O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi. O’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiva senatning vakolatlari. REJA: 1.Parlament davlat organi sifatida faoliyat yuritishi va uning vujudga kelish ahamiyati.

Parlament   — ( inglizcha :   parlament ,   fransuzcha :   parlement )  davlatning  davlat hokimiyati  organlaridan  biridir.  Parlament  vakillik  muassasasi  bo lib, ʻ uning   deputatlari   xalq   tomonidan  saylanadi  va  parlamentda  uning  manfaatlari himoya  qilinadi.  Parlament  qonunchilik  hokimiyatini  amalga  oshiradi, ya ni ʼ   davlatning   qonunlarini  qabul  qilishda  mutlaq  huquqqa  ega  bo ladi.  Parlament ʻ davlatning  ichki  va  tashqi   siyosatini   belgilash  va  amalga  oshirishda  qatnashadi, davlat   budjetini   tasdiqlaydi,  davlatning   soliq   asoslarini  va  umumdavlat  soliqlari hamda  yig imlari  turlari  belgilab  beradi.  Parlament  boshqa  davlat  organlarini ʻ shakllantirishda  davlatning  oliy  mansabdor  shaxslarini  tayinlashda  qatnashadi   — bu  ishlarni  yo  o zi  bajaradi,  yoki  tegishli  nomzodlar  u bilan  kelishib  bajariladi. ʻ Parlament  davlat  qonunlari  ijrosi  ustidan  va  ijroiya  hokimiyati  organlarining faoliyati  ustidan,  yangi  qonunlarning  tasdiqlanishi  ustidan  parlament  nazoratini amalga  oshiradi.        Parlament  aholi  turli  qatlamlari  va  guruhlarini,  davlat  mintaqalarini jipslashtiruvchi  organ  bo lib  xizmat  qiladi. ʻ   Parlament  bir  palatali  yoki  ikki  palatali bo ladi  (kamdan  kam  hollarda  palatalar  ko proq  bo lishi  mumkin).  Ikki  palatali ʻ ʻ ʻ parlamentda   palatalarni   biri   umumxalq   vakilligi   prinsipida   bo ladi. ʻ Uning   deputatlari   hududiy  saylov  okruglari  bo yicha  saylanadi.  Davlatning ʻ hududi  shunday  okruglarga  taqsimlanadi  (majoritar  saylov  tizimi)  yoki proportsianal  (mutanosib)  saylov  tizimi  bo yicha,  ya ni  siyosiy  partiyalar  va ʻ ʻ harakatlar  taklif  etgan  ro yxatlar  bo yicha  yoxud  aralash  tizim  bo yicha  saylash ʻ ʻ ʻ o tkaziladi.Palatalarning  ikkinchisi  davlatning  qismlaridan  vakillik  printsipida ʻ bo ladi.  Mazkur  palata  a zolari  tegishli  hudud  aholisi  tomonidan,  mintaqalarning ʻ ʼ qonun  chiqaruvchi  majlislar  tomonidan  saylanadi  yoxud  mintaqalardagi  qonun chiqaruvchi  va  ijrochi  hokimiyatning  boshliqlari  lavozimlarini  egallab  turganlari tufayli  palata  a zosi  bo ladilar,  yo  bo lmasa,  mintaqalar  ijroiya  hokimiyati ʼ ʻ ʻ organlari  tomonidan  tayinlanadilar.Ikki  palatali  parlamentda  palataning  tengligi  va ayni  bir  vaqtda  ishlashi  printsipidan  kamdan  kam  foydalaniladi,  ko pincha ʻ mustaqil  ishlaydigan  yuqori  va  quyi  palatalar  deb  atalgan  printsip  amal  qiladi, qonunchilik  jarayoni  quyi  palatada  boshlanadi  va  u qabul  qilgan  qonun  ko rib ʻ

chiqish va  ma qullash  uchun  yuqori  palataga  uzatiladi.Parlamentlar  sessiya  tarzida ʼ ishlaydi.  Sessiyalar  parlamentning  yalpi  majlislaridan  yoki  kasaba  majlislaridan, deputatlik  qo mitalari,  komissiyalari,  fraktsiyalari  va  guruhlarning  ishidan, ʻ parlamentdagi  tinglovlaridan  va  boshqa  tadbirlaridan  iborat  bo ladi.  Ayrim ʻ parlamentlarning  deputatlari  faqat  sessiyalarda  ishlaydilar,  boshqalari  deputatlik mandati  tan  olingach,  avvalgi  lavozimidan  bo shab  doimiy  ishlash  uchun ʻ parlamentga  o tadilar.  