Afrika geografik o‘rni va siyosiy xaritasi.

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

13539.9453125 KB

Скачать

Afrikaning geografik o‘rni va
siyosiy xaritasi

•
Afrika qit'asi shu nomdagi materik va unga tutash orollardan iborat.
Qadimgi finikiyaliklar «afarik» so'zi bilan Karfagendan g'arbda
yashovchi qabilalarni ataganlar («afar» so'zi finikiyaliklar tilida «chang»
ma'nosini anglatgan). Rimliklar Karfagen va uning atroflarini bosib
olganlaridan so'ng bu hududga Afrika nomini berdilar. Keyinchalik esa
bu nom butun materik va qit'aga nisbatan qo'llana boshlagan.

$\\\$

•
Afrikaning orollar bilan birgalikdagi
maydoni 30,3 mln. km2 ni tashkil etadi.
Afrikaning o'rtasidan ekvator chizig'i,
g'arbidan esa bosh meridian o'tgan. Shu
tufayli Afrika ham Shimoliy, ham
Janubiy, ham Sharqiy, ham G'arbiy
yarim sharlarda joylashgan.
•
Afrika qirg'oqlari shimolda O'rta
dengiz, shimoli-sharqda Qizil dengiz,
sharqda Hind okeani, g'arbda Atlantika
okeani suvlari bilan yuviladi. Qizil
dengiz, Suvaysh kanali va Bob-al-
Mandob bo'g'izi Afrikani Osiyodan,
O'rta dengiz va Gibraltar bo'g'izi esa
Yevropa qit'asidan ajratadi.

•
Afrika qit'asi orol va
yarimorollar ozligi bilan ajralib
turadi. Uning tarkibiga Hind
okeanidagi Madagaskar
(sayyoramizdagi orollar orasida
maydoni jihatidan 4-o'rinda
turadi), Maskaren, Komor,
Seyshel orollari, Atlantika
okeanidagi Yashil burun, Kanar,
San-Tome va Prinsipi, Avliyo
Yelena va boshqa orollar kiradi.
Yagona yirik yarimoroli Somali
hisoblanadi.

•
Afrikaning hozirgi siyosiy xaritasida 54 ta mustaqil davlat mavjud.
Qit'a siyosiy xaritasining shakllanish tarixi o'ziga xos xususiyatlarga
ega. Buyuk geografik kashfiyotlar davridan boshlab Afrikaning
aksariyat hududlari Yevropa davlatlarining mustamlakalariga aylandi.
XX asrning boshiga kelib Afrikada faqatgina 2 ta mustaqil davlat
qolgan edi: bir necha ming yillik davlatchilik tarixiga ega. Efiopiya
hamda 1847-yil AQSHning yordamida barpo etilgan G'arbiy
Afrikadagi Liberiya davlati. Qit'aning qolgan hududi esa Buyuk
Britaniya, Fransiya, Portugaliya, Belgiya, Germaniya, Italiya va
Ispaniya tomonidan o'zaro bo'lib olingan edi.

•
Afrika davlatlari 1950-yillarda mustaqillikka erishisha
boshladi. 1960-yil BMT tomonidan «Afrika yili» deb
e'lon qilinib, shu yil qit'adagi 17 ta mamlakat
mustaqillikka erishdi va jahon hamjamiyati tomonidan
tan olindi. Ko'plab mamlakatlari 1960-1980-yillar
mobaynida davlat mustaqil- ligini qo'lga kiritdi. Qit'adagi
eng yosh davlatlar - 1990-yilda mustaqillikka erishgan
Namibiya, 1993-yilda Efiopiyadan ajralib chiqqan
Eritreya va 2011-yilda mustaqilligini e'lon qilgan Janubiy
Sudan hisoblanadi.

•
Afrikadagi ko'plab davlatlarning chegaralari mustamlakachilik
davrida shakllangan bo'lib, aksariyat hollarda tabiiy va etnik
chegaralarga mos kelmaydigan sun'iy ko'rinishga ega. Buning
ta'sirida haligacha qit'ada turli harbiy mojarolar va davlat
to'ntarishlari tez-tez sodir bo'lib turadi.
•
Afrika siyosiy xaritasining o'ziga xos jihatlaridan biri yirik
maydonli davlatlarning ko'pligidir. Jahondagi hududi 1 mln.
km2 dan katta bo'lgan 29 ta davlatdan 12 tasi Afrikada
joylashgan (Jazoir, KDR, Sudan, Liviya, Chad, Niger, Angola,
Mali, JAR, Efiopiya, Mavritaniya, Misr). Jahon bo'yicha
mavjud bo'lgan maydoni 1 ming km2 dan oshmaydigan 24 ta
davlatdan atigi 1 ta - Seyshel orollari - Afrikaga tegishli.

