Mustaqil O‘zbekiston respublikasining tashkil topishi va uning tarixiy ahamiyati. Reja: 1. Mustaqillik arafasida respublikadagi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy ahvol. O zlikni anglashga intilishning kuchayishi.ʻ 2. Mustaqillikning ye lon qilinishi. O zbekiston Respublikasining tashkil ʼ ʻ yetilishi. 3. Mustaqillikning ilk davrida davlat suverenitetini mustahkamlash yo lidagi sa y-harakatlar. ʻ ʼ 4.Mustaqil O zbekiston davlatining yuzaga kelishi va ʻ mustahkamlanishida I. Karimovning tarixiy xizmatlari.

Sobiq ittifoq va respublikalar o’rtasidagi munosabatlar tobora taranglashib, markaz boshqaruv qobiliyatini yo’qotgan, har bir mintaqa, har bir respublika o’z holiga tashlab qo’yilgan bir sharoitda O’zbekiston Respublika s i birinchi p rezidenti I. K arimov Oliy Kengash sessiyasini chaqirish va unda O’zbekiston Mustaqilligi haqida Qonun qabul qilishni talab qildi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi 1991 yil 26 avgust kuni O’zbekistonning davlat mustaqilligi to’g‘risida qonun loyihasini tayyorlash hamda 31 avgustda Oliy Kengash sessiyasini chaqirishga qaror qildi. O’zbekiston Kompartiyasi Markaziy Qo’mitasi va Markaziy nazorat qo’mitasining 28 avgustda bo’lgan qo’shma Plenumi Respublika Kompartiyasining KPSS MQ bilan har qanday aloqasini to’xtatishga, KPSSning barcha tashkilotlaridan chiqishga, uning Markaziy organlaridagi o’z vakillarini chaqirib olishga qaror qildi. Ana shunday vaziyatda O’zbekiston Oliy Kengashining XII chaqiriq navbatdan tashqari VI sessiyasi 1991 yil 31 avgustda o’z ishini boshladi. O’zbekistonning mustaqil davlat deb ye’lon qilinishida mazkur sessiya katta tarixiy ahamiyat kasb yetishini alohida ta’kidlash lozim. Unda «O’zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to’g‘risida» hamda «O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‘i to’g‘risida»gi masalalar kun tartibiga qo’yilib, qizg‘in muhokama qilindi. Sessiyada O’zbekiston ning birinchi p rezidenti I.A. Karimov nutq so’zlab, sobiq Ittifoqda so’ngi paytlarda yuz bergan ijtimoiy – siyosiy voqealarni, davlat to’ntarishiga urinish oqibatlarini tahlil qilib, ular O’zbekiston taqdiriga, xalqimiz tarixiga bevosita daxldor yekanligini har tomonlama asoslab berdi. Vaziyatdan kelib chiqqan holda, O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini ye’lon qildi va uni mustaqillik to’g‘risidagi qonun bilan mustahkamlashni taklif qildi. Oliy Kengash deputatlari moddama – modda muhokamadan so’ng «O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to’g‘risida»gi qonunni qabul qildilar.

So’ngra «O’zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to’g‘risidagi Oliy Kengash Bayonoti» qabul qilindi. Bayonotda bunday deyilgan yedi: ... «Mustaqillik deklaratsiyasini amalga oshira borib, O’zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi Oliy Kengashi O’zbekistonning Davlat mustaqilligini va ozod suveren davlat – O’zbekiston Respublikasi tashkil yetilganligini tantanali ravishda ye’lon qiladi». Oliy Kengash sessiyasida «O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini ye’lon qilish to’g‘risida» qaror qabul qilindi. Mazkur qarorda: 1) Respublikaning davlat mustaqilligi to’g‘risidagi Oliy Kengash bayonoti tasdiqlansin va respublika bundan buyon O’zbekiston Respublikasi deb atalsin; 2) 1 sentabr – O’zbekiston Respublikasining Mustaqillik kuni, deb belgilansin va 1991 yildan boshlab bu kun bayram va dam olish kuni deb ye’lon qilinsin, deb qat’iy belgilab qo’yildi. «O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to’g‘risida» gi qonun g‘oyat katta ahamiyatga yega bo’lib, bu qonun asosida O’zbekistonning huquqiy holati tubdan o’zgardi. O’z mohiyatiga ko’ra bu hujjat respublika uchun vaktincha konstitusiya rolini ham o’ynaydigan bo’ldi. 17 moddadan iborat ushbu qonun suveren O’zbekiston Respublikasining asosiy belgalarini aniqlab berdi. Qonunining birinchi moddasida: «O’zbekiston Respublikasi o’z tarkibidagi Qoraqalpog‘iston Respublikasi bilan birga, mustaqil, demokratik davlatdir», – deb qonunlashtirib quyildi. Bunday Qonunning qabul qilinishi huquqiy, iqtisodiy hamda ma’naviy – axloqiy munosabatlar natijasi sifatida muxim ahamiyatga yega. Shuning uchun ham mazkur Qonunga O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1991 yil 30 sentabrda bo’lib o’tgan VII sessiyasida qabul qilingan qarori bilan Konstitusiyaviy Qonun maqomi berildi. Jumladan, unda shunday deyiladi: «O’zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari to’g‘risida» 1991 yil 31 avgustda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining Qonuniga konstitusiyaviy maqom berilsin».

