Yaman 33v

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

208 KB

Скачать

Kirish
1. Inqirozdan oldingi davrda Yaman
1.1 Yaman hududlari birlashgan davlat tashkil topgunga qadar
1.2 Shimoliy va janubiy Yaman o'rtasidagi farq
1.3 Hokimiyat vertikalidagi diniy va qabilaviy omil
2. Ali Abdulloh Solih ketganidan keyin Yamandagi beqarorlikning diniy va
qabilaviy tarkibiy qismi
2.1 Al-Solih qo'shinlari olib chiqib ketilgandan keyin Yamandagi vaziyatning
yomonlashishi
2.2 Vaziyatni beqarorlashtirish omillari bevosita Rabbiy Mansur Al-
Xadiyning shaxsiyati bilan bog'liq.
2.3 Yamanning shimoli va janubidagi mintaqaviy kuch tuzilmasi o'zgarishi
natijasida yuzaga kelgan beqarorlik
3.1 Koalitsiya kuchlarining g'alabasi va butun Yamanda Saudiya ta'sirining
o'rnatilishi
3.2 Status-kvoning o'rnatilishi va mustaqil Shimoliy Yamanning shakllanishi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyot

Kirish
Arab dunyosi hech qachon xavfsizlik nuqtai nazaridan barqaror bo'lmagan, uning
tarixida juda ko'p qurolli mojarolar mavjud. Ayni paytda biz Yaqin Sharqda bir
qancha to'qnashuvlarni ham kuzatishimiz mumkin. Bular Suriya va Liviyadagi
fuqarolar urushlari, Iroqdagi uzoq davom etgan qurolli to‘qnashuvlar, dunyoviy
rejimlar va islomiy guruhlar o‘rtasidagi qarama-qarshilik, xususan, Misrda. M.A
ta'kidlaganidek. Arab ko‘chasida tabar, hibsga olishlar, teraktlar, mitinglarni
qurolli tarqatish kundalik hodisaga aylangan.
Ba'zi mojarolar ommaviy axborot vositalarida kam yoritilsa, boshqalari har kuni
yangiliklarda paydo bo'ladi. Ana shunday siyosiy inqirozlardan biri ham
siyosatchilar, ham oddiy xalqning alohida e’tiborini tortayotgan Yaman urushidir.
Yamanning shimoli va janubi o'rtasidagi bu qurolli qarama-qarshilikda arab va
arab bo'lmagan davlatlarning ko'p sonli o'yinchilari o'z manfaatlariga ega. Bu
holatni S.Park alohida ta’kidlab, hukmronlik mavqeini qo‘lga kiritishga
intilayotgan Saudiya Arabistoni va Eronni boshqa siyosiy kuchlar qatorida alohida
ta’kidlaydi.Rossiya Federatsiyasining Arabiston yarim orolining janubida
joylashganligi ham ma’lum manfaatlarga ega. Suriya inqirozini hal qilish
kontekstida hutiylar harakati yetakchilari bilan aloqalar Rossiya uchun Saudiya
Arabistoni bilan muzokaralarda qo‘shimcha dalillar keltirib chiqaradi, buning
uchun Yamandagi tinchlik va neftga boy janubiy chegaralarda xavfsizlik alohida
ahamiyatga ega.
Bu asar Yamandagi fuqarolar urushidagi yaman qabilalari, urug lari va diniyʻ
guruhlarning roliga bag ishlangan. Globallashuv jarayonlari va jamiyat
ʻ
taraqqiyotiga qaramay, hozirgi Yaman jamiyatida diniy va qabilaviy omil o'z
kuchini saqlab kelmoqda. U mamlakatning ichki va tashqi siyosatiga faol ta'sir
ko'rsatadi. Yaman davlatining ko'plab hududlarida qabila shayxlari ko'plab davlat
funktsiyalarini bajaradilar va shu bilan davlat mavjudligini siqib chiqaradilar.
Xususan, N. Davsari Yamanning diniy va qabilaviy tarkibiy qismini o rganar ekan,
ʻ

Yaman Respublikasi “yumshoq davlat” bo lib, qabilalar davlat hokimiyatiniʻ
sezilarli darajada cheklaydi, degan xulosaga keldi.
Ushbu tadqiqot ob'ekti geostrategik holatiga ko'ra Yaqin Sharqda va butun
dunyoda katta siyosiy salmog'iga ega bo'lgan Yaman davlatidir.Yaman qirg'oqlari
yaqinida, Bob al-Mandab bo'g'ozida, neft bilan to'ldirilgan ko'plab tankerlar har
kuni o'tadi va uning port infratuzilmasi , Aden, Sharayan, Mukalla, Xodeyda
portlari yoqilg'i quyish, tushirish va yuklash ishlarini amalga oshiradi. Ushbu
ishning mavzusi Yaman mojarosining diniy va qabilaviy tarkibiy qismi bo'lib, uni
ko'p jihatdan belgilaydi va Yamandagi mojaroning borishini belgilaydi. Maqsad
ishning predmeti va ob'ektidan kelib chiqadi - Yaman Respublikasi konfessional va
klan qarama-qarshiliklari kuchayishi sababli bo'linib ketishini isbotlash. Ushbu
maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni bajarish zarur: 1) Yaman Arab
Respublikasi va Yaman Xalq Demokratik Respublikasini birlashtirish
xususiyatlarini belgilab bering;
a) Yamanning shimoliy va janubiy qismlari o'rtasidagi farqlarni aniqlang; 3)
Inqirozdan oldin tuzilgan va Yaman birligini saqlab qolgan mazhab-qabilaviy
hokimiyat tuzilmasini tahlil qilish; 4) Yamanning hokimiyat doiralarida yangi
prezident AbdRabb Mansur l-Hadiy shaxsiga bevosita bog'liq bo'lgan
o'zgarishlarni aniqlash;
) Janubiy va Shimoliy Yamandagi siyosiy kuchlarning mintaqaviy balansidagi
o‘zgarishlarni aniqlash;
) Yaman inqirozining mumkin bo'lgan oqibatlari bo'yicha xulosa chiqarish;
Ushbu tadqiqotning gipotezasi quyidagi taxmindir. Saudiya Arabistoni
boshchiligidagi koalitsiya va hozirgi surgundagi prezident AbdRabb Mansur Al-
Hadiyga sodiq siyosiy kuchlar shimolda qurolli qarshilikni bostirish va mamlakat,
davlat birligini saqlash uchun katta sa'y-harakatlarni amalga oshirayotganiga
qaramay. diniy va qabilaviy omil tufayli shimoliy va janubiy qismlarga bo linadi.
ʻ
Bu ishning nazariy asosini neorealizm nazariyasi tashkil etadi. Janubiy va

Shimoliy Yaman hokimiyat va obro' uchun kurashayotgan ikki mustaqil davlat
sifatida ko'riladi. Ularning birlashgan davlati 1990-yil 22-mayda yuzaga kelgan
siyosiy sharoitlar, shuningdek, terrorizmga qarshi kurash zarurati tufayli
vaqtinchalik ittifoq bo lib, uzoq vaqt davom eta olmadi.Keyinchalik, ular o rtasidaʻ ʻ
chuqur va tub qarama-qarshiliklar yuzaga kelishi muqarrar. Shimoliy va Janubiy
Yamanning klanlari va klanlari mamlakat birligini saqlashga xalaqit
beradi.Shuningdek, nizoda qarama-qarshi tomonlarni qo'llab-quvvatlovchi xalqaro
ishtirokchilarning aniq belgilangan muxolif guruhlari mavjud.Bir tomondan,
mamlakatlar bloki boshchilik qiladi. Saudiya Arabistoni tomonidan, boshqa
tomondan, Eron tomonidan. Shu bilan birga, kuchlar muvozanatidagi har qanday
o‘zgarish Yaman mojarosida manfaatdor tomonlarning manfaatlariga daxl qiladi.
1. Inqirozdan oldingi davrda Yaman
1.1 Yaman hududlari birlashgan davlat tashkil topgunga qadar
Zamonaviy Yaman Respublikasi Arabiston yarim orolining janubidagi yerlarni
egallaydi. Bu hudud, Arabistonning qolgan qismidan farqli o'laroq, qishloq
xo'jaligi uchun qulayroq deb hisoblanadi, buni qadimgi Rimliklar bu yerni egallab
olishga harakat qilganlarida payqashgan. Ular unga "Baxtli Arabiston" nomini
berishgan.Tog'larda tez-tez kuchli yog'ingarchilik bo'ladi, Yamanning sharqiy
qismi qurg'oqchil, ammo uglevodorod zahiralariga ega emas. Aholining katta
qismini arablar tashkil etadi, asosiy din islom, sunniylik va shia konfessiyalari
tarafdorlari soni bo yicha taxminan bir xil o rinni egallaydi.Yamanda qabila omili,
ʻ ʻ
millatga mansubligi katta rol o ynaydi. shaxs o'z qabilasiga, bu asosan uning
ʻ
kelajakdagi hayoti va taqdirini belgilaydi. "Yamandagi har bir qabilaning o'z
hududi, harbiy marosimlari, qabila odatlari, an'anaviy ittifoqchilari va dushmanlari
bor", deb ta'kidlaydi V.P. Kirpichenko.Mamlakat iqtisodiyoti asosan chet el
yordamiga, neft, kofe va tuzlangan baliqning ahamiyatsiz eksportiga asoslangan.
20-asrda aholining sezilarli darajada o sishi munosabati bilan respublikada aholini
ʻ
oziq-ovqat va ichimlik suvi bilan ta minlash muammosi yanada keskinlashdi.
ʼ

1990 yil 22 maygacha ikkita mustaqil respublika mavjud edi: Yaman Arab
Respublikasi va Yaman Xalq Demokratik Respublikasi. Bu hududlar uzoq vaqt
mustaqillikka ega bo'lmadi, lekin shu bilan birga ular 1916 yilgacha Usmonli
imperiyasi hukmronligi ostida ham, Buyuk Britaniyada ham yomon nazorat ostida
edi. 1967-yilgacha Angliya nazoratida bo lgan Janubiy Yamandan farqli o laroq,ʻ ʻ
Shimoliy Yaman nisbatan erta, ya ni 1918 yilda mustaqillikka erishdi va aslida
ʼ
mustaqilligini umuman yo qotmadi. Yamanning har ikki qismida tashkil topgan
ʻ
respublikalar o rtasida tez orada hududiy kelishmovchiliklar va kelishmovchiliklar
ʻ
yuzaga keldi. Keyinchalik bir qator qurolli to'qnashuvlar bo'lib o'tdi, ulardan
ikkitasi: 1972 va 1979 yillar eng yiriklari edi. Ushbu kurashda har ikki davlat
siyosiy elitasining ambitsiyalari namoyon bo'ldi, 1978 yilda Shimoliy Yaman
prezidenti al-Hoshimiy bilan bo'lgani kabi, hatto davlat rahbarlari ham o'ldirildi.
Biroq, ikki davlat o rtasidagi jiddiy qarama-qarshiliklarga qaramay, ular 1990 yilga
ʻ
kelib birlashib, yagona davlat tuzishga kelishdi. Bunga Yamanning ikki davlati
elitasi uchun alohida ajratib ko'rsatish mumkin bo'lgan bir qancha sabablar yordam
berdi.
Quyidagi holatlar Janubiy Yamanni birlashishga undadi:
) SSSR potentsialining zaiflashishi tufayli sotsialistik lager mamlakatlarining
iqtisodiy va harbiy yordami hajmining kamayishi. 1978 yilda Sovet Ittifoqi bilan
do stlik va hamkorlik to g risida shartnoma tuzilgandan so ng Janubiy Yaman
ʻ ʻ ʻ ʻ
Sovet Ittifoqi bilan tashqi aloqalarini yanada kengaytirdi. "Sotsialistik mamlakatlar
PDRY tashqi savdosining qariyb 15 foizini va respublika tomonidan olingan tashqi
kredit va kreditlarning 60 foizdan ortig'ini tashkil qiladi", deb ta'kidlaydi A.S.
Guskov.Sovet Ittifoqining chet el yordamining qisqarishi Janubiy Yamanda
Shimoliy Yaman bilan birlashish tarafdori bo'lgan qat'iy qat'iy sotsializmdan voz
kechishiga olib keldi.
) Yaman sotsialistik partiyasining aholi o'rtasidagi obro'sining yo'qolishi. Iqtisodiy
muammolar, hukmron siyosiy tashkilot ichidagi kurash 1986 yil yanvar oyida
qurolli to'qnashuvlar bilan yakunlangan, sobiq davlat rahbari Ali o'rniga kelgan

