MUSTAQIL O‘ZBEKISTONDA TARIX FALSAFASI. REJA. 1. Buyuk davlat va siyosat arbobi I.A.Karimovning asarlari. Barkamol insonni shakllantirishda tarixning tutgan o‘rni. 2. . Tarixning milliy g‘oya va milliy mafkuraning shakllanishida tutgan o‘rni. Tarix va milliy taraqqiyot masalalari. 3. Mustaqillik va tarixga yangicha nazar. Tarixni xolisona o‘rganish masalalari. Milliy istiqlol va g‘oyaviy-siyosiy dunyoqarash. Vatanparvarlik g‘oyasi va tarix. 4. Milliy o‘zlikni anglashda tarixni tutgan o‘rni. Tarixiy va falsafiy merosni o‘rganish masalalari.

XX a s rning so‘nggi o‘ n yilligi insoniyat tarixida yangi davrni boshlab berdi. Totalitarizm, ma’muriy-buyruqbozlik va zo‘ravonlik g‘oyalariga tayangan sotsializm barbod b o‘ld i. G‘ ayriinsoniy g‘oyalar tashvi q otchisi bo‘lgan kommu - nizm mafkurasi inqirozga uchrab, mustamlakachilikning so‘nggi qo‘ r g‘ onlari q uladi. Bashariyat taqdirida inson va jamiyatni ozod etishning yangi bosqichi, yalpi yangilanishlar jarayoni boshlandi. Bunday tarixiy o‘zgarishlar dunyo iqtisodiy, ma’naviy h amda ijtimoiy-siyosiy jarayonla - rining ilgari misli k o‘ rilmagan keng mi q yosli yangilanishlar pallasiga kirganligining ravshan ifodasidir. Umumjahoniy yangilanishlar jarayoni avval muayyan mamlakat, keyin bir guru h davlatlar, oxir-oqibatda barcha mamlakatlar taqdiriga, jamiyatlar va jamoalar, alohida insonlar hayotiga bevosita va bilvosita ta’sir ko‘rsata boshladi. Dunyo yangilanishlari jarayoniga h ar bir davlat o‘ z taraqqiyot k o‘ lami, ilmiy- ma’rifiy va ma’naviy sa viyasi, kamoloti darajasidan kelib chiqqan h olda kutila boshladi. O‘zbekiston umumplanetar o‘zgarishlar jarayonlari o q imida o‘ zining betakror ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy yangilanishlari dasturiga ega bo‘lgan mamlakat sifatida o‘ ziga xos va o‘ ziga mo s mav q e egalladi. Yangi sivilizatsiya va insoniyat taraqqiyotiga kuchli ta’sir o‘ tkazishga qodir bo‘lgan davlat sifatida o‘ zining keng imkoniyatlarini namoyon eta boshladi. O‘zbekistonda amalga oshirilgan fav q ulodda keng k o‘ lamdagi ishlar hozirgi zamon jahon sivilizatsiyasi bilan mushtarak ekanligi alohida q ayd etilishi lozim. O‘zbekistonda milliy, regional va umumplanetar m o‘ ljallar doirasida izchil va tadrijiy kechayotgan yalpi o‘ zgarishlarni o‘ z vaqtida o‘ rganish, amalga oshirilayotgan ij timoiy-siyosiy jarayonlarni ta hl il etish, ba l olash h amda ilmiy- nazariy umumlashmalar qilish asnosida bu jara yo n - larni ma q sadli bosh q arish O‘zbekistondagi yangilanishlar rivoji o‘ ziga xos kechayotganligini ifoda etadi. Ijtimoiy-i qt isodiy, ma’naviy hayotni maqsadli takomillashtirish, bu muhitni umuminsoniy va milliy tamoyillar uyg‘unligi ruhida rivojlantirish, siyosiy plyuralizmga shart-sharoitlar yaratish, liberalizm muhitini har tomonlama