•
Afikada jami 6 ta orol mamlakatlari joylashgan. Ular
Madagaskar, Kabo-Verde, Komor orollari, Mavrikiy,
San-Tome va Prinsipi hamda Seyshel orollaridir.
Dengizlarga chiqish imkoniyati yo'q davlatlar soni
bo'yicha Afrika qit'alar orasida yetakchilik qiladi.
Afrikada quruqlik ichkarisida joylashgan jami 16 ta
davlat mavjud. Ularning qatorida Chad, Ni-ger, Mali,
Efiopiya, Zambiya, Botsvana, Janubiy Sudan kabi yirik
davlatlar bor. Efiopiya jahonning quruqlik ichkarisida
joylashgan 44 ta davlatlar orasida aholi soni bo'yicha
yetakchisi hisoblanadi .

•
Afrika davlatlaridan 51 tasi
respublika, 3 tasi (Marokash,
Svazilend (Esvatini), Lesoto)
monarxiya boshqaruv shakliga ega.
Ma'muriy-hududiy jihatdan
Afrikadagi 6 ta davlat - Nigeriya,
Efiopiya, Sudan, Janubiy Sudan,
Somali, Komor orollari - federativ
tuzilishga ega.

•
Afrika davlatlari boy va xilma-xil tabiiy
resurslari, ayniqsa, mineral boyliklari bilan
ajralib turadi. Neft va tabiiy gaz zaxiralariga
Nigeriya, Jazoir, Liviya, Angola, Gabon,
Kongo davlatlari boy. Qit'ada eng katta ko'mir
zaxiralari bilan JAR ajralib turadi. JAR,
Namibiya, Botsvana, Zambiya, KDR, Niger
va boshqa ko'plab Afrika davlatlari rangli,
qimmatbaho va radioaktiv metallar,
olmosning yirik konlari bilan mashhur.

•
Afrikada keng tarqalgan tabiat zonalari savanna, chalacho‘, cho‘l
hamda nam ekvatorial o‘rmonlar hisoblanadi. Shimoliy Afrikada
sayyoramizdagi eng yirik cho‘l – Sahroyi Kabir joylashgan.
Uning janubiy chegarasi bo‘ylab cho‘zilgan Saxel deb
ataluvchi chalacho‘l xususiyatli tabiiy geografik o‘lka jahon
bo‘yicha aholisi va qishloq xo‘jaligi cho‘llashish jarayonidan
eng jiddiy zarar ko‘rayotgan hudud hisoblanadi. Saxel Sudan,
Chad, Niger, Mali, Mavritaniya kabi davlatlar hududini qamrab
oladi.

Afrikaning geografik o‘rni va siyosiy xaritasi

• Afrika qit'asi shu nomdagi materik va unga tutash orollardan iborat. Qadimgi finikiyaliklar «afarik» so'zi bilan Karfagendan g'arbda yashovchi qabilalarni ataganlar («afar» so'zi finikiyaliklar tilida «chang» ma'nosini anglatgan). Rimliklar Karfagen va uning atroflarini bosib olganlaridan so'ng bu hududga Afrika nomini berdilar. Keyinchalik esa bu nom butun materik va qit'aga nisbatan qo'llana boshlagan.

\\\

• Afrikaning orollar bilan birgalikdagi maydoni 30,3 mln. km2 ni tashkil etadi. Afrikaning o'rtasidan ekvator chizig'i, g'arbidan esa bosh meridian o'tgan. Shu tufayli Afrika ham Shimoliy, ham Janubiy, ham Sharqiy, ham G'arbiy yarim sharlarda joylashgan. • Afrika qirg'oqlari shimolda O'rta dengiz, shimoli-sharqda Qizil dengiz, sharqda Hind okeani, g'arbda Atlantika okeani suvlari bilan yuviladi. Qizil dengiz, Suvaysh kanali va Bob-al- Mandob bo'g'izi Afrikani Osiyodan, O'rta dengiz va Gibraltar bo'g'izi esa Yevropa qit'asidan ajratadi.

Afrika geografik o‘rni va siyosiy xaritasi.

16.08.2023

0

13539.9453125 KB

Похожие