Mavzu:Afrosiyob antik davr shahar xarobalarini o’rganish

Afrosiyob — Samarqandning qadimgi xarobasi. Bu nom tarixiy manbalarda qadimgi Samarqandga nisbatan faqat 17-asrdan boshlab uchraydi. Qadimgi Samarqand sug d manbalarida ʻ Smarakanve deb atalgan. Mil. av. 4-asrda Samarqand Aleksandr Maqsuniy qo shinlari tomonidan ʻ istilo etilgach, yunon mualliflari kundaliklarida Maroqanda sifatida eslatiladi. Maroqanda Smarakanvening yunoncha tarjimasi. Movarounnahrda somoniylar hokimiyat tepasiga kelgach, qadimgi Smarakanve 9-asrdan boshlab Samarqand deb atala boshlandi. 11 — 15-asrlarda turkiy tilda bitilgan adabiyotlarda Samarqand Semizkent sifatida uchraydi. 15 — asrdan forsiy va turkiy tillardagi manbalarda bir xilda Samarqand nomi ishlatiladigan bo ldi. ʻ Afrosiyob hozirgi Samarqandning shimoliy chegarasiga tutashgan keng bo sh tepaliklar bo lib, ʻ ʻ uning maydoni 219 ga. Tepalikning shim. Siyob arig i bilan chegaralangan. Jan. tomondan „eski ʻ shahar“ deb atalgan Samarqandga qo shilib ketgan. ʻ Shaharning dastlabki tarixi haqida yozma manbalarda ma lumotlar juda kam uchraydi. Ko hna ʼ ʻ shaharda o tkazilgan arxeologik qazishlar esa bunday ma lumotlarni ko proq bermoqda. ʻ ʼ ʻ Arxeologik qazishmalar bir necha metr qalinlikdagi madaniy qatlamlar qanday bo lganligini ʻ ko rishga, boylar va kambag allarning uylarini, hunarmandlarning ustaxonalarini, savdogarlarning ʻ ʻ do konlarini, ko'cha va maydonlarni, shohona saroylar va ibodatxona, masjid va madrasalarni, ʻ mudofaa inshootlarini, shaharning suv bilan ta minlash tizimi va h.k.ni aniqlashga yordam beradi. ʼ

Afrosiyob va uning topilmalariga qiziqish 1868 yilda Chor Rossiyasi tomonidan Samarqand bosib olingandan keyin boshlandi. Afrosiyobda dastlabki qazish ishlari bilan mayor Borzenkov (1874), podpolkovnik V. V. Krestovskiy (1883), sharqshunos olimlar N. I. Veselovskiy (1884-85, 1895), V. V. Bartold (1904) va V. L. Vyatkin (1905; 1912— 13)lar shug ullanishdi. 1919 yilda M. YE. Masson, V. L. Vyatkin ʻ tadqiqot boshlagan joylarda qazish ishlarini davom ettirib, somoniylar saroyi (9-asr) xarobalarini ochdi. 1925, 1929—30 ylarda V. L. Vyatkin Afrosiyobda qazish ishlarini davom ettiradi va uning turli davrdagi tarixiga oid ko plab materiallar to playdi. Ammo 1930 yillarga qadar Afrosiyobda olib borilgan arxeologik ʻ ʻ qazishmalar qadimgi Samarqand tarixiga doir juda kam materiallar bergan. Urushdan keyin O zbekiston ʻ FAning Tarix va arxeologiya instituti olimlaridan Afrosiyob I. Terenojkin tomonidan Afrosiyobda jiddiy dala tadqiqotlari o tkazildi. Natijada uning eng pastki qatlamidan miloddan avvalgi 6—5-asrlarga taalluqli ʻ buyumlar, uy-joy xarobalari topildi. V. Afrosiyob Shishkin (1958-66) va Ya. F. G ulomov (1967—70)lar ʻ rahbarligida olib borilgan keng ko lamli arxeologik qazishlar natijasida qadimgi madaniy qatlam materiallari ʻ Afrosiyobning boshqa joylaridan ham topildi. 1966 yil 13 iyulda Afrosiyobni arxeologik jihatdan kompleks o rganishni tashkil etish maqsadida Respublika hukumatining maxsus qarori qabul qilindi. Unga ko ra, ʻ ʻ Afrosiyob „arxeologik qo riqxona“ deb e lon qilinib, uni o rganish ishiga Toshkent va Samarqand davlat ʻ ʼ ʻ universitetlari hamda Madaniyat vazirligining San atshunoslik instituti ham safarbar etildi. Aniq ilmiy rejalar ʼ asosida boshlangan arxeologik tadqiqotlar tufayli nafaqat shaharning ko p asrlik yoshi, balki uning har xil ʻ davrlardagi tarixiy topografiyasi, shahar tarkibi, shahar hayotining rivojlanish bosqichlari, bosqinlar tufayli yuz bergan bo'hronlar davri aniqlandi. Samarqand yushshdlarining shohona saroyi ochildi.