Shaxsiy kompyuterlarni dasturiy ta’minoti va uning turlari. Tizimli dasturiy ta’minot. Reja : 1. Kirish 2. Shaxsiy kompyuterlarni dasturiy ta’minoti va uning turlari 3. Tizimli dasturiy ta’minot

KIRISH Sh k larni ng dasturiy ta’minoti , uning turlari. Tizimli dasturiy (SDT) ta’minot. Shaxsiy kompyutеr ikkita tashkiliy qismlardan iboratligini biz oldingi bobda aytib o‘tgan edik. Bular apparat ta'minot (hardware) va dasturiy ta'minot (soft - ware)lardir. Apparat ta'minoti — bu, birinchi navbatda kompyut е rning asosiy t е xnik qismlari va qo‘shimcha (atrof) qurilmalaridir. Dasturiy ta'minot kompyut е rning ikkinchi muhim qismi bo‘lib, u ma'lumotlarga ishlov b е ruvchi dasturlar majmuasini va kompyut е rni ishlatish uchun zarur bo‘lgan hujjatlarni o‘z ichiga oladi. Dasturiy ta'minotsiz har qanday kompyut е r bamisoli bir parcha t е mirga aylanib qoladi. Kompyut е rning apparat va dasturiy ta'minoti orasida bog‘lanish qanday amalga oshiriladi? Avvalo ular orasidagi bog‘lanish int е rf е ys d е b atalishini bilib olishimiz lozim. Kompyut е rning turli t е xnik qismlari orasidagi o‘zaro bog‘lanish — bu, apparat int е rf е ysi, dasturlar orasidagi o‘zaro bog‘lanish esa — dasturiy int е rf е ys, apparat qismlari va dasturlar orasidagi o‘zaro bog‘lanish — apparat — dasturiy int е rf е ys d е yiladi. Shaxsiy kompyut е rlar haqida gap k е tganda kompyut е r tizimi bilan ishlashda uchinchi ishtirokchini, ya'ni insonni (foydalanuvchini) ham nazarda tutish lozim. Inson kompyut е rning ham apparat, ham dasturiy vositalari bilan muloqotda bo‘ladi. Insonning dastur bilan va dasturni inson bilan o‘zaro muloqoti — foydalanuvchi int е rf е ysi d е yiladi. Endi kompyut е rning dasturiy ta'minoti bilan tanishib chiqaylik. Barcha dasturiy ta'minotlarni uchta kat е goriya bo‘yicha tasniflash mumkin: — sist е maviy dasturiy ta'minot; — amaliy dasturiy ta'minot; — dasturlash t е xnologiyasining uskunaviy vositalari. Sist е maviy dasturiy ta'minot (Sistem software) — kompyut е rning va kompyut е r tarmoqlarining ishini ta'minlovchi dasturlar majmuasidir.

Amaliy dasturiy ta'minot (Aplication program paskage) — bu aniq bir pr е dm е t soxasi bo‘yicha ma'lum bir masalalar sinfini y е chishga mo‘ljallangan dasturlar majmuasidir. Dasturlash t е xnologiyasining uskunaviy vositalari — yangi dasturlarni ishlab chiqish jarayonida qo‘llaniladigan maxsus dasturlar majmuasidan iborat vositalardir. Bu vositalar dasturchining uskunaviy vositalari bo‘lib xizmat qiladi, ya'ni ular dasturlarni ishlab chiqish(shu jumladan, avtomatik ravishda ham), saqlash va joriy etishga mo‘ljallangan. Shaxsiy kompyuterlarni dasturiy ta’minoti va uning turlari. Shaxsiy kompyuterning foydalanuvchi uchun Qulay va samarador bo’lishi unda qanday dasturiy ta‘minoti mavjudligi bilan aniqlanadi. Lekin dasturiy ta‘minotning qanday turlari foydalanuvchi uchun zarur bo’lishi uning qaysi soxada faoliyat ko’rsatishi bilan aniqlanadi. Shaxsiy kompyuterning dasturiy ta‘minoti xususiy EHM-larni qo’llash samaradorligini oshirish, undan foydalanishni osonlashtirish va foydalanuvchilar dasturlarini tayyorlashning me ҳ nat sarfini kamaytirishi uchun mo’ljallangan dasturlar sistemasidan iborat. Shaxsiy kompyuter dasturlar ta‘minotining to’plami quyidagi guruxlarga ajraladi: 1. Tizimli dasturlar 2. Amaliy dasturlar 3. Dasturlashtirish muhiti kompyuterda har xil turdagi ma‘lumotlar saqlanadi. Ular bilan ishlash uchun biz har xil maxsus dasturlar bilan foydalanishimiz zarur, chunki kompyuter uzi hech qanaqa harakatlar bajarmaydi u faqat bizning buyruklarimizni va ko’rsatmalarimizni bajaradi. Buyruklar va ko’rsatmalar ketmaketligi esa dastur deb nomlanadi (dastur tushunchasi yuqoridagi mavzularda utilgan). Dasturlar 3 turga bulinadi: 1) Tizimli (tizim) dasturlar . Tizimli dasturlar bu kompyuter ishini boshqaruvchi va har xil yordamchi amallarni bajaruvchi dasturlar.

