamda atrof muhitni ifloslanish, yuqumli va invazion kasalliklardan saqlashga katta ahamiyat beriladi. Loyihada oqava suvlarni tozalash va dezinfeksiya qilish, maishiy xo‘jalik va go‘ng suyuqliklarini kanalizatsiya orqali chiqib ketishi ham ko‘zda tutiladi. Loyiha zoogigienik va veterinariya-sanitariya me’yor talablariga to‘g‘ri kelmasa, zooveterinariya mutaxassislari uni o‘zgartirishni tavsiya etadi. Zooveterinariya mutaxassislari xo‘jalikda va tumanda qurilayotgan qurilishning sifatini nazorat qiladi. Agar loyiha o‘zgartirilgan yoki zoogigiena va veterinariya-sanitariya qoidalari qurilishda buzilgan bo‘lsa, qurilishni yoki qayta qurilayotgan binolardagi ishlarni to‘xtatishga yoki qurilgan inshoatni ishlatish uchun qabul qilmasliklariga haqlari bor. Chorvachilik va parrandachalik inshootlarini bitgandan so‘ng qabul qilishda hay’at tarkibida veterinariya-sanitariya nazorat vakili va zootexniya mutaxassislari bo‘lishi kerak. Yangi qurilgan yoki qayta qurilgan chorvachilik fermalariga chorva mollarini kiritish butun hudud, ishlab chiqarish va qo‘shimcha binolar yaxshilab tozalanadi va dezinfeksiya qilinganidan keyin ruxsat etiladi. Binolarning ayrim qismlariga bo‘lgan talab - qishloq xo‘jaligi binolarini kismlariga binoning asosi, poydevor, sokol, devor, pol, shift, tom usti, darvoza, deraza va boshqalar kiradi. Bino asosi - c horvachilik qurilishlarining asosi bo‘lib, tabiiy tuproq er hisoblanadi. U mustahkam, bir xil tarkibli, emirilmaydigan, quruq bo‘lishi va bino tagi cho‘kishi 2 smdan oshmasligi kerak. Binolarning asosi muzlaydigan qismdan 20 - 25 sm pastda bo‘lishi, er osti suvlari esa kamida 3 m chuqurda bo‘lishi kerak. Tabiiy asoslarning sifatlisi qoyali va yirik sinadigan tuproqlar hisoblanadi. Suv yuvish havfi bo‘lmasa qumoq tuproqlar ham ishlatiladi. Loyqa tuproqlar muzlagan vaqtda ko‘pchiydi va erigandan keyin o‘tiradi, natijada binolar poydevori, devorlari yorilib, cho‘kishi mumkin. Poydevor - binoning er osti qismi bo‘lib, uning hamma qismlarini ko‘taradi. Poydevor namlik, past harorat ta’sirida emirilmaydigan, mustahkam va uzoq muddat chidaydigan bo‘lishi kerak. Devor tagiga poydevor uzluksiz (lentasimon) perimetri bo‘yicha qo‘yiladi yoki alohida- alohida qurilib, xarsang toshlardan yoki g‘ishtdan teriladi. Hozirgi vaqtda mahalliy materiallar ham ishlatiladi. Poydevorning chuqurligi ko‘pchiydigan tuproq bo‘lsa 50 - 70 sm bo‘ladi. Sokol - poydevorning ustki qismida bo‘lib, tuproqdan yuqorida turadi va uning ustiga devor tushadi. Devorni yog‘in-sochin va erning iamligidan saqlash uchun sokol va devor o‘rtalig‘iga nam o‘tkazmaydigan izolyasiyalar yotqiziladi (1,5 - 2 sm qalinlik qora qog‘oz, asfalt, bitum, polietilen va h.k.). Devor - b u binolarning aso s iy to‘sig‘i bo‘lib, u bino ustini ko‘tarib turadi. U molxo n alarni tashqi muhit ta’sirlaridan saqlaydi, bino ichida harorat va namlik rejimini hamda oynalar orqali tabiiy yorug‘lik bilan ta’minlaydi. Devor etarli dara j ada mustahkam, yong‘inga chidamli, o‘rtacha o g‘ irlikda va arzon bo‘lishi kerak. Molxonalarning devorlari gigiena tomondan yaxshi is s iql i k saqlash xususiyatiga ega, issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti past, termik qarshilik koeffitsienti yuqori, etarli issiqlikka chidaml i va o‘rtacha havo o‘tkazadigan bo‘lishi kerak. Devorlarda konden sat hosil bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Tashqi harorat - 30°C dan past bo‘lmagan hudud larda devorlarni namlikdan saqlaydigan material bilan qoplash lozim (rezina , bitum , polietilen va h.k .). Devor uchun qurilish materiallari i q lim sharoitiga qarab tanlanadi. Shift - b inolarning chordog‘ini bino ichidan ajratadigan qismi bo‘lib, ma’lum darajada molxonalarni issiq tutadi, harorat ia namlik rejimini me’yor da saqlashga yordam beradi. Janubiy hudud larda esa molxon a lar ni isib ketishidan saqlaydi. Tug‘ruqxona - profilaktoriyalarda, buzoqxona va ona cho‘chqalar saqlash joylarida shiftning bo‘lishi shart. Molxonalarning shifti zoo gigieia va qurilish talablariga qarab quyidagicha bo‘ladi: shiftlarni issiql i k o‘tkazuvchanlik koeffitsienti kam bo‘lishi (0,7 - 0,2 m 2 /c 0 /s kkal); quruq, suv o‘tkazmaydigan, havoni kam o‘tkazadigan, silliq, engil, mustahkam va yomon yonadigan materiallardan qilingani ma’qul. Shiftlarni muzlash va namlik shimishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Qurilishda ko‘pincha taxtadan, shox - shabba ustiga to‘shalgan qami sh dan shift qilinadi va tagidan suvaladi. Beton plita, temir beton va pishiq g‘ishtdan qilingan shiftlar gigiena talablariga javob bermaydi, chunki ular kondensata bilan qori sh ib qoladi. Bunday shiftlar mineral tolalar, penobeton, penosilikat va boshqalar yordamida isitiladi. Taxtadan yoki shox- shabbadan qilingan shiftlar ustidan issiqlikni yaxshi saqlashi uchun tol solinib, uning ustidan 5 - 6 sm qalinlikda mineral tolalar to‘shalib, chekkalari to‘sinlarga mahkamlanad i . Issi q lik saqlaydigan qavatdan ventilyasiya kanali qilinadi. Bu bilan binodagi namlikni yo‘ q otishga va is i tgichlarni quruq saqlashga erishiladi. Usti birga yopilgan binolar har xil issiqlik saqlovchi materiallar bilan (mineral paxta, keramzit, penoplast, penopolistirol, fibrolit, q amish, bosilgan poxol va bosh q alar) 15 - 20 sm