kengaytirishga da’vat etish orqali mamlakatimizda yalpi yangilanishlar jarayoni boshlanishiga nazariy poydevor qo‘yildi. Davlat tuzumi, jamiyat qurilishi va shaxs ma’naviy dunyosini tubdan isloh qilish yangilangan davlat, o‘zgargan jamiyat va komil shaxsni yara tish imkonini berdi. Davlat, jamiyat va shaxsni yangilash jarayonlari, bu jarayonlarni maqsadli boshqarish nechog‘li aqliy shijoat, dono siyosat hamda matonatni talab etganligiga bugungi kunda amin bo‘lib turibmiz. Zero, bu boshqaruv sermashaqqat va murakkab kechuvchi ijtimoiy-siyosiy voqealar, mafkuraviy ta’sir va tazyiqlar, maxsus yuzaga keltirilgan moddiy- moliyaviy tangliklar holatlari sharoitida amalga oshirildi. O‘zbekiston yalpi yangilanishlar jarayonini ikki o‘zaro uzviy bog‘langan yo‘nalishlarda amalga oshirishga kirishdi. Birinchisi, mamlakatning ichki dunyosida, ya’ni iqtisodiyot, ma’naviyat, siyosat, turmush tarzida, xalq xarakteri va mentalitetida rejaviy asoslarda amalga oshirilayotgan yangilanishlar majmuidan iborat bo‘lsa, ikkinchi yo‘nalish – xalqaro ijtimoiy muhit manzarasini takomillashtirish, ya’ni qarama-qarshi kuchlar o‘rta sidagi ziddiyatlarni barqarorlashtirish, kolliziya muhitidan murosa, hamkorlik munosabatlari, tinchlik madaniyatiga o‘tish, millatlararo, davlatlararo, konfessiyalararo tolerantlik munosabatlarini chuqurlash-tirish, insoniyatga umumiy xavf tug‘diruvchi terrorizm, narko biznes, ekstremizmga qarshi xalqaro tashkilot tuzilmalariga asos solish va boshqa faoliyatlar majmuidan tashkil topadi. O‘zbekistonda yalpi yangilanishlar jarayoni mamlakatimiz birinchi Prezidenti Islom Karimovning qonunlar o‘zgarishlar jarayonlaridan avval yurishi kerak, degan metodolo gik ko‘rsatmasi asosida amalga oshirila boshladi. Dastavval, O‘zbekiston mustaqill igi nin g huquqiy - me’yoriy asoslari yaratildi. Mamlakatning istiqlol Konstitutsiyasi qabul qilindi. Milliy davlat tizimi an’anaviy davlatchilik. g‘oyalari va jahon davlatchiligi ilg‘or tajribalarining sintezi shaklida barpo etildi. Boshqaruvda yangi usullar qaror topdi. Mahalliy davlat hokimiyati tizimida tub o‘zgarishlar yasaldi. Nodavlat tuzilmalar, jamoat tashkilotlari va o‘z- o‘zini boshqarish organ- larining vakolatlari kengaytirildi.

K o‘ p partiyaviylik tizimi tarkib topishiga keng sha roit yaratildi. Jamiyat hayotida sog‘lom demokratik jara yonlar muhiti vujudga keldi va chuqurla sh di. Inson haq- huqu ql ari va erkinliklarini ta’minlashning huquqiy asoslari vujudga kelmo q da. Sud hokimiyati mustaqillik mohiyati va hozirgi zamon xalqaro huquq tamoyillari negizida tubdan isloh qilindi. Millatlararo totuvlikni ta’minlash choralari k o‘ rildi. Milliy xavf s izlik konsepsiyasi ishlab chiqildi. Mamlakat h ududiy yaxlitligini va tinchligini ta’minlashga q odir bo‘lgan zamonaviy q urolli kuchlar tizimi yaratildi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishning asosiy tamoyillari doirasida aholini kuchli ijtimoiy himoyalash davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi qilib belgilandi. Iqtisodiy islohotlarning «O‘zbek modeli» vujudga keldi. Makroiq-tisodiyotni barqarorlashtirish, pul-kre dit siyosati tamoyillari ishlab chiqildi. Mulkchilik, mulkka egalik tushunchalari shakllandi. Mulkdorlar tabaqasi vujudga keldi. Xususiy mulkka egalikning yangi tizimi barpo etildi. O‘zbekistonda ma’naviy-ruhiy poklanish, milliy qadriyatlarni tiklash, vorislik an’analariga sadoqatli avlodni tarbiyalash va amaliyotga joriy etish konsepsiyasi ishlab chiqildi. Mamlakatimizni ozod va obod jamiyatga aylantiruvchi, vatan ravnaqini ma’naviy