logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Общий
  4. UYALI ALOQA KOMPANIYASI” MB NI LOYIHALASH

UYALI ALOQA KOMPANIYASI” MB NI LOYIHALASH

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

509.9033203125 KB
Скачать
1 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA -MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR FAKULTETI AXBOROT TIZIMLARINI MATEMATIK VADASTURIY TA’MINOTI YO’NALISHI 310 -GURUH TALABASI BURXONOV ABRORJON MA’LUMOTLAR BAZASINI BOSHQARI SH TIZIMLARI FANIDAN “UYALI ALOQA KOMPANIYASI” MB NI LOYIHALASH MAVZUSIDA BAJARGAN KURS ISHI Kurs ishi rahbari: X immatov I. 2 Mundarija. Kirish……………………………………………………………… … … … … … .2 Asosiy qism 1.Ma’lumotlar bazasi tushunchasi…………………… ………… … … … … … … .4 2.SQL operatorlari ni yozish … … … … … … … … … ..…………………………… 11 3. SQL ma'lumo tlar turlari … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 13 4. “Uyali aloqa kompaniyasi ” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish …… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 14 4.Xulosa…………………………………………………………… … … … … … 29 5.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati…………………………… … … … … … … 30 3 Kirish Bugungi kunda mamlakatimizda axborot -kommunikatsiya te xnologiyalarini qo‘llamaydigan korxonalar deyarli qolmadi va ulardan aksariyatining hozirgi vaqtdagi muammosi u yoki bu jarayonlarni avtomatlashtirilmaganligida emas, balki uzoq muddatli rejalarsiz amalga oshirilgan, ko‘r -ko‘rona avtomatlashtirish oqibatid ir.Hisoblash texnikasi va dasturiy ta'minotni rejasiz xarid qilish, mayda kompaniyalarda yangilanmaydiga biznes takliflarga buyurtma berilishi va ularning joriy etilishi, turli bo‘linmalarga joriy etilgan bir vazifan i hal etish uchun turli takliflarning ma vjudligi, har xil segmentlangan tarmoqlarni ma'muriylashtirish va himoyalash muammolari — bularning barchasi turli kompaniyalar axborotkommunikatsiya texnologiyalar bo‘linmalari rahbarlari duch keladigan muammolar jumlasiga kiradi. AKTning rivojlanishi raq amli va matnli axborotga ishlov berishning barcha texnik vositalarini firma ichidagi yagona axborot tizimiga birlashtirish imkonini berdi. Bir vaqtning o‘zida hisoblash texnikasi va matnli axborotlarga av tomatlashtirilgan tarzda ishlov berish vositalaridan foydalanishga asoslangan axborot tizimi eng samarali hisoblanmoqda.Korxona faoliyati mobaynida ko‘p hajmdagi axborotlarni to‘playdi, ularni tezda qidirib topish esa ushbu axborot samarali joylashtirilgan va saqlangan taqdirda mumkin bo‘ladi. Ma'lumotlar b azasi firmaning ishlab chiqarish -sotish bo‘linmalarining xo‘jalik faoliyatini tavsiflovchi statistik ko‘rsatkichlar majmuini, shuningdek, firma rivojlanishining holati va tendensiyalariga ta'sir ko‘rsatuv chi barcha omillarga nisbatan materiallarni o‘z ichi ga oladi. Ma'lumotlar bazasi uchun statistik ko‘rsatkichlar to‘plami puxta ishlab chiqiladi va firmaning faoliyat ko‘rsatishi natijalari va istiqbollarini chuqur iqtisodiy tahlil qilish uchun zarur bo‘lga n ko‘rsatkichlarni qamrab oladi. Odatda ma'lumotlar bazasini shakllantirishda ma'lumotlarni saqlash va yangilash tizimi to‘g‘risidagi masala ham hal etiladi. Bugungi kunda elektron hujjat aylanishi axborot taqdim etishning asosiy usuliga aylandi. Elektron hujjat aylanishi tizimidan foydalanish orqali qog‘oz hujjatlar bilan ishlash jarayonida yuzaga keladigan ko‘plab tashkiliy va texnologik cheklovlarni bartaraf etish mumkin. Bu esa hujjatlar bilan ishlash samaradorligi,boshqarish sifatini oshirish, axborotn i ishonchli himoya qilishni ta’minlash imkonini bera di. Elektron hujjat aylanishi tizimlari nafaqat bitta korxona miqyosida, balki mamlakat iqtisodiyotining barcha jabhalarida qo‘llanishi lozim. 4 1. Ma’lumot bazasi tushunchasi Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tez o’zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu ma’lumotlarni o’z vaqtida qayta ishlash choralarini qidirib topishga undaydi. Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun ma’lumotlar bazasi (MB) ni yaratish, so’ngra undan ken g foydalanish bugungi kunda dolzarb bo’lib qolmoqda. Ma’lumotlar bazasi – bu o’zaro bog’langan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo’lib, u ko’rilayotgan ob’ektlarning xususiyatini, hola tini va ob’ektlar o’rtasidagi munosabatni ma’lum sohada tavsiflaydi. Darhaqiqat, hozirgi kunda inson hayotida MBda kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanish juda muhim rol o’ynaydi. Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solm aylik o’zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MBga mur ojaat qilishga majbur bo’lamiz. Demak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan muammolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozasi.Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko’ri nishda foydalanish juda qiyin edi. Programma tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan masala uchungina o’rinli bo’lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan pr ogrammalardan foydalanishni qiyinlashtirar edi. Shuni qayd qilish lozimki, MBni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olmoq zarur: ma’lumotlarning turi va ko’rinishi ularni qo’llaydigan programmalarga bog’liq bo’lmasligi lozim, ya’ni MBga yangi ma’lumotl arni kiritganda yoki ma’lumotlar turini o’zgartirganda, programmalarni o’zgartirish talab etilmasligi lozim; MBdagi kerakli ma’lumotni bilish yoki izlash uchun biror pr ogramma tuzishga hojat qolmasin.Shuning uchun ham MBni tashkil etishda ma’lum qonun va q oidalarga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so’zini ma’lumot so’zidan farqlaymiz, ya’ni axborot so’zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’lumot deganda an iq bir belgilangan narsa yoki hodisa sifatlarini nazarda tutamiz. Bugungi kunda ma’lumot larni eng ishonchli saqlaydigan vositalardan biri hozirgi zamon kompyuterlaridir. Kompyuterlarda saqlanadigan MB maxsus formatga ega bo’lgan muayyan tuzilmali fayl dema kdir. Kompyuter xotirasida har bir fayl yozuv deb ataladigan bir xil turdagi qismlardan iborat bo’ladi. Yozuvo’zaro bog’langan ma’lumotlarning bir qismidir. Fayldagi yozuvlar soni qaralayotgan ma’lumotning o’lchoviga bog’liq. Har bir yozuv esa maydon deb a taladigan bo’laklardan tashkil topadi. Maydon ma’lumotlarning qisqa to’plamidan iborat b o’lishi lozim. Har bir maydon, o’zi ifodalaydigan ma’lumotlariga ko’ra, biror nomga ega bo’ladi. MB tashkil qilish, ularga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va mavjud MBdan foydalanish uchun maxsus MBlar bilan ishlaydigan programmalar zarur bo’ladi. Bunday programmalar majmui ma’lumotlar bazasini boshqarish sistemalari (MBBT) deb yuritiladi. Aniqroq qilib aytganda, MBBT –bu ko’plab foydalanuvchilar tomonidan MBni yaratish, unga qo’shimcha ma’lumotlarni 5 kiritish va MBni birgalikda ishlatish uchun zarur bo’lga n programmalar majmuidir. MBBSning asosiy tarkibiy qismi –ma’lumotlar bo’lsa, boshqa tarkibiy qismi – foydalanuvchilardir. Bulardan tashqari Hardware - texnik va S oftware -dasturiy ta’minoti ham MBBSning samarali ishlashini ta’minlovchi tarkibiy qismlar hisobl anadi. Hardware tashqi qo’shimcha qurilma iborat bo’lsa, programma qismi esa MB bilan foydalanuvchi o’rtasidagi muloqotni tashkil qilishni amalga oshiradi. MBni ng tuzilishi o’rganilayotgan ob’ektning ma’lumotlari ko’rinishi, ma’nosi, tuzilishi va hajmiga b og’liq bo’ladi. Odatda, foydalanuvchilar quyidagi kategoriyalarga bo’linadilar: foydalanuvchi -programma tuzuvchi; sistemali programma tuzuvchi; ma’lumotlar