O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYA VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI YURIDIK FAKULTETI MUSTAQIL ISH Mavzu: YER UCHASTKASINI O ZBOSHIMCHALIK BILAN EGALLABʻ OLISH OQIBATLARI 2024-2025-o'quv yili

Reja: 1. Yer uchastkasini ozboshimchalik bilan egallashning huquqiy oqibatlari 2. Fuqarolik javobgarligi va mulkiy zarar 3. Noqonuniy er egallashda jinoiy javobgarlik

1. Yer uchastkasini o zboshimchalik bilan egallashning ʻ huquqiy oqibatlari Yer uchastkasini ozboshimchalik bilan egallash nafaqat huquqiy hujjatlarni, balki davlat mulkini himoya qilish maqsadida qabul qilingan boshqa qoidalarni ham buzadi. O'zbekiston Respublikasida yer resurslari davlat tomonidan qat'iy nazorat qilinadi va har qanday ruxsatsiz foydalanish yoki o'zlashtirish qonunga xilof hisoblanadi. Quyida ushbu huquqbuzarlikning huquqiy oqibatlari haqida ma'lumot taqdim etiladi: Ozbekiston Respublikasining "Yer kodeksi"ning tegishli moddalari va boshqa qonunchilik hujjatlari yer uchastkalarining ozboshimchalik bilan egallanishini taqiqlaydi. Bunday xatti-harakatlar davlat yoki jamoat mulkiga zarar yetkazish, shuningdek, shaharda va qishloqlarda yer resurslaridan foydalanish rejalarini buzishi mumkin. Yer uchastkasini ozboshimchalik bilan egallash ma'muriy yoki jinoiy javobgarlikka olib kelishi mumkin. Mamuriy javobgarlikda eng kop uchraydigan jazo turi jarimadir. Jarimaning miqdori O'zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksiga muvofiq belgilangan bo'lib, bu miqdor yer qiymati va uning o'lchamiga bog'liq holda farqlanishi mumkin. Misol uchun, noqonuniy egallangan yer uchastkasining maydoni qanchalik katta bo'lsa, jarima miqdori ham shunchalik yuqori bo'lishi mumkin. Jinoiy javobgarlik esa yer uchastkasini noqonuniy egallash oqibatida jiddiy zarar yetkazilganda qo'llaniladi. O'zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksiga asosan, agar yer uchastkasini o'zlashtirish davlat yoki jamoat manfaati uchun jiddiy xavf tug'dirsa yoki katta miqdorda zarar yetkazsa, bu holat jinoyat deb hisoblanadi va qamoq jazosi bilan jazolanadi. Maxsus hollarda, noqonuniy egallangan yer qaytarilgunga qadar yoki yetkazilgan zarar to'lanmaguncha, bir necha yilgacha ozodlikdan mahrum etish jazosi qo'llanilishi mumkin. Shuningdek, egallangan yer uchastkasi davlat mulkida qoladi va noqonuniy foydalanuvchi ushbu mulkka hech qanday mulk huquqini ololmaydi. Agarda

yer uchastkasi qaytarilmasa yoki o'z vaqtida tegishli to'lovlar amalga oshirilmasa, qo'shimcha moliyaviy sanksiyalar ham qo'llanilishi mumkin. Bu esa yer uchastkasini o'zlashtirishga urinayotgan shaxslar uchun kattaroq iqtisodiy yo'qotishlarga olib keladi. Yer uchastkasini ozboshimchalik bilan egallash ekologik muvozanatni buzishi, shuningdek, atrof-muhitga zarar keltirishi mumkin. Bu esa yana bir yuridik asoslarga binoan jazolanadi. Odatda, bunday huquqbuzarliklar ekologik nazorat organlari tomonidan ham diqqat bilan tekshiriladi va maxsus ekologik ekspertizalardan o'tkaziladi. O'zbekiston hukumati yerga bo'lgan huquqlarni himoya qilish uchun qator hujjatlarni ishlab chiqqan. Masalan, "Davlat yer kadastri to'g'risida"gi qonun va tegishli qarorlar yer huquqini rasmiylashtirish va noqonuniy foydalanishning oldini olish uchun zarur asos beradi. Xulosa qilib aytganda, yer uchastkalarini o'zlashtirish bo'yicha qonunlarni buzish nafaqat jiddiy huquqiy oqibatlarga olib keladi, balki davlat va jamoatchilik manfaati uchun salbiy natijalar tug'diradi. Bunday huquqbuzarliklarni oldini olish uchun barcha fuqarolar va tadbirkorlar yer olish yoki undan foydalanish jarayonida qonuniy tartiblarni qatiyan rioya qilishlari lozim.

2. Fuqarolik javobgarligi va mulkiy zarar Fuqarolik javobgarligi va mulkiy zarar masalalari Ozbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligi, xususan, Fuqarolik kodeksi, Fuqarolik protsessual kodeksi va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar tomonidan tartibga solinadi. Ushbu mavzu huquqiy sohadagi himoya, adolat va kompensatsiya tamoyillari asosida ishlab chiqilgan. Fuqarolik javobgarligi tushunchasi: Fuqarolik javobgarligi, huquqiy nuqtai nazardan, bu shaxsning biror harakat yoki harakatsizlik natijasida boshqa shaxsga yetkazilgan zarar uchun qonunda belgilangan chora-tadbirdir. Ushbu javobgarlik turlari turli huquqiy munosabatlarga qarab farqlanadi. Fuqarolik kodeksida, asosan, shartnomaviy va nojoya javobgarlilik kabi muhim kategoriyalar mavjud. 1. Shartnomaviy javobgarlik - tomonlar ortasida tuzilgan shartnoma shartlarini bajarmaslik yoki lozim darajada bajarmaslik natijasida yuzaga keladigan javobgarlikdir. Bunga texnik xizmat korsatish, yetkazib berish muammolari sabab bolishi mumkin. 2. Nojoya javobgarlik - bu boshqa shaxsga shartnomasiz yetkazilgan zarar uchun javobberish majburiyatini oz ichiga oladi. Bunga mulkni buzish, shaxsiy yaxlitlikni buzish kabi holatlar kiradi. Mulkiy zarar: Mulkiy zarar bu shaxsga yetkazilgan iqtisodiy yoqotishlarni anglatadi va u kompensatsiya qilinishi lozim. Bu zarar moddiy boyliklarning yoqolishi, qiymatining kamayishi yoki pristavlanmagan daromad korinishida yuzaga kelishi mumkin. Fuqarolik kodeksi mulkiy zararning qoplanishini qanday tartibda amalga oshirish kerakligi togrisida batafsil korsatmalar beradi. Fuqarolik kodeksi 985-moddasi mulkiy zarar tushunchasini ochib beradi. Ushbu modda zararning qoplash mexanizmlarini belgilaydi va zarar