ta’minlab beruvchi milliy istiqlol g‘oyasi shakllandi. Milliy istiqlol mohiyati va mustaqillik g‘oyalarini anglashda tarixiy shaxslar, buyuk allomalar va sarkardalar, xususan, Ahmad Farg‘oniy, Burhoniddin Marg‘inoniy, At-Termiziy, Imom Buxoriy, Al-Moturidiy, Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur, Ulug‘bek, Alisher Navoiy, Bobur va boshqa ulug‘ ajdoddarimiz haqidagi ta rixiy haqiqatning ro‘yobga chiqishi katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Milliy urf-odatlar, qadriyatlar va an’analarning tiklanishi, yangi jamiyat qurishda ma’naviy-ma’rifiy targ‘ibot va ta’lim-tarbiyaning roli oshirildi. Bu sohani tubdan isloh qilish va yangilash jarayonlari izchil amalga oshirilmoqda. Mustaqil O‘zbekiston jahon hamjamiyatining teng huquqli va faol sub’ektiga aylandi. U Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligida o‘ziga xos va o‘ziga mos o‘ringa ega bo‘lib, mintaqa taraqqiyotida muhim rol o‘ynay boshladi. Markaziy Osiyo

davlatlari bilan o‘zaro hamkorlik va qardoshlik munosabatlarini yanada rivojlantirishning strategik yo‘nalishlari ishlab chiqildi. Bunday keng ko‘lamdagi o‘zgarishlar va yangilanishlar jarayoni chuqur asoslangan ilmiy-nazariy tahlilni, nazariy umumlashmalar, xulosalar chiqarishni, amaliy tavsiyalar ishlab chiqishni ijtimoiy-gumanitar fanlar oldiga dolzarb muammo sifatida qo‘ymoqda. Darhaqiqat, yalpi o‘zgarishlar jarayonlarining pirovard natijasida ijtimoiy ong mazmunida o‘zgarishlar yuz bera boshladi. Odamlar tafak-kurida, fe’l-atvorida, sa’y-harakatlarida yangi qadriyatlar qaror topdi. Hayotga munosabatlar tizimi o‘zgardi. O‘zbek mentaliteti, milliy xa rakter mazmunida yangi jihatlar tarkib topa boshladi. Bu bevosita siyosiy, iqtisodiy, huquqiy va ma’naviy sohada tub yangilanishlarga, o‘zgarishlarga ma’naviy asos bo‘lib xizmat qildi Mamlakatda huquqiy demokratik davlat kurish va fuqarolik jamiyatini shakllantirishning o‘zbekona tamoyillari vujudga keldi. Siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy barqarorlikka erishildi. Ma’naviy-ruhiy poklanish, milliy qadriyatlarning tiklanishi orqali istiqlol davri fuqarosi vujudga keldi. Xullas, O‘zbekistonning jahon hamjamiyatida o‘ziga xos va o‘ziga mos o‘ringa ega bo‘lganligi, YUrtboshimizning dunyo muammolarini hal etishda, jahon ijtimoiy-siyosiy jarayonlarini umuminsoniy tamoyillar va umu man yaxshilik sari burishda faol sa’y-harakatlar zarurligini asoslab berayotganligi mamlakatimizning jahon hamjamiyatining faol sub’ektiga aylanayotganidan dalo lat beradi. O‘zbekistonning ko‘hna dunyoni isloh qilish, uni yangi g‘oyalar asosida o‘zgartirish konsepsiyalari dunyo jamoatchiligi tomonidan to‘la ma’qul-lanib, qo‘llab-quvvatlanayotganligi o‘zbek xarakteri o‘zgarganligidan, xalq ongi, ruhiyati, mentaliteti yangilanayotganligidan dalolat be radi. Ana shunday sharoitda, ya’ni, istiqlol davri fuqarosi tarkib topganligi va yangilanishlar jarayonining uzviy- uzluksiz rivoj topayotganligi hamda ma’naviyat mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy-intellektu al taraqqiyotining harakatlantiruvchi kuchi bo‘lib borayotganligi bu masalalarni ilmiy-nazariy asoslash zaruriyatini kun tartibiga qo‘ymoqda.