qalinlikda solinib, ustidan bug‘ va namlik n i o‘tkazmaydigan materiallar bilan yo piladi (ruberoid, tol, bitum va bosh q alar). Shiftlarni issiqlik yo‘qotish qarshiligi 2,5 - 3,0 m 2 /c°/s kkal dan kam bo‘lmasligi kerak. Devorlarni yomg‘ir- q ordan s aqlash uchun tom ustidan yopiladigan materiallar 20 - 45 sm tashqariga chiqariladi. Pol - ch orva binolarining s anitariya-gigiena holati va mikroiqlimni saqlash pol n ing q aysi materialdan qilinganligiga bog‘liq bo‘ladi. Pollarni qurishda sanitariya-gigiena talablari bo‘yicha juda mustahkam, yaxlit, tekis, issiqlik kam o‘tkazadigan , namlikni yu t maydigan, dezinfeksiya qilishga q ulay va dezinfeksiya dorilariga chidamli bo‘lishi kerak. Chorvachilik binolari polining osti bo‘sh bo‘lmaydi, balki tu p ro q bilan to‘ldirilib bosiladi. Tuproq ustiga namlikni o‘tkazmaydigan qavat (yo g‘ langan tuproq, qora mumlangan qog‘oz , beton) yopiladi. Binolar n ing poli erdan 15 - 20 sm balandlikka ko‘tariladi. Namlikni o‘tkazadigan yaxlit qilingan pollarning tagidagi tuproqni namlik o‘tkazmaydigan qavat bilan yopiladi. Bu esa tuproqqa namlik, siydikni shimilishidan saqla y di. Tuproq orqali issiqlikning 12 - 20 % i yo‘qolishi mumkin. Issi q likni ko‘p yutadigan pollar sovuq bo‘ladi. Bu esa mollarning shamollashiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun pollarni isitishga juda katta ahamiyat beriladi. Bu ma q sadda shlak, taxta, ichi bo‘sh g‘ishtlar va boshqa materiallar ishlatiladi yoki elektr energiyasi yordamida pol tagidan isitiladi. Polning us t i g‘adir-budir va elastik bo‘lishi gigiena tomondan ahamiyatli. Q attiq pollar hayvonlarning oyok tuyoqlariga ta’sir qiladi, tez charchaydi va har xil kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Silliq pollarda mollar toyib oyog‘ini sindirishi yoki lat eyishi mumkin. Ayniqsa, silliq pollar bo‘g‘oz mollar uchun xavfli. Tekis va sal qiya qilingan pollardan suyuqliklar kanalizatsiya ariqchasiga qarab yaxshi oqadi. Polning qiyaligi ko‘p bo‘lmay, sigir va otlar uchun sa q lanadigan binolar uchun 1 - 1,5°, cho‘ch q alar uchun 2 - 4° bo‘lishi kerak. Polni haddan tashqari qiya bo‘lishi bog‘lanadigan hayvonlarda orqa oyoqlarga og‘irlik tushiradi, ur g‘ ochi hayvonlarda esa bachadon, qin tushishi va bola tashlash hollari yuz beradi. Chorvachilik fermalarida molxona, cho‘chqaxona va q o‘yxonalarda panjarali pollar ishlatil adi . Panjaralar yog‘ochdan, beton, temir-beton yokni qu y ma cho‘yandan qilin adi . Panjara pollarni o‘rnatishda sanitariya-gigiena talablariga javob berishi, oson tozalanishi va dezinfeksiya qilinishini hisobga olish zarur. Tom usti - m olxonalarni yomg‘irdan , sovib yoki isib ketishdan tom saqlaydi. Tom usti suv o‘tkazmaydigan, mustahkam, engil, yon g‘ inga xavfli bo‘lmaydigan bo‘lishi zarur. Shakli jihatdan tom ustlari bir nishabli, ikki nishabli va teki s bo‘lishi mumkin. Tom usti yopqichlari yog‘och to‘sinlarga urilgan taxtalarga berkitiladi. Shakli jihatidan to‘sinlar osma va qiya bo‘ladi. Osma to‘siqlar taxta yoki temir - betondan qilinishi mumkin . Tom usti asosan tunuka, qora qog‘oz, shifer, somon li loy va sintetik materiallar bilan yopiladi. Darvoza, eshik va eshik oldi - t ashqi darvoza hayvonlarning kirish chiqishi, oziqalarni kiritish , go‘ng chiqarishga xizmat qiladi . Shuni n gdek binolarda issiqlikni saqlash uchun tashqi to‘siq ham hisoblanadi. Darvoza etarlicha zich o‘rnatilib, muzlamaydigan va namlikni kondensatsiya qilmaydiga n bo‘lishi kerak. Molxonalarni har bir bo‘limlarida kamida 2 ta, birinchisi asosiy, ikkinchisi ehtiyoj darvozasi bo‘ladi. Darvozalar ni o‘lchamlar i binolarga kiradigan transport vositalarini h isobga olib qilinadi. Molxona, qo‘yxona, cho‘chqaxona va parrandaxonalarda kengligi 2 m va balandligi 1,8 m, otxo n alarda esa kengligi 2,1 m va balandligi 2,4 m bo‘ladi. Darvozalar ikki tabaqali qilinib, tashqariga qarab ochilishi kerak. Eshik bo‘sag‘asi ichki tomondan pol bilan teng qilinib, tashqi tomondan esa 5-8 sm ga ko‘tarilgan bo‘lib, yomg‘ir-qor suvlari oqib kirmasligi uchun qilinadi. Binolarga darvozalarni o‘rnatishda asosiy shamol esish yo‘nalishini hisobga olish zarur, chunki shamol to‘g‘ri ursa molxonalar ichi juda sovub ketishi mumkin. Iloji boricha ko‘p ishlatiladigan darvozalar janubiy sharq tomonga o‘rnatilmaydi, darvoza eshiklarni molxonalarni yon tomonlariga o‘rnatish ma’qul. Molxonalar uzunligi tomoniga o‘rnatilgan darvozalar ehtiyoj eshigi hisoblanib, asosan qo‘pincha binolar, yayratish maydonlari bilan bog‘lanishda xizmat qiladi. Uzun binolarda ko‘ndalang o‘tish yo‘llari to‘g‘risiga ham darvozalar o‘rnatiladi. Qo‘yxonada uzunasi tomondagi darvoza ochiq ayvonlar tomonida quriladi. Deraza va yoritish vositalari - chorvachilik binolari derazalar orqali tabiiy yorug‘lik va elektr chiroqlari yordamida sun’iy yorug‘lik bilan ta’minlanadi. Devorlarga o‘rnatilgan derazalar oldingi yoki yonbosh tomonda bo‘ladi. Tomga o‘rnatilgan oynalar yuqoridan yorug‘lik beradi. Binolarni yoritish darajasi oynalarni katta-kichikligi, devorlar ichki tomonining rangi, bulutli havo va boshqalarga bog‘liq bo‘ladi. Janubiy hududlarda shimolga nisbatan yorug‘lik kuchi 3 barobarga ko‘p. Shunnng uchun molxonalarni qurishda buni hisobga olish zarur. Oqlangan devorlarda nurlanish Shu’lasi 95 % yog‘och