Salem Al-Beidning Shimoliy va Janub shtatlarini birlashtirishga majbur bo'lishiga
olib keldi. Yaman hokimiyatni saqlab qolish uchun "siyosiy maqomni saqlab
qolish va Yaman birligi loyihasi va davlatda hokimiyatning to'liq sherigi maqomini
ta'minlash orqali qonuniyligini yangilash istagi sifatida ham ko'rish mumkin", -
deydi Murod Muhammad. Ba Alaviy.Al-Beyd bu birlashtiruvchi harakat janubdagi
sotsialistik ta'sir bilan teng asosda amalga oshiriladi, deb taxmin qildi.
O'z navbatida, Shimoliy Yaman vaziyatga pragmatik qaradi va birlashishda
ma'lum imkoniyatlar va afzalliklarni ko'rdi:
) Hali ham asosiy bo'lgan PDRY neft konlariga kirish (Shabva, Aden, Hadramaut).
Birlashgandan keyin ham aynan neft Yamanga xorijiy valyutalar oqimini
ta'minladi, unga egalik qilish iqtisodiy qudratga yo'l ochdi.
) Janubiy Yaman bilan birlashish, birinchi navbatda, Aden portiga egalik qilish va
Bob al-Mandeb bo‘g‘ozini nazorat qilish hisobiga mintaqaviy va jahon siyosatida
muhimroq rol o‘ynash istiqbollarini ochdi. As-Solih uchun bu, xususan, Saudiya
Arabistoni siyosatiga ta'sir o'tkazish, shuningdek, Misr misolida xorijiy moliyaviy
yordamni jalb qilish imkonini berdi.
Shunday qilib, Shimoliy va Janubiy Yamanning ikki davlatining birlashishi turli
rag‘batlar tufayli sodir bo‘ldi.Janubiy Yamandagi hukmron Yaman Sotsialistik
partiyasi rahbari Ali Salim Al-Beid yagona Yaman davlatining tashkil topishi
mumkinligini ko‘rdi. u qolgan vaziyatda hokimiyatni saqlab qolish va saqlab
qolish vositalari
1.2 Shimoliy va janubiy Yaman o'rtasidagi farq
Shimoliy va Janubiy Yamanning birlashishi ham bu davlatlarning mahalliy
xususiyatlarini aks ettirmadi. Birlashish davridagi mamlakatlar davlatlarning
alohida mavjudligi foydasiga o ynagan va Yaman birligiga xalaqit beradiganʻ
ko plab qarama-qarshiliklarga ega edi.Boshqa tafovutlar qatorida quyidagilar katta
ʻ
ta sir ko rsatadi:
ʼ ʻ

) Aholining islomning turli konfessiyalariga mansubligi: Shimoliy Yaman aholisi
asosan shia islomiga e tiqod qiladi, Janubiy Yamanda esa aholining katta qismiʼ
sunniylik tarafdorlaridir. Yamanda diniy sabablarga ko'ra ko'plab to'qnashuvlar
sodir bo'ldi, ayniqsa hanbaliy mazhabi tarafdorlari hukumat tomonidan qo'llab-
quvvatlanib, Shimoliy Yamanga kirib kela boshlaganidan keyin. Vahhobiylar
zaydiylarni o'z masjidlaridan quvib chiqarishga va o'z masjidlarini qurishga
kirishdilar va ibodat paytida ular o'rtasidagi marosim farqlarini qat'iy ko'rsatdilar.
Viloyatdagi zaydiylar va vahhobiylar o‘rtasidagi ziddiyat shialarning hayit bayrami
kunlarida eng yuqori darajaga yetdi”, deb ta’kidlaydi S.N. Serebrov. Bu qarama-
qarshiliklar oxir-oqibat 2004 yilda Yaman Zaidizmi markazida, Saada viloyatida
qurolli to'qnashuvga aylandi, bu aslida 2015 yil yanvar oyida mamlakatdagi
vaziyat to'liq beqarorlashtirilgunga qadar to'xtamadi.
) Ikki davlat o rtasida uglevodorod zahiralarining teng bo lmagan taqsimoti
ʻ ʻ
mavjud.Asosiy neft konlari sobiq PDRYda Shabva, Aden, Hadramaut
provinsiyalarida to plangan.Shu bilan birga neftni sotish iqtisodiyotning muhim
ʻ
tarkibiy qismi hisoblanadi. Yaman Respublikasi, turli hisob-kitoblarga ko'ra,
eksport daromadining 70 dan foizgacha qismini ta'minlaydi.“Yamanning asosiy
daromad manbai neftdir. Bu eksport tushumining 96 foizini tashkil qiladi. Uning
dastlab kichik zahiralari tugamoqda, - deb ta'kidlaydi A.V. Fedorchenko. Ikki
Yaman davlati birlashganidan va 1994 yilda Ali Salim Al-Beyd boshchiligidagi
sotsialistlardan tashkil topgan sobiq PDRY elitasining qurolli qo'zg'oloni
bostirilganidan so'ng, neft daromadlari qayta taqsimlana boshladi va iqtisodiyotni
rivojlantirishga yo'naltirildi. va Shimoliy Yamanda turmush darajasini oshirish.
Sifatida A.V. Fedorchenko, Shimoliy Yamanning sobiq prezidenti Ali Abdulloh
Solihiy, uning tarafdorlari Janubiy Yaman iqtisodiyotining neft infratuzilmasi va
neftni qayta ishlash zavodlari, avtomobil kommunikatsiyalari va ko‘chmas mulk
kabi ko‘plab sohalarini o‘z ixtiyoriga oldi.Bunday harakatlar janubiy Yaman
aholisida norozilik kayfiyatiga sabab bo‘ldi. va asosan Yamanning yagona
davlatidan ajralib chiqish tarafdori bo'lgan janubiy separatistlar "Hirakujanubi"
harakatining shakllanishiga asos bo'ldi.

) Shimoliy va Janubiy Yamanda hokimiyatni tashkil etishdagi farq. Sobiq Yaman
Arab Respublikasi hududida qabilalar va qabila ittifoqlari davlat boshqaruvida
muhim rol o'ynaydi, ularning eng yiriklari Hoshid, Bakil va Madhijdir. Ular
hokimiyat va aholi o rtasidagi bog lovchilik vazifasini bajaradi, boshqaruvʻ ʻ
funktsiyalarini bajaradi va hokimiyat bilan munosabatlarda qabila a zolarining
ʼ
vakili hisoblanadi. "Yamanda qabilaviy bo'linish mavjud bo'lib, u ko'pincha
mamlakatning siyosiy hayotida katta rol o'ynaydi, birinchi navbatda shimolda,
Yuqori Yamanda", deb ta'kidlaydi A.V. Fedorchenko. O'z navbatida, Janubiy
Yamanda qabila tuzilishi unchalik ahamiyatga ega emas. Uzoq vaqt davomida bu
hudud Britaniya imperiyasining nazorati ostida edi, shuningdek, o'zining
sotsialistik davrini o'tkazdi, qabila omili bu erda amalda o'z ahamiyatini yo'qotdi.
L.Isaev va A.Korotayevlar Adan va Taiz (ilgari YAR tarkibiga kirgan bo lsa ham)
ʻ
janubiy separatistik harakatning tayanchiga aylanganligini tushuntirar ekan, liberal
g oyalar eng katta kuchga ega bo lgan bu shaharlar uchun ular begona edi,
ʻ ʻ
shuningdek, butun Janubiy Yaman uchun Shimoliy Yamanning qabilaviy g'oyalari.
Shunday qilib, Shimoliy va Janubiy Yaman ko'pincha bir shtatda birlashtirib
bo'lmaydigan bir qator o'ziga xos xususiyatlarga ega. Bu yagona davlatning
faoliyatini murakkablashtirdi va hokimiyatdagi siyosiy inqiroz davrida qo'shimcha
qarama-qarshiliklar va qiyinchiliklarni keltirib chiqarmadi.
1.3 Hokimiyat vertikalidagi diniy va qabilaviy omil
Sobiq Yaman Arab Respublikasi va Yaman Xalq Demokratik Respublikasi
elitalari tomonidan Yamanni birlashtirish maqsadlariga nisbatan turlicha
qarashlari, shuningdek, bu davlatlar o‘rtasida ichki tafovut mavjudligi, bu davlatlar
birligiga hissa qo‘shmaganligini hisobga olib. mamlakat, shunga qaramay,
birlashgan davlat 25 yildan ortiq davom etdi. Bu holat ko'p jihatdan yangi
Yamanning birinchi prezidenti Ali Abdulloh Solih tomonidan qurilgan, aslida
Janubiy Yamanni Shimol manfaatlariga bo'ysundirgan, shuningdek, odamlarni
janubiy xalqlardan mahrum qilgan hokimiyatni tiyish va muvozanat tizimi bilan
bog'liq. real kuchlar mamlakatining bir qismi.

Al-Solih o'z prezidentligi davrida Yamanni puxta o'ylangan va puxta o'ylangan
siyosat tufayli birlashtirib turdi, uning mazmuni bir necha nuqtaga to'g'ri keladi:
) Yaman davlatining kuch tuzilmalarida shialarning hukmronligini ta'minlash.
YAR va PDRY birlashganidan keyin Shimoliy Yaman vakillari hukumat uchun
eng muhim lavozimlarni egalladi. “Janubiy yamanlik separatistlarning bugungi
kundagi asosiy talablari – rahbar lavozimlarga kadrlar tayinlashdagi
nomutanosiblikni bartaraf etishdan iborat”, deb ta’kidlaydi Diplomatik akademiya
rektori maslahatchisi, tarix fanlari doktori O.Peresypkin. Masalan, Hashid
qabilalari ittifoqiga mansub Ali Abdulloh Solih 1990 yildan 2011 yilgacha 21 yil
davomida Birlashgan Yaman Respublikasi prezidenti lavozimida ishlagan. Yana
bir misol Shimoliy Yamandan bo'lgan Abdulloh bin Husayn Al-Ahmar tomonidan
keltiriladi, u uch marta Yaman Vakillar palatasi spikeri bo'lib ishlagan.Harbiy
sohada ham asosiy o'rinlarni shimolliklar egallagan. Bu boradagi eng mashhur
shaxslardan prezidentning o‘g‘li Ahmad bin Ali Abdulloh Solih Respublika
gvardiyasiga, uning jiyani Yahyo Umar Al-Solih Yaman maxsus kuchlariga
rahbarlik qilgan. Shuningdek, Alining o gay ukasi Moshen Al-Ahmar, Shimoli-ʻ
g arbiy harbiy hudud qo mondoni va Yaman Ichki ishlar vazirligi rahbari, mudofaa
ʻ ʻ
ishlari bo yicha bosh vazir o rinbosari Rashad Muhammad Aliimi.
ʻ ʻ
) Janubiy sunniylarning muxolifat vakillarini davlat hokimiyati organlaridan
chetlashtirish. Bu yo'nalish birlashgan Yamanning yagona davlat organlarini
shakllantirishda birlashgandan so'ng darhol amalga oshirila boshlandi, ammo 1994
yilda janubiylar qo'zg'olonidan keyin mustaqillikni tiklash maqsadida rasmiy
darajada ochiq amalga oshirila boshlandi. , bu Ali Abdulloh Solih tomonidan
muvaffaqiyatli bostirildi. Universitetning siyosatshunoslik kafedrasi professori.
Trumenning Jon Ishiyama ta'kidlashicha, al-Beid qo'zg'olonidan so'ng (1994)
Yaman Sotsialistik partiyasi nomzodlari Yaman koalitsion hukumatini va sobiq
hukmron partiyaning PDRYdagi aktivlarini, shu jumladan uning qarorgohi
qurilishini tark etishga majbur bo'lgan. , musodara qilindi.Mamlakatdagi ikkinchi
siyosiy kuch siyosiy kurash maydonidan chetlashtirildi va 2000 yilda o'zining

huquqiy maqomi qaytganidan keyin po'lat kuchli ta'sirga ega bo'lmay qoldi.
Bundan tashqari, V.P. ta'kidlaganidek. Yurchenkoga, Yaman sotsialistik
partiyasining amaldagi va sobiq a zolariga davlat apparatida lavozimlarni egallashʼ
taqiqlandi.
) Janubning sodiq vakillarining davlat boshqaruv tizimiga jalb etilishi, ular deyarli
istisnosiz, davlat lavozimini egallashdan oldin, shimoliy hududda paydo bo'lgan
birlashgan Yamanning eng qudratli siyosiy kuchi - Umumiy xalq kongressiga a'zo
bo'lishdi. Yaman va Ali Abdulloh Solih tomonidan nazorat qilingan.Xususan, bular
Al-Solih prezidentligi davrida Yaman Demokratik Respublikasi vitse-prezidenti
(“jim vitse-prezident”) bo‘lgan AbdRabb Mansur Al-Hadiy, shuningdek, bosh
vazir Ali Mujavar edi. 2007-2011 yillarda Yaman va 2006 yildan 2014 yilgacha
Yaman mudofaa vaziri Muhammad Nosir Ahmad Ali VNKga a'zo bo'lgan. Marin
Puaryening qayd etishicha, bunday siyosat, bir tomondan, Yaman sotsialistik
partiyasini zaiflashtirgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan, Yamanning janubiy qismidagi
odamlarni o‘ziga jalb qilib, Al-Solih rejimini qonuniylashtirdi va odamlarning
hukmronligi tufayli. Shimoliy Yamandan, partiyaga qabul qilingan janubiylarni
bo'ysunuvchi holatga qo'ying.
) Prezident Al-Solih Shimoliy Yamanda istiqomat qiluvchi, siyosiy maqsadi
mustaqil teokratik davlat yaratish bo lgan Zaydiy shialarining sadoqatiga ham
ʻ
katta e tibor qaratdi. Bu davlatga islom asoschisi Muhammad payg‘ambarning
ʼ
avlodlari hisoblangan “seyidlar” oilasidan bo‘lgan imom boshchilik qilishi kerak.
Hashid qabilalari ittifoqining bir qismi bo'lgan shimoliy Sanxan qabilasidan
bo'lgan Ali Abdulloh Solih shia aholisi ustidan nazoratni saqlab qolish va hutiylar
harakatining kuchayishiga va uning mashhurligi oshishiga yo'l qo'ymaslik uchun
nisbatan oson edi. Husiylar, o'z navbatida, Yaman birligi shiorlari ostida emas,
balki Zaidizmni sunniylar ta'siridan himoya qilish va 1918 yildan 1962 yilgacha
mavjud bo'lgan Zaydiy Mutavakkiliy imomatini tiklash g'oyasidan foydalangan
holda tarafdorlarini jalb qilishdi. Tarix fanlari nomzodi, Osiyo va Afrika

