Toshkent shahri me’morchilik yodgorliklari
Toshkent shahri me’morchilik yodgorliklari . 1. Shahaming nomlanishi to'g'risida 2. Shahaming qisqacha siyosiy tarixi 3. Jome' masjidi 4. Ko'kaldosh madrasasi
Islom Konferensiyasi Tashkilotining Ta'lim, fan va madaniyat masalalari bo'yicha ixtisoslashgan tuzilmasi (ISESCO) tomonidan 2007 yilda Toshkent shahri islom madaniyatining poytaxti deb e'lon qilindi. Toshkent shahriga berilgan ushbu sharafli unvon va maqom nafaqat Toshkent, balki butun O'zbekiston xalqi uchun ulkan tarixiy va madaniy-ma'rifiy voqyea hisoblanadi. Bu esa hozirgi vaqtda o'zbek xalqining islom sivilizasiyasi hamda butun Sharq madaniyatida yetakchi mavqyelardan birini egallab kelganiga munosib baho ekanining isbotidir. Poytaxtimiz bu sharafli unvonga hukumatimizning islom obidalarini asrab- avaylash, o'zbek xalqi tarixiy-madaniy qadriyatlarini tiklash borasidagi faol sa'y- harakatlari hamda Toshkent shahrining jahon sivili-zasiyasi tarixida tutgan muhim o'rni tufayli erishganini alohida ta'kidlamoq joiz. O'zbekiston dunyoga mashhur diyor bo'lib, jahon ilm-fani va madaniyati rivojiga ulkan hissa qo'shgan zamin hisoblanadi. Shuningdyek, bu hududda insoniyat madaniyatining durdonalari hisoblangan ko'plab byetakror, mahobatli tarixiy-me'moriy obidalar mavjud. Yurtimizdagi qadimiy shaharlar qatorida Choch, Shosh nomlari bilan ma'lum bo'lgan Toshkentning alohida o'rni bor. Islom Konferensiyasi Tashkilotining Ta'lim, fan va madaniyat masalalari bo'yicha ixtisoslashgan tuzilmasi (YUNESCO) tomonidan 2007 yilda Toshkent shahri islom madaniyatining poytaxti deb e'lon qilindi. Toshkent shahriga berilgan ushbu sharafli unvon va maqom nafaqat Toshkent, balki butun O'zbekiston xalqi uchun ulkan tarixiy va madaniy-ma'rifiy voqyea hisoblanadi. Bu esa hozirgi vaqtda o'zbek xalqining islom sivilizasiyasi hamda butun Sharq madaniyatida yetakchi mavqyelardan birini egallab kelganiga munosib baho ekanining isbotidir. Poytaxtimiz bu sharafli unvonga hukumatimizning islom obidalarini asrab- avaylash, o'zbek xalqi tarixiy-madaniy qadriyatlarini tiklash borasidagi faol sa'y- harakatlari hamda Toshkent shahrining jahon sivili-zasiyasi tarixida tutgan muhim o'rni tufayli erishganini alohida ta'kidlamoq joiz. Shuningdek, ushbu yuksak nomga sazovor bo'lishda ajdodlarimizning asrlar davomida islom madaniyati va ilmlariga qo'shgan katta hissasi va bebaho ilmiy merosi inobatga olinganligi shubhasiz.