va g‘ishtda 40 % va iflos yog‘och va devorlarda 20 % bo‘ladi. Shuning uchun molxonalar devori, sog‘ish joylari, yuvish xonalari va laboratoriyalarni devor va shiftlari ochiq rangga, sun’iy qochirish punktlarining devori esa ochiq - yashil rangga bo‘yalgani ma’qul. Katta o‘lchamlardagi va yuqorigacha balandlikdagi derazalar ko‘p yorug‘lik beradi. Poldan oyna derazasi tagigacha bo‘lgan balandlik bog‘lab boqilgan sigirxonalar uchun 1,2 - 1,3 m, bog‘lanmay boqilsa 1,8 - 2,4 m, sun’iy qochirish punktida 0,8 m, cho‘chqaxonada kamida 1,2 m, qo‘yxonalarda 1 m bo‘ladi. Derazalar ana shunday balandlikda joylashtirilsa molxonalardagi hayvonlar ko‘p sovuq qotmaydi va yorug‘lik bilan yaxshi ta’minlanadi. Sun’iy yo‘l bilan binolardagi mikroiqlim ko‘rsatgichlari boshqarib borilsa, ayniqsa parrandaxonada deraza bo‘lmasa ham bo‘ladi. Bu issiqlikni yo‘qotishdan va suv bug‘larining kondensatsiyasidan saqlaydi. Derazasiz binolar derazali binolarga nisbatan ancha afzalliklarga ega ya’ni qurilish osonlashadi va arzonlashadi, ventilyasiya qilish osonlashadi. Derazasiz binolarni industriya yo‘li bilan tayyorlangan elementlar yordamida qurishni engillashtiradi, qurilish-montaj ishlarini osonlashtiradi. Deraza siz binolarning yorug‘lik kuni, yorug‘lik kuchi va spektral t arkibini boshqa ri sh oson. S. P . Plyashenko va bosh q alar o‘z tajribalarida 6 - oylikdan katta buzoqlarni bo‘rdoqiga boqishda deraza siz binolarda sa q lash samarali ekanligini kayd etadi. A. P. Onegov va A. E . Yamov cho‘chqalarni bo‘rdoqiga boqishda sun’iy yoritishning afzalligini aniqlaganlar. Deraza siz binolarni sun’iy y o‘l bilan yoritishda 12 soat davomida yorig‘likni 30 lyuksda, kechasi esa 3 - 5 lyuksda ushlash zarur. Molxonalarda ventiliyasiya, isitish, yoritish tizimi - c horvachilik binolarini qurishda harorat va namlik rejimini saqlash va ta’minlash hayvonlarning sog‘lig‘i va ularning mahsuldorligini oshirish garovidir. Bino qismlarini (devor, shift, pol, tom usti) issiqlik saqlash xususiyati hayvonlarni mu’tadil haroratdagi havo bilan ta’minlaydi va organizmning issiqlik holatini belgilaydi. Bino qismlari va ichki havoning haroratini sezilarli farq qilishi (+30°C dan yuqori) hayvonlar organizmining issiqlik holatini buzilishiga hamda ichki jihozlar ustida kondensatni hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Binolar ventilyasiyasi - ventilyasiyaning sanitariya-gigiena tomondan ahamiyati Shundaki, molxonalar ichidagi havo tashqi havo bilan tez almashib turmasa hayvonlarga zararli ta’sir etadi. Bino havosida ko‘p miqdorda issiqlik va namlik yig‘iladi, havo tarkibida chang va mikroorganizmlar, karbonat angidrid gazi, ammiak, vodorod sulfid, metan va boshqalar ko‘payadi. Ventilyasiyasi yo‘q molxonalar 200 bosh sigir saqlansa bir soat davomida 153 ming kkal umumiy issiqlik, 73,4 kg namlik va 22,8 m 3 karbonat angidrid gazi yig‘iladi. Bunday havo hayvonlarning issiqlik almashishiga yomon ta’sir etib, ularda ishtaha yo‘qoladi, modda almashish pasayadi. Natijada hayvonlarning mahsuldorligi kamayadi. Ventilyasiyasi yomon ishlaydigan molxonalardagi sigirlarning suti 18 % ga, bo‘rdoqi cho‘chqalarning o‘sishi 50 % ga va tovuqlarning tuxum qilishi 10 – 15 % ga pasayadi. P. I. Pritulin va D. V. Lobunsovalarning ma’lumotiga ko‘ra, havo yomon almashadigan cho‘chqaxonalarda cho‘chqa bolalarining o‘limi 30 % ga ortadi. Ventilyasiya bo‘lmagan yoki yomon ishlaydigan molxonalarda bino qismlarining ichki yuzasida kondensat paydo bo‘lib, ularning tez emirilishiga sabab bo‘ladi. Natijada binolarni remont qilish va qurilish materiallarini ortiqcha sarf qilishga, harajatning ko‘payishiga olib keladi. Ventilyasiyani nazorat qilib borishda binoning issiqlik, namlik, gazlar miqdori, shuningdek mollarni saqlash usuli, go‘ng va go‘ng suyuqliklarini chiqarish yo‘llarini hisobga olish zarur. Ventilyasiya binoning havo almashishini ta’minlashi va kerak bo‘lgan me’yorda mikroiqlimni barpo etishi kerak. Chorvachilik binolarida har xil turdagi va qurilishdagi ventilyasiyalar ishlatiladi, bular tabiiy, sun’iy va aralash ventilyasiyalar bo‘lishi mumkin. Tabiiy ventilyasiya - binolardagi havoning chiqishi va tashqaridan kirishi, ichki va tashqi haroratning farqi, tashqi va ichki havoning hajmini bir xil zichligiga hamda havo harakatining kuchi va yo‘nalishiga bog‘liq. Tabiiy ventilyasiyalarning havo so‘rishi quvurli yoki quvursiz bo‘lishi mumkin. Quvursiz tabiiy ventilyasiyalarga eshik va oynalarning tirqishi, bino qismlarining havo o‘tkazishi va boshqalar kiradi. Ammo quvursiz ventilyasiya binolarning havo almashishini ta’minlaydi va uni nazorat qilib bo‘lmaydi. Bir soat mobaynida almashadigan havo hajmini molxona hajmiga bo‘lgan nisbatini havoning almashish darajasn deyiladi. Agar molxonaning hajmi 4000 m 3 , havo almashish darajasi kiradigan havo 4 marta va so‘rish quvuri orqali 3 marta ko‘p bo‘lsa bir soatda molxonaga 16000 m 3 havo kiradi va undan 12000 m 3 havo chiqadi. Havoning bir soatda almashinishi hayvonlarni zarur bo‘lgan miqdorda toza havo bilan ta’minlaydi. Mexanik ventilyasiya - y irik chorvachilik binolarida va p arrandachilik fabrikalarida o‘rnatiladi. Buning uchun markazdan qochuvchi va o‘ q li elektroventilyatorlar o‘rnatilib, havo o‘tkazadigan yo‘llar orqali havo kiradi va