b azasi administratori. Bunda programma tuzgan foydalanuvchi MBBT uchun yozgan programmasiga javob beradi, sistemali programma tuzuvchi esa butun sistemaning ishlashi uchun javo bgar hisoblanadi. U holda MB administratori sistemaning saqlanish holatiga va is honchliligiga javob beradi. MBBT quyidagicha tavsiflanadi: Ispolnimost -Bajarilishlik, foydalanuvchi so’roviga hozirjavoblik bilan muloqotga kirishish; Minimalnaya povtoryaemost - Minimal takrorlanishlik, MBdagi ma’lumot iloji boricha kam takrorlanishi lozim , aks holda ma’lumotlarni izlash susayadi; Yaxlitlik –axborotni MBda saqlash iloji boricha ma’lumotlar orasidagi bog’liqlikni asragan holda bo’lgani, ayni muddao; Bezopasnost –X avfsizlik, MB ruxsat berilmagan kirishdan ishonchli himoya qilingan bo’lishi loz im. Faqat foydalanuvchi va tegishli tashkilotgina ma’lumotlarga kira olish va foydalanish huquqiga egalik qilishi mumkin; Migratsiya –ba’zi bir ma’lumotlar foydalanuvchilar tomo nidan tez ishlatilib turiladi, boshqalari esa faqat talab asosida ishlatiladi. Shuning uchun ma’lumotlar tashqi xotiralarda joylashtiriladi va uni shunday tashkil qilish kerakki, eng ko’p ishlatiladigan ma’lumotlarga murojaat qilish qulay bo’lsin. Ma’lumot lar bazasini boshqarish sistemasida har bir MB modeli quyidagi xus usiyatlari bo’yicha tavsiflanadi: Ma’lumotlar tuzilmalarining turi; Ma’lumotlar ustida bajariladigan amallar; Butunlikning cheklanganligi. Ma’lumotlar. Belgili shaklda ifodalangan ob’ekt yok i ob’ektlarning muomalasi haqidagi axborotlar ma’lumotni tashkil qiladi.Bu ma’lumotlar inson yoki qandaydir texnik qurilma tomonidan qabul qilinishi va tegishli tarzda interpretatsiya qilinishi mumkin. Ma’lumotlarning tavsifli xususiyati shu hisoblanadiki, ya’ni ularni bir belgili tizimdan boshqasiga qayta kodla sh axborotni yuqotmagan holda o‘tkazish mumkin. Belgili ifodalanishning bunaqangi xususiyatining ahamiyati - mavjud predmetli holatning qabul qiluvchiga yo‘naltirilgan, belgilarning har xil tizimlari da ifodalanish imkonini 6 beradi.Ma’lumotlar bazasini quris hda insonga yo‘naltirilgan mantiqiy ifodalanish haqida va uzoq muddatli xotira qurilmasiga yo‘naltirilgan jismoniy ifodalanish haqida gapirish an’anaga aylangan. Ma’lumotlarning joylashuvi va xotira qurilmasida ularning o‘zaro aloqalari haqida gapirishdan oldin, o‘zigan xos ma’lumotlar modelini yaratgan holda, ma’lumotlar o‘zaro bog‘liqligini mantiqiy darajada keltirish lozim.Shunday qilib, predmet sohasining barcha ob’ektlarida yozuv tarkiblari va ul arning o‘zaro aloqasi aniqlandi, ya’ni predmet sohasining ma’lumotlar modeli vazifalashtirildi. Ma’lumotlar modelining asosiy vazifasi saqlash ahamiyatlari bilan bog‘liq, chalg‘itadigan detallarsiz axborot kartinasini to‘liq namoyon etish imkonini berishda n iborat. U ma’lumotlar bankida saqlanayotgan har qanday ma’lumotni olish mexanizmini ishlab chiqishda yordam beradigan asbobdir. Hozirgi kunda inson faoliyatida ma’lumotlar bazasi (MB) kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanishda juda muhim rol o‘ynamoqda. Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o‘zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo‘lamiz. Demak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qil inadigan muammolaridan biriga ayl anib borayotgani davr taqozasidir. Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tez o‘zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu ma’lumotlarni o‘z vaqtida qayta ishla sh choralarining yangi usullarini qidirib topishga undamoqda. Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun MBni yaratish, so‘ngra undan keng foydalanish bugungi kunda dolzarb bo‘lib qolmokda. Moliya, ishlab chiqarish, savdo -sotiq va boshqa korxona lar ishlarini ma’lumotlar bazasisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko‘rinishda foydalanish juda qiyin edi. Dastur tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qarala yotgan masala uchungina o‘rinli bo‘lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan dasturlardan foydalanishni qiyinlashtirar edi. Har qanday axborot tizimining maqsadi real muhit ob’ektlari haqidagi ma’l umotlarga ishl ov berishdan iborat. Keng ma’noda ma’lumotlar bazasi - bu qandaydir bir predmet sohasidagi real muhitning aniq ob’ektlari haqidagi ma’lumotlar to‘plamidir. Predmet sohasi deganda avtomatlashtirilgan boshqarishni tashkil qilish uchun o‘rganila yotgan real mu hitning ma’lum bir qismi tushiniladi. Masalan, korxona, zavod, ilmiy tekshirish instituti, oliy o‘quv yurti va boshqalar. Shuni qayd qilish lozimki, MB ni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olmoq zarur: Birinchidan, ma’lumotlar turi, ko‘ri nishi, ularni qo‘llaydigan programmalarga bog‘liq bo‘lmasligi lozim, ya’ni MB ga yangi ma’lumotlarni kiritganda yoki ma’lumotlar turini o‘zgartirganda, programmalarni o‘zgartirish talab etilmasligi lozim. Ikkinchidan, MBdagi kerakli ma’lumotni bilish yoki iz lash uchun biror programma tuzishga hojat qolmasin. 7 Shuning uchun ham MB ni tashkil etishda ma’lum qonun va qoidalarga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so‘zini ma’lumot so‘zidan farqlaymiz, ya’ni axborot so‘zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’l umot deganda aniq bir belgilangan narsa yoki hodisa sifatlarini nazarda tutamiz. Ma’lumotlar bazasini yaratishda, foydalanuvchi axborotlarni turli belgilar bo‘yicha tartiblashga va ixtiyoriy belgilar birikmasi bilan tanlanmani tez olishga intiladi. Bu ni faqat ma’lumotlar tizilmalashtirilgan holda bajarish mumkin. Tizimlashtirish – bu ma’lumotlarni tasvirlash usullari haqidagi kelishuvni kiritishdir. Agar ma’lumotlarni tasvirlash usuli haqida kelishuv bo‘lmasa, u holda ular tizilmalashtirilma gan deyiladi . Tizilmalashtirilmagan ma’lumotlarga misol sifatida matn fayliga yozilgan ma’lumotlarni ko‘rsatish mumkin. Ma’lumotlar bazasidan foydalanuvchilar turli amaliy dasturlar, dasturiy vositalari, predmet sohasidagi mutaxassislar bo‘lishi mumkin. Ma ’lumotlar ba zasining zamonaviy texnologiyasida ma’lumotlar bazasini yaratish, uni dolzarb holatda yuritishni va foydalanuvchilarga undan axborot olishini ta’minlovchi maxsus dasturiy vosita, ya’ni ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi yordami bilan markaz lashtirilgan holda amalga oshirishni nazarda tutadi. Ma’lumotlar bazasi – EHM xotirasiga yozilgan ma’lum bir strukturaga ega, o‘zaro bog‘langan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo‘lib, u biror bir ob’ektning xususiyatini, holatini yoki ob’ektlar o‘rtas idagi munosa batni ma’lum ma’noda ifodalaydi. MB foydalanuvchiga strukturalashtirilgan ma’lumotlarni saqlash va ishlatishda optimal qulaylikni yaratib beradi. Ma’lumki ma’lumotlarni kiritish va ularni qayta ishlash jarayoni katta hajmdagi ish bo‘lib ko‘p mehnat va vaqt talab qiladi. MB bilan ishlashda undagi ma’lumotlarning aniq bir strukturagi ega bo‘lishi, birinchidan foydalanuvchiga ma’lumotlarni kiritish va qayta ishlash jarayonida undagi ma’lumotlarni tartiblashtirish, ikkinchidan kerakli ma’lumo tlarni izlash va te z ajratib olish kabi qulayliklarni tug‘diradi.MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko‘rinishlarda foydalanish juda qiyin edi. Bugungi kunda turli ko‘rinishdagi ma’lumotlardan zamonaviy komp ьyuterlarda birgalikd a foydalanish va ularni qayta ishlash masalasi hal qilindi. Komp ьyuterlarda saqlanadigan MB maxsus formatga ega bo‘lgan muayyan tuzilmali fayl bo‘lib, undagi ma’lumotlar o‘zaro bog‘langan va tartiblangandir. Demak, ma’lumotlar bazasi d eganda ma’lum bir str ukturada saqlanadigan ma’lumotlar to‘plami tushuniladi. Boshqacha qilib aytganda MB - bu ma’lum berilgan aniq bir strukturaga ega bo‘lgan ma’lumotlarni o‘z ichiga oluvchi maxsus formatga ega bo‘lgan fayldir. Ma’lumotlarni strukturalash tirish - bu shunchaki ma’lumotlarni tasvirlashda qandaydir moslikni kiritish usulidir. Odatda MB ma’lum bir ob’ekt sohasini ifodalaydi va uning ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi, ularni saqlaydi va foydalanuvchiga ma’lumotlarni qayta ishlashda un dan foydalani sh imkonini yaratib beradi. 