logo

Shaxsning individual-psixologik xususiyatlari

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

37 KB
Al-Bukhari university pedagogika va
psixologiya yõnalishi 1-4 guruh talabasi
Suyunova Gulzodaning psixologiya
nazariyasi va tarixi fanidan tayyorlagan
REFERATI Shaxsning individual-psixologik xususiyatlari
Reja:
1. Individual-tipologik xususiyatlar klassifikatsiyasi.
2. Temperament va faoliyatning individual xususiyatlari.
3. Qobiliyatlar, turlari, qobiliyatlarning psixologik tarkibi.
4. Xarakter va shaxs. Avval   takidlaganimizdek   xar   bir   shaxs   o’zga   xos-xususiyatlar
bilan   takrorlanmaydigan   bir   dunyo,   tashqi     kurinishi   bilan   uxshash
insonlarni uchratish mumkin, ammo fe’li, mijozi va shaxs sifatlari bilan
bir-biriga uxshash shaxslarni topish xayotda juda mushqil.
SHaxs-qayta rilmas, u o’z sifatlari va borligi bilan noyobdir. Bu
borada biz «Individ» va «Individuallik» tushunchalarini kurib chiqamiz.
«Individ»-   bu   «odam»   degan   tushunchani   tuldiradi   va   uning
ijtimoiy-biologik   mavjudod   sifatida   mavjudligini   tasdiklaydi.   YA’ni
Individ- insonga aloqadorlik faktini tasdiklovchi ilmiy katigoriyadir. 
«Individuallik»-bu   torrok   tushuncha   bo’lib   konkret   odamni
boshqa   bir   kankret   odamdan   faqlovchi   barcha   o’ziga   xos-xususiyatlar
majmuini o’z ichiga oladi.
SHaxs   individualligiga   uning   qobiliyatlari,   temperamenti,
xarakteri,   irodaviy   sifatlari,   e’motsiyalari,   xulkiga   xos   motivatsiya   va
ijtimoiy   utsonovkalari   kiradi.   Ana     shu   katigoriyalar   individualllikni
ta’minlovchi katigoriyalaridir:
Qobiliyatlar-shaxsdagi shunday individual, turgun sifatlarki, ular
odamning   turli   xil   faoliyatdagi   ko’rsatkichlari,   yutuqlari   va
qiyinchiliklari sabablarini tushuntirib beradi.
Temperament-   insonning   turli   vaziyatlarda   narsa,   xolatlar   va
insonlarning   xatti-xarakatlariga   nisbatan   reaktsiyasini   tushuntirib
beruvchi xususiyatlari majmuidir.
Xarakter-shaxsning   aloxida   insonlar   va   insonlar   guruxi,   o’z-
o’ziga,   vaziyatlarga,   narsalar   va   xodisalarga   nisbatan   munosabatlardan
ortiradigan sifatlarini o’z ichiga oladi. Irodaviy   sifatlar-xar   birimiz   o’z   oldimizga   maqsad   quyib,unga
e’rishish   yo’lidagi   qiyinchiliklarni   engishimizni   ta’minlovchi   ma’lum
sifatlarimiz majmuini o’z ichiga oladi.
E’motsiyalar   va   motivatsiya-bu   atrofimizda   sodir   bo’layotgan
xodisalar, bizni o’rab to’rgan odamlar va ularning xatti-xarakatlari ruxan
qanday   qabo’l   qilib,   ularga   bildiradigan   xissiy   munosabatlarimiz
xisoblanadi.   Demak   individuallik   sifatlar   bizning   ongli   xayotimizning
ajralmas qismi, idrokimiz, xotiramiz va fikirlarimiz yunaltirilgan muxim
predmet sanaladi. CHunki bo’lar buning faoliyatlarni amalga oshirish va
ishlarni bajarishdagi individual uslibimiz bevosita aloqador. Ms: kimdir
ishni   tez   va   chala   qiladi,   aksincha   kimdir   sekin,   ammo   sifatli   qilab
bajaradi.
Temperament va faoliyatning individual xususiyatlari.
Temperament   va   layokatlar   individning   dinamik   o’zgaruvchan
psixik faoliyati jarayonini ta’minlovchi sifatlarni o’z ichiga oladi. Odam
temperamentiga   aloqador   sifatlarining   o’ziga   xosligi   shundaki,   ular
odam   bir   faoliyatdan,   e’motsional   xolatdan,   malakadan   (kasbdan)
boshqasiga   utgan   paytlarida   reaktsiyalarning   e’giluvchan   va
