NORAVSHAN MUNOSABATLAR VA ULARNING HUSUSYATLARI Reja: Kirish 1. Noravshan munosabatlar va noravshan cheklanishlar 2. Noravshan ma’lumotning tashuvchisi Foydalanilgan adabiyot

Kirish “Munosabat” atamasi bir xil X universumda berilgan ayrim akslantirishlar turlarini belgilash uchun ishlatiladi. Bunday holatda akslantirish X to’plamdan o’z-o’ziga akslantirish bo’lib, u { Х , Г } juftlik orqali aniqlanadi, bu yerda [35]. to’plamning elementlari tartiblangan juftliklar bo’lganligi uchun, munosabat - bu tartiblangan juftliklarning to’plamidir, chunki har bir juftlik to’plamning faqatgina 2 ta elementlari orqali o’zaro birlashtiriladi. Bunday munosabat binar munosabat deb ataladi. Agar to’plamning elementlari tartiblangan n -tali juftliklar bo’lsa, bunday munosabat n -tali munosabat deb ataladi. Xususiy hol - ternar munosabat - tartiblangan uchliklardan iborat to’plam. Noravshan munosabatlar va noravshan cheklanishlar Noravshan munosabat tushunchasi - ravshan munosabatlarning noravshan to’plamlar nazariyasidagi umumlashmasidir. U elementlar o’rtasidagi o’zaro ta’sir bir oz kuchli bo’lgan holatlarni modellashtirishi mumkin. Munosabatlarning har xil turlarini farqlash mumkin. Masalan, tartib, ustuvorlik, ekvivalentlik va h.k. munosabatlar. to’plamlardagi noravshan munosabat d е b d е kart ko’paytmaning noravshan qism to’plamiga aytiladi. t е gishlilik funksiyasi munosabatning ( ) , el е m е ntlar orasida bajarilish darajasini bildiradi. K е lgusida ikkita to’plamning d е kart ko’paytmasi ko’rinishida b е riladigan binar noravshan munosabatlarni ko’zdan k е chiramiz xolos. Bu to’plamlarni X va Y orqali b е lgilaymiz. U holda noravshan munosabatning da b е rilishi uchun uchta nuqta ko’rsatiladi, bu y е rda , , yoki xuddi shunday . noravshan munosabat qo’yilsin ("x taxminan y" ga t е ng). bo’lsin. U holda noravshan munosabatni quyidagi ko’rinishdagi matritsa bilan b е rish qulay:

Uzluksiz to’plam X =[0,3] va Y =[0,3] lar uchun noravshan munosabatni tegishlilik funksiyasi yordamida berib qo’yish mumkin. noravshan munosabatning diskret uzluksiz to’plamlarda berilish yo’llari 2.1.1- rasmda tasvirlangan. bo’lsin. y dan ancha kichik bo’lgan x noravshan munosabatni matrisa ko’rinishida berib qo’yish mumkin: . Uzluksiz to’plamlar X =[0,3] va Y =[0,3] uchun " x munosabat y dan ancha kichik ekanligini quyidagi tegishlilik funksiyasi yordamida aniqlash mumkin: Diskret va uzluksiz to’plamlarda " x noravshan munosabat y dan kichik bo’lishi” 2.1.2- rasmda tasvirlangan. Bundan ko’rinib turganidek, noravshan munosabatlar an’anaviy munosabatlarga qaraganda anchagina egiluvchandir. Ular nafaqat munosabatlarning bajarilish omilini yaratishga, balki uning bajarilish darajasini ko’rsatishga imkon beradi, bu esa ko’pgina amaliy masalalar uchun juda muhimdir. a) diskret to’plamlarda noravshan munosabat b) uzluksiz to’plamlarda noravshan munosabat

2.1.1 –rasm. “ x taxminan y ga teng” noravshan munosbati a) diskret to’plamlarda noravshan munosabat b) uzluksiz to’plamlarda noravshan munosabat 2.1.2-rasm- « x y dan ancha kichkina » noravshan munosabati

“O’xshash mentalitet” munosbatini quyidagi { O’zbekar (O’), Chexlar (Ch), Avstraliyaliklar (A), Nemislar (N)} millatlar uchun berish talab etilsin. Oddiy noravshan munosbatdan foydalanish o’xhash mentalitetli faqatgina bitta millatlar jufligi- nemis va avstraliyaliklarni ajratib ko’rsatishga imkon beradi. Bu munosbatlardan chexiyada mentalitet o’zbeklarga qaraganda nemislarnikiga yaqinroq ekanligi kelib chiqmaydi. Noravshan munosabat quyidagi axborotni osonlikcha taqdim etishga imkon beradi: O’ Ch A N . Noravshan ma’lumotning tashuvchisi. Noravshan ma’lumotning X va Y to’plamdagi tashuvchisi deb ko’rinishdagi dekart ko’paytmaning qism to’plamiga aytiladi. Noravshan munosabat tashuvchisini noravshan munosabati deb ning bajarilish darajasi nolga teng bo’lmagan barcha juftliklarni bog’lovchi oddiy munosabat tushuniladi. Noravshan munosabatning - kesimlaridan foydalanish maqsadga muvofiqroqdir, ularning ta’rifi -darajali to’plamlarning ta’rifiga o’xshash. (1.2 bo ’ limga qarang ). Noravshan ma’lumotning kesishmasi. Noravshan ma’lumotning X va Y to’plamdagi kesishmasi deb larni bog’lovchi oddiy munosabatga aytiladi, bu juftliklar uchun noravshan munosabatning dan kichik bo’lmagan bajarilish darajasi: ga teng.