chiqariladi. Bunday ventilyasiyalar havoni isitadigan va ba’zan isitmaydigan bo‘ladi. Kiradigan havo suvli yoki elektr i s si q lik generatori va kaloriferlar yordamida isitiladi. Binolarga kiradigai havo bir xil maromda bo‘lishi, ya’ni kuch bilan tizillatib kirishi maqsadga muvofiq emas. Bunday vaqtda hayvonlarning mahsuldorligi pasayadi, shamollash ka s al l i gi ga chalinadi. Kira dig an havoning molxona ichida bir xil tarqalishi uchu n har 15 m da bitta yoki 15 - 24 m da 2 ta havo kirish yo‘li bo‘lgani ma’qul. Mexanik ventilyasiya tizimlarining quvvati havoning almashish va ventilyatorning unumdorligiga qarab aniqlanadi. Agar molxonaning havo almashish hisobi 36000 m 3 /soatga teng bo‘lsa, xo‘jalikda quvvati 4500 va 3600 m 3 /soatga teng ventilyatorlar bo‘lsa, u holda binoga 4500 m 3 /soatdan 5 ta va 3600 m 3 /soatdan 3 ta ventilyator zarur bo‘ladi. Aralash ventilyas i yalar - tabiiy va mexanik ventilyatorlardan iborat bo‘ladi. Masalan, binoga havo elektroventilyator yordam i da beriladi va ventilyasiya quvur lar i yordam i da tabiiy qo‘zg‘atish yo‘li bilan chiqariladi. Aralash ventilya siyada elektr o ventilyator, kalor i fer va kirituvchi-chiqaruvchi quvur lar tizimi q o‘llaniladi . Binolar ichida harorat va namlik me’yorlarini saqlab turishda havo almashish va harorat - namlik rejimini har xil tur va yoshdagi hayvonlar uchun farqlab berishda ventilyasiya - isitish agregatlarining ishini avtomatlashtirish zarur. Ventilyasiyaning ishlashi va zarur bo‘lgan mikroiqlimni saqlashda chorvachilik binolaridan to‘g‘ri foydalanish, kanalizatsiya jihozlarining yaxshi ishlashi, vaqtida siydik va tezakni tozalash katta ahamiyatga ega. Chorvachilik va parrandachilik binolarida mikroiqlim ko‘rsatkichlarini me’yorda saqlab turish uchun har xil turdagi ventilyasiya - isitish qurilmalari ishlab chiqarilgan. Masalan, Klimat - 44, Klimat - 45, Klimat - 47 va boshqalar. Issiqlik almaShuvchi ventilyasiyalarning har xil turlari mavjud. Bir xili borki (ATV – 801-2266) sun’iy yo‘l bilan isitilmasdan binolardagi mikroiqlim ko‘rsatkichlarini -25°S gacha bo‘lgan hududlarda me’yorda saqlaydi. Havo kiritish va chiqarish SCH - 70 № 8 ventilyator yordamida bajariladi. Mikroiqlim ko‘rsatkichlarini boshqarishda harorat va namlik ko‘rsatkichlariga qarab ventilyasiyaning ochiq tizimi qo‘llaniladi. Chorvachilik bi n olarida ishlatish uchun retsirkulya s iyali ventilyasiya tizim lari ham tavsiya etiladi. Bunga kirituvchi - chiqaruvchi qurilmalar PVU - 4, PVU - 6, PVU - 9 ishlatiladi. Chorvachilik va p arra n dach i lik binolarida mexa n ik va issiqlik almaShuvchi ventilyasiya tizim lari keng qo‘lamda i shlatiladi. Chorvachilik binolarida mikroiqlim ko‘rsatki ch larini me’yor da saqlab borishda ventilyasiya isitish tizim lari n i boshqarishni avtomatlashtirish maqsadga muvofiqdir. Chorvachilik binolarnni isitish - b iz n ing sharoit i mizda chorvachilik binolarining hammasi ham isitilmaydi. Buzo q xon a , cho‘chqa bolalari sa q lanadigan binolar, p arrandaxonalargina isitilad i . Isitilmaydigan binolarda havoning harorati, bino i chida saqlanayotgats hayvonlar ajratgan erkin holdagi issiqlik hisobiga saqlanadi. Hosil bo‘lgan issiqlikni aniqlash uchun issiqlik balansi yilning eng sovuq vaqtdagi oyda quyidagi formula bilan hisoblanadi: Q j = dt x (L x 0,24 + EKF) + W b Bunda: Q j - hayvonlar tomonidan 1 soatda ajratilgan erkin issiklik miqdori, kkal/s; dt - binoning ichki va tashqi haroratlari farqi, 0 C ; L – bir soatda almashinadigan ventilyasiya havosining hajmi, kg; 0,24 – 1 kg havoni 1 0 C ga isitish uchun sarflangan issiqlik, kkal/s; EKF – bino ichidagi to‘siqlarni isitish uchun sarflangan issiqlik, kkal/s; W b - poldan ko‘tarilgan namlikni isitishga sarflangan issiqlik, kkal/s. Hisoblashda issiqlik balansi salbiy natija bersa, u holda qo‘shimcha isitish tizimidan foydalanishga to‘g‘ri keladi. Ishlab chiqarishda kaloriferlar bilan havoni isitib berish maqsadga muvofiq. Chorvachilik binolarini isitish va ventilyasiya qilishda KPS, KPG va boshqa ventilyasiya - isitish agregatlarini ishlatish yaxshi natija beradi. Binolarda ma’lum joyni isitish uchun isitish tizimini polning tagiga o‘rnatiladi yo ki elektro gilam q ilinadi. O‘stirilayotgan buzoqlar saqlanadigan buzoqxonalar, cho‘chqaxonalar va bo‘rdoqi cho‘chqalar saqlanadigan binolarda pollarni elektr q uvvati bilan isitish mumkin. Hayvonlar uchun to‘shama – ko‘pchilik xo‘jaliklarda hayvonlar quruq, issiq va yumshoq joyda yotishini ta’minlash maqsadida to‘shamalar ishlatiladi. Ishlatiladigan to‘shamalar quruq bo‘lishi, yumshoq va kam issiqlik o‘tkazuvchi, namlikni yaxshi shimuvchi, zaharli o‘tlar aralashmagan, mog‘orlamagan bo‘lishi kerak. To‘shamalar bulardan tashqari havodagi zaharli gazlarni shimadigan, bakteriotsidlik va bakteriostatik xususiyatga ega bo‘lishi hamda go‘ngning sifatini yaxshilashi kerak. To‘shamalar og‘irligi foiz bilan o‘lchanadi. Masalan: javdar va bug‘doy poxoli 450, archa qirindisi 490, qarag‘ay qirindisi 370, yog‘och qirindisi 280, mox torfi 1000, torf ushoqlari 1210 % ga tengdir . Ifloslangan, siydik bilan ho‘llangan to‘shamalar tezda chiqarilishi kerak. Chunki ularda tezak va siydik chirishi tufayli ammiak va boshqa gazlar ajralib chiqadi. Hayvonlar nam to‘shamalarda saqlansa, tuyoq kasalliklari