mamlakatlari instituti dotsenti D.R. Jantievning qayd etishicha, 1990-yillarda
yamanlik Zaydis guvohlik bera boshlagan.
2. Ali Abdulloh Solih ketganidan keyin Yamandagi beqarorlikning diniy va
qabilaviy tarkibiy qismi
2.1 Al-Solih qo'shinlari olib chiqib ketilgandan keyin Yamandagi vaziyatning
yomonlashishi
Yamandagi Ali Abdulloh Solih rejimi 1990 yildan 2011 yilgacha ancha vaqt
davomida yengilmas edi, u Yamanni nazorat qilib, vaziyatning nazoratdan chiqib
ketishiga yo'l qo'ymadi. Biroq Tunis va Misrda boshlangan “arab bahori” to‘lqini
Yamanga ham yetib bordi va mamlakatning Sano, Adan, Taizz kabi yirik
shaharlari maydonlarida iste’fo talabi bilan namoyishlar to‘plana boshladi. As-
Solih boshchiligidagi amaldagi hokimiyat. Yamanning shimoliy yoki janubiy
qismlariga suverenitetni qaytarish uchun deyarli hech qanday shiorlar yo'q edi,
namoyishchilar va namoyishchilarning asosiy talablari benzin, oziq-ovqat
mahsulotlari narxini pasaytirish va korruptsiyaga qarshi kurashish, mamlakatning
siyosiy hayotida haqiqiy islohotni amalga oshirish edi. tizimi va umuman Yaman
fuqarolarining ijtimoiy-iqtisodiy ahvolini yaxshilash. Ali Abdulla Solih kuchiga
tayangan Hoshid qabilalari ittifoqi amaldagi tuzumga qarshi chiqmagunicha
prezident hokimiyatni saqlab qolishga va namoyishlarni tarqatishga muvaffaq
bo ldi. L.Isaev va A.Korotayevlar mamlakatdagi keskinlik va prezident Al-ʻ
Solihning zaiflashuvi Hoshid qabilalari birlashmasi yetakchisi Al-Ahmars unga
qarshi chiqqanida maksimal darajaga etganiga e’tibor qaratadi.Keyinchalik, Ali
Abdulla Al-Solih. siyosiy bloklar tomonidan unga qarshilik ko rsatuvchi
ʻ
kelishuvni imzolagan bo lib, unda hokimiyat Yaman vitse-prezidenti AbdRabb
ʻ
Mansur Al-Hadiyga o tishi nazarda tutilgan, uning nomzodi urushayotgan
ʻ
tomonlarga ma qul kelgan. shia tarafdori bo'lgan prezident va shunga mos ravishda
ʼ
Yamandagi shialarning hukmronligi abadiy o'tmishda qolishi kerak edi.Ko'rfazdagi
Tinch Davlatlar Hamkorligi Kengashi Tinchlik Tashabbusining ikkinchi bandida
Al-Solih hokimiyatni hukumatga berishi ta'kidlangan. Vitse-prezident qaytarilmas

va kurashni davom ettirishdan bosh tortadi. Keyin, 2011 yil dekabr oyida
koalitsion hukumat tuzildi, unda o'rinlar hukmron Umumiy Xalq Kongressi va
muxolifat harakati vakillari o'rtasida teng taqsimlandi va 2012 yil fevral oyida
AbdRabb Mansur Al tomonidan g'alaba qozongan navbatdan tashqari prezidentlik
saylovlari bo'lib o'tdi. -Hadi. Yaman shimoli vakillarining hokimiyatda
hukmronligini o'z zimmasiga olgan Solih tizimini yo'q qilishning boshlanishi
qo'yildi. Yamanning janubida 1990 yilgi PDRY chegaralarida mustaqillikka
erishish g'oyasi tezda mashhur bo'ldi. Yaman shimolida vaziyat yanada xavfli
bo'lib chiqdi. Fedorchenkoning qayd etishicha, prezident As-Solih hokimiyatdan
chetlatilgan va Saudiya Arabistoniga ketganidan so‘ng shimolda husiylar bilan
mojaro yangi kuch bilan avj olgan. 2012-yil bahorida jangovar harakatlar nafaqat
Yamandagi “zaydiylik”ning yuragi bo lgan Sa da viloyatida, balki Yamanʻ ʼ
davlatining boshqa ma muriy-hududiy birliklari, jumladan, Hajja, Al-Javf va
ʼ
Amran.Davlat tuzilmasidagi murakkabliklarni bartaraf etish uchun 2013-yil mart
oyida o z ishini boshlagan Milliy muloqot konferensiyasini chaqirish to g risida
ʻ ʻ ʻ
qaror qabul qilindi, unda mamlakatning deyarli barcha siyosiy kuchlari: Umumiy
milliy kongress, nosirchilar ishtirok etdi. , Yaman Sotsialistik partiyasi, hutiylar
vakillari, Islah va boshqalar. Muzokaralar markazida Yamanning shimoliy va
janubiy qismlarini ma'muriy bo'ysundirish muammosi bo'lib, bu borada murosa
topib bo'lmadi. Yaman prezidenti AbdRabb Mansur Al-Xadiv tomonidan 2014-yil
fevral oyida imzolangan qonun bilan bu muammo hal qilindi. Mamlakat olti
qismga bo'lingan edi, bu na Yaman hutiylarini, na keng muxtoriyatlarga
intilayotgan Yaman Sotsialistik partiyasi vakillarini qoniqtirmadi. Kelajakda
vaziyat yanada xavfli tus oldi. Hutiy jangarilari birin-ketin viloyatni nazorat qilib,
prezident al-Hadiyga sodiq ma muriyatlarni yo q qildi. A.V. Fedorchenkoning
ʼ ʻ
ta'kidlashicha, o'sha paytda husiylar shunchalik kuchayib ketganki, ular hatto
Hoshid qabilalari ittifoqini boshqargan Amrandagi al-Axmarlarning qarorgohini
ham yoqib yuborishgan. 2014-yil sentabrida Muhammad Salem Basindva
koalitsion hukumati iste’foga chiqdi va 2015-yil yanvar oyi oxiriga kelib hutiy
qo‘shinlari shtat poytaxti Sana shahrini egallab olishdi. Mamlakat prezidenti o‘z

vakolatlarini amalga oshirishdan bosh tortdi, biroq keyinchalik janubiy viloyatlar
gubernatorlari, shuningdek, tashqi kuchlarning yordamiga murojaat qilib, o‘z
bayonotidan qaytdi va hokimiyat uchun kurash boshladi. Saudiya Arabistoni hutiy
isyonini yo'q qilish va prezident Al-Hadini qayta tiklash maqsadida. Havo
bombardimonlarining ahamiyatsiz ta'siri tufayli 2015 yil sentyabr oyi boshida
arablarning quruqlikdagi operatsiyasi
2.2 Vaziyatni beqarorlashtirish omillari bevosita Rabbiy Mansur Al-
Xadiyning shaxsiyati bilan bog'liq.
Raqobatsiz saylovlarda g‘alaba qozongan Al-Solih va AbdRabb Mansur Al-
Hadiyni ag‘dargan siyosiy kuchlar tomonidan shakllantirilgan yangi siyosiy rejim,
asosan, yangi prezidentning shaxsiyati va harakatlari tufayli Yamanni nazorat
ostida ushlab tura olmadi: Janublik AbdRabb Mansur Al-Hadiy, u o'z faoliyatini
1967 yilda Janubiy Yamandagi mustaqillik urushidan beri boshlagan va sotsialistik
Janubiy Yamanning sobiq rahbari Ali Nosir Muhammadning o'ng qo'li edi. Ushbu
vaziyatni hisobga olgan holda, u Shimoliy Yaman aholisi tomonidan
janubiylarning vakili va birlashgan Yaman davlatidagi manfaatlarini lobbichisi
sifatida qabul qilinadi. P.P sifatida. Ryabov, AbdRabb Mansur Al-Hadiy Ali
Nosirning faol tarafdori va hamkori va shu nuqtai nazardan u janubiy siyosiy arbob
hisoblanadi, bundan tashqari, Yaman shimolida uni qo'llab-quvvatlamaydi.
Birlashgan Yamanning yangi prezidenti al-Hadiy, shuningdek, hukumat va Yaman
qurolli kuchlarida shia hukmronligini buzgan kadrlar o'zgarishini amalga oshirdi.
Masalan, Yaman harbiy-havo kuchlari rahbari Muhammad Solih Al-Ahmar va
Prezident gvardiyasi boshlig‘i Yahyo Muhammad Abdalla Solih ishdan
bo‘shatildi.Milliy xavfsizlik xizmatini boshqargan M.Ansi ham o‘z lavozimidan
ayrildi. , va uning o'rniga janubning vakili, prezidentga yaqin bo'lgan M. Shabua
keldi. Bundan tashqari, yangi saylangan “texnik prezident” AbdRabb Mansur Al-
Hadiy Yaman Demokratik Arab Respublikasining janubiy hududlariga bir qator
iqtisodiy imtiyozlar berdi, bu esa Ali Abdulla As-Solihning 22 yillik tizimli
siyosatiga zid keladi. janubiy Yamanning iqtisodiy resurslari va imkoniyatlarini

shimoldagi elita manfaatlariga bo'ysundirish. Xususan, AbdRabb Mansur Al-Hadiy
nazoratidagi Umumiy Milliy Kongressning siyosiy partiyasi yetakchi kuch bo‘lgan
Yaman milliy muloqot konferensiyasi ishida Al-Hadiyning bu chizig‘i yaqqol
ko‘zga tashlandi. A.V. Fedorchenkoning ta'kidlashicha, ushbu konferentsiyada
VNK 112 mandatga ega bo'lgan, Yaman sotsialistik partiyasi esa 37, Islah - 50 va
faqat hutiylar vakillari - 35. Uchrashuvlar davomida sobiq Janubiy Yamanning
birlashgandan keyin elitasining zulmi. YAR va PDRY, xususan, Ali Salim Al-Beid
tomonidan mamlakat janubida As-Solih tomonidan qo zg olon bostirilganidanʻ ʻ
keyingi davrda tan olingan.A.V. Fedorchenko, hukumatning rasmiy uzr so'rashi
janubliklarga taqdim etildi. Yaman Respublikasining janubiy qismi vakillari uchun
foydali bo'lgan tarzda mulk huquqini qaytarish va qayta ko'rib chiqish jarayoni
boshlandi. Janubliklar ham Yamanda mamlakatdagi eng nufuzli ijtimoiy
yuksalishlardan biri va yuqori daromad olish vositasi hisoblangan harbiy xizmatga
faol jalb eta boshladilar.Al-Hadiyning bunday xatti-harakatlari hukumatning
noroziligi va noroziligiga sabab bo'lmasdi. Shimoliy Yaman aholisi, Qo'shma
Shtatlar.
Yamanning yangi prezidenti Al-Hadining Shimoliy Yaman tomonidan rad etilishi
uning Saudiya Arabistoniga yaqinligi va sodiqligi tufayli mamlakatning shimoliy
hududlari aholisi odatda dushman davlat sifatida qabul qilinadi. Qo'shni Al Saud
davlati o'zining geografik yaqinligi va hududning strategik joylashuvi tufayli yaqin
atrofdagi Yamandagi mojaroning borishini izchil va faol kuzatib kelmoqda.
“Yaman Eritreya va Jibuti bilan birgalikda Afrika shoxi va Yaqin Sharq o rtasidagi
ʻ
asosiy strategik to siq bo lgan Bob al-Mandeb bo g ozini nazorat qiladi, bu esa 3,5
ʻ ʻ ʻ ʻ
milliongacha yuk olib ketuvchi tankerlar uchun o tish yo lini ochadi (yoki kerak
ʻ ʻ
bo lsa, yopadi). barrel neft AQSh, Yevropa va Osiyoga yetkazib berilmoqda”, deb
ʻ
ta’kidladi Dina Borisovna Malysheva, siyosat fanlari doktori, Rossiya Fanlar
akademiyasining Jahon iqtisodiyoti va jahon siyosati instituti yetakchi ilmiy
xodimi. Saudiya Arabistoni neft tankerlari Yevropaga yetkazib berish uchun Babu
El-Mandab bo‘g‘ozi orqali jadal o‘tayotganini inobatga olsak, ushbu davlat
Yamandagi barqarorlik va osoyishtalik, shuningdek, rahbariyatning sodiqligidan