dinamikligini  ta’minlaydi.  Individga  xos dinamik  fazilatlar  o’zaro ichki
boglanishga e’ga bo’lib, o’ziga xos tuzilishini tashkil e’tadi.
Psixikaning   individual   jixatdan   o’ziga   xos,   tabiy   shartlashgan
dinamik   kurinishlari   majmui   kishining   temperamenti   deb   ataladi.
Boshqacha   qilib   aytganda   temperament-shaxs   faoliyati   va   xulkining
dinamik   va   e’motsional-xissiy   tamonlarini   xarakterlovchi   individual
xususiyatlar majmuidir. Temperament-xususiyatlari   shaxsning   ichki   to’zilmasi   bilan
bevosita   bog’liq   bo’lib,   ularining   namoyon   bo’lishi   uning   kankret
vaziyatlariga   munosabatini,   e’ktsremal   vaziyatlarda   o’zini   qanday
tutishini   belgilab   beradi.   Ms:   e’ng   kuvonchli   yoki   gamgin   damlarda   ,
dutsi   xiyonat   qilganda,   yaqin     kishilari   ulganda   va   x.   xolatlarda
beixtiyor namoyon bo’ladigan reaktsiyalar uning temperamentidan kelib
chiqadi.
Temperament   odamning   ijtimoiy   ob’ektlarga   nisbatan
«sezgirligini»   tarbiyalaydi,   professional   maxorat   va   kasb   malakasining
oshishiga yordam beradi. Demak bu individual xususiyatga e’ga bo’lgan
jarayon xisoblanadi.
E’ramizdan   ilgari   II   asrda   yashagan   rimlik   anatom   va   vrach
Galen   birinchi   bo’lib   temperamentlarning   tasnifini   yaratadi   va   uni   13
turga bo’ladi.
Gippokrat   (e’ramizdan oldingi V asrda) organizimning  xolatini
asosan   odam   organizimdagi   siyukliklarning   (kon,   limfa,   ut)   larning
mikdoriy nisbatiga bog’liq deb xisoblaydi.
Qiyinchilik   tibbiyot   olimlari   tamonidan   bu   klasifikatsiya   4taga
qisqartirildi:
1. Sangvinik- (konning ko’pligi)
2. Xalerik- (sarik ut ko’pligi)
3. Felegmatik-(limfa ko’pligi)
4. Melanxolik-(kora ut ko’pligi)
Keyingi   vaktlarda   nems   faylasufi   I.Kand   (XVIII   asr   oxiri),   rus
pelogogi,   anatomi   va   vrachi   P.F.   Lesgaftlar   xam   temperamentning
asosiy xususiyatlari konda deb tushuntirganlar. E’.Krechmer   (nems   psixologi,   20   asrning   20   yillarida)-
individning   psixik   tuzilishi   tana   kontsruktsiyasiga   bog’liq   deydi.   40-
yillarda   amerikalik   olim   U.SHeldon   buni   garmanal   sitsema   bilan
boshqariladi deb xisoblaydi.
YUkorida   takidlagan   fikirlarning   ayrim   kismlarini   e’’tiborga
olgan xolda inson xulk-atvori dinamikasiga ta’sir e’tadigan barcha ichki
sharoitlar albatta miya orqali ta’sir qilishini tan olish muximdir. Xozirgi
zamon fani temperamentga oid individdual farklarning sabablarini aynan
miyaning, uning kobigi va putslogi otsi funktsional xususiyatlarida, oliy
asab faoliyati xususiyatlarida deb biladi.
Temperament-xususiyatlari aslida tugma xisoblansada u ma’lum
ma’noda   xayot   davomida   o’zgarib   boradi   va   inson   bolasi   bir   xil
temperament bilan tug’ilib shundayligicha kolaveradi.
Akademik   I.Pavlov   temperament   xususiyatlarini   belgilab
beruvchi 3ta oliy asab tizimi xassalarini ajratgan:
1. Kuch- ya’ni nerv tizimining  kuchli ko’zgatuvchilari  ta’siriga
bardoshi,   shunga  ko’ra  odamlardagi   mexnataga   yaroklilik,   chidam   kabi
sifatlarning namoyon bo’lishi;
2. Muvozanatlashganlik-   ya’ni   asabdagi   tormozlanish   va
ko’zgalish   jarayonlarining   o’zaro   mutanosibligi,   shunga   ko’ra,   o’zini
tuta olish, bosiklik va ularning teskari sifatlari bilan namoyon bo’ladi;
3. Xarakatchanlik   –   ya’ni   ko’zgalish   va   tormizlanish
jarayonlaridagi o’zaro almashinish jarayoning tezligi va xarakatchanligi
kurinishida aks e’tadi.