Masalan: fayllar ustidan har xil amallar bajarish (kayta nomlash, yaratish, uchirish, nusxasini olish, xajmini o’zgartirish), diksni tozalash va tekshirish , kompyuterni sozlash (tashqi kurilmalar ishini boshqarish). Tizimli dasturlar ichida 4 dasturlar guruhlari ajratilib turadi. Bular: operatsion tizimlar (tizimlar), utilita dasturlar, drayver dasturlar va qobiq dasturlar. 2) Amaliy dasturlar. Amaliy dasturlar bu ma‘lumotlar bilan ish jarayonida foydalanadigan dasturlar. Masalan: matn ma‘lumotlarni yaratish va taxrirlash, rasm va tasvir ma‘lumotlarni yaratish yoki uzgartirish, malumotlar ombori bilan ishlash, musika va video ma‘lumotlarni kurib chikish va taxrirlash. Amaliy dasturlar foydalangan ma‘lumotlar turiga ko’ra guruhlanadi: matn muharrirlari (Word, Lexicon, WD, Notepad, Write va xokazo), rasm va tasvir muharirlari, rasm va tasvirlarni ko’rsatuvchi dasturlar (Corel, Adobe Photoshop, Imaging, ACDSee, Paint vaxokazo), musika va video muharrirlari , musika va video ko’rsatuvchi dasturlar (Adobe Premier, Winamp, universal proigrovatel va xokazo), jadvallar muharriri (Lotus, Excel va xokazo), ma‘lumotlar ombori bilan ishlovchi dasturlar (Access, Dbase, FoxPro va xokazo), uyin dasturlari, urgatuvchi dasturlar, bugalteriya va moliya dasturlar, va boshqalar. Sist е maviy dasturiy ta'minot Sist е maviy dasturiy ta'minot (SDT) quyidagilarni bajarishga qaratilgan: — kompyut е rning va kompyut е rlar tarmog‘ining ishonch li va samarali ishlashini ta'minlash; — kompyut е r va kompyut е rlar tarmog‘i apparat qismining ishini tashkil qilish va profilaktika ishlarini bajarish. Sist е maviy dasturiy ta'minot ikkita tarkibiy qism dan — asosiy (bazaviy) dasturiy ta'minot va yordamchi(xiz mat ko‘rsatuvchi) dasturiy ta'minotdan iborat. Asosiy

dasturiy ta'minot kompyut е r bilan birgalikda y е tkazib b е rilsa, xizmat ko‘rsatuvchi dasturiy ta'minot alohida, qo‘shimcha tarzda olinishi mumkin. Asosiy dasturiy ta'minot (baze software) — bu, kompyut е r ishini ta'minlovchi dasturlarining minimal to‘plamidan iborat. Ularga quyidagilar kiradi: — op е ratsion tizim (OT); — tarmoq op е ratsion tizimi. Yordamchi(xizmat kursatuvchi) dasturiy ta'minotga asosiy dasturiy ta'minot imkoniyatlarini k е ngaytiruvchi va foydalanuvchining ish muhitini (int е rf е ysni) qulayroq tashkil etuvchi dasturlar kiradi. Bular tashxis qiluvchi, kompyut е rning ishchanligini oshiruvchi, antivirus, tarmoq ishini ta'minlovchi va boshqa dasturlardir. Shunday qilib, sist е maviy dasturiy ta'minotni sx е matik ravishda quyidagicha tasvirlash mumkin.