manfaatdor. Bundan tashqari, shialarning katta qismi Asir, Najron va Sharqiy
(katta neft zaxiralari to'plangan) viloyatlarida yashaydi. Mustaqil Yaqin Sharq
instituti direktori, iqtisod fanlari nomzodi Yevgeniy Yanovich Satanovskiy
Saudiya davlatida as-saudlar vatani uchun juda ko‘p muammoli hududlar
mavjudligini ta’kidlab, ismoiliy shialar, Asirlar yashaydigan Najron viloyatini
ta’kidlaydi. Zaydiy aholisi, shuningdek, shia ulushi ham katta bo'lgan Sharqiy
viloyat. Saudiya qirolligining bu qismlarida mojaro avj olishi mumkin va shia
aholisi hutiylar vakili bo'lgan Shimoliy Yamandagi Zaydiylar tomoniga o'tishi
mumkin. Bundan tashqari, bu hududlar ilgari qisman Yaman yurisdiktsiyasi ostida
bo'lgan va 1934 yildagi Saudiya-Yaman urushidan keyin ham uzoq vaqt bahsli
hisoblangan. Xususan, 2005-yilda Saudiya Arabistoni hatto Yaman Prezidenti Ali
Abdulla Solihdan ushbu hududlardan yakuniy voz kechish va Saudiya qirolligining
bir qismi sifatida tan olinishini qo‘shimcha ravishda qayd etishni talab
qilgan.Yuqoridagilarni inobatga olgan holda Saudiya Arabistoni bu davlat
rahbariyati bilan muzokaralar olib borishga intilmoqda. Yamanda barqarorlik va
osoyishtalikni ta'minlash, shuningdek, davlat siyosatini Saudiya uyi uchun zarur
bo'lgan yo'nalishga yo'naltiradigan o'z himoyachilarini qo'yish maqsadida, bu har
doim ham Yaman davlatining milliy manfaatlariga to'g'ri kelmaydi. Bunday
siyosatning bir qismi bo'lgan Saudiya Arabistoni Qirolligi aslida AbdRabb Mansur
Al-Xadinni Al-Ahmar bilan birga Yaman prezidentligiga olib keldi, u birinchi
navbatda Saudiya rahbariyatiga Ar-Riyodga sodiq siyosiy arbob sifatida mos keldi.
“Agar Hodi prezidentlikdan ketsa, biz uchun foydali bo'lardi. U butunlay Saudiya
Arabistoni tarafdori siyosatchi va uning hokimiyatda bo‘lishi bizning
manfaatlarimizga to‘g‘ri kelmaydi”, deb ta’kidladi fanlar nomzodi Leonid
Markovich Isaev, Saudiya Arabistoni Shimoliy Yamanda sunniylik mafkurasini
faol targ‘ib qilgani bilan bir qatorda. Zaydiy aholisi Saudiyaparast Al-Hadiyning
harakatlariga juda shubha bilan qaraydi va uni qo'llab-quvvatlamaydi. Sunniylar
mavqeining yaxshilanishi (mamlakat janubida ularga mulkning qaytarilishi, qayta
tiklanishi va qurolli kuchlarga jalb etilishi, ko plab muhim davlat lavozimlariningʻ
ishg ol etilishi) zaydiylar e tiqodidagi shialar sifatida baholanadi. Saudiya
ʻ ʼ

Arabistonining mamlakat prezidenti AbdRabb Mansur Al-Hadiyga bevosita ta'siri.
Bu nuqtai nazarni hozirda Yaman davlatida hokimiyatga ega bo'lmagan Al-Hadiy
Yamandan Ar-Riyodga qochib ketgani, so'ng qaytib kelgani va Saudiya Arabistoni
tomonidan qonuniy prezident sifatida urushni tashkil etish va o'tkazish uchun
foydalanilgani har tomonlama qo'llab-quvvatlandi. Saudiya davlatiga sodiq
bo lmagan siyosiy guruhlarni yo q qilish uchun intervensiya.“Saudiyaliklarningʻ ʻ
bosimi ko p jihatdan uni 2015-yil yanvarida imzolangan voz kechish to g risidagi
ʻ ʻ ʻ
kelishuvdan voz kechishga, de-fakto bir muddatga poytaxtni Adanga ko chirishga,
ʻ
yangi hukumat tuzishga va Ansor Allohga qarshi kurashni boshlashga majbur
qildi. ,” L.M. Isaev va A.V.Korotayev. Shunday qilib, Yaman davlatining qulashi
va uning fuqarolar urushiga e'tibor qaratishi asosan Yaman Arab Demokratik
Respublikasi janubi vakili bo'lgan va o'zini aniq belgilagan mamlakatning yangi
prezidenti Al-Hadiyning shaxsiyati bilan bog'liq. mamlakat janubi manfaatlarini
himoya qiluvchi vakil sifatida, shuningdek, Saudiya Arabistoni qo‘shinlarining
Yamandagi talabi bilan bog‘liq.Bunday prezidentlik kursi Shimoliy Yamanning
shia aholisi orasida muxolifat kayfiyatini keltirib chiqarmasdan qolishi mumkin
emas edi. hukumatga bo'ysunmaslik va qurolli to'qnashuvlarga o'z noroziligini
tinch yo'l bilan ifodalash.
2.3 Yamanning shimoli va janubidagi mintaqaviy kuch tuzilmasi o'zgarishi
natijasida yuzaga kelgan beqarorlik
“Arab bahori” natijasida shiaparast Ali Abdulla Solih rejimi yemirilib, Al-Hadiy
birinchi o rinlarga ko tarilganidan so ng Yaman hududlarida o zgarishlar yuz
ʻ ʻ ʻ ʻ
berdi. sobiq YAR va PDRYning alohida mavjudligi Yamanning ikkala qismida
ham mashhurlikka erishdi.
Yamanning shimolida Al-Ahmarlar boshchiligidagi Hashid qabilalari ittifoqi va
2004-yildan beri faol bo lgan husiylar harakati hokimiyat va ta sir uchun kurash
ʻ ʼ
olib bordi. Al-Hadiy hokimiyatga kelishi bilan kuchlar muvozanati hutiylar tomon
siljiy boshladi. Bunga quyidagi sabablar sabab bo'ldi:

1) Al-Ahmarlarning general Ali Moshenning prezident etib tayinlanishidan bosh
tortishi.Hatto Ali Abdulloh raisligida Shimoliy Yaman qabilalar ittifoqi, uning
ikkita eng nufuzli klanlari Solihlar va Al-Ahmarlar kelib chiqdi. Arab
Respublikasida hokimiyatni topshirish to'g'risidagi bitim. Tanlov Yaman armiyasi
generali, zirhli kuchlar 1-diviziyasi qo'mondoni, Yaman shimoli-g'arbiy harbiy
hududi qo'mondoni, onasi As-Solih, otasi Al-Ahmarov bo'lgan Ali Moshen
nomzodiga to'g'ri keldi. . Arab bahori voqealari chog‘ida Ali Abdulla Solih a’zo
bo‘lishiga qaramay, Hoshid qabilalari ittifoqining muxolifatni qo‘llab-quvvatlashi
As-Solihning prezidentlikdan chetlatilishida hal qiluvchi rol o‘ynadi. Gap
shundaki, As-Solih Al-Amar klani bilan kelishuvlarni buzgan, chunki prezident
kelishuvga erishgan shaxs Abdulloh Al-Ahmar vafot etgan. Shu tariqa Ali
Abdulloh Solih endi o‘zini oldingi va’dalarga bog‘langan deb hisoblamadi va bu
lavozimni o‘g‘li Ahmad As-Solihga topshirishga harakat qildi. "2007 yilda Shayx
Abdulloh vafotidan keyin vaziyat tubdan o'zgardi. Solih endi o'z o'g'illari bilan
bo'lishishga majbur emasligini his qildi va u al-Ahmar oilasiga nisbatan ilgari olib
borilgan saxovatli siyosatni davom ettirish niyatida emasligini ochiq aytdi. ,” deb
e’tibor berishadi.M. Isaev va A.V. Korotayev.As-Solih va al-Ahmar klanlari
o rtasida mamlakatda biznes ustidan nazorat olib borish uchun kurash boshlanganiʻ
bilan bir qatorda, bu holat Ali Abdulloh Solihning Hoshid qabilalari ittifoqi ichida
qo llab-quvvatlovini yo qota boshlaganiga asosiy sabab bo ldi. As-Solihning
ʻ ʻ ʻ
sarguzashtlari qabila konfederatsiyasi Hoshidni prezidentga qarshi qo'zg'atdi,
klanlar rahbarlari Ali Abdulla Solihning hokimiyatda davom etishini qoraladilar va
uning davlat rahbari lavozimidan ketishiga hissa qo'shdilar. Biroq, keyin Al-
Ahmarlar rasmiy hokimiyatdan chiqib ketishdi va kutilgan Ali Moshen o'rniga
Saudiya Arabistoni himoyachisi AbdRabb Mansur Al-Hadiy prezidentlikka o'tirdi,
bu esa shimoliy qabilalar o'rtasida tushunmovchilikni keltirib chiqardi. Hoshidlar
tarkibidagi boshqa urug‘lar Al-Ahmarlardan uzoqlasha boshladi. Bunday sharoitda
hutiylar harakatining Al-Xadiya rejimining ayyorligi haqidagi bayonotlari, mos
ravishda u bilan bog'liq bo'lgan al-Ahmarlar Shimoliy Yaman qabilaviy ittifoqi
tomonidan qo'llab-quvvatlana boshladi. 2) Hoshid qabila konfederatsiyalarida ichki

nizolarning kuchayishi. Avvalo, qarama-qarshiliklarning kuchayishi al-
Ahmarlarning biznes, siyosat va harbiy sohadagi mavqelarini Yamanning boshqa
qabilalari vakillari hisobiga mustahkamlash bilan bog'liq edi, bu esa Yamanning
qo'llab-quvvatlashi tufayli mumkin bo'ldi. Prezident AbdRabb Mansur Al-Hadiy
urug'i. “Mansur Hodi deyarli darhol al-Ahmarlarga “ko‘rpani o‘z tomoniga
tortishga” ruxsat berdi. Ular boshqa siyosiy kuchlarning, xoh janublik, xoh
taytsiyaliklar, xoh shimolliklar, xoh Salekh atrofidagilar vakillari bo‘lsin,
manfaatlariga e’tibor bermay, hokimiyatning barcha tutqichlarini o‘z qo‘llarida
to‘plashdi”, - deydi Milliy tadqiqot universiteti Iqtisodiyot oliy maktabi ekspertlari
L.M. Isaev va A.V. Korotayev.Shimoliy Yaman aholisining ko‘pchiligi kabi
shialik e’tiqodiga ega bo‘lgan al-Ahmarlar tomonidan qo‘llab-quvvatlangan salafiy
guruhlar ham shimolliklar orasida katta norozilik uyg‘otdi. V.P. Kirpichenko
Yaman Respublikasida salafiylik dirijyori bo‘lmish “Isloh” partiyasi vakillari
2012-yildan boshlab Yamanning shimoliy qismida ma’muriy lavozimlarga
tayinlana boshlaganiga e’tibor qaratadi, bu esa ularning zaydiylar bilan qurolli
to‘qnashuviga sabab bo‘lgan. Darhaqiqat, Al-Ahmar Ali Abdulloh Solihning
hokimiyatdan chetlatilishidan o'z foydasiga foydalandi, shu bilan birga Shimoliy
Yaman qabilalarining muhim qismining ahvoli yomonlashdi. Zaidiylar Al-Ahmar
klanini o'zlarining manfaatlarini ilgari surish uchun Yamanning shimoliy
manfaatlariga xiyonat qilishda ayblay boshladilar. Hoshid qabila
konfederatsiyasining ko plab a zolari husiylar tomoniga o tdilar, ularning saflariʻ ʼ ʻ
tez to ldirila boshladi, Sodiq al-Ahmar esa yuqoridagi sabablarga ko ra o z
ʻ ʻ ʻ
tarafdorlarini yo qotib bordi va bu ularning obro sini buzdi.Xususan, L.M. Isaev va
ʻ ʻ
A.V.Korotayevlar: “Hoshidlar konfederatsiyasi uchun Sodiq aldan ko‘ra qabila
zodagonlariga mansub bo‘lmagan, lekin sezilarli diniy xarizmaga ega shaxs Abdal-
Malik al-Xusiyning obro‘sini tan olish foydaliroq bo‘lib chiqdi. -Ahmar yoki Ali
Solih, bu bilan aloqasi qabilalar uchun katta obro'-e'tiborga olib keladi." Oxir-
oqibat, 21-sentabr inqilobidan keyin al-Ahmarlar chet elga qochib ketishdi va
hutiylar Yamanning shimolidagi vaziyatni o'z nazoratiga olishdi.