Al-Bukhari university pedagogika va psixologiya yõnalishi 1-4 guruh talabasi Suyunova Gulzodaning psixologiya nazariyasi va tarixi fanidan tayyorlagan REFERATI

Shaxsning individual-psixologik xususiyatlari Reja: 1. Individual-tipologik xususiyatlar klassifikatsiyasi. 2. Temperament va faoliyatning individual xususiyatlari. 3. Qobiliyatlar, turlari, qobiliyatlarning psixologik tarkibi. 4. Xarakter va shaxs.

Avval takidlaganimizdek xar bir shaxs o’zga xos-xususiyatlar bilan takrorlanmaydigan bir dunyo, tashqi kurinishi bilan uxshash insonlarni uchratish mumkin, ammo fe’li, mijozi va shaxs sifatlari bilan bir-biriga uxshash shaxslarni topish xayotda juda mushqil. SHaxs-qayta rilmas, u o’z sifatlari va borligi bilan noyobdir. Bu borada biz «Individ» va «Individuallik» tushunchalarini kurib chiqamiz. «Individ»- bu «odam» degan tushunchani tuldiradi va uning ijtimoiy-biologik mavjudod sifatida mavjudligini tasdiklaydi. YA’ni Individ- insonga aloqadorlik faktini tasdiklovchi ilmiy katigoriyadir. «Individuallik»-bu torrok tushuncha bo’lib konkret odamni boshqa bir kankret odamdan faqlovchi barcha o’ziga xos-xususiyatlar majmuini o’z ichiga oladi. SHaxs individualligiga uning qobiliyatlari, temperamenti, xarakteri, irodaviy sifatlari, e’motsiyalari, xulkiga xos motivatsiya va ijtimoiy utsonovkalari kiradi. Ana shu katigoriyalar individualllikni ta’minlovchi katigoriyalaridir: Qobiliyatlar-shaxsdagi shunday individual, turgun sifatlarki, ular odamning turli xil faoliyatdagi ko’rsatkichlari, yutuqlari va qiyinchiliklari sabablarini tushuntirib beradi. Temperament- insonning turli vaziyatlarda narsa, xolatlar va insonlarning xatti-xarakatlariga nisbatan reaktsiyasini tushuntirib beruvchi xususiyatlari majmuidir. Xarakter-shaxsning aloxida insonlar va insonlar guruxi, o’z- o’ziga, vaziyatlarga, narsalar va xodisalarga nisbatan munosabatlardan ortiradigan sifatlarini o’z ichiga oladi.