bilan kasallanadi (tuyoq shox qatlamining yumshatishi, chirishi, nekrobakterioz va h.k. ). To‘shamalarni ishlatish molxonalarni tozalash vaqtiga bog‘liq; har kuni go‘ng chiqarilsa to‘shamaniig hammasi almashtiriladi; go‘ng bir necha kunda yoki haftada bir chiqarilsa, to‘shamalarni ifloslangani va siydik bilan ho‘llangan qismlari olinib, o‘rniga yangi to‘shama solinadi; hayvonlar to‘shamasi almashtirilmay saqlansa, molxonalarda saqlangan davrda 1 - 2 marta to‘shama almashtiriladi. Bunday vaqtda har kuni toza, yaxshi to‘shama, ho‘llangan va ifloslangan to‘shamalar ustiga solib boriladi. Hamma to‘shamalarda n afzali kuzgi bug‘doy poxoli va torf hisoblanadi. Kuzgi poxol go‘ngni ko‘payt i rib sifat i ni yaxshilaydi. Torf to‘ sh ama gaz yutish va namlikni shimishda yuqori xususiyatga ega, bundan tashhari bakteriostatik va bakteri ots idlik xususiyatiga ham ega. To‘shama uchun quruq yog‘och qirindisi ham ishlatiladi. Ular namlikni juda ham yaxshi yutadi, leki n o‘g‘itlik xususiyati past. Otxonalarda yog‘och q irindilarini ishlatish maqsadga muvofiq emas, qo‘yxonalarda esa umuman mumkin ema s . Q uruq yog‘och qirindilari qoramol saqlanadigan bi n olarda va cho‘chqaxonalarda ishlatiladi. To‘shama uchu n kuruq barglar va yog‘och qirindisi ham i sh latiladi. Ko‘pgina xo‘jaliklarda, ayniqsa, i sitiladiga n panjarali pollar bo‘lganligi yo ki ortiqcha mehnat sarflanmaslik hamda to‘shamalar n i n g etishmasligi tufayl i h ayvonlar to‘shamasiz saqlanadi. Bunday va q tlarda rezina matlar, plastmassadan to‘shamalar va boshqalar ishlatilishi kerak. Quyidagi jadvalda har xil turdagi hayvonlar uchun kuniga solinadiga n to‘shamalar miqdori quyidagi jadvalda berilga n . Hayvonla r ga ku n iga sol i nadigai to’shama miqdori (kg) H ayvonlar turi Poxol Torf Ishchi ot 1,8 - 2,0 - Naslli ot 2,5 - 3.0 - Sog‘in sigir 2,0 – 4 , 0 3,0 - 9,0 C h o‘chqa 1,3 - 2,0 3,0 - 5.0 Qo‘y 0,3 - 0.5 - Tovuq - 0,025 - 0,54 Molxonalardan go‘ng dan tozalash yo‘llari - g o‘ng qimmatli orga n ik o‘ g‘ it bo‘lib, tarkibida hayvonlarning tezagi, to‘shamalar, siydik va suv bo‘ladi. Go‘ n gni tarkib i va sifati hayvonlarni turiga, oziqa, to‘shama, y i g‘ishtirish usuli va uni saqlashga bog‘liq. Hayvonlarni saqla sh va go‘ngni yig‘ishtirish usuliga qarab go‘nglar qattiq, suyultirilgan va suyuq bo‘ladi. Q attiq go‘ng namli gi 70 - 75 %, s uyuq go‘ng namligi 80 - 90 %, suyultirilgan go‘ng namligi 90 - 95 % va suyuq go‘ng namligi 95 - 98 % bo‘ladi. Qattiq go‘nglar to‘shamasi almashtirilmaydigan, s uyuq go‘nglar maydalangan poxol, torf, yog‘ och qirindisi, suyultirilgan go‘nglar tezak va s iydik, suv bilan ishlansa va suyuq go‘nglar esa panjara polli cho‘chqaxona va sigirxonalarda to‘shama ishlatilmaydigan binolardan chiqadi. Hozirg i kunda chorvachilik binolaridan go‘ngni chiqarish, tozalash juda ko‘p mehnat talab q iladi. Molxonalarda n ular xar xil usullarda chikariladi. Ko‘pgina kichik fermalarda go‘ng go‘ngxonagacha erda yuradiga n maxsus g‘altak larda tashiladi. Ba’zan bu maqsadda arava va telejkalar ham i shlatilad i . Molxonalarda n go‘ng shunday chiqarilsa, binoning u z unasiga go‘ng yo‘li bilan 0,01 – 0 , 015° qiyalikda go‘ng - siydik ariqchasi qilinadi va u n i qabul qiluvchi joyga gidravlik to‘siq o‘r n atilad i . Tashqi devordan kamida 5 m uzo q likda go‘ng sharbatxonasi quriladi. Sharbatxona nasos yordamida tez-tez tozalanib turishi kerak. Keyingi yillarda go‘ngni chiqari sh da lentali transporterlar keng qo‘llan i lmokda. Ular mollar t ur adigan joydan (stoyla) pastda ariqchalarga o‘rnatiladi. Bunda tirnovchi TS - 1, TSN - 2, TSN - 3, TSN-9, OB va shtangali TSH - 30 - A, TSHPN - 4, SHTU va boshqa transporterlar qo‘llaniladi. Hayvonlar panjarali pollarda saqlanadigan xo‘jaliklarda go‘nglar pol tagida saqlanadi. Go‘ng polning yorig‘idan tagidagi chuqurga tushadi va u erdan yiliga 1 - 2 marta olinib go‘ngxonaga yoki dalaga jo‘natiladi. Almashmaydigan qalin to‘shamalarda saqlangan binolardagi go‘ng yiliga 1-2 marta maxsus surgichli DT - 75 traktori yordamida yoki maxsus jihozlangan mexanizmlar yordamida chiqariladi. Go‘ngni chiqarishda har xil suv bilan haydash usullaridan to‘g‘ridan- to‘g‘ri yuvish, retsirkulyativ, lotokda cho‘ktirish, retsirkulyasiya - cho‘ktirish va boshqalardan foydalaniladi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri yuvishda go‘ngni bosim bilan oqadigan suv bilan yuviladi. Bu usuldan cho‘chqaxonalarda va yayrash maydonlarida foydalaniladi. Molxonalarning ichini suv bilan yuvish maqsadga muvofiq emas, chunki binolar havosida namlik miqdori ortib ketadi. Go‘nglarni tozalash va zararsizlantirish hamda suyuq go‘nglarni qayta ishlaydigan qurilmalar aholi yashash joylari va fermalardan tashqarida quriladi. Qoramollarning suyuq go‘nglarini zararsizlantirishda 6 - 8 oy, cho‘chqalarnikini 12 - 14 oy saqlash kerak. Go‘ngni zararsizlantirish korxonalari ishi doimo sanitariya , bakteri o logik va kimyoviy nazorat ostida borishi kerak. Go‘nglar ikki xil, ya’ni aerob va anaerob usullarda saqlanadi. Anaerob usulda (sovuq usul) go‘ng birdaniga zichlanadi va doimo nam saqlanadi. Anaerob bakteriyalar ishtirokida achish jarayoni boradi. Go‘ n g orasidagi harorat +25 0 - 30°C ga etadi. Issiq usulda go‘ng avvalo bo‘sh qilib 70 - 90 sm qalinlikda solinadi. Aerob bakteriyalar ishtirokida 4-7 kun davomida achish jarayoni boradi. 