8 Ma‘lumotlar bazasi – bu ma’lum bir predmet sohasiga oid tizimlashtirilgan (strukturalashtirilgan) ma’lumotlarning nomlangan to‘plamidir . Ma’lumotlar bazasi - axborot tmzimlarining eng asosiy tarkibiy qismi bo‘lib hisoblanadi. Ma ’lumotlar bazasidan foydalanish uchun foydalanuvchi ishini engillashtirish maqsadida ma’lumotlar bazasini boshqarish trizimlari yaratilgan. Bu tizimlar ma’lumotlar bazasini amaliy dasturlardan ajratadi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) -bu das turiy va apparat vositalarining murakkab majmuasi bo‘lib, ular yordamida foydalanuvchi ma’lumotlar bazasini yaratish va shu bazadagi ma’lumotlar ustida ish yuritishi mumkin. Juda ko‘p turdagi MBBT mavjud. Ular o‘z maxsus dasturlash tillariga ham ega bo‘lib , bu tillarga SUBD buyruqli dasturlash tillari deyiladi. MBBTga Oracle, Clipper, Paradox, FoxPro, Access va boshqalarni misol keltirish mumkin. Ma’lumotlar baz asi tushunchasi maydon, yozuv, fayl (jadval) kabi elementlar b ilan chambarchas bog‘liq . Maydon -bu ma’lumotlarni mantiqiy tashkil etishni elementar birligi bo‘lib, u axborotni eng kichik va bo‘linmas birligi bo‘lgan rekvizitga mos keladi. Maydonni tasvirlash uchun quyidagi tavsiflardan foydalaniladi: Maydon nomi , mas alan, familiyasi, ismi, tug‘ilgan s ana, lavozimi, ish staji, mutaxassisligi. Ma’lumotlar bazasi tuzulmasining asosiy elementlari Maydon turi, masalan, son (chislovoy), simvol, sana/vaqt (data/vremya), mantiqiy (logicheskiy). Maydon uzunligi (o‘lchami), mas alan, eng ko‘p simvollar sig‘imi; Y ozuv –bu mantiqiy bog‘langan maydonlar to‘plami. Yozuv tuzilishi uchun uning tarkibiga kiruvchi maydolar tarkibi va joylashishi ketma -ketligi bilan aniqlanib, ularni har biri ichida elementar yozuvlarning nusxasi deb ataladi. Yozuv ob’ektning biror bir elem enti haqida to‘liq ma’lumotni ifodalaydi. Fayl (jadval) -bu bir xil tuzilmaga ega bo‘lgan yozuvning nusxalar to‘plamidir. U o‘zicha har bir maydonda qiymatga ega. 10 Misol . STUDENT faylidagi (jadvalidagi) yozuvlarning mantiqiy strukturasini tavsiflashga do ir misolda ko‘rsatilgan. STUDENT faylidagi yozuvning tuzilishi chiziqli bo‘lib, u o‘zgarmas uzunlikdagi yozuvlardan iborat. Yozuv maydonlari takrorlanuvchi qiymatlar guruhiga ega emas. Maydon qiymatiga murojaat uning nomeri bo‘yicha amalga oshiriladi. Ma’l umotl arni boshqarish - bu ma’lumotlarning to’g’ri yaratilishi, saqlanishi va olinishiga qaratilgan qoidalar. Ma’lumotlar muhim rol o’ynashini hisobga olib, ma’lumotni boshqarish har qanday biznes, davlat idorasi, xizmat ko’rsatish tashkiloti yoki xayriya f aoliyatining asosiy yo’nalishi ekanligi biz to’liq anglashimi lozim. Ma’lumotni samarali boshqarish odatda kompyuter ma’lumotlar bazasidan foydalanishni talab qiladi. Ma’lumotlar baz asi bu quyidagilar to’plamini saqlaydigan umumiy, birlashtirilgan kompyute r tuzilmasi: 9 Tashqi foydalanuvchi ma’lumotlari, ya’ni oxirgi foydalanuvchini qiziqtirgan muhim faktlar; Metadata (ma’lumotlar haqidagi ma’lumotlar), ular orqali oxirgi foydalanuvchi ma’lumotlari birlashtiriladi va boshqariladi. Metadata ma’lumotlar xarakteristikala rini va ma’lumotlar bazasida topilgan ma’lumotlarni bog’laydigan munosabatlar to’plamini tavsiflaydi. Masalan, metama’lumotlar komponenti har bir ma’lumot elem entining nomi, har bir ma’lumot elementida saqlanadigan qiymatlar turi (raqamlar, sana yoki matn) va ma’lumotlar elementini bo’sh qoldirish mumkinligi kabi ma’lumotlarni saqlaydi. Metadata ma’lumotlarning qiymati va ishlatilishini to’ldiruvchi va kengaytir adigan ma’lumotlarni taqdim etadi. Qisqa qilib aytsak, metadata ma’lumotlar bazasida ma’lumotlarn ing yanada to’liq tasvirini taqdim etadi. Ma ’lumotlar bazasining turlari. Har bir ma’lumotlar bazasi ma’lum bir ma’lumot to’plamini saqlaydi va ma’lum maqsadda foydalaniladi. Yillar o’tishi bilan, ma’lumotlar bazalaridan texnologiya va innovatsion foydalan ish rivojlanib borgan sari ma’lumotlar bazalarini tasniflashda turli xil usullar qo’llanilmoqda. Masalan, ma’lumotlar bazalari qo’llab -quvvatlanadigan foydalan uvchilar soni, ma’lumotlar joylashgan joyda, saqlanadigan ma’lumotlar turi, ma’lumotlardan maqsad li foydalanish va ma’lumotlar tuzilish darajasi bo’yicha tasniflanishi mumkin. Foydalanuvchilar soni ma’lumotlar bazasi bitta foydalanuvchi yoki ko’p foydalanuvchi sifatida tasniflanganligini aniqlaydi. Bitta foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o ’zida faqat bitta foydalanuvchini qo’llabquvvatlaydi. Boshqacha aytganda, agar A foydalanuvchisi ma’lumotlar bazasidan foydalansa, B va C foydalanuvchilari A foydalanuvchisini kutib turishlari kerak. Bunga javoban, ko’p f oydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida bir nechta foydalanuvchilarni qo’llab -quvvatlaydi. Ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi nis batan kam miqdordagi foydalanuvchilarni (odatda 50 dan kam) qo’llabquvvatlasa, tashkilotning ishchi guruhi ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Ma’lumot lar bazasi butun tashkilot tomonidan ishlatilganda va ko’plab bo’limlarda (50 dan ortiq, odatda yuzlab) foyda lanuvchilarni qo’llab -quvvatlasa, ma’lumotlar bazasi korxona bazasi deb nomlanadi. Joylashuv ma’lumotlar bazasini tasniflash uchun ham ishlatilishi mumkin. Masalan, bitta saytda joylashgan ma’lumotlarni qo’llab -quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi markazlasht irilgan ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Bir nechta turli saytlarda tarqatilgan ma’lumotni qo’llab -quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi taqsimlangan ma ’lumotlar bazasi deb ataladi. Markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan (tarqatilgan) ma’lumotlar bazasi ma’lumotlar bazasini amalga oshirish va boshqarish uchun aniq belgilangan infratuzilma (apparat, operatsion tizimlar, tarmoq texnologiyalari va boshqa lar)ni talab qiladi. Odatda, infratuzilmaga ma’lumotlar bazasini yaratadigan va 10 ishlaydigan tashkil ot egalik qiladi va xizmat qiladi. Ammo so’nggi yillarda bulutli ma’lumotlar bazalaridan foydalanish tobora ommalashib bormoqda. Bulutli ma’lumotlar bazasi - bu Microsoft Azure yoki Amazon AWS kabi bulutli ma’lumotlar xizmatlaridan foydalanib yaratilgan va saqlanadigan ma’lumotlar bazasi. Uchinchi tomon yetkazib beruvchilari tomonidan taqdim etiladigan ushbu xizmatlar ma’lumotlar bazasi uchun ishlashning aniq choralarini (ma’lumotlarni saqlash hajmi, talab qilinadigan o’tkazuvchanlik va mavjudlik) ta’minlay di, lekin uni amalga oshirish uchun asosiy infratuzilmani ko’rsatishi shart emas. Ba’zi bir kontekstlarda ma’lumotlar bazalarini tasniflashning mashhur usuli ularda saqlanadigan ma’lumotlar turiga qarab belgilanadi. Ushbu mezondan foydalangan holda ma’lumotlar bazalari ikki toifaga guruhlanadi: umumiy maqsadlar va aniq bir sohaga asoslangan ma’lumotlar bazalari. Umumiy maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalarid a bir nechta fanlarda ishlatiladigan turli xil ma’lumotlar mavjud - masala n, umumiy demografik