3) Yamanda ilgari dushman bo'lgan siyosiy kuchlar ittifoqining shakllanishi: sobiq
prezident Ali Abdulla Solih elitasi va hutiylar harakati. Al-Solih mamlakatdan
chiqarib yuborilgandan so‘ng uning tarafdorlari biznesdan tortib, davlat
lavozimlarigacha bo‘lgan turli hujumlar nishoniga aylangan. Masalan, Ahmad Al-
Solih nafaqat biznesini yo'qotdi, balki armiyadagi barcha lavozimlardan chetlatildi.
Yaman shimolida ma'muriy lavozimlarda Ali Abdulloh Solih tarafdorlari o'rniga
salafiylar qo'yildi.Solih davri elitasi integratsiyalasha olmadi va yangi sharoitda
o'zini topa olmadi va aslida hutiylarga qo'shilishga majbur bo'ldi va ularni sezilarli
darajada kuchaytirdi.
4) Shimoliy Yaman hududida Zaydiy Mutavakkiliy imomatini tiklash g'oyasining
qayta tiklanishi. AbdRabb Mansur Al-Xadiy rejimi tomonidan qo'llab-
quvvatlangan Islom salafiy harakatining Yaman Respublikasining shimoliy
hududlariga kengayishi, shuningdek, Yaman davlatining asosiy pozitsiyalaridan
shialarni olib tashlash kontekstida. , mamlakat shimolidagi aholining aksariyati
Yaman birligini o'z shaxsiga tahdid sifatida ko'ra boshladi. Bundan tashqari,
markaziy hukumatning sobiq tarafdori, Abdulla bin Husayn Al-Ahmar bilan
ittifoqda husiylar tomoniga o'tgan va shia aholisini Ansorulloh militsiyasini
qo'llab-quvvatlashdan saqlagan xarizmatik lider Ali Abdulloh Solih. Ana shu
holatlar munosabati bilan 1962 yilda YARda inqilob va respublika tashkil
etilgandan beri saqlanib qolgan Zaydiy elitasi yana XXR shimolida teokratik
davlat barpo etish g‘oyasini kun tartibiga qo‘ydi. keng qo'llab-quvvatlagan
mamlakat. Qolaversa, hutiylar harakati yetakchisi Abdelmalik al-Xutiy seyid
bo‘lib, Zaydiylar buyrug‘iga ko‘ra imomlikka boshchilik qilish huquqiga ega
ekanligini ta’kidlash lozim. Yaman janubida, Al-Solih va uning boshqaruv modeli
ketganidan so'ng, Yamanning janubiy hududlaridagi separatistik "Hirak" harakati
ham kuchayib, mashhurlikka erisha boshladi. Bu quyidagi omillarga bog'liq:
Mamlakatdagi vaziyatning umumiy beqarorlashuvi. As-Solih davrida
mamlakatning janubiy qismi mustaqilligini tiklash uchun janubiy harakat markaziy
hukumatning qattiq nazorati ostida edi, ularning siyosiy faoliyati va chiqishlari

bostirildi. “2007-yilda “Janubiy Tinchlik Harakati” tuzilgandan so ng,ʻ
mamlakatning bu qismida muntazam ravishda janub mustaqilligini tiklash talabi
bilan ommaviy namoyishlar bo lib o tdi. Xavfsizlik kuchlari tomonidan bu
ʻ ʻ
chiqishlarning bostirilishi ko p sonli tinch aholi qurbonlari bilan sodir
ʻ
bo ldi.”2011-yilda bir muncha vaqt mamlakat e tiborini poytaxtda ro y bergan arab
ʻ ʼ ʻ
bahori voqealariga qaratdi, keyin esa harbiy amaliyotlarning kuchayishi kuzatildi.
Yaman shimolidagi husiylar harakati.Bu davrda janubiy separatistlar Yaman
respublikasining janubiy qismida amalda erkin harakat qilishdi va sezilarli
darajada kuchayishdi. Bundan tashqari, 2016-yil 25-martda prezident Al-Hadiy
qochib ketganidan so‘ng, hutiylar butun Yamanda hokimiyatni rasman qo‘lga
kiritib, Yamanni boshqara boshlagan Muhammad Ali Al-Husiy boshchiligida
Inqilobiy qo‘mita tuzib, vaziyat yuzaga keldi. janubiy separatistik harakat Zaydis
hokimiyatni qo'lga olmadi va bu organning qonuniyligini rad etdi va tobe
hududlarni mustaqil boshqarishni boshladi.
) Al-Hadiy rejimining Janubiy Yamanda xavfsizlikni ta'minlay olmagani. Ilgari
“Hirak” janubiy harakatining ambitsiyalari Yamanning janubiy qismida “Arab
yarimorolidagi Al-Qoida” tashkilotiga jiddiy tahdid mavjudligi sababli janubiy
Yaman aholisi orasida ommaviy qo‘llab-quvvatlanmadi. , Ali Abdulloh Solih
rejimi esa terrorchilik faoliyati bilan muvaffaqiyatli kurashib, mamlakat janubi
aholisi xavfsizligini ta'minladi. Biroq, As-Solihning ketishi, Yaman qurolli
kuchlari islohoti va Yaman qo'shinlarining husiylarga qarshi kurashish uchun shtat
shimoliga yo'naltirilishidan so'ng, Al-Qoidaning Arabiston yarim orolidagi bo'limi
sezilarli darajada o'sdi va o'zini namoyon qila boshladi. davlat uchun tahdid. “Eng
yorqin misollardan biri 2012-yil yanvar oyida Bayda provinsiyasidagi Radda
shahrining qo‘lga olinishidir. Bu shahar Sanoni sakkizta janubiy viloyatlar bilan
bog‘laydigan avtomagistral yonida joylashgan”, deb ta’kidlaydi AQAPning
geografik ta’siri, siyosiy fanlar nomzodi D.A. Nechitailo.Bu vaqtda Yamanning
janubiy viloyatlari aholisi Yamanning markaziy rahbariyatida prezident Al-Hadiy
timsolida o'z himoyasini ko'rmay qolgan edi va mahalliy markazdan qochma
kuchlar qo'shimcha yordam oldi. Bundan tashqari, Yamanda Saudiya Arabistoni

tarafdori bo'lgan Prezident Al-Hadiy Saudiya Arabistonining Yamandagi
yaratilishi bo'lgan Arab yarim orolidagi al-Qoida bilan hamkorlik qilmoqda, degan
tushuncha. Yaqin Sharq mintaqasi bo'yicha rossiyalik ekspertlar o'rtasidagi bu
pozitsiyani L.M. Isaev: “Shu bilan birga, Hadi va AQAP o'rtasidagi aloqa hech
qanday uzoqqa cho'zilmaydi. 2015-yil mart oyi boshida Mansur Hodiy Taiz va Ibb
viloyatlari rahbarlarini o‘ziga rom eta olmaganidan so‘ng, sobiq prezident o‘tgan
yillar davomida AQAP tayanchi rolini o‘ynagan Abyan viloyati shayxlariga
murojaat qildi. Al-Hadiy janubdagi terrorizmga yordam berish uchun janubiy
separatistik harakat rahbari Ali Salem Al-Beiddan foydalanmoqda.
) Milliy muloqot konferentsiyasining muvaffaqiyatsizligi va Al-Hadiotning
mamlakat janubini sobiq Yaman Xalq Demokratik Respublikasi tarkibiga
berishdan bosh tortishi. Mamlakat siyosiy kuchlarining ushbu platformasi faoliyati
davomida Hirak harakati vakillari bu talabni normal siyosiy hayotni tiklash sharti
sifatida ilgari surdilar. IMEMO RAS bosh ilmiy xodimi Georgiy Ilyich Mirskiy bu
fikrni birlikni saqlash uchun juda maqbul deb hisoblaydi: “Agar siz odamlarga
huquq, muxtoriyat bersangiz, ular tinchlanadi. Bundan tashqari, har bir
muxtoriyatning boshiga sodiq odamlar qo'yilishi mumkin.” Shu bilan birga, Milliy
konferentsiya paytida janubiylarning bir qismi konferentsiyada qatnashishdan bosh
tortgan siyosiy kuchlar vakillari almashtirildi. Xususan, hutiylar konferentsiyaning
yakuniy qarorini qabul qilishda ishtirok etishdan bosh tortganlarida ham bu
kuzatildi. Al-Hadiyning aytishicha, aksariyat masalalarda ularning fikri rasmiy
pozitsiyadan uzoqlashmaydi.Hirak harakati hukumat bilan muzokaralar olib
borishga bo lgan muvaffaqiyatsiz urinishdan so ng, AbdRabb Mansur Al-Hadiyʻ ʻ
rejimiga bo ysunmaslik va janubiy qismida mustaqillikka erishish yo liga chiqdi.
ʻ ʻ
mamlakatning sobiq PDRY chegaralaridagi. Yuqoridagilardan kelib chiqib,
shunday xulosa qilish kerakki, Yaman Arab Demokratik Respublikasida Ali
Abdulla Solihning shiaparast rejimidan so‘ng shtatdagi markazdan qochma kuchlar
mamlakatni shimoliy va janubiy qismlarga bo‘lish tarafdori bo‘lib faollashdi.
Shimoliy Yamanda bu asosan al-Amaralarning Hashid qabilalari
konfederatsiyasidagi obro'sini yo'qotishi bilan bog'liq bo'lib, natijada hutiylarga

ishchi kuchining oqib ketishi va Al-Ahmar urug'ining chet elga qochib ketishi,
shuningdek, As-Solih koalitsiyasini yaratish - hutiylar harakati va Zaydi
Mutavakkiliy imomatini qayta tiklash g'oyasini ommalashtirish. Mamlakat
janubida Hirak harakati Yaman davlatidagi vaziyatning umumiy beqarorlashuvi,
Milliy muloqot konferentsiyasi muvaffaqiyatsizlikka uchraganligi, shuningdek, Al-
Hadiy rejimining janubiy hududlar aholisini himoya qila olmasligidan
foydalangan. viloyatlarni Arabiston yarim orolida Al-Qoida tomonidan tuzilgan
terrorchilik tahdididan.
Shunday qilib, “arab bahori” voqealari Ali Abdulloh Solih rejimi va uning
mamlakatni boshqarish tizimi hamda As-Solih davlati tayangan diniy va qabilaviy
tuzilmaning barbod bo‘lishiga olib keldi. Yana davlat tuzilishi va Yaman
qonunchiligini janubiy viloyatlar foydasiga takomillashtirish masalalari kun
tartibiga qo'yildi. Biroq Milliy muloqot konferensiyasi yig‘ilishida bu
muammolarni hal etish bo‘yicha bir fikrga kelishning imkoni bo‘lmadi.
Yamanning janubida ham, shimolida ham vaziyat tez yomonlasha boshladi. Bu
ham davlat rahbari bilan, ham Yaman Respublikasining shimoliy va janubiy
qismlarida hokimiyat munosabatlarining o'zgarishi bilan bog'liq edi. Shimolliklar
prezident sifatida janubda tug'ilgan, o'zini janubiy manfaatlarning dirijyori, janubiy
elitaga yon berib, shialar va Al-Ahmar urug'idan sodiq odamlarni hukumatning
muhim lavozimlarida almashtirgan sunniy sifatida qabul qilishmadi. Bundan
tashqari, Al-Hadiy siymosi siyosatchi sifatida an'anaviy ravishda Yaman
shimolidagi shialarning dushman mamlakati sifatida qabul qilinadigan Sadovskaya
Arabistoni bilan bog'langan. , va boshqa qabilalar hisobiga boshlangan
mamlakatdagi mislsiz sa'y-harakatlarini hisobga olgan holda. Sobiq prezident Ali
Abdulloh Solihay tarafdorlari va husiylar harakati o rtasida ittifoq tuzish,ʻ
shuningdek, mutavakkiliy Zaydiy Imomatning mustaqil teokratik davlatini tiklash
g oyasining ommalashishi ham mamlakatdagi vaziyatga katta ta sir ko rsatdi.
ʻ ʼ ʻ
shimoliy Yaman.Shu bilan birga, umumiy beqarorlik kontekstida Milliy muloqot
konferentsiyasining muvaffaqiyatsizligi va Al-Hadiyning Arabiston yarimorolidagi
Al-Qoida bilan kurasha olmasligi, mamlakat janubida, janubiy "Al-Hiraku L-

janubiy" separatistik harakati katta ta'sir ko'rsatdi. Nisbatan yaqinda birlashgan
Yaman Arab Demokratik Respublikasi mamlakatning ikki komponentga: sobiq
YAR va PDRYga parchalanishiga yo'l oldi.
3. Yaman inqirozini hal qilish stsenariylari
3.1 Koalitsiya kuchlarining g'alabasi va butun Yamanda Saudiya ta'sirining
o'rnatilishi
2015-yil yanvaridagi navbatdagi beqarorlikdan so‘ng, husiylar prezident AbdRabb
Mansur Al-Hadiyning qarorgohini egallab, uni uy qamog‘iga olishdi. Prezident va
hukumat vakolatlari tugatilgani e'lon qilindi va hutiylar o'z hokimiyatlarini
yaratdilar. Tayanchsiz qolgan Al-Hadiy mamlakatni tark etdi. Biroq u Saudiya
Arabistoni timsolida tashqi kuchlardan ko‘mak olib, tez orada mamlakatga qaytdi.
“Harbiy operatsiya Eronning arab dunyosidagi ta sirining kuchayishini to xtatishʼ ʻ
va Saudiya Arabistonining amaldagi yetakchisini prezidentlik lavozimida saqlab
qolishga urinishdir”, deb ta kidlaydi Yu. Yu.Skuratova. Oldingi harbiy chora-
ʼ
tadbirlar va quruqlikdagi operatsiya samarasizligini hisobga olsak, vaziyat hali
ham tomonlarning foydasiga hal bo'lishdan uzoqdir. Vaziyat rivojlanishining
mumkin bo'lgan stsenariylaridan biri Saudiya koalitsiyasining g'alabasi va
Ansorulloh husilar harbiy qanotining katta qismining yo'q qilinishi, ularning Saada
viloyati tog'lariga qaytishi bo'lib qolmoqda. Yaman inqirozining bu yechimi eng
kam ehtimolga o'xshaydi va u quyidagi holatlar tufayli Yaman inqirozini
tugatmaydi:
Al-Hadini hokimiyatga qaytarish va husiylarni zaiflashtirish orqali Saudiya davlati
Yaman jamiyatidagi diniy va qabilaviy qarama-qarshiliklar bilan bog'liq Yaman
Respublikasidagi inqirozning tizimli muammolarini hal qilmaydi, bu ishning
dastlabki ikki bobida aniqlangan. . Yamandagi hozirgi vaziyat butun mamlakat
bo‘ylab sust mojaro holatiga va katta beqarorlik zonasining shakllanishiga
aylanadi.Bunday vaziyatda ushbu qo‘shni davlatda osoyishtalikni saqlash uchun Al