5 - 7 kun o‘tgandan keyin go‘ng yig‘ilib zichlanadi va havoning kirishi to‘xtaydi. Go‘ngni harorati +60 0 - 70°C gacha ko‘tarilib, ko‘pgina mikroorganizmlar va gel’mintlarni tuxumi halok bo‘ladi. Bu usulda go‘ng tarkibidagi ko‘p quruq moddalar yo‘qolsa ham uning sifati yuqori hisoblanadi. Sanitariya-gigiena tomondan go‘ngni xuddi shunday saqlash ancha afzalliklarga ega . Go‘ngxonalar hajmini hisoblashda hayvonlar tomonidan ajratilayotgan go‘ng miqdori hisobga olinadi. Veterinariya qonunchiligiga asosan yuqumli va invazion kasalliklardan xavfli hisoblangan xo‘jaliklarda go‘ng biotermik usul bilan zararsizlantiriladi. Quyidagi, qorason, manqa, qutirish, infeksion anemiya, ensefalomielit, bradzot, paratuberkulyoz kasalliklari bilan kasallangan hayvonlarning go‘ngi dezinfeksiya qiladigan eritmalar bilan ho‘llanib, keyin kuydiriladi. Uyilgan go‘ng hamma tomonidan poxol, torf yoki tuproq bilan yozda 15 -20 sm, qishda 30 - 40 sm qalinlikda o‘raladi. Go‘ngni saqlash davri yoz paytlari 1 oy, qishda esa 2 oy bo‘ladi. Mana s hunday saqlangan go‘nglarda aerob termofil mikroblarning rivojlanishiga yaxshi sharoit yaratiladi. Bunda go‘ngning h arorati 4 - 5 kundan keyin ot go‘ngida +75° C , qo‘y go‘ngida +60 0 - 65° C , cho‘chqa go‘ngida +55° C , sigir go‘ngida +40 0 - 45° C ga etadi. Qoramollarning to‘shamali go‘ngini go‘ngxonada saqlashda biotermik jarayonni ta’minlash uchun go‘ngning tagidan 1 m balandlikda poxol solinadi va +100 0 -140° C darajada termik yo‘l bilan quritiladi. Chorvachilik fermalarida hasharotlarga q arshi kurash - c horvachilik binolari va ferma hududida pashshalarniig ko‘payib ketishi antisanitariya holatini bildiradi. Pashshalar ko‘payish uchun go‘ng, hojatxona, yuvindi chuquri, chirigan meva-sabzavot, axlatxona va boshqa iflos erlarga urug‘ qo‘yadi. Molxonalarda uy pashshalari, ferma hududida esa ko‘k pashsha va so‘nalar ko‘p bo‘ladi. Pashshalar oziqalarni ifloslantiradi va c horvachilik mahsulotlarini (sut, go‘sht va boshqa) buzadi. Ularning tanasida oyoq va tumShuqlarida juda ko‘p miqdorda mikroorganizmlar bo‘ladi. Pashshalar ko‘pchilik yuqumli (kuydirgi, tuberkulyoz, brutsellyoz, oqsil, salmonellyoz, kolibakterioz) kasalliklarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Pashshalar invazion kasalliklar tuxumini ham tashishi mumkin, ammo ba’zi bir turlari esa qoramollarda telyazioz, stafilofilyarioz, otlarda parafilyarioz kasalliklari qo‘zg‘atuvchilarining oraliq xo‘jayini bo‘lib, iyun - sentyabr oylari pashshalarning eng ko‘paygan davri hisoblanadi. Pashshalar va ularning lichinkalarini yo‘qotish uchun dezinseksiya ishlari amalga oshiriladi . Buning uchun go‘nglar 0 , 1 % li trixlormetafos ni – 3 % suv d agi eritmas i; 0,5 % karbofos, 0,2 % metafos emulsiyasi, 5 % polixlor p in e nning suvdagi eritmas i yoki 10 % kr e olin emulsiyasi har 1 m 2 go‘ngning ustiga 3 - 5 litr hisobida n insektitsidlar bilan ishlab chiqiladi. P anjarali pollar, go‘ngxonalar , sharbatxonalar yu qo ridagi dorilar bilan ishlov berilad i (har 1 m 2 yuzaga 200 ml hisobida n har 15 kunda bir marta). Bu maqsa dd a quruq ohak 1 kg 1 m 2 yuzaga, kreolin fenol bila n a ralashtirilib ham ishlatvladi. Devor, pol, shift, to‘siqlar, deraza, darvoza va eshiklarga o‘tirgan pashshalarni o‘ldirishda 1 %li xlorofos eritmasi, 0,5 %li o‘yuvchi kaliy, 0,5 %li karbofos emulsiyasi, 5 %li polixlorpinen va 0,1 %li DDBF ning suvli emulsiyasi aralashtirilib, har 1 m 2 yuzaga 50-100 ml sepiladi. Pashshalarga qarshi kurashda AG-L6 aerozol generatori yordamida DD B F ning 1 % eritmasi 1 m 2 yuzaga 10 - 30 ml dan 2 soat ichida sepilsa yaxshi samara beradi. Sog‘in sigirlar turadigan bino, sut qabul qilinadngan xonalar va oziqa sexlarida kuchli ta’sir qiladigan va yoqimsiz hidli iisektitsidlar ishlatilmaydi, Bu erda yaxshisi zaharlangan oziqalar ishlatilsa bo‘ladi. Masalan: 0,1 % xlorofos eritmasiga shakar va qaymog‘i olingan sut qo‘shiladi; 15 g formalinga 30 g shakar va 500 ml suv qo‘shiladi: filtr yoki oddiy qog‘ozga 5 % li xlorofos eritmasi shimitilib qorong‘i joyda quritiladi va qo‘yiladi. Bu zaharlangan oziqalar idishlarga solinib, pashsha ko‘p yig‘iladigan joylarga qo‘yiladi va vaqti-vaqti bilan qurishiga qarab suv quyib turiladi. Pashshalarga qarshi kurashda yopishqoq qog‘ozlar ham ishlatiladi. Buning uchun 2 qism konifol va 1 qism kanakunjut yog‘i yoki o‘simlik yog‘i olinib aralashma qizdirilib qog‘ozga yupqa qilib surtiladi va kerakli joylarga osib qo‘yiladi. Pashshalarga qarshi kurashda elektrojihozlar ham ishlatiladi. U yorituvchi lampochkadan iborat bo‘lib, atrofiga diametri 1 mm lik simni 5 - 6 mm oraliqda o‘rab chiqiladi va kuchsiz transformator orqali elektr toki yuboriladi. Elektr lampasi tagiga oziqa bilan stakan qo‘yiladi. Pashsha yorug‘lik va ozikaga qarab uchib keladi va sim to‘rga o‘tiradi va elektr toki ta’sirida pashshalar o‘ladi. Kemiruvchilarga qarshi kurash - kemiruvchilar ko‘pincha ombor, chordoq, oxurlar orqasida, pol tagida va boshqa joylarda ham yashaydi. Sichqon va kalamushlar chorvachilikka katta zarar etkazadi va sanitariya tomonda n yomon holatlarni yuzaga keltiradi. Ular ozi q -ovqat mahsulotlar ini buzadi va yo‘qotadi, oziqalar va idishlarnn i shdan chi q aradi. Ko‘k