ma’lumotlarni o’z ichiga olgan ro’yxatga olish ma’lumotlar bazasi va LexisNexis va ProQuest ma’lumotlar bazalari, turli mavzularda gazeta, jurnal va jurnal maqol alarini o’z ichiga olgan. Aniq bir maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalar ida muayyan fan sohalariga yo’naltirilgan ma’lumotlar mavjud. SQL “mexanizmi” . SQL mexanizmi barcha foydalanuvchilardan yashirin bo’lib, barcha so’rovlarni yoki ma’lumotlarga bo’lgan talablarni bajaradi. Yodda tutingki, SQL mexanizmi MBBT dasturining bir qismi. Foydalanuvchi jadval tuzilmalarini yaratishi va ma’lumotlarga kirish va jadvallarga texnik xizmat ko’rsatish uchun SQLdan foydalanadi. SQL mexanizmi foydalanuvchilarning barcha so’rovlarini - asosan “sahna ortida” va foydalanuvchidan xabarsiz ko’rib chiqadi. Shunday qilib, SQL deklarativ til bo’lib, nima qilish kerakligini aytadi, ammo qanday bajarilishini emas. Bunday holda, SQL vakili ma'lumotlarni o'chirish yoki o'zgartirish to'g'risidagi so'rovni shakllantiradi va uni bajarish alg oritmi to'liq ma'lum bir MBBTga tegishlidir. Agar bir xil natijani turli xil so'rovlar yordamida olish mumkin bo'lsa -da, dasturchi MBBTga kamroq yuk keltiradigan natijani tanlash yaxshidir. Dasturchi uchun ma'lumotlar bazasi qanday ishlashi haqida tasavvur ga ega bo'lish maqsadga muvofiqdir. SQL ma'lumotlar bazasini boshqaruvchi vositadir. Bunday holda, asosiy operatsiyalar jadvallar yaratish, jadvallarga eslatmalar qo'shish, yozuvlarni o'zgartirish va o'chirish, jadvallardan yozuvlarni tanlash, jadvallarnin g tuzilishini o'zgartirish kabilar bo’ladi. SQL tilining o'zi operatorlar, iboralar va hisoblangan funktsiyalardan iborat. Odatda operatorlar tomonidan ishlatiladigan za рiralangan so'zlar odatda katt a harflar bilan yoziladi. Ularni kichik harflar bilan emas, balki katta harf bilan yozish xatoga olib kelmaydi. Operatorlar quyidagi guruhlarga bo'lingan: 1. Ma'lumotni aniqlash operatorlari (Data Definition Language, DDL) iboralari: CREATE ma'lumotlar b azasi obyekti yaratadi (ma'lumotlar bazasi, jadval, 11 ko'rinish, foydalanuvchi va boshqalar). ALTER obyektni o'zgartiradi DROP obyektni olib tashlaydi 2. Ma'lumotlar manipulyatsiyasi tili ( Data Manipulation Language, DML) operatorlari SELECT belgilanga n shartlarga javob beradigan ma'lumo tlarni tanlaydi INSERT yangi ma'lumotlar qo'shadi UPDATE mavjud ma'lumotlarni tahrirlaydi DELETE ma'lumotlarni yo'q qiladi 3. Ma'lumotni boshqarish tili ( Data Control Language, DCL) operatorlari GRANT foydalanuvc hi yoki guruhga obyektda muayyan ope ratsiyalarni bajarishga ruxsat beradi REVOKE avval berilgan ruxsatlarni bekor qiladi DENY ruxsatdan ustun bo'lgan taqiqni belgilaydi 4. O‘tkazmalarni boshqarish tili ( Transaction Control Language, TCL) COMMIT tranz aktsiyani qo'llaydi ROLLBACK joriy operatsiya doirasida qilingan barcha o'zgarishlarni qaytaradi SAVEPOINT tranzaktsiyani kichik qismlarga ajratadi SQL standartlari turli xil ma'lumotlar bazalari o'rtasida ma'lumotlar bazalarini ko'chirish imkoniyatin i beradi. Turli ma'lumotlar bazalari o'zlarining SQL sintaksisidan foydalanadilar. Masalan, SQLite bir qator ma'lumotlar turlarini tushunmaydi. Turli xil ma'lumotlar bazalarida SQLni "protsessual" qilish uchun o'z kengaytmalari mavjud. Ular saqlanadigan pr otseduralar va p rotsessual qo'shimchalar tillari. Masalan, Oracle ma'lumotlar bazasida PL/SQL, PostgreSQL PL/pgSQLdan foydalanadi. Dialektlarning mavjudligiga qaramay, faqat DDL va DML -ni o'z ichiga olgan so'rovlar odatda turli xil ma'lumotlar bazalari o'r tasida ko'chiriladi. SQL op еratorlarini yozish. SQL dasturi - bu SQL ko'rsatmalarining oddiy chiziqli ketma -ketligi. O'zining sof shaklida SQL tilida ma'lumotlar bazasiga so'rovlarni bajarish tartibini (sikllar, tarmoqlar, o'tishlar) boshqarish uchun opera torlar mavjud emas. SQL iboralari quyidagilar yordamida tuzilgan: - zahiralangan kalit so'zlar; - jadvallar va jadval ustunlarining identifikatorlari (nomlari); - ma'lumotlar bazasida ma'lumot qidirish mezonlarini shakllantirish va natijada olingan jadvall ardagi yacheykalar qiymatlarini hisoblash uchun foydalaniladigan mantiqiy, arifmetik va satrli iboralar; - iboralarda ishlatiladigan operatsiyalar va funktsiyalarning identifikatorlari (nomlari). 12 Barcha kalit so'zlar, funksiya nomlari va, qoida tariqasida, jadval va ustun nomlari 7 bitli ASCII belgilar bilan ifodalangan (boshqacha aytganda, lotin harflarida). SQL katta va kichik harflarni farq qilmaydi, masalan SELECT , Select , sELECT, select satrlari bir xil kalit so'zni ifodalaydi. Jadvallar va ularning us tunlari nomlarini yaratish uchun harflar, raqamlar va _ (pastki chiziq) belgisidan foydalanishga ruxsat beriladi, lekin ismning birinchi belgisi harf bo'lishi kerak. Kalit so'zlar va funktsiyalar nomlaridan jadval identifikatorlari va ustun nomlari sifatid a foydalanish taqiqlanadi. Kalit so'zlar va funksiyalar nomlarining to'liq ro'yxatini (va u juda ko’p) ma'lum bir MBBT hujjatlarida topish mumkin. Operator kalit so'z fe'ldan boshlanadi (masalan, CREATE - yaratish, UPDATE - yangilash, SELECT - tanla ng va h okazo) va ; (nuqta -vergul) belgisi bilan tugaydi. Murojaat erkin formatda yozilgan va bir nechta satrlardan iborat bo'lishi mumkin. Operatordagi leksik birliklar uchun haqiqiy ajratuvchilar: - bir yoki bir nechta bo'shliqlar, - bir yoki bir nechta t ab belg ilar, - bir yoki bir nechta belgilar yangi qator. Qo'llanmada SQL ko'rsatmalarini tavsiflash uchun quyidagi shartlar qo'llaniladi: Zaxiralangan so'zlar katta harflar bilan yoziladi (masalan, SELECT, FROM, WHERE). O'zgaruvchilar (noaniq bo'lmagan belgil ar) kursiv bilan yoziladi (masalan, tabl_name, komp_kon ), ular haqiqiy operatorda terminal belgilarining (identifikatorlari, ishlash belgilari, funktsiya nomlari va boshqalar) qurilishi bilan almashtirilishi kerak. Kvadrat qavslar ([...]) operator ning ix tiyoriy qismini o'z ichiga oladi, bu esa haqiqiy operatorni yaratishda qoldirilishi mumkin (kvadrat qavsning o'zi operator matniga kiritilmagan). Vertikal chiziq (|) ikki yoki undan ko'p sintaktik tuzilmalarni tanlashni (yoki) anglatadi (vertikal satrnin g o'zi operator matniga kiritilmagan). Belgilangan variant (masalan, [ALL | DISTINCT} ichida) standartdir. Belgilar ketma -ketligi ... oldingi vergul tuzilishining ixtiyoriy sonini (shu jumladan nol) takrorlash imkoniyatini bildiradi. Belgilar haqi qiy ope ratorga qurilishning har bir takrorlanishidan oldin ajratuvchi sifatida kiritilgan. Afsuski, haqiqiy MBBT ishlab chiquvchilari SQL til standartlari talablariga sharhlar nuqtai nazaridan to'g'ri kelmaydi. Shuning uchun, turli xil ma'lumotlar bazalarida SQL tilidagi dasturlarning matnlarida foydalanilgan holda izohlarni quyidagicha belgilash mumkin: juft minus ( --) dan satr oxirigacha; # belgisidan satr oxirigacha; ketma -ketliklar o'rtasida / * va * / (C++ sharh uslubi). 