Irodaviy sifatlar-xar birimiz o’z oldimizga maqsad quyib,unga e’rishish yo’lidagi qiyinchiliklarni engishimizni ta’minlovchi ma’lum sifatlarimiz majmuini o’z ichiga oladi. E’motsiyalar va motivatsiya-bu atrofimizda sodir bo’layotgan xodisalar, bizni o’rab to’rgan odamlar va ularning xatti-xarakatlari ruxan qanday qabo’l qilib, ularga bildiradigan xissiy munosabatlarimiz xisoblanadi. Demak individuallik sifatlar bizning ongli xayotimizning ajralmas qismi, idrokimiz, xotiramiz va fikirlarimiz yunaltirilgan muxim predmet sanaladi. CHunki bo’lar buning faoliyatlarni amalga oshirish va ishlarni bajarishdagi individual uslibimiz bevosita aloqador. Ms: kimdir ishni tez va chala qiladi, aksincha kimdir sekin, ammo sifatli qilab bajaradi. Temperament va faoliyatning individual xususiyatlari. Temperament va layokatlar individning dinamik o’zgaruvchan psixik faoliyati jarayonini ta’minlovchi sifatlarni o’z ichiga oladi. Odam temperamentiga aloqador sifatlarining o’ziga xosligi shundaki, ular odam bir faoliyatdan, e’motsional xolatdan, malakadan (kasbdan) boshqasiga utgan paytlarida reaktsiyalarning e’giluvchan va dinamikligini ta’minlaydi. Individga xos dinamik fazilatlar o’zaro ichki boglanishga e’ga bo’lib, o’ziga xos tuzilishini tashkil e’tadi. Psixikaning individual jixatdan o’ziga xos, tabiy shartlashgan dinamik kurinishlari majmui kishining temperamenti deb ataladi. Boshqacha qilib aytganda temperament-shaxs faoliyati va xulkining dinamik va e’motsional-xissiy tamonlarini xarakterlovchi individual xususiyatlar majmuidir.

Temperament-xususiyatlari shaxsning ichki to’zilmasi bilan bevosita bog’liq bo’lib, ularining namoyon bo’lishi uning kankret vaziyatlariga munosabatini, e’ktsremal vaziyatlarda o’zini qanday tutishini belgilab beradi. Ms: e’ng kuvonchli yoki gamgin damlarda , dutsi xiyonat qilganda, yaqin kishilari ulganda va x. xolatlarda beixtiyor namoyon bo’ladigan reaktsiyalar uning temperamentidan kelib chiqadi. Temperament odamning ijtimoiy ob’ektlarga nisbatan «sezgirligini» tarbiyalaydi, professional maxorat va kasb malakasining oshishiga yordam beradi. Demak bu individual xususiyatga e’ga bo’lgan jarayon xisoblanadi. E’ramizdan ilgari II asrda yashagan rimlik anatom va vrach Galen birinchi bo’lib temperamentlarning tasnifini yaratadi va uni 13 turga bo’ladi. Gippokrat (e’ramizdan oldingi V asrda) organizimning xolatini asosan odam organizimdagi siyukliklarning (kon, limfa, ut) larning mikdoriy nisbatiga bog’liq deb xisoblaydi. Qiyinchilik tibbiyot olimlari tamonidan bu klasifikatsiya 4taga qisqartirildi: 1. Sangvinik- (konning ko’pligi) 2. Xalerik- (sarik ut ko’pligi) 3. Felegmatik-(limfa ko’pligi) 4. Melanxolik-(kora ut ko’pligi) Keyingi vaktlarda nems faylasufi I.Kand (XVIII asr oxiri), rus pelogogi, anatomi va vrachi P.F. Lesgaftlar xam temperamentning asosiy xususiyatlari konda deb tushuntirganlar.