kalamush bir yil davomida 20 kg gacha, uy sich q oni esa 1,8 kg gacha g‘ alla yoki bosh q a mahsulotlarni iste’mol kiladi. Sichqon va kalamushlar iq tisodiy zarar keltirishdan tashqari, hayvonlarning yuqumli va invaz i on kasalliklari n i tarqatuvchilar ham hisoblanadi (sil, kuydirgi, vabo, cho‘chqa saramasi, salmon e ll yo z, pasterell yo z va bosh qalar ). Kemiruvchilar yuqumli kasalliklarni tashuvch i bo‘lib qolmay, ular oksil, brutsell yo z, Au e ski kasalligi, kuydirgi, q ut i rish, listerioz, leptospiroz, tulyaremiya, toksoplazmoz va invazion kasalliklarini tarqatish manbalari bo‘lib ham hisoblanadi. Kemiruvchilarga qarshi utkaziladigan choralar sanitariya-gigiena va sanitariya-tex n ik ishlardan iborat . Sichqon va kalamushlarning paydo bo‘l i shi, yashash i va ko‘payishi uchun ozi q alarni sa q lash qoidalar i ning buzil i sh i , vaqt i da tozalamas lik va boshkalar sabab bo‘ladi. Sanitariya-texnik sharoit talabalariga javob berishi uchun ferma binolarining poydevorlari kamida 70 sm qalinlikda pishiq g‘isht va betondan qilinadi. Pol taglarida bo‘shliq bo‘lmasligi, kanalizatsiya, ventilyasiya va boshqa teshiklar og‘ziga sim to‘rlar tutilishi, eshik va darvozalar zich yopilishi kerak. Agar biror joyda kemiruvchilarning inlari topilsa, tezda betonli qorishma yoki shisha siniqlarini loyga aralashtirilib teshiklarga quyiladi. Kemiruvchilar yo‘qotishda kimyo viy, biologik, mexanik va aralash usullardan foydalaniladi. Kemiruvchilarga qarshi kurashda ularning tabiiy dushmanlari it, muShuk, tipratikan, boyo‘g‘li hamda har xil mexanik qopqon, chetan, bosib qoladigan qurilmalardan foydalaniladi. Chorvachilik xo‘jaliklarida kemiruvchilarga qarshi kurash sanitariya-epidemiologik stansiya bilan tuzilgan shartnoma asosida olib boriladi. Asosiy adabiyotlar: 1. Suvonqulov Y. A. «Qishloq xo‘jalik hayvonlari gigienasi» Toshkent 1994 y. Qo‘shimcha adabiyotlar: 1. Kuznetsov A.F. , Demchuk M.V. - « Gigiena selskoxozyaystvenn ы x jivotn ы x» Moskva, 1991 2. Medvedskiy V.I. «Soderjanie, kormlenie i uxod za jivotn ы mi». Minsk, 2007 3. Kochish I.I., Kalujnыy N.S., Volchkova L.A., Nesterov V.V. «Zoogigiena», Moskva, 2008 4. Albom dlya selskogo stroitelstva, I - II tom. Moskva , 1990.

MOLXONALAR GIGIENASI. Reja: 1. Chorvachilik f erma si qurish uchun joy tanlash 2. Bino qismlari va uning ahamiyati . 3. Molxon a larda ventiliyasiya va isitish tizimi 4. Molxonalarni go‘ngdan tozalash va hashoratlarga qarshi kurash.

Hayvonlarni gigiena va sanitariya talablariga javob beradigan molxonalarda saqlash, etarlicha oziqalar bilan ta’minlash va ularga qarash, parvarish qilish, ulardan olinadigan mahsulotlarni ko‘paytiradi, sifatini yaxshilaydi. Shuningdek, hayvonlarning har xil kasalliklarga nisbatan tabiiy chidamliligini oshiradi hamda jinsiy sikllarning to‘g‘ri borishi, urug‘lanishni, tug‘ishni va yosh mollarni saqlab qolishni ta’minlaydi. Sovuq yoki issiq, nam, qorong‘i, iflos, ventilyasiyasi yomon molxonalarda yoki mollarni me’yordan ortiq zich saqlash chorva mollari mahsuldorligini kamaytiradi, har xil yuqumli-yuqumsiz kasalliklarni paydo qiladi. Ferma qurish uchun joy tanlash - ferma uchun joyni zooveterinariya mutaxassislari ishtirokidagi guruh tanlaydi. Qurilish uchun ajratilgan er gigiena, zooveterinariya, injenerlik va iqtisodiy talablarga javob berishi kerak. Tanlangan er oziqalarni keltirish, chorvachilik mahsulotlarini va chiqindilarni chiqarish yo‘llari hamda hayvonlarni yaylovga haydash uchun qulay bo‘lishi kerak. Tuproq har xil tuproq infeksiyasi (kuydirgi, qorason, qoqshol va x.k.) bilan ifloslanmagan bo‘lsin. Ayniqsa joy tanlashda tuproq tuzilishi, joylarning relefi va asosiy shamol yo‘nalishlariga e’tibor beriladi. Er quruq, er osti suvi kamida 5 m uzoq, havo va suvni yaxshi o‘tkazadigan va shimadigan bo‘lishi kerak. Organik moddalar, chiqindilar bilan kuchli ifloslangan, botqoq va suv bosadigan erlar yaramaydi. Qurilish qilinadigan joylar ochiq, deyarli tekis, janubga yoki janubiy- sharqqa qarab 5° ga qiya bo‘lishi kerak, Shuningdek kuchli shamoldan, qum va qorlarni uyub yuborishdan to‘silgan bo‘lishi zarur. Fermalar va yaylovlar oralig‘idan temir yo‘l, katta avtomobil yo‘llari, jarliklar, sel yo‘llari o‘tmasligi kerak. Qurilish uchun tanlangan erlarni aholi yashash joylaridan uzoqda bo‘lishi, bunda sanitariya oralig‘i talabiga to‘liq rioya qilinishi zarur. Chorvachilik va parrandachilik xom ashyolarini qayta ishlash korxonalari kamida 1500 m, pichan, poxol omborlari - 500 m, mineral o‘g‘it