13 SQL ma'lumo tlar turlari Ma'lumotlar ba zasi jadvallari ustunlarida ma'lumotlarni saqlash uchun SQL tilida ishlatiladigan ma'lumotlar turlari juda xilma -xildir. Afsuski, o'ziga xos relatsion ma'lumotlar bazasini sotuvchilari o'zlarining versiyalari va kengaytmalarini t atbiq etish orqali standart tomonidan qamrab olingan ko'plab ma'lumotlar turlarini yaxshilashga intilishadi. Quyidagi ma'lumotlar turlarini asosiy deb hisoblash lozim: INT [(len)] - maksimal uzunligi len o’zharuvchisida berilgan 4 baytlik butun son; SM ALLINT [(len)] - uzunligi 2 bayt bo'lgan, chiqarishda maksimal len raqamlari bilan ifodalangan butun son; FLOAT [(len, dec)] - o'nlik kasrdan keyin dec raqamlar bilan maksimal len harflarida berilgan haqiqiy son; CHAR (size) - o'lchamdagi belgilar bilan belgilangan uzunlikdagi belgilar qatori; VARCHAR (size) - o'zgaruvchan uzunlikdagi belgilar qatorining maksimal o'lchamiga qadar bo'lgan belgilar; BLOB (Binary La rge OBject) - erkin (ikkilik) baytlar qatori (maksimal hajmi bajarishga bog 'liq, odatda 65535 bayt); ushbu ma'lumotlar turidan, masalan, rasmlarni saqlash uchun foydalanish mumkin; Date - astronomik sana; TIME - bu astronomik vaqt. Belgilar turg'unligi (masalan, CHAR va VARCHAR ) bitta apostrofga biriktirilgan belgilar, O'nli doimiy (masalan, FLOAT ) ilmiy izohda quyidagi tarkibiy qismlarning ketma -ketligi sifatida yozilishi mumkin: raqam belgisi; nuqta bilan o'nli raqam; belgi e; ko’rsatkich bel gisi (+ yoki -); 10 ning eksponenti rolini o'ynaydigan butun son. Masalan, -0.123 kasr sonini -12.3e -2 deb yozish mumkin. CHAR va VARCHAR ma'lumotlar turlari o'rtasidagi farq shundan iboratki, jadvalda CHAR tipidagi satrlarni saqlash uchun aniq o'lchovli baytlar ishlatiladi (saqlangan satrlarning t arkibi ancha qisqaroq bo'lishi mumkin), VARCHAR tipidagi satrlar esa ajratilmagan (bo'sh) baytlarda jadvalda saqlanmaydi. Biz ta'kidlaymizki, len va dec qiymatlari (size dan farqli o'laroq) jadvaldagi ma'lumotla rni saqlash hajmiga ta'sir qilmaydi, faqat ja dvaldan olingan ma'lumotlarni formatlashtiradi. 14 “Uyali aloqa kompaniyasi ” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish Qo’yilgan masala yuzasidan ma’lumotlar bazasida jadvallar hosil qili ndi. Ular orasidagi bog’lanishlar mos keluvchi (ustma -ust tushuvchi) maydonlari yordamida bog’langan. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar orasidagi munosabatlar quyidagi to’rtta turda bo’lishi mavjud: birga -bir, birga -ko’p, ko’pga -bir, ko’pga -ko’p. Masala yuz asidan ma’lumotlar bazasini loyilahashda birga -ko’p va ko’pga -ko’p bog’lanish munosabatlaridan foydalanildi. Birga -ko’p bog’lanish munosabati ma’lumotlar bazasini loyihalashda ko’p uchraydi va uning vazifasi takrorlanmaydigan qiymat oluvchi (kalit) maydong a ega b o’lgan jadvalning har bir yozuvi qiymatiga ushbu maydon qiymatlari orqali bog’langan jadvaldagi ko’p sondagi yozuvlarini mos qo’yishdir. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar va uning tarkibiy qismlari – maydonlari haqidagi ma’lumotlarni keltiramiz: 2. MS SQL Server muhitidagi Insert, Update, Delete ma’lumotlarni modifikatsiyalash operatorlari 2.1 Ma'lumotlarni o'zgartirish operatorlari Ma'lumotlarni manipulyatsiya qilish tili (DML), ma'lumotlar bazasidan ma'lumotlarni oladigan SELECT bayonotiga qo'shi mcha ra vishda ma'lumotlar holatini o'zgartiruvchi bayonotlarni o'z ichiga oladi. Bu operatorlar: INSERT – ma’lumotlar bazasi jadvaliga yozuvlar (qatorlar) qo‘shish UPDATE – ma’lumotlar bazasi jadvali ustunidagi ma’lumotlarni yangilash DELETE – ma’lum otlar b azasi jadvalidan o‘chirish 2.2 INSERT bayonoti INSERT operatori jadvalga yangi yozuvlarni kiritadi. Bunday holda, ustun qiymatlari so'zma -so'z konstantalar bo'lishi yoki pastki so'rov natijasi bo'lishi mumkin. Birinchi holda, har bir qatorni kirit ish uch un alohida INSERT operatoridan foydalaniladi; ikkinchi holda, pastki so'rov qaytargan qancha qatorlar kiritiladi. Operatorning sintaksisi quyidagicha: 15 INSERT INTO <jadval_nomi> [(<ustun_nomi>, ...)] {VALUES (<ustun_qiymati>, ...)} | <query_expressi on> | (SUFAT QIYMATLAR) Taqdim etilgan sintaksisdan ko'rinib turibdiki, ustunlar ro'yxati ixtiyoriydir (sintaksis tavsifida kvadrat qavslar bilan ko'rsatilgandek). Agar u yo'q bo'lsa, kiritilgan qiymatlar ro'yxati bo'lishi kerak to'liq, y a'ni jadvaldagi b archa ustunlar uchun qiymatlarni taqdim eting. Biroq, qiymatlar tartibi qatorlar kiritilgan jadval uchun CREATE TABLE bayonotida ko'rsatilgan tartibda mos kelishi kerak. Bundan tashqari, ushbu qiymatlar ular kiritilgan ustunlar bilan bir x il ma'lumotlar tu riga ega bo'lishi kerak. Misol tariqasida quyidagi CREATE TABLE iborasi orqali yaratilgan Pozitsiyalar jadvaliga qator qo'shishni ko'rib chiqing: JADVAL YARATISH Xabarlar ( varchar nomi (50) NULL EMAS, varchar toifasi (50) NULL EMAS) Aytaylik, siz ushbu jadvalga "Katta menejer" lavozimini va Birinchi toifani qo'shmoqchisiz. Buni quyidagi operator yordamida amalga oshirish mumkin: INSETR INTO Positions VAVAES ('Katta menejer', 'Birinchi'); Agar siz ustunlar ro'yxatini belgilasangiz, u larning quyidagi "ta biiy" tartibini o'zgartirishingiz mumkin: INSERT INTO Lavozimlar (nomi, toifasi) VALUES (“Yuqori menejer”, “Birinchi”); 16 Bu mutlaqo keraksiz xususiyat bo'lib tuyuladi, bu faqat dizaynni yanada noqulay qiladi. Biroq, agar ustunlar stand art qiymatlarga ega bo'lsa, u g'alaba qozonadi. Quyidagi jadval tuzilishini ko'rib chiqing: JADVAL YARATISH Xabarlar ( varchar nomi (50) NULL, varchar toifasi (50) EMAS NULL DEFAULT “Second”) E'tibor bering, bu erda barcha ustunlar qiymatlari standart q iymatlarga ega (biri nchi ustun NULL va ikkinchi ustun kategoriya - Ikkinchi). Endi biz yozishimiz mumkin: INSERT INTO Lavozimlar (nom) VALUES ('Katta menejer'); Bunday holda, qatorni kiritishda etishmayotgan qiymat standart qiymat bilan almashtiriladi - Ikkinchi. E'tibor be ring, agar CREATE TABLE bayonotida ustun uchun standart qiymat belgilanmagan bo'lsa va berilgan jadval ustunida NULL dan foydalanishni taqiqlash uchun NOT NULL cheklovi belgilanmagan bo'lsa, u holda standart qiymat NULL qabul qilinadi. Savol tug'iladi: ust unlar ro'yxatini belgilamaslik va shunga qaramay, standart qiymatlardan foydalanish mumkinmi? Javob ha. Buning uchun qiymatni aniq ko'rsatish o'rniga DEFAULT ajratilgan so'zdan foydalaning: INSERT INTO POSITION VALUES ('Katta menejer', SUVGA); Barcha ust unlar standart qiymatlarga ega bo'lganligi sababli, standart qiymatlar bilan qator kiritish uchun yozish mumkin: INSERT INTO POSITION VALUES (SUFORAT, SUVGA); Biroq, bu holda, maxsus DEFAULT VALUES konstruktsiyasi mo' ljallangan, uning yordamida yuqoridag i operatorni qayta yozish mumkin. 17 INSERT ITNO Posts SUVAT QIYMATLAR ; E'tibor bering, jadvalga qator qo'shganda, ushbu jadvalga kiritilgan barcha cheklovlar tekshiriladi. Bular asosiy kalit yoki noyob indeks cheklovla ri, CHECK kabi cheklashlar va havola yaxlitligi cheklovlari bo'lishi mumkin. Agar biron bir cheklov buzilgan bo'lsa, qator kiritish rad etiladi. Keling, quyi so'rov uchun foydalanish holatini ko'rib chiqaylik. Aytaylik, Positions_A jadvaliga Pozitsiyalar jadvalining toifaga tegishli barcha qa torlarini kiritishimiz kerak (toifa = "Ikkinchi"). Bizga kerak bo'lgan qiymatlar allaqachon biron bir jadvalda bo'lganligi sababli, kiritilgan qatorlarni qo'lda shakllantirish, birinchidan, samarasiz, ikkinchidan, kirit ish xatolariga olib kelishi mumkin. Q uyi so'rovdan foydalanish quyidagi muammolarni hal qiladi: Pozitsiyalarga KIRISH_A Xabarlardan * ni tanlang WHERE kategoriyasi = 'Ikkinchi'; Bu holda pastki so'rovda "*" belgisidan foydalanish oqlanadi, chunki ustunla r tartibi ikkala jadval uchun bir xil . Agar bunday bo'lmasa, ustunlar tartibiga mos keladigan ustunlar ro'yxatini INSERT iborasida, pastki so'rovda yoki ikkalasida qo'llash kerak edi. E'tibor bering, predikatni o'z ichiga olgan pastki so'rovdan foydalanilg anda, faqat predikat qiymati TRUE bo' lgan (noma'lum emas!) qatorlar kiritiladi. Boshqacha qilib aytganda, agar Positions jadvalidagi kategoriya ustuni NULL qiymatga ruxsat bergan bo'lsa va bu qiymat bir qator qatorlarda mavjud bo'lsa, u holda bu qatorlar Position_A jadvaliga kiritilmaydi. VAL UES bandidagi satr konstruktoridan foydalanganda INSERT operatoriga bitta qator qo'shish cheklanishini bartaraf etish uchun sun'iy ravishda UNION ALL bandi bilan qator hosil qiluvchi pastki so'rovdan foydalanishingiz mu mkin. UNION ALL -dan foydalanish, hatt o takroriy satrlar kafolatlanmagan bo'lsa ham, UNION -dan afzalroqdir, shundan keyin hech qanday takroriy tekshiruv o'tkazilmaydi. 