Parlament  davlatning  qonunlarini  qabul  qilishdan  tashqari ʻ qarorlar,  bayonotlar,  deklaratsiyalar,  murojaatnomalar,  rezolyutsiyalar  va  boshqa hujjatlarni  ham  qabul  qiladilar. 2.O’zbekistonda Parlamentning shakllanishi .           O‘zbekiston  Respublikasi  mustaqillik  yillari  davomida  milliy  umuminsoniy qadriyatlar  va  boy  tarixiy  davlatchilik  tajribalari  asosida       o‘ziga  xos  rivojlanish yo‘li  tanlab  olindi.  Shu  asosda  davlat-huquqiy  amaliyotida  jahon  davlatchiligining boy  tajribasidan  unumli  foydalanilib       hokimiyatning  bo‘linishi  prinsiplariga  mos davlat  organlari  tizimi  shakllantirildi.Bizga  ma’lumki,  mamlakatimizda     Asosiy Qonunimiz  talablari  asosida     davlat  hokimiyatining  amalga  oshirish  tamoyillarida eng  katta  konstitutsiyaviy  islohotlar  2002  yil  27  yanvarda  bo‘lib  o‘tgan  referendum natijasida       amalga  oshirildi.2000  yil  25  may  kuni     O‘zbekiston  Respublikasining Birinchi  Prezidenti  Oliy  Majlisning  ikkinchi  chaqiriq,  ikkinchi  sessiyasida Konstitutsiyamizning  83-moddasida  belgilangan  qonunchilik  tashabbusi  huquqini amalga  oshirib:  "Bizning  jamiyatimiz  tez  sur’atlar  bilan  o‘zgarayapti.  Odamlar ma’naviy  ulg‘ayishi  yo‘lida  ildam  qadam  tashlayapti.  Bu  uzoqni  ko‘zlagan siyosatimiz,  ezgu  maqsad  yo‘lidagi  intilishlarimiz  natijasidir.  Shuni  yaxshi  anglab olishimiz  zarurki,  hayot  o‘zgarishi  bilan,  odamlarimizning  avvalgi  siyosiy  va manaviy  ongi  ulg‘ayishi  bilan,     bizning  parlamentimizning  tashkil  etilishida  ham, uning  faoliyatida  ham  tegishli  o‘zgarishlar  bo‘lishi  tabiiydir.   Shu  holatlarni nazarda  tutib,  men  doimiy  asosda  ishlaydigan  ikki  palatali  parlament  tizimiga o‘tish  taklifini  kiritmoqchiman  ya’ni,  biz  2004  yilda  bo‘ladigan  saylovlarda

parlamentni ikki  palatali  qilib,  tashkil  etishimiz  lozim.  Bunda  quyi  palata  – Oliy Majlis  partiyalar  vakillari  va  mustaqil  deputatlardan  saylanadi.  Siyosiy  partiyalar va  aholi  yig‘ilishlari  unga  o‘z  vakillarini  o‘tkazadi,  ular  parlamentda  doimiy ravishda  ishlaydi.  Yuqori  palata  tarkibini  viloyat,  shahar  va  tumanlardan  mahalliy kengashlarga  saylangan  deputatlarning  vakillari  tashkil  etadi"-     degan  takliflari  va Oliy  Majlis  palatalarining  qay  tartibda  faoliyat  yuritishi  to‘g‘risidagi  asoslari deputatlarning  muhokamasiga  kiritildi.   Shundan  so‘ng  bu  taklif  yuzasidan, deputatlarning  fikr  va  mulohazalari  o‘rganib  chiqilib,  2001  yil  6 dekabr  kuni O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  ikkinchi  chaqiriq,  yettinchi  sessiyasida deputatlar  bir  ovozdan  O‘zbekiston  xalqining  fikrini  aniqlash  maqsadida  refendum     o‘tkazish  to‘g‘risida  qaror  qabul  qildi,  O‘zbekiston  xalqi,  Oliy  Majlis  faoliyatini takomillashtirishni  bir  ovozdan  tasdiqladi.O‘zbekiston  parlamentida  boshlangan ushbu  islohot  uzoqni  ko‘zlab  amalga  oshirilganligi  keyingi  yillarda  o‘z  tasdig‘ini topdi. 