Toshkent shahri Markaziy Osiyodagi ko'hna shaharlardan bo'lib, uning tarixi uzoq o'tmishga borib taqaladi. Yurtboshimiz ta'kidlaganlaridek: «0'zining ko'p ming yillik tarixi davomida Buyuk Ipak yo'lidagi bu shahar kommunikasiya jihatidan Mag'ribu Mashriqni, janub va shimolni torn ma'noda bog'lovchi muhim manzil, Turon, Turkiston, O'rta Osiyo zaminidagi buyuk markaz sifatida ma'lum va mashhurdir»'. Toshkent tarixini o'rganishda uni arxeologik nuqtai nazardan tadqiq etish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada M.Ye.Masson, V.A.Bulatova, U.Islomov, M.l.Filanovich, Yu.F.Buryakov va boshqa olimlarning ilmiy izlanishlarini alohida ta'kidlab o'tish joiz. Do'stlik va birodarlik shahri, non shahri kabi sifatlar bilan ulug'Ianadigan Toshkent shahri tashkil topishidan hozirga qadar bir qadar nomlar bilan atalih kelingan. Xususan, Xitoy manbalarida "tosh" ma'nosini beruvchi "Shi" nomi bilan, "Chjeshi", "Yuyani" ("Yuni") kabi nomlar bilan atalgan. Milodning boshlariga oi.l Eton Sosoniylari manbalarida shahar nomi "Choch" tarzida e'tirof etiladi. V-VIII asrlarda Toshkent Choch, Shosh, Shoshkent kabi nomlar bilan atalib, shu nomlar bilan mavjud bo'lgan davlatning poytaxti ham bo'lgan. IX-X asrlarga kelib yozma manbalarda shahar Binkcnt deb atal.i boshlandi. Bu davrga kelib shahar ark, shahriston va rabod qismlariga bo'lingan Shahaming hozirgi nomi XI asr oxiridan qayd qilina boshlanadi Ushbu nom ilk bor Abu Rayhon Beruniy asarlarida, XI asming ikkinchi yarmida esa Mahmml Qoshg'ariy asarida ham uchrab, unda Toshkent Binkentning turkcha nomi ekanligi ta'kidlanadi. Keyingi davr manbalarida, xususan Boburnoma shunday jumlalami ucluatish mumkin: "Toshkent nomini Sho^h. ba'zan Choch deb ataydilar". 1546-yilgi vaqf hujjatida XVII asrda yashagan Mahmud ibn Vali asari yoki shu davrga oid boshqa manbalarda ham Toshkent (bu so'z "Tosh" va "kenf-shahar, qo'rg'on, ya'ni toshdan bunyod etilgan shahar degan ma'noni anglatadi.) ilgari Choch, Shosh, Binkent nomlari bilan yuritilganligi ta'kidlanadi. 2. Shahaming tarixi eramizdan avvalgi III asming oxiri - yozma manbalar vu zamonaviy shahaming ichidagi qadimiy qo'rg'on qoldiqlari saqlanib qolgan
davrdan boshlab kuzatilishi mumkin. Bu qadimiy shahar Salar arig'i bo'yida joylashgan Mingo'rik qo'rg'onidir. Bu yerda olib borilgan arxeologik tadqiqotlar naiijasida eramizdan avvalgi 111—11 asrga oid ashyoviy manbalaming topilishi shahaming yoshini 2200 yildan kam emasligini tasdiqlaydi. Eramizning IV asridan boshlab Choch shahri ko'pgina to'qnashuvlaming markazida bo'lib qoladi. 552-yilda Turk hoqonligi tuziladi, unga turklar zabt etgan Choch shahri ham kirgan. Shaharga ko'chmanchi turk qabilalarining ko'p sonli aholisi kelgan. Turk hoqonligining ag'darilganligidan keyin Choch shahrini mahalliv hukmdorlar boshqarar cdilar. VIII asrda Toshkentni arablar bosib olganlar. O'zaro urushler, ko'chmanchilaming hujumlari oqibatida Toshkent bir necha marotaba vayron etilgan. Natijada, IX asrda Toshkent avvalgi joyida emas, Bo'zsuv kanali etagida qayta bunyod etilgan. XIII asrda Toshkentni Xorazmshoh istilo qilgan va 1214-yilda mo'g'ul qo'shinlarining yo'lini to'sish maqsadida shaharga o't qo'ydirib yuborgan. Sliundan so'ng shahar faqat temuriylar davrida qayta tiklangan. Ulug'bekning vafolidan so'ng toju taxt uchun boshlangan o'zaro urushlardan foydalangan Mo'guliston xoni Yunusxon Toshkentni bosib olgan. 1501-yilda esa Shayboniyxon Toshkentni bosib oldi va uni o'a amakilari Ko'chkunchixon va Suyunchxojaxonlarga (Ulug'bekning nabiralari) lopshirgan. XVI asming birinchi yarmida Toshkentda qayta qurilish ishlari olib boriJdi, Jumladan, Baroqxon va Ko'kaldosh madrasalari qurildikim, bu binolar hamon qad ko'tarib turibdi. 1599-yilde Toshkentni qo’qon xonl Tavakkal oldi. 1613-yilda esa ashlarxoniylar Toshkentni o'zlariga bo'ysindirdi. 1723-yilda Toshkentni ko'chmanchi jung'orlar egallaganlar. ulanting hukmronligi 1758-yilgacha davom etgan. Lekin 1758-yilda Xitoy jung or d.ivlaiim tor-mor ctganidan keyin Toshkentning mustaqil siyosat olib borishiga imkoniyat yaratildi. Shu davrda shahar to'rtta dahadan (Shayxontoxur, Beshyog'och, Ko'kcha va Sebzor dahalari) iborat edi. ularni to'rtta mustaqil hokimlar - xo'jalar boshqarar