Saud uyi kontingentini saqlab qolishga majbur bo‘ladi. arab koalitsiyasi
qo'shinlarining doimiy asosda bo'lishi, bu neft narxining pastligi sharoitida Saudiya
Arabistoni uchun qo'shimcha byudjet xarajatlarini, shuningdek, imidjdagi
qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Xususan, Inson huquqlari bo‘yicha Oliy
komissari Zayd Raad al Husayn vakili bo‘lgan Birlashgan Millatlar Tashkiloti arab
koalitsiyasini tinch aholini nishonga olganlikda aybladi.
2) Husiylarning Shimoliy Yamanning mahalliy aholisini haqiqiy qo'llab-
quvvatlashi. “Umid qaytishi” doirasida hutiy isyonchilarga qarshi quruqlikdagi
operatsiya boshlangandan beri Yaman aholisining bir qator hududlarida
hamdardliklari aniq belgilandi. Hodiyni qo‘llab-quvvatlovchi qurolli kuchlar sobiq
Janubiy Yaman hududini qiyinchiliksiz egallab oldilar, shu bilan birga, bir qancha
keng ko‘lamli hujumlar uyushtirilganiga qaramay, hutiylarni mamlakat shimolidan
haydab chiqara olmadilar. Mojaro davom etdi. Bu holat isyonchilar aholi
tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotganidan dalolat beradi.
Husiylarning yuqori safarbarlik zahiralari, shuningdek, Eron Islom
Respublikasining qo llab-quvvatlashi Husiylarning tashqi bosqinlarga qarshiʻ
turishi asosan ulardagi muhim inson resurslari bilan bog liq. Yaqin Sharq instituti
ʻ
prezidenti E.Ya. Satanovskiy ta'kidlaydi: "Yaman aholisi haddan tashqari ko'p:
uning 22,9 million aholisi bor, ularning 43,9 foizi 15 yoshgacha bo'lgan bolalar va
o'smirlardir". Bundan tashqari, mamlakat ichida juda ko'p qurol-aslaha mavjud va
Yaman noqonuniy qurollar uchun eng yirik bozorlardan biri hisoblanadi, Hutiy
harakatiga instruktorlar ko'rinishida harbiy yordam va Hizbulloh kanallari orqali
moliyalash Eronni boshladi va Saudiya Arabistonini talab qilmoqda. uning Yaqin
Sharqdagi yetakchiligi.
Shunday qilib, Yaman inqirozi oqimining hozirgi sharoitida Saudiya Arabistoni
boshchiligidagi arab koalitsiyasi kuchlarining g‘alabasi Yamanda barqarorlikni
tiklashga va siyosiy partiyalar o‘rtasidagi ziddiyatga barham berishga qodir emas.
Bu, birinchi navbatda, zamonaviyroq qurol va texnika yordamida taktik jihatdan
g‘alaba qozongan taqdirda ham, Saudiya Arabistoni tarafdori kuchlar Yaman

jamiyatidagi diniy va qabilaviy qarama-qarshiliklarni hal etmasdan, strategik
jihatdan mag‘lub bo‘lishi bilan bog‘liq. qurolli mojaro va mamlakatdagi umumiy
beqarorlik. Bundan tashqari, Yamanning muhim inson resurslari, qurolli kuchlari
va tashqi kuchlarning aralashuvi uzoq muddatli qarama-qarshilikning kalitidir. Bu
holatlar vaziyatning yanada rivojlanishini davlatning bo'linishi stsenariysi
foydasiga jamlaydi.
3.2 Status-kvoning o'rnatilishi va mustaqil Shimoliy Yamanning shakllanishi
Oldingi bandda ko'rsatilgan omillarni hisobga olgan holda, Yaman
Respublikasining butun hududida Saudiya Arabistoni tarafdori ta'sirining
o'rnatilishi Yaman inqirozini yakuniy hal qilishda samarali rol o'ynamaydi, balki
mojaroni yanada kuchaytiradi, uni yanada kuchaytiradi. cho'zilgan. Shu bilan
birga, Yamanda mamlakatni uning tarkibiy qismlariga: sobiq YAR va PDRYga
parchalanishi uchun zarur shart-sharoitlar va shart-sharoitlar rivojlangan. Shu bilan
birga, shuni yodda tutish kerakki, 2015 yil boshidan buyon Yaman aslida yagona
davlat sifatida mavjud emas: Shimoliy Yaman (amalda sobiq Yaman Arab
Respublikasi chegaralarida) husiylar diniy nazorati ostida. harakati va Janubiy
Yamanda hokimiyat qisman janubiy separatistik harakat "Hirak va Arabiston
yarim orolidagi Al-Qoida" tomonidan qo'lga kiritildi. Mojaroni nisbatan to liq halʻ
qilish uchun shtat janubi va shimolidagi aholi o rtasida diniy, qabilaviy, qabilaviy
ʻ
va boshqa guruhlar o rtasida mavjud bo lgan Al-Solih tizimi parchalanganidan
ʻ ʻ
keyin keskinlashgan qarama-qarshiliklarning murakkab chigalini ochish zarur.
Mamlakatni ikkiga bo'lmasdan va Yaman davlatining siyosiy xaritasini 1990 yil
may oyiga qadar qaytarmasdan turib, buning iloji yo'qdek tuyuladi. Xuddi shunday
pozitsiyani NRU HSE mutaxassisi L.M. Isaev: “Bu mamlakatdagi iqtisodiy va
siyosiy vaziyatni barqarorlashtirish nuqtai nazaridan foydali bo lardi. Ha, va bu
ʻ
tarixiy nuqtai nazardan to‘g‘ri – 1990-yilgacha Yaman yagona davlat sifatida hech
qachon mavjud bo‘lmagan va shu 25 yillik tarix ko‘rsatganidek, u tinch yashay
olmaydi.

Ushbu stsenariyda Shimoliy va Janubiy Yaman rasmiy yoki de-fakto mustaqillikka
erishgandan so'ng, ularning homiylari sifatida tashqi kuchlar bo'ladi. Janubiy
Yaman hududi hech bo'lmaganda janubiy chegarasining bir qismida xavfsizlikni
ta'minlashga intilayotgan Saudiya Arabistoni ta'siri ostida bo'lishi mumkin,
shuningdek, Babu Al Mandab bo'g'oziga nisbatan tinch va xavfsiz kirish
imkoniyatiga ega bo'lishi mumkin. Yaman qirg'oqlari infratuzilmasidan barqaror
foydalanish. Mustaqil Janubiy Yaman tomonidan bu, birinchi navbatda, Arabiston
yarim orolida Al-Qoida vakili bo'lgan terrorchilik tahdidiga qarshi kurashda tashqi
yordamga ehtiyoj, shuningdek, u yoki bu shaklda tashqi yordamga muhtojlik bilan
bog'liq. Saudiya Arabistonidan keladi. Xususan, 2012-yilda Al Saud uyi qirolligi
Yaman iqtisodiyotini qo‘llab-quvvatlash uchun 3,25 milliard dollar ajratdi.Bundan
tashqari, Saudiya Arabistoni va Yamanning janubiy qismi diniy bir xilligi bilan
ajralib turadi, har ikkala hududiy birlashmalarda ham sunniylik hukmron din
hisoblanadi. MGIMO eksperti sifatida A.F. Fedorchenkoning so zlariga ko ra,ʻ ʻ
Saudiya Arabistoni qirolligi Yamanning janubiy aholisini o z tomoniga o rnatib,
ʻ ʻ
uni iqtisodiy afzalliklari hisobiga ham o ziga jalb qila boshlagan.Xususan,
ʻ
Hadramaut viloyati uchun vizasiz rejim joriy qilingan.Janubiy Yamanga
provinsiya Shimoliy Yaman hududi bo'lgan Tayiz. Bu Saudiya Arabistoniga Babu
El Mandab bo‘g‘ozi orqali nisbatan tinch o‘tish imkonini beradi va o‘z
tankerlarining Yevropaga harakatlanishini kafolatlaydi. Bundan tashqari, YARning
bir qismi bo'lgan bu hudud Sano hokimiyatiga eng kam sodiqligi bilan ajralib
turardi. Saudiya Arabistonining hozirgi Shimoliy Yaman elitasi bilan muzokaralar
olib borish ancha qiyin bo'ladi. Ko'rinishidan, Saudiya Arabistoni Podshohligi,
vaziyat murakkablashishidan oldin ham, Ali Abdulla Solih davrida bo'lgani kabi,
Yaman shimolidagi siyosiy kuchlar vakillari bilan naqd pul ukollari orqali aloqa
o'rnatishga urinishgan. Biroq, KSAning an'anaviy muxoliflari bo'lgan hutiylar
hokimiyatni qo'lga kiritgandan so'ng va avvalroq Al-Saud xonadoni tomonidan
ag'darilgan Umumiy Milliy Kongressning muhim siyosiy partiyasi As-Solih
rahbari bo'lganidan so'ng, bu variant saqlanib qoldi. xotirjamlik va barqarorlikni
amalga oshirish qiyinlashdi. Bundan tashqari, bunday kelishuvlarga erishish qiyin,

chunki boshqa tashqi kuchlar Erondan tortib Rossiyagacha Shimoliy Yamandan
manfaatdor bo'lib, Saudiya Arabistonini Suriya inqirozini hal qilish bo'yicha
muzokaralar jarayoniga ko'proq moslashish uchun Yaman shimolidagi vaziyatdan
foydalanishga harakat qilmoqda. va butun arab dunyosidagi vaziyat Eron Yamanni
Yaqin Sharqdagi yetakchilik uchun KSAga qarshi kurashda vosita sifatida
ishlatadi. Iroqning “Ma’lumotlarni tahlil qilish va rejalashtirish mustaqil markazi”
tadqiqot markazi eksperti Abdulla Abdel Amirning so‘zlariga ko‘ra, Eron Islom
Respublikasi va Saudiya Arabistoni deyarli butun Yaqin Sharqni, xususan Yaman,
Suriya va Iroqni nihoyasiga yetkazdi. Erondagi yamanlik shialik shia islomi
Saudiya Arabistoniga bosimdan siyosiy foyda olish uchun Zaydiy shialarga
homiylik qiladi, buning uchun oldingi boblarda ta'kidlanganidek, Yaman hududi
alohida ahamiyatga ega. Binobarin, mustaqillik huquqini qo‘lga kiritgan va zaif
iqtisodiyoti va tez o‘sib borayotgan aholisiga ega bo‘lgan Shimoliy Yaman
Saudiya Arabistoniga qarshi kuchlarning tashqi yordami hisobiga davlat byudjetida
salmoqli ulushga ega bo‘ladi, bu esa unga yashovchanlik xarakterini beradi. O'z
navbatida Saudiya-Eron qarama-qarshiliklari keskinlashgan davrda Yaman omili
vaqti-vaqti bilan kuchayib boradi va Saudiya-Yaman chegarasida tinchlik
o'rnatilishi Ar-Riyod va Tehron o'rtasidagi kelishuvlar bilan belgilanadi. Shuni
hisobga olgan holda, davlatlar ajralib chiqqandan so'ng, KSA janubiy chegarasida
qisqa muddatli qurolli to'qnashuvning kuchayishi mumkin. O z navbatida Saudiyaʻ
Arabistoni qo shni Yaman Respublikasidagi vaziyatning yomonlashuvidan
ʻ
qirollikning ta siri va zaifligini kamaytirishga harakat qiladi.Ustivor vazifa sifatida
ʼ
mudofaa xarajatlari oshiriladi, shtat janubidagi chegara mustahkamlanadi. .
Bundan tashqari, Saudiya Arabistoni Podshohligining g arbiy sohilidagi Jidda va
ʻ
Yanba Al-Bahr kabi portlarni kengaytirish, Babu Al Mandab bo g ozi orqali
ʻ ʻ
tashiladigan neft miqdorini kamaytirish va neftni tashish uchun amalga oshirila
boshlaydi. ularni to'g'ridan-to'g'ri Suvaysh kanali orqali. Shunday qilib, siyosiy
mustaqillikka erishgandan so‘ng ikki mustaqil Yaman davlati rahbariyati iqtisodiy
bazaning zaifligi, shuningdek, an’anaviy ravishda tashqi yordam olishga
yo‘naltirilganligi sababli tashqi kuchlarning kuchli ta’siri ostida qoladi. Bir