3.Oliy Majlisning hokimiyat tizimidagi o’rni        Bu  yillarda  parlament,  o z  konstitutsiyaviy  vakolatlariga  asoslanib,  demokratik ʻ jamiyatning  huquqiy  asoslarini  shakllantirish,  bozor  iqtisodiyoti  prinsiplarini rivojlantirish  bo yicha  muayyan  ishlarni  amalga  oshirdi. ʻ Qonunchilik,  davlat  boshqaruvi,  o tish  davri  muammolarini  yechishda  muayyan ʻ tajribaga  ega  bo ldi.  2002-yil  27-yanvarda  o tkazilgan  referendumda  ikki  palatali ʻ ʻ parlamentni  tuzish  masalasi  O zbekiston  xalqi  tomonidan  qo llab  quvvatlandi. ʻ ʻ 2004-yil  26-dekabr  va  2005-yil  9-yanvarda  Oliy  Majlisning  Qonunchilik palatasiga,  2005-yil  17—20-yanvarda  Oliy  Majlis  Senatiga  saylovlar  bo lib  o tdi ʻ ʻ va   Oliy   Majlis   2   palatadan   —   Qonunchilik   palatasi   (quyi   palata) va   Senatdan   (yuqori   palatadan)   iborat   qilib   shakllantirildi.O zbekiston ʻ Respublikasi   Oliy   Majlisi   faoliyatining   huquqiy   asosini   O zbekiston ʻ Respublikasining   Konstitutsiyasi,   "Referendum   yakunlari   hamda   davlat hokimiyatini  tashkil  etishning  asosiy  prinsiplari  to g risida"  (2002-yil  4-aprel), ʻ ʻ "O zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  Qonunchilik  palatasi  to g risida" ʻ ʻ ʻ

(2002-yil 12-dekabr),  "O zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  Senati ʻ to g risida"gi  (2002-yil  12-dekabr)  Konstitutsiyaviy  qonunlar,  "O zbekiston ʻ ʻ ʻ Respublikasi  Oliy  Majlisi  Qonunchilik  palatasining  Reglamenti  to g risida"  (2003- ʻ ʻ yil  29-avgust),  "O zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  Senatining  Reglamenti ʻ to g risida"  (2003-yil  29-avgust)  kabi  qonunlar  tashkil  etadi.O zbekiston ʻ ʻ ʻ Respublikasining  Qonunchilik  palatasi  hududiy,  bir  mandatli  saylov  okruglari bo yicha  ko p  partiyalilik  asosida  saylanadigan  120  deputatdan  iborat.  Qonunchilik ʻ ʻ palatasi  deputatlari  umumiy,  teng  va  to g ridan-to g ri  saylov  huquqi  asosida ʻ ʻ ʻ ʻ yashirin  ovoz  berish  yo li  bilan  saylanadi.O zbekiston  Respublikasi  Oliy ʻ ʻ Majlisining  Senati  hududiy  vakillik  palatasi  bo lib,  Senat  a zolaridan ʻ ʼ (senatorlardan)  tarkib  topadi.  Senat  a zolari  Qoraqalpog iston  Respublikasi, ʼ ʻ viloyatlar  va  Toshkent  shahridan  teng  miqdorda  —  6 kishidan  saylanadi.  Senatga saylov  Qoraqalpog iston  Respublikasi  Jo qorg i  Kengesi,  viloyatlar,  tumanlar  va ʻ ʻ ʻ shaharlar  davlat  hokimiyati  vakillik  organlari  deputatlarining  tegishli  qo shma ʻ majlislarida  mazкur  deputatlar  orasidan  yashirin  ovoz  berish  yo li  bilan  o tkaziladi. ʻ ʻ Senatning  16  nafar  a zosi  fan,  san at,  adabiyot,  ishlab  chiqarish  sohasida  hamda ʼ ʼ davlat  va  jamiyat  faoliyatining  boshqa  tarmoqlarida  katta  amaliy  tajribaga  ega bo lgan  hamda  alohida  xizmat  кo rsatgan  eng  obro li  fuqarolar  orasidan ʻ ʻ ʻ O zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  tomonidan  tayinlanadi.Har  ikkala  palataning ʻ vakolat  muddati  —  5 yil.  Qonunchilik  palatasiga  saylanish  huquqiga  25  yoshga to lgan  hamda  kamida  5  yil  O zbekiston  Respublikasi  hududida  muqim ʻ ʻ yashayotgan   fuqarolar   egadirlar.Qoraqalpog iston   Respublikasi   Jo qorg i ʻ ʻ ʻ Kengesining,  viloyat,  tuman,  shahar  davlat  hokimiyati  vakillik  organining  25 yoshga  to lgan  hamda  kamida  5 yil  O zbekiston  Respublikasi  hududida  muqim ʻ ʻ yashayotgan  deputati  Senat  a zoligiga  saylanish  uchun  nomzod  bo lishi ʼ ʻ mumkin.O zbekiston  parlamenti  keng,  ko p  qirrali  vakolatlarga  ega.  U ʻ ʻ hokimiyatning  qonun  chiqaruvchi,  ijro  etuvchi  va  sud  hokimiyatiga  bo linish ʻ prinsipiga  asoslanib,  davlatning  boshqa  idoralari  bilan  hamkorlik  qilib,  qonun chiqaruvchi  hokimiyatni  amalga  oshiradi.  Qonunchilik,  davlat  boshqaruvining muhim  masalalarini  ko rib  chiqishda  va  hal  etishda  ishtirok  etadi,  davlat  byudjetini ʻ