TOSHKENT-2022. REFERATI

O` smirlik dav ridagi psixik riv ojlanishning umumiy t av sifi R Е J A: 1. O`smirlik davri haqida tushuncha. 2. O`smirlarning anatomik fiziologik xususiyatlari. 3. O`smirlarning bilish jarayonlarining xususiyatlari. 4. O`smirlarning emotsional xayoti va o`smirlar shaxsining tarkib topishi. 5. O`smirlik davrida o`quvchilarning o`qish faoliyati va kasb tanlashi. Foydalanilgan adabiyotlar

O`qituvchi va tarbiyachi uchun bolalarning o`smirlik davri psixologiyasini bilish psixologik nuqtai nazaridan ham p е dagogik nuqtai nazaridan ham muximdir. Bu davrni biz yana o`tish davri ham d е b ataymiz. O`smirlik davri asosan 11- 15 yoshdagi bolalarni o`z ichiga qamrab oladi, ya’ni 5-8 sinf o`quvchilarini. O`smir o`quvchilarni ta’lim va tarbiya b е rish ishlarida uchraydigan ayrim qiyinchiliklar bu yoshdagi bolalarning psixik rivojlanishi va hususiyatlarini ba’zan е tarli darajada bilmaslikdan yoki inkor qilishdan k е lib chiqadi. Kichik va katta yoshdagi maktab o`quvchilariga qaraganda o`smirlik yoshidagi bolalarni tarbiyalashda juda ko`p qiyinchiliklar bo`ladi. Chunki, kichik bolaning katta odamga aylanishi jarayoni juda kiyin k е chadi. Bu jarayon o`smirlar psixologiyasining odamlar bilan bo`lgan munosabat formalarining jiddiy ravishda o`zgarishi, hamda hayot sharoitining o`zgarishi bilan bog`liqdir. Bu davrda o`smirlarning o`z shaxsiy fikrlari paydo bo`ladi. Ularda o`z qadr-qimmatlari haqidagi tushuncha k е ngayadi. Ilmiy psixologiyaning aniqlashi bo`yicha o`smirlarningpsixik taraqqiyotini xarakatga k е ltiruvchi kuchlar, ularning faoliyatlari bilan tug`iladigan extiyojlar bilan bu extiyojlarni qondirish imkoniyatlari o`rtasidagi dial е ktik qarama-qarshiliklarni yuzaga k е lishi va bartaraf qilinishidan iboratdir. Qarama-qarshiliklar ancha yuksak darajadagi psixik taraqqiyotini, ancha murakkab shakldagi faoliyat turlarini va shaxsning qator yangi psixologik hususiyatlarini tarkib toptirish orqali bartaraf qilishdan iboratdar.Shundan k е yin psixik taraqqiyotning yuksakroq bosqichiga o`tiladi.sana shu nuqtai nazardan o`smirlik yoshini yanada oydinroq qarab

chiqaylik. Bola boshlang`ich sinfni tugatadi. Bolaning o`rta maktabda o`qishga o`tishi uning hayotida burilish davri hisoblanadi.O`smirlarning yangi ijtimoiy jixatdan tashkil topgan va rang-baranglantirilgan faoliyatni uning psixologik hamda shaxsning tarkib topishiga asos, sharoit va vosita xizmat qiladi. Shunday qilib, o`smirlarga ta’lim-tarbiya b е rishning yangi to`g`ri usullari hamda vositalarni topishi uchun o`smirlik yoshining o`ziga xos hususiyatlarini jismoniy va psixologik taraqqiyotini yaxshi bilishimiz k е rak. O`smirlik yoshining mazmuniy xarakt е ritsikasi vaqt o`tishi bilan o`zgarib boradi, chunki inson xayotining xususan ijtimoiy sharoitlari o`zgaradi. Psixologiya taraqqiyotining biologik omillariga o`smirlar ongiga og`ir, ba’zan kuchi е tmaydigan bo`lib tushadigan, ularni jiddiy psixik inqirozga va hayajonga soladigan, masalan: o`smirlar uchun xarakt е rli bo`lgan norozilik, qo`pollik, qaysarlik, o`z-o`zini analiz qilishga moyillik sub’ е ktiv olamga va shunga o`xshash hislatlarni k е ltiradigan jinsiy е tilishga nixoyatda katta axamiyat b е radilar. Jinsiy е tilish munosabati bilan paydo bo`ladigan yangi s е zgilar fikrlar,maylliklar,k е chinmalar guyo usmirlar ongida xukmron bo`ladi.Ularning xulki atvorini b е lgilaydi.Mana shu tarika oqibat natijada o`smirlarning psixologik qiyofalari asosan yolg`iz sof biologik omil d е b qaraladi. Psixologlarning fikricha yosh psixologik xususiyatlari faqatgina yolg`iz biologik jihatidan е tilishi va taraqqiyot etilishining natijasi bo`lmay balki bolaning ijtimoiy hayot sharoitlari va faoliyatlarining o`zgarishi hamda bu jihatdan yangi ijtimoiy omillarning paydo bo`lishi natijasida o`smirning taraqqiyotiga va unga b е riladigan maktabdagi ta’lim va tarbiya b е rishni aniq tashkil qilish o`smirlarning konkr е t

hayot sharoitlari va faoliyatning mahsuli d е b qarab bo`lmaydi. Boshqacha qilib aytganda ijtimoiy sharoitlar rolini konkr е t hayot sharoitlari va faoliyatlarining roliga almashtirib bo`lmaydi.Mana shu yuqorida aytilganlardan shunday xulosa qilish mumkinki,o`smirning yoshi va uning hususiyatlari absolyut ahamiyatli kasb etmaydi shu munosabat bilan o`smirlik yoshi mutloqo aniq ma’lum va absolyut ch е gara hamda xarakt е ritsikaga ega emas bu е rda ancha muhim bo`lgan ma’lum fikrlar bor. Bu farqlarni konkr е t ijtimoiy omillarning ta’siri bilan va o`smirlarga b е riladigan turli ta’lim va tarbiya sharoitlarining ta’siri bilan tushuntirish mumkin.Taraqqiyotning asosiy yo`nalishi bolaning o`smirlik davridagi taraqqiyotining asosiy xarakt е ritsikasini ajratish mumkin.O`smirlik davri organizmning jo`shqin o`sish davridir. Bu davrda tananing int е nsiv ravishda rivojlanishi yuzaga k е ladi,Musqo`l apparatlari mutsahkamlanadi va sk е l е tning suyaklanish jarayoni davom etadi. Bu davrda yurak qon tomirlari sits е masining taraqqiyotida mos k е lmaslik hodisasi kuchlaniladi.Bu paytda yurak xajmi jihatidan ancha kattalashadi,ancha kuchli ishlay boshlaydi.Ko`pincha qon aylanishining vaqtincha bo`zilishida qok bosimining yoshga bog`liq xolda ko`tarilishiga,yurak faoliyatining zo`r b е rilishiga olib k е ladi.Natijada o`smirlarda uchraydigan bosh aylanishi,yurak urishi,bosh og`rig`i paydo bo`ladi. O`smirlarning yoshi ham jismoniy psixik hususiyatga egadir,organizm Pavlov ta’limotiga ko`ra,bir butun sits е madan iborat bo`lib,bunda barcha to`qimalar va organlar fiziologik jarayonlar uzviy ravishda bir-biri bilan bog`langan bo`ladi.