tomondan, Saudiya Arabistoni nazorati ostidagi Tayiz viloyatiga qo'shilish
istiqboli bilan Janubiy Yaman, ikkinchi tomondan esa Saudiya Arabistoniga qarshi
kuchlar, birinchi navbatda Eron bilan chambarchas bog'liq bo'lgan Shimoliy
Yaman. Bu o'zgarish Saudiya-Eron qarama-qarshiligida Eron Islom Respublikasi
foydasiga qisqa muddatli o'zgarishlarga sabab bo'ladi. O‘z navbatida Saudiya
Arabistoni Podshohligi Yaman omilining qirollikning ichki va tashqi siyosatiga
ta’sirini minimallashtirish uchun zarur choralarni ko‘radi.
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda, Saudiya Arabistoni shafeligidagi arab
koalitsiyasining g‘alaba qozonishi Yaman mojarosini hal etmaydi, balki uni bir
qator omillar ta’sirida cho‘zilib ketishiga olib keladi, degan xulosaga kelish kerak.
Avvalo, AbdRabb Mansur Al-Xadin rejimini jonlantirishga qaratilgan
voqealarning bunday rivojlanishi Yaman jamiyatidagi mavjud diniy va qabilaviy
qarama-qarshiliklarni hal qiladi. Bundan tashqari, shimoliy Yaman aholisining
qo‘llab-quvvatlanishi va muhim inson resurslari, shuningdek, tashqi kuchlarning
mojaroga jalb etilishi husiylarning katta barqarorligi va ularning yuqori
qarshiliklarining kafolati hisoblanadi. Shu bilan birga, mojaroning ikkinchi eng
konstruktiv yechimi mamlakatning siyosiy parchalanishi va chegaralarning 1990
yilga qaytarilishidir.Shu bilan birga, tashkil topgan Yaman davlatlari tashqi
kuchlar protektorati ostiga o‘tadi va ular bundan mustasno bo‘lmaydi. mustaqil
tashqi siyosat yuritish. Janubiy Yaman Saudiya Arabistoni tarafdori bo'ladi va
Shimoliy Yaman nihoyat nazoratdan chiqib ketadi va Saudiya Arabistoniga qarshi
kuchlar uchun Saudiya Arabistoni Podshohligiga ta'sir qilish vositasi sifatida
ishlatiladi va birinchi navbatda, Eron, Al-Saudamiza bilan raqobatlashadi.
mintaqaviy rahbarlik. Yaman omili Eron-Saudiya munosabatlarining Tehron
foydasiga o'zgarishiga sabab bo'ladi va Saudiya qirolligini yon berishga majbur
qiladi. Biroq Saudiya Arabistoni yaqin orada o'zi uchun Yaman tahdidini
minimallashtiradi.

Xulosa
Shunday qilib, Yaman birligi integratsiya uchun zarur bo'lgan omillarning
mavjudligi bilan emas, balki bu davlatlar rahbarlarining siyosiy ambitsiyalari bilan
bog'liq edi. Shu bilan birga, Yaman Arab Respublikasi va Yaman Xalq
Demokratik Respublikasi elitalari o‘rtasida birlashish maqsadlari bir-biriga to‘g‘ri
kelmay, balki bir-birini istisno etuvchi edi.Agar Janubiy Yaman rahbari Ali Salim
Al-Beid o‘z hokimiyatini saqlab qolishni rejalashtirgan bo‘lsa. hokimiyat va
yagona davlatga integratsiyalashuv orqali qo'shimcha tashqi yordam oldi, aksincha,
u o'zining geosiyosiy rolini oshirish va janubning iqtisodiy resurslarini o'ziga
bo'ysundirish uchun birlashishga bordi, bu esa siyosiy doiralar ta'sirini saqlab
qolishni anglatmaydi. PDRYda hukmronlik qilmoqda.
Bundan tashqari, ikki Yaman davlati bir-biridan juda farq qiladigan va bir-biriga
o'xshamaydigan davlatlar edi. Bu amalda hududiy chegaralar bo'ylab diniy
bo'linishga ham taalluqlidir: janubda sunniylar va shimolda shialar va tabiiy
resurslarning mavjudligi, ularning aksariyati janubiy erlarda to'plangan. Bundan
tashqari, janubiy va shimoliy Yaman arablari ham ijtimoiy tashkilot haqida turlicha
fikrlarga ega. Yaman shimolida qabilaviy tuzum eng keng tarqalgan bo'lib,
qabilalarning ta'siri davlat bilan munosabatlarga kuchli ta'sir ko'rsatsa, Yaman
janubida davlat institutlari yanada rivojlangan.
Yuqoridagi omillarni hisobga olgan holda, birlashish fakti bilan bir xil huquqiy
maydon va rahbarlik ostida bir-biriga mos kelmaydigan davlatlar mavjud bo'lgan
davlat paydo bo'ldi. Bu boshidanoq Yaman birlashgan davlatining shimoliy va
janubiy qismlari o'rtasidagi munosabatlarda ko'plab muammolarni keltirib
chiqardi. Yamanning birinchi prezidenti Ali Abdulloh Solih 1994 yilda Ali Salim
Al-Beyd boshchiligidagi janubiylarning qurolli qo'zg'olonini bostirib, janubning
iqtisodiy resurslarini Shimoliy Yaman manfaatlariga bo'ysundirish rejalarini
amalga oshirgach, bu qiyinchiliklar harbiy yo'l bilan hal qilindi. . As-Solih Yaman
shimolidan kelgan muhojirlar hukmronligini mustahkamlash uchun mamlakatda 20

yildan ortiq vaqt davomida Yamanda barqarorlik va osoyishtalikni saqlab qolishga
muvaffaq bo'lgan shia tarafdori hukumat tizimini yaratdi. Biroq “arab bahori”
voqealari va Ali Abdulla Solihning hokimiyatdan chetlatilishi shiaparast tizimning
qulashiga olib keldi, mamlakat birlashganidan va 1994 yildagi fuqarolar urushidan
beri mavjud bo'lgan qarama-qarshiliklar yana kuchaydi. kun tartibida. Butun
mamlakatda hokimiyat va mulk munosabatlarini qayta taqsimlash boshlandi. Shu
bilan birga, mamlakatning yangi rahbariyati o'z harakatlari bilan birlashgan
Yamandagi vaziyatning keskinlashuviga hissa qo'shdi. Al-Solih ketganidan keyin
shimolliklar AbdRabbSansur Al-Hadiyning yangi rejimini mamlakatning sunniy
elitasiga mansubligi, kelib chiqishi janubiyligi, shuningdek, Yamanning janubiy
qismidagi aholiga imtiyozlar berganligi sababli qabul qilmadi. Yangi prezidentning
Yamandagi Saudiyaga xayrixoh kuchlar bilan aloqasi ham al-Hadiy rejimining
shimolliklar bilan yaxshi munosabatlariga qarshi o'ynadi. Shu bilan birga, Ali
Abdulla Solih hokimiyatdan ag'darilganidan so'ng, markazdan qochma kuchlar
aholi orasida mashhurlikka erishgan Yaman hududlarida ma'lum bir o'zgarishlar
yuz berdi. Ulardan eng kuchli va ta’sirchanlari Yamanning janubiy sotsialistik
partiyasi va u bilan bog‘liq bo‘lgan janubiy ayirmachilik harakati – mamlakat
janubidagi Hirakjanubiydir. Shu bilan birga, husiylar harakati o zlarining harbiyʻ
qanoti bo lmish “Ansorulloh” militsiyasi bilan Yaman davlatining shimoliy
ʻ
hududlarida hukmron siyosiy kuchga aylandi.Buning sababi ham mamlakat
shimolida, ham janubida. mavjud asosiy qarama-qarshiliklar kontekstida yuzaga
kelgan omillar soni. Shimoliy Yamanda As-Solih hukmronligi davrida Hoshid
qabilalari konfederatsiyasiga rahbarlik qilgan Al-Ahmar urug i o z ta sirini yo qota
ʻ ʻ ʼ ʻ
boshladi. 2011-yilgi inqilobdan keyin al-ahmarlar mamlakat shimolidagi boshqa
qabilalar hisobiga o z mavqeini sezilarli darajada mustahkamlagan va
ʻ
mustahkamlaganligini hisobga olib. Qolaversa, Hashid qabilalari ittifoqi
imkoniyatlaridan haqiqatda foydalanib, qabilalar istagan Ali Moshen o rniga Al-
ʻ
Hadiyni hokimiyatga keltirdilar. Qolaversa, al-Ahmariylar shimoliy viloyatlarda
salafiylik mafkurasini yoyish agentlariga aylandilar. Bularning barchasi Hoshid
qabilalari konfederatsiyasi tarkibidagi ko‘p sonli qabila va shaxslarning Sodiq al-

Ahmarni qo‘llab-quvvatlashdan bosh tortishiga va zaydizmni himoya qilish
shiorlari ostida hutiylar tomoniga o‘tishlariga sabab bo‘ldi. 1962 yil inqilobidan
oldin mavjud bo'lgan mustaqil Zaydi Mutavakkilit imomatini tiklash g'oyasi.
Hutiylar Al-Ahmar klani bilan qarama-qarshilikdagi so'nggi ustunligini aniqlagan
Al-Solihning eski elitasi bilan koalitsiyadan qo'shimcha yordam oldi. Yaman
janubida “Hirak” janubiy separatistik harakati vaziyatning umumiy beqarorlashuvi,
jumladan, AbdRabb Mansur Al-Hadiy rejimining terrorchilik tahdidini bartaraf eta
olmagani tufayli markazga muqobil kuch sifatida mashhurlik va xalq tomonidan
qo‘llab-quvvatlandi. Arabiston yarim orolidagi Al-Qoida, Milliy muloqot
konferentsiyasi muvaffaqiyatsizlikka uchragani va janubiylarning Sanadagi
hutiylarga bo'ysunishni istamasligi 2014 yilning sentyabr oyidan boshlab mamlakat
parchalanish sari harakatlana boshladi.
Xulosa qilish kerakki, aslida Yaman birligini saqlab qolish uchun Yamanning
qolgan qismini harbiy yo'l bilan o'ziga bo'ysundira oladigan, ammo tashqi
kuchlarning aralashuvisiz mamlakatning kuchli shimoli yoki janubiga ega bo'lish
zarur. kuchlar muvozanatiga erishilmaydi. Shu bilan birga, Yaman Arab
Demokratik Respublikasi atrofidagi hozirgi vaziyatda shunday vaziyat yuzaga
keldiki, Eron va Saudiya Arabistoni timsolida xalqaro munosabatlarga tashqi
subyektlarning aralashuvi faqat mamlakatning parchalanishiga yordam beradi.
Yaqin Sharq mintaqasidagi yetakchilik uchun Eron-Saudiya raqobati ham Yaman
inqiroziga bog'langan va mintaqaviy yetakchilikka da'vogarlar Yaman
mojarosining qarama-qarshi tomonlarini qo'llab-quvvatlamoqda. Bundan tashqari,
hutiylar mamlakat shimolida mustahkam o‘rnashib olgan va katta inson resurslari
va qurollariga ega, ularni Yaman shimolida ko‘pchilikni tashkil etuvchi Zaydiy
aholisi qo‘llab-quvvatlaydi.Bu hatto cho‘zilgan inqirozning kalitidir. Yaman
jamiyatidagi Saudiya qarama-qarshiliklari homiyligidagi arab davlatlari
koalitsiyasining mumkin bo'lgan taktik g'alabasi bilan. Shunday qilib, Yaman
Respublikasining ikki komponentga parchalanishi Yamandagi vaziyatni yanada
rivojlantirishning muqarrar kursi bo'lib ko'rinadi.

Rasmiy va/yoki amalda shakllanayotgan Yaman davlatlari bir tomondan Eron
(Shimoliy Yaman), ikkinchi tomondan Saudiya Arabistoni (Janubiy Yaman)
ta sirida bo ladi.Shu bilan birga, janubiy, shimoliy hududlardan farqli o laroq,ʼ ʻ ʻ
Yamanning Yaman Saudiya Arabistoniga qarshi kuchlar tomonidan Saudiya
Arabistoni Qirolligiga ta'sir qilish uchun ishlatiladi. Bu Saudiya-Eron
munosabatlarida qisqa muddatli muvozanatning Eron Islom Respublikasi
foydasiga o'zgarishiga sabab bo'ladi, ammo Saudiya Arabistoni tez orada Yaman
omilini minimallashtirishga qodir.