18 2.3 YANGILANISH bayonoti UPDATE bayonoti jadvaldagi mavjud ma'lumotlarni o'zgartiradi. Buyruq quyidagi sintaksisga ega: YA NGILANISH <jadval nomi> SET {<ustun nomi> = {<ustun qiymatini hisoblash uchun ifoda> | NULL | SUNUM}, ...} [{WHERE <predicate>}] Istalgan sonli ustunlar uchun qiymatlar bitta operator bilan belgilanishi mumkin. Biroq, xuddi shu UPDATE bayonotida siz ko'rs atilgan jadvalning har bir ustuniga faqat bir marta o'zgartirish kiritishingiz mumkin. WHERE bandi bo'lmasa, jadvaldagi barcha qatorlar yangilanadi. Agar ustun NULL qiymatga ruxsat bersa, u aniq ko'rsatilishi mum kin. Shu bilan bir qatorda, mavjud qiymatni ushbu ustun uchun standart qiymat (DEFAULT) bilan almashtirishingiz mumkin. "Ustun qiymatini hisoblash uchun ifoda" ga havola o'zgartirilayotgan jadvaldagi joriy qiymatlarga ishora qilishi mumkin. Masalan, biz qu yidagi operator yordamida barcha tarif rejal arini 10 foizga pasaytirishimiz mumkin: TPni yangilash SET narxi = xarajat * 0,9 Shuningdek, ba'zi ustunlarning qiymatlarini boshqa ustunlarga belgilashga ruxsat beriladi. Agar ma'lum bir ustunning mazmuni asosida ma'lumotlarni o'zgartirish kerak bo'lsa, siz CASE ifodasidan foydalanishingiz mumkin. Ustun qiymatlarini hisoblash uchun pastki so'rovlardan ham foydalanishingiz mumkin. Misol uchun, mavjud bo'lgan eng arzon tarif rejasini tanlashingiz kera k. Keyin yozishingiz mumkin: TPni yangilash SET xarajati = (TP dan MIN (xarajat) TANLANG) 19 2.4 DELETE bayonoti DELETE operatori vaqtinchalik yoki doimiy asosiy jadvallar, ko'rinishlar yoki kursorlardan qatorlarni o'chiradi va oxirgi ikki holatda operatorn ing ta'siri ushbu ko'rinishlar yoki kursorlarga ma'lumotl ar olingan asosiy jadvallarga qo'llaniladi. O'chirish operatori oddiy sintaksisga ega: <jadval nomi>DAN OʻCHIRISH [WHERE <predikat>]; Agar WHERE bandi bo'lmasa, jadval yoki ko'rinishdagi barcha qat orlar o'chiriladi (ko'rinish yangilanishi kerak). “Uyali aloqa kompaniyasi” – ma’lumotlar bazasi sxemasi 20 3.1 -jadval – “Uyali aloqa kompaniya si” ma’lumotlar bazasidagi jadvallar tavsifi Название таблицы Краткое описание 1 Договор Список договоров 2 Должности Справочник должностей 3 Дополнительные услуги Список дополнительных услуг 4 Звонки Список звонков клиента 5 Клиент Справочник клиенто в 6 Описание услуг Справочник дополнительных услуг 7 Оплата Список оплат 8 Сотрудники Список сотрудников 9 Списывание Список списываний с договора 10 Тарифный план Справочник тарифных планов 3.2 - 3.11 -jadvallar ma'lumotlar bazasi jadvallarining t uzilishini tavsiflaydi. 3.2 -jadval - Jadval tuzilishi Shartnoma Наименование поля Формат поля Содержимое поля Код Числовой Уникальный код Договора ном_тел Текстовый Номер телефона дата_рег Дата/время Дата регистрации код_ТП Числовой Код тарифного план а код_клиента Числовой Код клиента код_сотрудника Числовой Код сотрудника 3.3 -jadval - Jadval tuzilishi Lavozimlar Наименование поля Формат поля Содержимое поля Код Числовой Уникальный код Должности Название Текстовый Название должности категория Текстовый Категория должности 21 3.4 -jadval - Jadval tuzilishi Qo'shimcha xizmatlar Наименование поля Формат поля Содержимое поля Код Числовой Уникальный код Дополнительной услуги код_догов Числовой Код договора код_опис Числовой Код описания услуги Стоим Денежный Стоимость доп. Услуги дата_подкл Дата/время Дата подключения дата_откл Дата/время Дата отключения 3.5 -jadval - Qo'ng'iroqlar jadvalining tuzilishi Наименование поля Формат поля Содержимое поля код Числовой Уникальный код Звонка код_догов Числовой Код договора ном_тел_куда Текстовый Номер телефона на который звонили время_разг Дата/время Время разговора дата_звон Дата/время Дата звонка 3.6 -jadval - Jadval tuzilishi mijoz Наименование поля Формат поля Содержимое поля код Числовой Ун ик альный код Клиента ФИО Текстовый ФИО клиента ном_пасп Текстовый Номер паспорта клиента кем_выдан Текстовый Какой орган выдал паспорт клиенту 3.7 -jadval - Jadval tuzilmasi Xizmatlarning tavsifi Наименование поля Формат поля Содержимое поля код Числов ой Уникальный код Описания услуг название Текстовый Название услуги 3.8 -jadval - Jadval tuzilishi To'lov Наименование поля Формат поля Содержимое поля код Числовой Уникальный код Оплаты код_догов Числовой Код договора 22 сумма Денежный Сумма оплаты дат а_о пл Дата/время Дата оплаты 3.9 -jadval - Jadval tuzilishi Xodimlar Наименование поля Формат поля Содержимое поля Код Числовой Уникальный код Сотрудника ФИО Текстовый ФИО сотрудника код_должн Числовой Код должности 3.10 -jadval - Jadval tuzilishi Che ating Наименование поля Формат поля Содержимое поля код Числовой Уникальный код Списывание код_догов Числовой Код договора дата_спис Дата/время Дата списывания причина Текстовый Причина списывания сумма Денежный Сумма списывания 3.11 -jadval - Jadv al tuzilishi Tarif rejasi Наименование поля Формат поля Содержимое поля Код Числовой Уникальный код Тарифного плана Название Текстовый Название тарифного плана Стоимость Денежный Стоимость тарифного плана Jadvallar va cheklovlar tavsifini yaratuvchi SQL kodi: Alter table Сотрудники drop k1 go Alter table Доп _услуги 23 drop k2, k3 go Alter table Звонки drop k4 go Alter table Списывание drop k5 go Alter table Оплата drop k6 go Alter table Договор drop k7, k8, k9 go DROP TABLE Договор GO DROP TABLE До лж ности GO DROP TABLE Доп _услуги GO DROP TABLE Звонки GO DROP TABLE Клиент GO DROP TABLE Опис _услуг GO DROP TABLE Оплата GO DROP TABLE Сотрудники GO 24 DROP TABLE Списывание GO DROP TABLE ТП GO CREATE TABLE Договор ( код int primary key identity, ном _тел varc har(14) NOT NULL, код _ТП int NOT NULL, код _клиента int NOT NULL, код_сотрудника int NOT NULL ) GO CREATE TABLE Должности ( код int primary key identity, название varchar(50) NOT NULL, категория varchar(50) NOT NULL ) GO CREATE TABLE Доп _услуги ( код int pr imary key identity, код _догов int NOT NULL, код _опис int NOT NULL, стоим money NOT NULL, дата _подкл datetime NOT NULL, дата _откл datetime NOT NULL ) GO CREATE TABLE Звонки ( код int primary key identity, код _догов int NOT NULL, 25 ном _тел _куда varchar(14) NO T NULL, время _разг time NOT NULL, дата _звон datetime NOT NULL ) GO CREATE TABLE Клиент ( код int primary key identity, ФИО varchar(50) NOT NULL, ном _пасп varchar(12) NOT NULL, кем _выдан varchar(50) NOT NULL ) GO CREATE TABLE Опис _услуг ( код int primary key identity, название varchar(50) NOT NULL ) GO CREATE TABLE Оплата ( код int primary key identity, код _догов int NOT NULL, сумма money NOT NULL, дата _опл datetime NOT NULL ) GO CREATE TABLE Сотрудники ( код int primary key identity, ФИО varchar(50) NOT NULL, код _должн int NOT NULL )GO CREATE TABLE Списывание ( код int primary key identity, 26 код _догов int NOT NULL, дата _спис datetime NOT NULL, причина varchar(50) NOT NULL, сумма money NOT NULL ) GO CREATE TABLE ТП ( код int primary key identity, название varchar( 50) NOT NULL, стоимость money NOT NULL ) GO ALTER TABLE Сотрудники ADD CONSTRAINT k1 FOREIGN KEY ( код _должн ) references Должности (код ) GO ALTER TABLE Доп _услуги ADD CONSTRAINT k2 FOREIGN KEY ( код _опис ) references Опис _услуг (код ), CONSTRAINT k3 FOREIGN K EY ( код _догов ) references Договор (код ) GO ALTER TABLE Звонки ADD CONSTRAINT k4 FOREIGN KEY ( код _догов ) references Договор (код ) GO ALTER TABLE Списывание ADD CONSTRAINT k5 FOREIGN KEY ( код _догов ) references Договор (код ) 27 GO ALTER TABLE Оплата ADD CONSTRA INT k6 FOREIGN KEY ( код _догов ) references Договор (код ) GO ALTER TABLE Договор ADD CONSTRAINT k7 FOREIGN KEY ( код _ТП ) references ТП (код ), CONSTRAINT k8 FOREIGN KEY ( код _клиента ) references Клиент (код ), CONSTRAINT k9 FOREIGN KEY ( код _сотрудника ) references Сотрудники (код ) Quyida ko'ri nishlarni yaratuvchi SQL matni keltirilgan: drop view Номер _и_ФИО go create view Номер _и_ФИО as SELECT Договор.