va zaharli ximikatlar - 300 m, qurilish materiallari, asbob-anjomlar tayyorlash maydonlari 100 - 300 m uzoqlikda quriladi. Veterinariya inshoatlari bir necha shaxsiy, yordamchi va fermer xo‘jalik fermalariga xizmat ko‘rsatsa, asosiy xo‘jalikda yoki biror xo‘jalik hududida xizmat qilish qulay bo‘lgan joyda quriladi. Umumiy xo‘jalikka xizmat qiladigan veterinariya inshoatlari atrofi baland devor bilan o‘ralib, aholi yashash joylaridan ajratilgan bo‘ladi va veterinariya punkti binolari, karantin va izolyator joylari va qushxonalar kamida 200 m uzoqlikda quriladi. Chorvachilik fermalarini qurish uchun joy tanlashda xo‘jalikning tabiiy iqlim sharoiti, mollarning bosh soni va ularning oziqa bilan ta’minlanishi hisobga olinishi kerak. Y a ngi fermalarni loyihalash va qurish hamda qayta qurishda belgilangan me’yor va qoidalarga amal qilinadi. Loyihani o‘rganish va qo‘yilgan vazifalarni bajarishda zooveterinariya mutaxassislari faol qatnashishlari zarur. Avvalo, tanlangan loyiha joyning iqlim va tabiiy iqtisodiy sharoitiga to‘g‘ri kelish-kelmasligini aniqlash kerak. Loyiha ko‘rsatkichlari chorvachilik fermalari va veterinariya- sanitariya me’yorlariga to‘g‘ri kelish - kelmasligi diqqat bilan o‘rganiladi. Bunda ayniqsa bino qismlarining issiqlik-texnik sifati, mollarni saqlash texnologiyasi, joylashtirish me’yori, ventilyasiyasi, isitish yo‘llari, go‘ng va go‘ng suyuqligini chiqarish, tabiiy va sun’iy yoritish, oziqlantirish va sug‘orish usullari hamda atrof muhitni ifloslanish, yuqumli va invazion kasalliklardan saqlashga katta ahamiyat beriladi. Loyihada oqava suvlarni tozalash va dezinfeksiya qilish, maishiy xo‘jalik va go‘ng suyuqliklarini kanalizatsiya orqali chiqib ketishi ham ko‘zda tutiladi. Loyiha zoogigienik va veterinariya-sanitariya me’yor talablariga to‘g‘ri kelmasa, zooveterinariya mutaxassislari uni o‘zgartirishni tavsiya

etadi. Zooveterinariya mutaxassislari xo‘jalikda va tumanda qurilayotgan qurilishning sifatini nazorat qiladi. Agar loyiha o‘zgartirilgan yoki zoogigiena va veterinariya-sanitariya qoidalari qurilishda buzilgan bo‘lsa, qurilishni yoki qayta qurilayotgan binolardagi ishlarni to‘xtatishga yoki qurilgan inshoatni ishlatish uchun qabul qilmasliklariga haqlari bor. Chorvachilik va parrandachalik inshootlarini bitgandan so‘ng qabul qilishda hay’at tarkibida veterinariya-sanitariya nazorat vakili va zootexniya mutaxassislari bo‘lishi kerak. Yangi qurilgan yoki qayta qurilgan chorvachilik fermalariga chorva mollarini kiritish butun hudud, ishlab chiqarish va qo‘shimcha binolar yaxshilab tozalanadi va dezinfeksiya qilinganidan keyin ruxsat etiladi. Binolarning ayrim qismlariga bo‘lgan talab - qishloq xo‘jaligi binolarini kismlariga binoning asosi, poydevor, sokol, devor, pol, shift, tom usti, darvoza, deraza va boshqalar kiradi. Bino asosi - c horvachilik qurilishlarining asosi bo‘lib, tabiiy tuproq er hisoblanadi. U mustahkam, bir xil tarkibli, emirilmaydigan, quruq bo‘lishi va bino tagi cho‘kishi 2 smdan oshmasligi kerak. Binolarning asosi muzlaydigan qismdan 20 - 25 sm pastda bo‘lishi, er osti suvlari esa kamida 3 m chuqurda bo‘lishi kerak. Tabiiy asoslarning sifatlisi qoyali va yirik sinadigan tuproqlar hisoblanadi. Suv yuvish havfi bo‘lmasa qumoq tuproqlar ham ishlatiladi. Loyqa tuproqlar muzlagan vaqtda ko‘pchiydi va erigandan keyin o‘tiradi, natijada binolar poydevori, devorlari yorilib, cho‘kishi mumkin. Poydevor - binoning er osti qismi bo‘lib, uning hamma qismlarini ko‘taradi. Poydevor namlik, past harorat ta’sirida emirilmaydigan, mustahkam va uzoq muddat chidaydigan bo‘lishi kerak. Devor tagiga poydevor uzluksiz (lentasimon) perimetri bo‘yicha qo‘yiladi yoki alohida- alohida qurilib, xarsang toshlardan yoki g‘ishtdan teriladi. Hozirgi vaqtda

mahalliy materiallar ham ishlatiladi. Poydevorning chuqurligi ko‘pchiydigan tuproq bo‘lsa 50 - 70 sm bo‘ladi. Sokol - poydevorning ustki qismida bo‘lib, tuproqdan yuqorida turadi va uning ustiga devor tushadi. Devorni yog‘in-sochin va erning iamligidan saqlash uchun sokol va devor o‘rtalig‘iga nam o‘tkazmaydigan izolyasiyalar yotqiziladi (1,5 - 2 sm qalinlik qora qog‘oz, asfalt, bitum, polietilen va h.k.). Devor - b u binolarning aso s iy to‘sig‘i bo‘lib, u bino ustini ko‘tarib turadi. U molxo n alarni tashqi muhit ta’sirlaridan saqlaydi, bino ichida harorat va namlik rejimini hamda oynalar orqali tabiiy yorug‘lik bilan ta’minlaydi. Devor etarli dara j ada mustahkam, yong‘inga chidamli, o‘rtacha o g‘ irlikda va arzon bo‘lishi kerak. Molxonalarning devorlari gigiena tomondan yaxshi is s iql i k saqlash xususiyatiga ega, issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti past, termik qarshilik koeffitsienti yuqori, etarli issiqlikka chidaml i va o‘rtacha havo o‘tkazadigan bo‘lishi kerak. Devorlarda konden sat hosil bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Tashqi harorat - 30°C dan past bo‘lmagan hudud larda devorlarni namlikdan saqlaydigan material bilan qoplash lozim (rezina , bitum , polietilen va h.k .). Devor uchun qurilish materiallari i q lim sharoitiga qarab tanlanadi. Shift - b inolarning chordog‘ini bino ichidan ajratadigan qismi bo‘lib, ma’lum darajada molxonalarni issiq tutadi, harorat ia namlik rejimini me’yor da saqlashga yordam beradi. Janubiy hudud larda esa molxon a lar ni isib ketishidan saqlaydi. Tug‘ruqxona - profilaktoriyalarda, buzoqxona va ona cho‘chqalar saqlash joylarida shiftning bo‘lishi shart. Molxonalarning shifti zoo gigieia va qurilish talablariga qarab quyidagicha bo‘ladi: shiftlarni issiql i k o‘tkazuvchanlik koeffitsienti kam bo‘lishi (0,7 - 0,2 m 2 /c 0 /s kkal); quruq, suv o‘tkazmaydigan, havoni kam o‘tkazadigan, silliq, engil, mustahkam va yomon yonadigan materiallardan qilingani ma’qul. Shiftlarni muzlash va namlik shimishiga yo‘l qo‘ymaslik

Похожие

HAVZA BALIQCHILIGI GIGIENASI.
OZIQA VA OZIQLANTIRISH GIGIENASI
ITLARNI SAQLASH VA PARVARISHLASH GIGIENASI.
HAYVONLARNI TASHISH VA PARVARISH QILISH GIGIYENASI
Tashqi muhitning mikroorganizmlar bilan ifloslanishi.