AFSONA VA RIVOYATLAR
AFSONA VA RIVOYATLAR
Afsonalar dunyodagi deyarli hamma xalqlar og ’ zaki ijodining eng qadimgi , aziz va ommaviy janrlaridandir . Ularda tarixiy hayotda ro ’ y bermagan bo ’ lsa - da , ro ’ y berishi mumkin bo ’ lgan voqealar hikoya qilinadi . Badiiy to ’ qima bu janr asarlarning asosiy xususiyati hisoblanadi . Shuning uchun olimlar afsonalarning ayrimlarini ertaklarga tenglashtirganlar . Ayrim afsonalar esa miflarga o ’ xshab ketadi . Bunday namunalarda biror narsa - predmetning paydo bo ’ lishi , rasm - rusum yoki odatlarning boshlanishi haqida ma ’ lumot beriladi .
SHIROQ AFSONASI. Bu afsonada jonajon qabila va ona er uchun o`zini qurbon qilgan Shiroq obrazi mehr bilan yaratilgan. Uning qabila manfaatlari uchun qurbon bo`lishi, o`z qabiladoshlariga sadoqati, vatanparvarligi va qahramonligi uni monumental obrazga aylantiradiki, buni yozma adabiyotda ham uchratish mumkin. Chunonchi, Abu Rayxon Beruniyning «Hindiston» asarida keltirilgan Kanik Afsonasi ham xuddi shu Shiroqga o`xshaydi. Ya.Il’yasovning «So`g`diyona» kitobida ham Mirmuhsinning «Shiroq» dostoni va O`zbekiston san’at muzeyida saqlanayotgan haykaltaroshlikka oid materiallarda ham Shiroq afsonasi mazmunini ifodalangan.
SIYOVUSH AFSONASI Siyovush-xalq qaxramoni. Afsonalarda xikoya qilinishicha, Siyovush Kaykovusning o`g`li bo`lgan. Nihoyat darajada go`zal yigit bo`lib, uni o`gay onasi sevib qoladi. Lekin, u o`gay onasining taklifini rad etadi. Bunga chiday olmagan o`gay ona unga tuhmat qiladi. Siyovush o`zining pokligini isbotlash uchun ot surib alangadan o`tadi, so`ng Afrosiyob poytaxtiga boradi. Afrosiyob uni izzat-hurmat bilan kutib oladi va unga o`z qizini beradi. Lekin, dushmanlar Afrosiyob bilan Siyovush o`rtasiga nifoq soladilar, adovat urug`ini sochadilar. Natijada Afrosiyob Siyovushni o`ldiradi. Siyovushning o`g`li Kayxisrav o`z bobosi Afrosiyobdan otasi uchun qasos oladi, uni o`ldiradi. Afsona oxirida Kayxisrav xorazmiy shohlar sulolasiga asos solganligi so`zlanadi.