Foydalanilgan adabiyot
1. Ba Alaviy M.M. Yaman inqilobidan keyin: mamlakat yoki federal davlatning
bo'linishi // Dnepropetrovsk universiteti xabarnomasi. - 22-jild, 24-son (2), 2014
yil - b. 138
. Ba Alavi M.M. Janubiy harakat va Shimoliy Yamandan mustaqillikka da'vat //
Evrosiyo Olimlar Ittifoqi. № 11, 2015 yil - 2-bet. 81-84
3. Ansor Alla siyosiy byurosi rahbari: Biz dunyoni hayratga soladigan kamtarlik
ko‘rsatdik - <http://ria.ru/interview/20141121/1034445589.html> - 05.05.2016
. Guskov A.S. Demokratik Yaman: Inqilobiy demokratiyaning progressiv
evolyutsiyasi // Tarix savollari, - 1981 yil. - Bilan. 51-62
5. Jantiev D.R. Yamandagi "Xutiylar" harakati: "genezis" va hozirgi holat//Moskva
universiteti axborotnomasi - 2009, № 4 - bet. 59-71
. Isaev L., Korotaev A. Yaman: noma'lum inqilob va xalqaro mojaro // Mirovaya
ekonomika i mezhdunarodnye otnosheniya, №8. 2015 yil - 78-88-betlar
. Kirpichenko V.P. Yamandagi siyosiy inqiroz: ijtimoiy-iqtisodiy, diniy va
qabilaviy omillar //Yaqin va O'rta Sharqda islom. № 8, 2014 yil - b. 341-348
. Kirpichenko V.P. Yaman: Siyosiy beqarorlik omillari // Bugungi Osiyo va
Afrika. № 3, 2013 yil - 57-61-betlar.
. Malysheva D.B. Yaman yangi issiq nuqta sifatida//Shimoliy-Janubiy-Rossiya,
2010 - s. 108-112

Kirish 1. Inqirozdan oldingi davrda Yaman 1.1 Yaman hududlari birlashgan davlat tashkil topgunga qadar 1.2 Shimoliy va janubiy Yaman o'rtasidagi farq 1.3 Hokimiyat vertikalidagi diniy va qabilaviy omil 2. Ali Abdulloh Solih ketganidan keyin Yamandagi beqarorlikning diniy va qabilaviy tarkibiy qismi 2.1 Al-Solih qo'shinlari olib chiqib ketilgandan keyin Yamandagi vaziyatning yomonlashishi 2.2 Vaziyatni beqarorlashtirish omillari bevosita Rabbiy Mansur Al- Xadiyning shaxsiyati bilan bog'liq. 2.3 Yamanning shimoli va janubidagi mintaqaviy kuch tuzilmasi o'zgarishi natijasida yuzaga kelgan beqarorlik 3.1 Koalitsiya kuchlarining g'alabasi va butun Yamanda Saudiya ta'sirining o'rnatilishi 3.2 Status-kvoning o'rnatilishi va mustaqil Shimoliy Yamanning shakllanishi Xulosa Foydalanilgan adabiyot

Kirish Arab dunyosi hech qachon xavfsizlik nuqtai nazaridan barqaror bo'lmagan, uning tarixida juda ko'p qurolli mojarolar mavjud. Ayni paytda biz Yaqin Sharqda bir qancha to'qnashuvlarni ham kuzatishimiz mumkin. Bular Suriya va Liviyadagi fuqarolar urushlari, Iroqdagi uzoq davom etgan qurolli to‘qnashuvlar, dunyoviy rejimlar va islomiy guruhlar o‘rtasidagi qarama-qarshilik, xususan, Misrda. M.A ta'kidlaganidek. Arab ko‘chasida tabar, hibsga olishlar, teraktlar, mitinglarni qurolli tarqatish kundalik hodisaga aylangan. Ba'zi mojarolar ommaviy axborot vositalarida kam yoritilsa, boshqalari har kuni yangiliklarda paydo bo'ladi. Ana shunday siyosiy inqirozlardan biri ham siyosatchilar, ham oddiy xalqning alohida e’tiborini tortayotgan Yaman urushidir. Yamanning shimoli va janubi o'rtasidagi bu qurolli qarama-qarshilikda arab va arab bo'lmagan davlatlarning ko'p sonli o'yinchilari o'z manfaatlariga ega. Bu holatni S.Park alohida ta’kidlab, hukmronlik mavqeini qo‘lga kiritishga intilayotgan Saudiya Arabistoni va Eronni boshqa siyosiy kuchlar qatorida alohida ta’kidlaydi.Rossiya Federatsiyasining Arabiston yarim orolining janubida joylashganligi ham ma’lum manfaatlarga ega. Suriya inqirozini hal qilish kontekstida hutiylar harakati yetakchilari bilan aloqalar Rossiya uchun Saudiya Arabistoni bilan muzokaralarda qo‘shimcha dalillar keltirib chiqaradi, buning uchun Yamandagi tinchlik va neftga boy janubiy chegaralarda xavfsizlik alohida ahamiyatga ega. Bu asar Yamandagi fuqarolar urushidagi yaman qabilalari, urug lari va diniyʻ guruhlarning roliga bag ishlangan. Globallashuv jarayonlari va jamiyat ʻ taraqqiyotiga qaramay, hozirgi Yaman jamiyatida diniy va qabilaviy omil o'z kuchini saqlab kelmoqda. U mamlakatning ichki va tashqi siyosatiga faol ta'sir ko'rsatadi. Yaman davlatining ko'plab hududlarida qabila shayxlari ko'plab davlat funktsiyalarini bajaradilar va shu bilan davlat mavjudligini siqib chiqaradilar. Xususan, N. Davsari Yamanning diniy va qabilaviy tarkibiy qismini o rganar ekan, ʻ

Yaman Respublikasi “yumshoq davlat” bo lib, qabilalar davlat hokimiyatiniʻ sezilarli darajada cheklaydi, degan xulosaga keldi. Ushbu tadqiqot ob'ekti geostrategik holatiga ko'ra Yaqin Sharqda va butun dunyoda katta siyosiy salmog'iga ega bo'lgan Yaman davlatidir.Yaman qirg'oqlari yaqinida, Bob al-Mandab bo'g'ozida, neft bilan to'ldirilgan ko'plab tankerlar har kuni o'tadi va uning port infratuzilmasi , Aden, Sharayan, Mukalla, Xodeyda portlari yoqilg'i quyish, tushirish va yuklash ishlarini amalga oshiradi. Ushbu ishning mavzusi Yaman mojarosining diniy va qabilaviy tarkibiy qismi bo'lib, uni ko'p jihatdan belgilaydi va Yamandagi mojaroning borishini belgilaydi. Maqsad ishning predmeti va ob'ektidan kelib chiqadi - Yaman Respublikasi konfessional va klan qarama-qarshiliklari kuchayishi sababli bo'linib ketishini isbotlash. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni bajarish zarur: 1) Yaman Arab Respublikasi va Yaman Xalq Demokratik Respublikasini birlashtirish xususiyatlarini belgilab bering; a) Yamanning shimoliy va janubiy qismlari o'rtasidagi farqlarni aniqlang; 3) Inqirozdan oldin tuzilgan va Yaman birligini saqlab qolgan mazhab-qabilaviy hokimiyat tuzilmasini tahlil qilish; 4) Yamanning hokimiyat doiralarida yangi prezident AbdRabb Mansur l-Hadiy shaxsiga bevosita bog'liq bo'lgan o'zgarishlarni aniqlash; ) Janubiy va Shimoliy Yamandagi siyosiy kuchlarning mintaqaviy balansidagi o‘zgarishlarni aniqlash; ) Yaman inqirozining mumkin bo'lgan oqibatlari bo'yicha xulosa chiqarish; Ushbu tadqiqotning gipotezasi quyidagi taxmindir. Saudiya Arabistoni boshchiligidagi koalitsiya va hozirgi surgundagi prezident AbdRabb Mansur Al- Hadiyga sodiq siyosiy kuchlar shimolda qurolli qarshilikni bostirish va mamlakat, davlat birligini saqlash uchun katta sa'y-harakatlarni amalga oshirayotganiga qaramay. diniy va qabilaviy omil tufayli shimoliy va janubiy qismlarga bo linadi. ʻ Bu ishning nazariy asosini neorealizm nazariyasi tashkil etadi. Janubiy va

Shimoliy Yaman hokimiyat va obro' uchun kurashayotgan ikki mustaqil davlat sifatida ko'riladi. Ularning birlashgan davlati 1990-yil 22-mayda yuzaga kelgan siyosiy sharoitlar, shuningdek, terrorizmga qarshi kurash zarurati tufayli vaqtinchalik ittifoq bo lib, uzoq vaqt davom eta olmadi.Keyinchalik, ular o rtasidaʻ ʻ chuqur va tub qarama-qarshiliklar yuzaga kelishi muqarrar. Shimoliy va Janubiy Yamanning klanlari va klanlari mamlakat birligini saqlashga xalaqit beradi.Shuningdek, nizoda qarama-qarshi tomonlarni qo'llab-quvvatlovchi xalqaro ishtirokchilarning aniq belgilangan muxolif guruhlari mavjud.Bir tomondan, mamlakatlar bloki boshchilik qiladi. Saudiya Arabistoni tomonidan, boshqa tomondan, Eron tomonidan. Shu bilan birga, kuchlar muvozanatidagi har qanday o‘zgarish Yaman mojarosida manfaatdor tomonlarning manfaatlariga daxl qiladi. 1. Inqirozdan oldingi davrda Yaman 1.1 Yaman hududlari birlashgan davlat tashkil topgunga qadar Zamonaviy Yaman Respublikasi Arabiston yarim orolining janubidagi yerlarni egallaydi. Bu hudud, Arabistonning qolgan qismidan farqli o'laroq, qishloq xo'jaligi uchun qulayroq deb hisoblanadi, buni qadimgi Rimliklar bu yerni egallab olishga harakat qilganlarida payqashgan. Ular unga "Baxtli Arabiston" nomini berishgan.Tog'larda tez-tez kuchli yog'ingarchilik bo'ladi, Yamanning sharqiy qismi qurg'oqchil, ammo uglevodorod zahiralariga ega emas. Aholining katta qismini arablar tashkil etadi, asosiy din islom, sunniylik va shia konfessiyalari tarafdorlari soni bo yicha taxminan bir xil o rinni egallaydi.Yamanda qabila omili, ʻ ʻ millatga mansubligi katta rol o ynaydi. shaxs o'z qabilasiga, bu asosan uning ʻ kelajakdagi hayoti va taqdirini belgilaydi. "Yamandagi har bir qabilaning o'z hududi, harbiy marosimlari, qabila odatlari, an'anaviy ittifoqchilari va dushmanlari bor", deb ta'kidlaydi V.P. Kirpichenko.Mamlakat iqtisodiyoti asosan chet el yordamiga, neft, kofe va tuzlangan baliqning ahamiyatsiz eksportiga asoslangan. 20-asrda aholining sezilarli darajada o sishi munosabati bilan respublikada aholini ʻ oziq-ovqat va ichimlik suvi bilan ta minlash muammosi yanada keskinlashdi. ʼ

1990 yil 22 maygacha ikkita mustaqil respublika mavjud edi: Yaman Arab Respublikasi va Yaman Xalq Demokratik Respublikasi. Bu hududlar uzoq vaqt mustaqillikka ega bo'lmadi, lekin shu bilan birga ular 1916 yilgacha Usmonli imperiyasi hukmronligi ostida ham, Buyuk Britaniyada ham yomon nazorat ostida edi. 1967-yilgacha Angliya nazoratida bo lgan Janubiy Yamandan farqli o laroq,ʻ ʻ Shimoliy Yaman nisbatan erta, ya ni 1918 yilda mustaqillikka erishdi va aslida ʼ mustaqilligini umuman yo qotmadi. Yamanning har ikki qismida tashkil topgan ʻ respublikalar o rtasida tez orada hududiy kelishmovchiliklar va kelishmovchiliklar ʻ yuzaga keldi. Keyinchalik bir qator qurolli to'qnashuvlar bo'lib o'tdi, ulardan ikkitasi: 1972 va 1979 yillar eng yiriklari edi. Ushbu kurashda har ikki davlat siyosiy elitasining ambitsiyalari namoyon bo'ldi, 1978 yilda Shimoliy Yaman prezidenti al-Hoshimiy bilan bo'lgani kabi, hatto davlat rahbarlari ham o'ldirildi. Biroq, ikki davlat o rtasidagi jiddiy qarama-qarshiliklarga qaramay, ular 1990 yilga ʻ kelib birlashib, yagona davlat tuzishga kelishdi. Bunga Yamanning ikki davlati elitasi uchun alohida ajratib ko'rsatish mumkin bo'lgan bir qancha sabablar yordam berdi. Quyidagi holatlar Janubiy Yamanni birlashishga undadi: ) SSSR potentsialining zaiflashishi tufayli sotsialistik lager mamlakatlarining iqtisodiy va harbiy yordami hajmining kamayishi. 1978 yilda Sovet Ittifoqi bilan do stlik va hamkorlik to g risida shartnoma tuzilgandan so ng Janubiy Yaman ʻ ʻ ʻ ʻ Sovet Ittifoqi bilan tashqi aloqalarini yanada kengaytirdi. "Sotsialistik mamlakatlar PDRY tashqi savdosining qariyb 15 foizini va respublika tomonidan olingan tashqi kredit va kreditlarning 60 foizdan ortig'ini tashkil qiladi", deb ta'kidlaydi A.S. Guskov.Sovet Ittifoqining chet el yordamining qisqarishi Janubiy Yamanda Shimoliy Yaman bilan birlashish tarafdori bo'lgan qat'iy qat'iy sotsializmdan voz kechishiga olib keldi. ) Yaman sotsialistik partiyasining aholi o'rtasidagi obro'sining yo'qolishi. Iqtisodiy muammolar, hukmron siyosiy tashkilot ichidagi kurash 1986 yil yanvar oyida qurolli to'qnashuvlar bilan yakunlangan, sobiq davlat rahbari Ali o'rniga kelgan

Yaman 33v

08.08.2023

0

208 KB

Похожие