Afrika materigining geografik o‘rni va o‘rganilish tarixi

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

13403.884765625 KB

Скачать

Afrika materigining geografik o‘rni
va o‘rganilish tarixi

Asosiy xususiyatlari. Afrika ekvator o‘rtasidan va bosh
meridian g‘arbidan kesib o‘tgan yagona materik, eng
katta cho‘llar bor, eng issiq materik, eng yuqori harorat
kuzatilgan,

sharqiy yarimsharning eng uzun va eng sersuv daryolari
bor, eng yirik maymunlar, eng yirik sutemizuvchilar
yashaydi,

qirg‘og‘i eng kam parchalangan, quruqlikdagi eng katta
Buyuk Afrika yer yorig‘i bor, har ikkala kengliklar
bo‘yicha iqlim mintaqalari va tabiat zonalari takrorlanib
joylashgan, har ikkala kengliklar bo‘yicha iqlim
mintaqalari va tabiat zonalari takrorlanib joylashgan,

chuchuk suvli eng uzun (750 km) va chuqur Tanganika (1 470
m) ko‘li bor, olmos qazib chiqarishda dunyoda birinchi o‘rinda.

Ma’lumki, Yer sharida okeanlar va materiklar turlicha
taqsimlangan. Jumladan, Shimoliy yarimsharning
39 %i, Janubiy yarimsharning esa 19 % i quruqlikdan iborat.

Agar globusni ko‘proq materiklar hududiga to‘g‘rilansa,
„Materiklar yarimshari“ hosil bo‘ladi. Ushbu
yarimsharda quruqlik 53% maydonni egallaydi.
Shularga asoslanib, keyingi paytda olimlar „Materiklar
yarimshari“ni ajratishmoqda (11- rasm).

Afrika — to‘rtta yarimsharda joylashgan yagona
materik. Ekvator Afrikani deyarli qoq o‘rtasidan ikkiga
bo‘lib turadi. Uning shimoliy va janubiy chekka
nuqtalari ekvatordan deyarli teng masofada joylashgan.

Gibraltar bo‘g‘izi orqali Yevropa, Suvaysh kanali orqali
Osiyo qit’alari bilan tutashib turadi.

Materikning shimoliy va g‘arbiy sohillarini Atlantika
okeani suvlari, shimoli-sharqiy va sharqiy sohillarini
esa Hind okeani suvlari yuvib turadi.

Afrikaning qirg‘oqlari kam parchalangan bo‘lib,
uzunligi 30 500 km ga teng. Maydoni orollar bilan birga
30 300 000 km 2

Afrika shimoldan janubga torayib boradi. Shimoliy
qismining eni ( Almadi va Ras-Xafun burunlari oralig‘i)
7 500 km bo‘lsa, janubining eni 3 000 km ga teng.

Materik sharqida yirik Somali yarimoroli va Mozambik
bo‘g‘izi bilan ajralgan Madagaskar oroli joylashgan.
G‘arbida yirik Gvineya qo‘ltig‘i bor.

Afrika materigi dastlab Liviya deb atalgan. Olimlarning
fikricha, Afrika so‘zi eramizdan avvalgi II asrdan
qo‘llanilgan.

Olimlarning fikriga ko‘ra, materik nomi uning shimoli-
g‘arbiy qismi (Tunis, Marokash yerlari)da yashagan
qadimgi berberlarning afarik qabilasi nomidan olingan.

Afrika sivilizatsiyaning beshigi hisoblanadi. Taxminan
6 000 yil avval Nil daryosi vodiysining hosildor
yerlarida ilk sivilizatsiya tarkib topgan.

Afrika tabiatini, aholisining urf-odatlarini, xo‘jaligini
o‘rganishda mashhur marokashlik sayyoh Ibn
Battutaning alohida o‘rni bor.

U Afrikaning shimoliy va sharqiy sohillarini, Nil havzasini
(1325 —1349- y.), Sahroyi Kabirning g‘arbiy qismini, Niger
daryosining yuqori oqimidan o‘rta oqimigacha o‘rgangan.

XV asr yevropaliklarning Afrikani o‘rganishida muhim
bosqich bo‘lsa-da, unga qora kunlarni — qullar
savdosini keltirdi.

1487- yilda Bartolomeu Diash Afrikaning janubidagi
Yaxshi Umid burniga qadar Atlantika okeani sohillarini
o‘rgandi.

1497— 1498- yillarda portugaliyalik Vasko da Gama
Afrikani janubdan aylanib o‘tib, 1498- yil 20- mayda
Hindistonning Kalkutta (Kolkata) portiga yetib keldi. U
yevropaliklar uchun Hindistonga boradigan dengiz
yo‘lini kashf etdi.

Afrikaning ichki qismi tabiatini o‘rganishda ingliz
tadqiqotchisi D. Livingstonning xizmatlari katta bo‘ldi.

U Kalaxari cho‘lini, Zambezi daryosini, Kongo
daryosining yuqori oqimlarini, Nyasa, Tanganika
ko‘llarini o‘rgandi. Zambezi daryosidagi sharsharaga
Viktoriya nomini berdi.

Ingliz-Amerika ekspeditsiyasining boshlig‘i G. M.
Stenli (1817 — 1877- y.)Zanzibar orolini, Viktoriya
ko‘lini va Nil daryosining boshlanish irmog‘i Kagera
ekanligini aniqladi, Lualaba va Kongo daryolarini quyi
oqimiga qadar o‘rgandi.

Livingston va Stenli olib borgan ishlari (tuzgan
xaritalari) geografiya fanini qiziqarli va qimmatli
ma’lumotlar bilan boyitdi.

Afrika tabiati va xalqlari hayotini rus olimlaridan
V.V.Yunker, Y. P. Kovalevskiy, A. V. Yeliseyev, N. I.
Vavilovlar tekshirdilar.

N. I. Vavilov tashkil etgan ekspeditsiya (1926 — 1927-
y.) 6000 dan ortiq madaniy o‘simliklardan namuna oldi.
U Efiopiya qimmatli qattiq bug‘doy navi vatani
ekanligini aniqladi.

Afrika materigining geografik o‘rni va o‘rganilish tarixi

Asosiy xususiyatlari. Afrika ekvator o‘rtasidan va bosh meridian g‘arbidan kesib o‘tgan yagona materik, eng katta cho‘llar bor, eng issiq materik, eng yuqori harorat kuzatilgan,

sharqiy yarimsharning eng uzun va eng sersuv daryolari bor, eng yirik maymunlar, eng yirik sutemizuvchilar yashaydi,

qirg‘og‘i eng kam parchalangan, quruqlikdagi eng katta Buyuk Afrika yer yorig‘i bor, har ikkala kengliklar bo‘yicha iqlim mintaqalari va tabiat zonalari takrorlanib joylashgan, har ikkala kengliklar bo‘yicha iqlim mintaqalari va tabiat zonalari takrorlanib joylashgan,

chuchuk suvli eng uzun (750 km) va chuqur Tanganika (1 470 m) ko‘li bor, olmos qazib chiqarishda dunyoda birinchi o‘rinda.

Afrika materigining geografik o‘rni va o‘rganilish tarixi

16.08.2023

0

13403.884765625 KB

Похожие