код, ном_тел, ФИО FROM Договор, Клиент WHERE Клиент.код=код_клиента go drop view О _сатрудниках go create view О _са тр удниках as SELECT Сотрудники.код, ФИО, название FROM Сотрудники, Должности WHERE Сотрудники.код_должн=Должности.код Quyida protseduralarni yaratuvchi SQL matni keltirilgan: 28 drop procedure [Информация о договоре по номеру клиента] go create procedure [Ин формация о договоре по номеру клиента] @номер_телефона varchar(14) as select Клиент.ФИО, Клиент.ном_пасп as [Номер паспорта], ном_тел as Номер, ТП.название as [Тарифный палан], ТП.стоимость as [Стоимость тарифа] from Договор, Клиент, ТП where ном_тел = @номер_телефона and код_клиента = Клиент.код and код_ТП = ТП.код 29 XULOSA Bugungi kunda turli xil ma 'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari mavjud . Ularning barchasi turli xil vositalar va funktsiyalardan foydalanadi, lekin ko'pincha barcha MBBT lar bir xi l tushunchalarga asoslanadi. Shu sababli, ushbu tushunchalar, texnika va usullarni ma'lumotlar bazasining butun sinfi uchun umumlashtirish uchun men SQL dasturini tanladim. Ushbu kurs ishining maqsadi uyali aloqa kompaniyasining ning avtomatlashtirilgan bos hqaruv tizimini ishlab chiqish edi. Men tomonidan ishlab chiqilgan ilova har bir mijoz uchun to'lovlar va hisobdan yechib olinganlar haqidagi ma'lumotlarni saqlaydi; uyali aloqa operatori bilan shartnomalar tuzish va bekor qilish imkonini beradi; u yoki bu mijoz tomonidan qilingan barcha qo'ng'iroqlarni to'ldirish. Hisobotlarni qabul qilish va ma'lumotlar bazasidagi barcha jadvallarni ko'rish mumkin. Kurs ishi natijasida mobil operator ma’lumotlar bazasiga tezkor kirish uchun dastur ishlab chiqdim. Ushbu ku rs ishi natijasida SQL da ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimidan foydalanish bo'yicha ko'nikmalarga ega bo'ldi. “M y SQL Serverda ma’lumotlarni o‘zgartirish operatorlari Insert, Update, Delete” nazariy savoli yoritildi, M y SQL Serverda ma’lumotla r bazasi ishlab chiqildi, kurs ishi matni tuzildi. Ishlab chiqilgan ilova korporativ serverdagi barcha ma'lumotlarni oddiygina kiritish orqali ishni hujjatlar bilan almashtirish orqali uyali aloqa operatori xodimlarining ishini soddalashtirishga mo'ljallan gan. Va keyinchalik to'g'ridan - to'g'ri serverda ma'lumotlar bilan ishlash, bu ma'lumotlarni qayta ishlash vaqtini va tayyor ma'lumotni olishni sezilarli darajada kamaytiradi. 30 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1 Винкоп , С. Использование Microsoft SQL Server 7.0: специальное издание / С. Винкоп . – СПб .: Издательский дом «Вильямс », 2001. – 816 с. 2 Хоторн, Р. Разработка баз данных Microsoft SQL Server 2000 на примерах / Р. Хоторн. – М.: Бином, 2001. – 464 с. 3 Зм итрович, А.И. Базы данных: учебное пособие для вузов / А.И. Змитрович. – Мн.: Университетское, 1991. – 271 с. 4 Риордан, Р. Программирование в Microsoft SQL Server 2000. Шаг за шагом / Р. Риордан. – М.: Эком, 2002. – 608 с. 5 Кренке, Д. Теория и пра ктик а построения баз данных / Д. Кренке. – 8-е изд. – СПб.: Питер, 2003. – 800 с. 6. SQL Notes for Professionals -goalcikker.com 7. Ma’ruza matnlari. 8. Sh.Nazirov, A. Nematov,R.Qobulov -Ma’lumotlar bazasi. Toshkent 2007. 9. Ibragimova S.B -Ma’lumotlar bazasi. M a’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari.Toshkent -2016 10. Mingleyev Sh. -SQLda ma’lumotlarni qayta ishlash.

1 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA -MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR FAKULTETI AXBOROT TIZIMLARINI MATEMATIK VADASTURIY TA’MINOTI YO’NALISHI 310 -GURUH TALABASI BURXONOV ABRORJON MA’LUMOTLAR BAZASINI BOSHQARI SH TIZIMLARI FANIDAN “UYALI ALOQA KOMPANIYASI” MB NI LOYIHALASH MAVZUSIDA BAJARGAN KURS ISHI Kurs ishi rahbari: X immatov I.

2 Mundarija. Kirish……………………………………………………………… … … … … … .2 Asosiy qism 1.Ma’lumotlar bazasi tushunchasi…………………… ………… … … … … … … .4 2.SQL operatorlari ni yozish … … … … … … … … … ..…………………………… 11 3. SQL ma'lumo tlar turlari … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 13 4. “Uyali aloqa kompaniyasi ” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish …… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 14 4.Xulosa…………………………………………………………… … … … … … 29 5.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati…………………………… … … … … … … 30

3 Kirish Bugungi kunda mamlakatimizda axborot -kommunikatsiya te xnologiyalarini qo‘llamaydigan korxonalar deyarli qolmadi va ulardan aksariyatining hozirgi vaqtdagi muammosi u yoki bu jarayonlarni avtomatlashtirilmaganligida emas, balki uzoq muddatli rejalarsiz amalga oshirilgan, ko‘r -ko‘rona avtomatlashtirish oqibatid ir.Hisoblash texnikasi va dasturiy ta'minotni rejasiz xarid qilish, mayda kompaniyalarda yangilanmaydiga biznes takliflarga buyurtma berilishi va ularning joriy etilishi, turli bo‘linmalarga joriy etilgan bir vazifan i hal etish uchun turli takliflarning ma vjudligi, har xil segmentlangan tarmoqlarni ma'muriylashtirish va himoyalash muammolari — bularning barchasi turli kompaniyalar axborotkommunikatsiya texnologiyalar bo‘linmalari rahbarlari duch keladigan muammolar jumlasiga kiradi. AKTning rivojlanishi raq amli va matnli axborotga ishlov berishning barcha texnik vositalarini firma ichidagi yagona axborot tizimiga birlashtirish imkonini berdi. Bir vaqtning o‘zida hisoblash texnikasi va matnli axborotlarga av tomatlashtirilgan tarzda ishlov berish vositalaridan foydalanishga asoslangan axborot tizimi eng samarali hisoblanmoqda.Korxona faoliyati mobaynida ko‘p hajmdagi axborotlarni to‘playdi, ularni tezda qidirib topish esa ushbu axborot samarali joylashtirilgan va saqlangan taqdirda mumkin bo‘ladi. Ma'lumotlar b azasi firmaning ishlab chiqarish -sotish bo‘linmalarining xo‘jalik faoliyatini tavsiflovchi statistik ko‘rsatkichlar majmuini, shuningdek, firma rivojlanishining holati va tendensiyalariga ta'sir ko‘rsatuv chi barcha omillarga nisbatan materiallarni o‘z ichi ga oladi. Ma'lumotlar bazasi uchun statistik ko‘rsatkichlar to‘plami puxta ishlab chiqiladi va firmaning faoliyat ko‘rsatishi natijalari va istiqbollarini chuqur iqtisodiy tahlil qilish uchun zarur bo‘lga n ko‘rsatkichlarni qamrab oladi. Odatda ma'lumotlar bazasini shakllantirishda ma'lumotlarni saqlash va yangilash tizimi to‘g‘risidagi masala ham hal etiladi. Bugungi kunda elektron hujjat aylanishi axborot taqdim etishning asosiy usuliga aylandi. Elektron hujjat aylanishi tizimidan foydalanish orqali qog‘oz hujjatlar bilan ishlash jarayonida yuzaga keladigan ko‘plab tashkiliy va texnologik cheklovlarni bartaraf etish mumkin. Bu esa hujjatlar bilan ishlash samaradorligi,boshqarish sifatini oshirish, axborotn i ishonchli himoya qilishni ta’minlash imkonini bera di. Elektron hujjat aylanishi tizimlari nafaqat bitta korxona miqyosida, balki mamlakat iqtisodiyotining barcha jabhalarida qo‘llanishi lozim.