Shu tariqa, xalqimizning asriy orzusi, umidlari ushaldi, ro’yobga chiqdi. Uzoq yillar davom yetgan kurash natijasida mamlakatimiz, xalqimiz siyosiy mutelikdan, asoratdan qutildi. Dunyo xaritasida yana bitta mustaqil davlat – O’zbekiston Respublikasi paydo bo’ldi. O’zbekiston tarixida yangi davr – milliy istiqlol davri boshlandi. O’zbekiston uchun mustaqil ichki va tashqi siyosat yuritish, xalqimiz uchun o’z taqdirini o’zi belgilash, o’zlari uchun munosib turmush yaratish imkoniyati vujudga keldi. O’zbekiston yerishgan istiqlolni mustahkamlash uchun, avvalo, xalqning fikrini bilish, mustaqillikka munosabatini aniqlash zarur yedi. Shu maqsadda 1991 yilning 18 noyabrida O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining V III sessiyasi «O’zbekiston Respublikasi referendumini o’tkazish to’g‘risida» qaror qabul qildi. Qarorda quyidagilar belgilandi: 1. 1991 yil 29 dekabr, yakshanba kuni O’zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to’g‘risidagi masala bo’yicha O’zbekiston Respublikasining referendumi o’tkazilsin. 2. Referendumda ovoz berish byulleteniga masala quyidagi ta’rifda kiritilsin: «O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomonidan ye’lon qilingan O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini ma’qullaysizmi?» Referendumga katta tayyorgarlik ko’rildi. Referendumni uyushqoqlik bilan o’tkazish maqsadida Markaziy saylov komissiyasi, 13 okrug, 7 ming uchastka saylov komissiyalari tuzildi. 1991 yil 29 dekabr kuni bo’lib o’tgan referendumda 9 million 898 ming 707 kishi yoki saylov ro’yxatiga kiritilganlarning 94,1 % qatnashdi. Ularning 98,2 % referendumda qo’yilgan savolni ma’qul lab ovoz berdi. Demak, O’zbekistonning Davlat mustaqilligi umumxalq tomonidan yakdillik bilan ma’qullandi. Shuni ta’kidlash lozimki, referendum butun respublika hududida qonun asosida tashkiliy jihatdan uyushqoqlik, fuqarolarning yuksak siyosiy faolligi bilan o’tdi. Buni referendumda AQS’H, Turkiya, Malayziya va boshqa mamlakatlardan kelgan mustaqil kuzatuvchilar ham tasdiqladilar. O’zbekiston musta lilikka yerishgandan keyin davlat boshq aruvining yangi, zamonaviy va samarali tizimi – Prezidentlik respublika boshqaruvi shaklini

rivojlantirishga kirishildi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1991 yil 18 noyabridagi V III sessiyasida umumhalq referendumini o’tkazish qarori bilan birga «O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to’g‘risida» gi Qonuni, shuningdek, «O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini tayinlash to’g‘risida» gi qaror qabul qilindi va O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi 1991 yil 29 dekabr, yakshanba kuniga belgilandi. Saylovga jiddiy tayyorgarlik ko’rilib, 13 ta okrug va qariyb 7 mingta uchastka saylov komissiyalari tuzildi. Oliy lavozimga ikki nomzod – O’zbekiston XDP va O’zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi nomzodi I.A. Karimov va «Erk» Demokratik partiyasi vakili Saloy Madaminov (Mu hammad Solih ) nomzodi qo’yildi. 1991 yil 29 dekabrda bo’lib o’tgan saylovlar yakuniga ko’ra 8 million 514 ming 136 ovoz yoki ovoz berishda q atnashganlarning 86 foizi Islom Karimov nomzodini, 1 million 220 ming 474 saylovchi (12,3 %) Saloy Madaminov nomzodini yoqlab ovoz berdi. 1991 yil 30 dekabrda Markaziy saylov komissiyasi okrug komissiyalari majlis bayonlarini ko’rib chiqib, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to’g‘risidagi qonunning 35 – moddasiga asosan Islom Abdug‘anievich Karimovni O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga saylangan deb hisoblashga q aror q ildi. Shunday qilib, mamlakatimizda birinchi marta yashirin ovoz berish yo’li bilan o’tkazilgan to’g‘ridan – to’g‘ri umumiy va alternativ asosdagi saylovda I.A. Karimov 5 yil muddatga O’zbekiston Respublikasi birinchi p rezidenti yetib saylandi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992 yil 4 yanvarda bo’lgan navbatdan tashqari IX sessiyasida birinchi p rezident Islom Karimov qasamyod qildi. 1995 yil 26 martda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qaroriga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Prezidentining vakolat muddatini 1997 yildan 2000 yilgacha uzaytirish masalasi bo’yicha umumxalq referendumi bo’lib o’tdi. Unda 11 mln. 245 028 kishi yoki ovoz berish huquqiga yega bo’lgan fuqarolarning 99,3 % ishtirok yetdi.