Termodinamik muvozanat qaytar vanqaytmas jarayonlar Reja: 1) Termodinamik muvozanat: 2) Muvozanatli va muvozanatsiz jaroyanlar; 3) Qaytar va qaytmas jarayonlar; 4) Amaliy jihatdan qaytar deb hisoblash mumkin bo’lgan jarayonga misol; 5) Muvozanatli va ehtimoli ko’proq bo’lgan jarayonlar ; 6) Ehtimoli o’rtacha va qaytmas mikroskopik jarayonlar; 7) Tempratura haqida tushuncha;

1. Bizga malumki absalyut qattiq jismning mexanik muvozanatini qarash mumkin . Jism tanlangan biror sanoq sistemasiga nisbatan muvozanatda deyiladi, agar barcha tashqi shartlar uzoq vaqt davomida o’zgarmasdan qolsa. Termodinamik muvozanat deb shunday holatga aytiladiki , sistema ichki holatining barcha xarakteristikalari (mexanik xarakteristikalari ham ) tashqi shartlar saqlanib turgan o’z qiymatlarini uzoq vaqt saqlab tursalar . Holatlar fazosida termadinamik muvozanat xolati nuqta orqali ifodalanadi . kichik hajmdagi sistemaning muvozana tholati uning tempratura xarakteristikasidan ko’proq bog’liq . 2. Termadinamik jarayon tez yoki sekin sodir bo’lishi mumkin . juda sekin bo’lgan termadinamik jarayonlarn iqaraylik , bunda barcha parametrlarning o’zgarish tezligi cheksiz kichik bo’ladi. Holatlar fazosida bunday jarayon egri chiziq orqali ifodalanadi ,uning har bir nuqtasi muvozanat holati bo’ladi. Juda sekin jarayonlarning har bir oraliq holat imuvozanat holati bo’ladi va bunday jarayonlar muvozanatli jarayon deyiladi; Muvozanatli jarayonlarni ifodalovchi munosabatlarda parametrlarning o’zgarish tezligining qiymati ahamiyatga ega emas , faqat ularning o’zgarish yo’nalishi ahamiyatga ega bo’lishi mumkin. Chekli tezlikda sodir bo’luvchi jarayonlar (agar tezliklar fizik bog’lanishlarga tasir ko’rsatsa) muvozanatsiz jarayonlar deb ataladi . Muvozanatli va o’rnashgan (statsionar) jarayonlar umumiy holda ustma ust tushmaydi.Jarayon o’rnashgan bo’lishi mumkin yani geometric fazodagi berilgan nuqtada holat parametrlari vaqt o’tishi bilan o’zgarmaydi 0  t i . Shu vaqtning o’zida muvozanatsiz bo’lishi ham mumkin , yani parametrlarning o’zgarish tezliklari muhit zarrachalaridagi jarayonlarga sezilarli tasir ko’rsatadi. 0  dt k  .

3. Biror A holatdan B holatga o’zgaruvchi jarayon qaytar jarayon deyiladi, agar parametrlarning cheksiz kichik ortirmasida oraliq holatlar uchun barcha tenglamalar shu ortirmalar qarama –qarshi ishora bilan olinganda ham o’rinli bo’lsa .Shunday qilib holatlar fazosida biror holatlar ketma-ketligi qaytar jarayonni tashkil qilsa, unga mos keluvchi energiya oqimlari )(e dA , )(e dQ va d **Q lar to’g’ri va qaytuvchi jarayonlarda faqat ishorasi bilan farq qilar ekan. 4. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki bazan juda tez sodir bo’luvchi jarayon - reaktiv dvigatel soplavidan gaz tashqariga chiqishini qayatr jarayon deb atash mumkin , bunda gaz zarrachalari muvozanat holatidagi 70 atm bosimli kameradan tartibi 3000 sm bo’lgan tezlik bilan xarakatlanuvchi va bosim deyarli nol bo’lgan holatga o’tadi. Bunday jarayonlar yuqori balandliklarda uchayotgan raketalarda sodir bo’ladi. Bu jarayonda issiqlik energiyasi turli tempraturali zarrachalar aro o’zoro almashishga ulgurmaydi; zarrachadagi termadinamik parametrlar faqat boshlang’ich muvozanat holatdan bog’liq bo’ladi. 5. Molekulalar mikroskopik harakatiga mos keluvchi o’rta statistic parametrlardan T tempratura va  zichlikni qaraylik. Bizgamalumki T va  ning aniq qiymati mikroskopik harakat harakteristikalarining cheksiz ko’p taqsimlanishlari mos kelishi mumkin. Demak makroskopik parametrlarning muvozanat qiymatiga juda ko’p mikro holatlar to’g’ri kelar ekan. Shu sababli, agar termodinamik sistema mumkin bo’lgan holatlardan eng ehtimolli holatda bo’lsa, uni muvozanat holatda deb hisoblash mumkin. Bularga ko’ra izomerlangan sistemani ham muvozanatda yoki unga yaqin holatda deb hisoblash mumkin.

Adabiyotlar 1. А.В. Болгарский, Г.А.Мухачёв, В.К.Шукин. Термодинамика и теплопередача. М.”В ысш.шк”, 1975 г. стр. 25-40. 2. Ce дов.Л.И. Механика сплошной среды. М. 1982, 1-том, стр 185-190. 3. Механика сплошных сред в задачах. Т. I. Теория и задачи. М.: Московский лицей, 1996, 396 с. Под ред. М.Э. Эглит .