4 1. Ma’lumot bazasi tushunchasi Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tez o’zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu ma’lumotlarni o’z vaqtida qayta ishlash choralarini qidirib topishga undaydi. Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun ma’lumotlar bazasi (MB) ni yaratish, so’ngra undan ken g foydalanish bugungi kunda dolzarb bo’lib qolmoqda. Ma’lumotlar bazasi – bu o’zaro bog’langan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo’lib, u ko’rilayotgan ob’ektlarning xususiyatini, hola tini va ob’ektlar o’rtasidagi munosabatni ma’lum sohada tavsiflaydi. Darhaqiqat, hozirgi kunda inson hayotida MBda kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanish juda muhim rol o’ynaydi. Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solm aylik o’zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MBga mur ojaat qilishga majbur bo’lamiz. Demak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan muammolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozasi.Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko’ri nishda foydalanish juda qiyin edi. Programma tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan masala uchungina o’rinli bo’lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan pr ogrammalardan foydalanishni qiyinlashtirar edi. Shuni qayd qilish lozimki, MBni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olmoq zarur: ma’lumotlarning turi va ko’rinishi ularni qo’llaydigan programmalarga bog’liq bo’lmasligi lozim, ya’ni MBga yangi ma’lumotl arni kiritganda yoki ma’lumotlar turini o’zgartirganda, programmalarni o’zgartirish talab etilmasligi lozim; MBdagi kerakli ma’lumotni bilish yoki izlash uchun biror pr ogramma tuzishga hojat qolmasin.Shuning uchun ham MBni tashkil etishda ma’lum qonun va q oidalarga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so’zini ma’lumot so’zidan farqlaymiz, ya’ni axborot so’zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’lumot deganda an iq bir belgilangan narsa yoki hodisa sifatlarini nazarda tutamiz. Bugungi kunda ma’lumot larni eng ishonchli saqlaydigan vositalardan biri hozirgi zamon kompyuterlaridir. Kompyuterlarda saqlanadigan MB maxsus formatga ega bo’lgan muayyan tuzilmali fayl dema kdir. Kompyuter xotirasida har bir fayl yozuv deb ataladigan bir xil turdagi qismlardan iborat bo’ladi. Yozuvo’zaro bog’langan ma’lumotlarning bir qismidir. Fayldagi yozuvlar soni qaralayotgan ma’lumotning o’lchoviga bog’liq. Har bir yozuv esa maydon deb a taladigan bo’laklardan tashkil topadi. Maydon ma’lumotlarning qisqa to’plamidan iborat b o’lishi lozim. Har bir maydon, o’zi ifodalaydigan ma’lumotlariga ko’ra, biror nomga ega bo’ladi. MB tashkil qilish, ularga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va mavjud MBdan foydalanish uchun maxsus MBlar bilan ishlaydigan programmalar zarur bo’ladi. Bunday programmalar majmui ma’lumotlar bazasini boshqarish sistemalari (MBBT) deb yuritiladi. Aniqroq qilib aytganda, MBBT –bu ko’plab foydalanuvchilar tomonidan MBni yaratish, unga qo’shimcha ma’lumotlarni

5 kiritish va MBni birgalikda ishlatish uchun zarur bo’lga n programmalar majmuidir. MBBSning asosiy tarkibiy qismi –ma’lumotlar bo’lsa, boshqa tarkibiy qismi – foydalanuvchilardir. Bulardan tashqari Hardware - texnik va S oftware -dasturiy ta’minoti ham MBBSning samarali ishlashini ta’minlovchi tarkibiy qismlar hisobl anadi. Hardware tashqi qo’shimcha qurilma iborat bo’lsa, programma qismi esa MB bilan foydalanuvchi o’rtasidagi muloqotni tashkil qilishni amalga oshiradi. MBni ng tuzilishi o’rganilayotgan ob’ektning ma’lumotlari ko’rinishi, ma’nosi, tuzilishi va hajmiga b og’liq bo’ladi. Odatda, foydalanuvchilar quyidagi kategoriyalarga bo’linadilar: foydalanuvchi -programma tuzuvchi; sistemali programma tuzuvchi; ma’lumotlar b azasi administratori. Bunda programma tuzgan foydalanuvchi MBBT uchun yozgan programmasiga javob beradi, sistemali programma tuzuvchi esa butun sistemaning ishlashi uchun javo bgar hisoblanadi. U holda MB administratori sistemaning saqlanish holatiga va is honchliligiga javob beradi. MBBT quyidagicha tavsiflanadi: Ispolnimost -Bajarilishlik, foydalanuvchi so’roviga hozirjavoblik bilan muloqotga kirishish; Minimalnaya povtoryaemost - Minimal takrorlanishlik, MBdagi ma’lumot iloji boricha kam takrorlanishi lozim , aks holda ma’lumotlarni izlash susayadi; Yaxlitlik –axborotni MBda saqlash iloji boricha ma’lumotlar orasidagi bog’liqlikni asragan holda bo’lgani, ayni muddao; Bezopasnost –X avfsizlik, MB ruxsat berilmagan kirishdan ishonchli himoya qilingan bo’lishi loz im. Faqat foydalanuvchi va tegishli tashkilotgina ma’lumotlarga kira olish va foydalanish huquqiga egalik qilishi mumkin; Migratsiya –ba’zi bir ma’lumotlar foydalanuvchilar tomo nidan tez ishlatilib turiladi, boshqalari esa faqat talab asosida ishlatiladi. Shuning uchun ma’lumotlar tashqi xotiralarda joylashtiriladi va uni shunday tashkil qilish kerakki, eng ko’p ishlatiladigan ma’lumotlarga murojaat qilish qulay bo’lsin. Ma’lumot lar bazasini boshqarish sistemasida har bir MB modeli quyidagi xus usiyatlari bo’yicha tavsiflanadi: Ma’lumotlar tuzilmalarining turi; Ma’lumotlar ustida bajariladigan amallar; Butunlikning cheklanganligi. Ma’lumotlar. Belgili shaklda ifodalangan ob’ekt yok i ob’ektlarning muomalasi haqidagi axborotlar ma’lumotni tashkil qiladi.Bu ma’lumotlar inson yoki qandaydir texnik qurilma tomonidan qabul qilinishi va tegishli tarzda interpretatsiya qilinishi mumkin. Ma’lumotlarning tavsifli xususiyati shu hisoblanadiki, ya’ni ularni bir belgili tizimdan boshqasiga qayta kodla sh axborotni yuqotmagan holda o‘tkazish mumkin. Belgili ifodalanishning bunaqangi xususiyatining ahamiyati - mavjud predmetli holatning qabul qiluvchiga yo‘naltirilgan, belgilarning har xil tizimlari da ifodalanish imkonini

Похожие

UYALI ALOQA KOMPANIYASI MA’LUMOTLAR BAZASINI LOYIHALASH
“Kadastr bo’limi” MB loyihalash mavzusida
DASTURIY INJINERING FANIDAN “BANK KREDIT BO’LIMI” MB NI LOYIHALASHTIRISH MAVZUSIDA BAJARGAN 32v
NVIDIA Kompaniyasi Bozor strategiyasi
Dasturiy injenering” fanidan “Dorixona ma’lumotlar bazasini loyihasini loyihalashtirish va ishlab chiqish” mavzusida kurs ishi 29v