• Mavzu:Aholi sonining davriy o’zgarish hususiyatlari. • Reja: • 1.Aholining paydo bo’lishida A.P.Kuznetsovning fikri. • 2.Aholi soni bo’yicha davlatlarning guruhlanishi. • 3.Aholining o’rtacha yillik ko’payishi.

A.P. Kuznetsovning fikricha, qadimda odamlar taxminan 3 mln yil oldin SHimoli-sharqiy Afrika, Old Osiyo va janubiy Evropada odamsimon maymunlardan paydo bo‘lgan deb yozadi. Ularni antropoidlar, odamsimon maymun deb atagan. U darvinizm g‘oyalarini qo‘llab quvvatlagan. Aslida bugungi kunda odamlarning maymunlardan tarqalishini butun dunyo olimlari rad etishmoqda. Boshqa olimlar esa odamlar 7 mln yil ilgari paydo bo‘lgan deb aytishgan. Ibtidoiy odamlar 300-100 ming yil oldin Afrika va Evrosiyo hududlarida yashaganligi va ularni neandertal (Germaniyadagi vodiy nomidan olingan) deb atashgan. Hozirgi zamon kishisining paydo bo‘lganligiga 30-40 ming yil bo‘lgan deb taxmin qilishadi va ularni Kro-Manonlar deb aytishgan (Fransiyadagi Kro-Manon qishlog‘i nomidan olingan). Odamlar keyinchalik Amerika, Avstraliya va boshqa qit’alarga o‘tishgan (Kuznetsov, 2000).

Qadimda odamlar paydo bo‘lgan davrda aholining tug‘ilish darajasi juda yuqori bo‘lgan, lekin dunyo aholisi soni o‘lim darajasining yuqoriligi sababli juda sust o‘sgan. Tabiy ofatlar, sovuq iqlim, qabilalararo, urushlar, keng tarqaladigan kasalliklar va boshqa omillar o‘lim darajasining yuqori bo‘lishiga ta’sir ko‘rsatgan. O‘lim darajasi asosan yosh bolalar orasida yuqori bo‘lgan, chunki qadimda tibbiy xizmat ko‘rsatish past bo‘lgan. Qadimda odamlar asosan tabiiy sharoiti yashash uchun qulay bo‘lgan joylarda, ya’ni suv manbalarida yakin, relefi tekis va o‘rmonlarda yashagan.

Ko‘pchilik aholishunos olimlarning fikricha, odamlar paydo bo‘lgandan asosan O‘rta Er dengizi atrofida, ya’ni shimoliy va shimoli- sharqiy Afrika, Evropaning janubiy qismlari va janubig‘arbiy Osiyoda joylashgan bo‘lgan. Keyinchalik asta-sekin Afrikaning markaziy va janubiy qismlariga, janubiy Evropadan, uning boshqa joylariga, janubi-sharkiy Osiyodan Osiyoning boshqa qismlariga tarqalib ketgan. SHu bilan birga, keyinchalik Osiyoning shimoli-sharqiy qismlaridan yangi dunyo, ya’ni Amerikaga o‘tgan. Osiyoning janubi-sharkiy qismlaridan esa Indoneziya, Avstraliya, YAngi Zelandiya va Okeaniya orollariga o‘tgan. SHunday qilib, aholi er shariga tarqalgan. O‘sha vaqtlarda shimoliy, shimoli-sharqiy Afrika, janubiy Evropa va janubig‘arbiy Osiyoda aholi zich joylashgan bo‘lgan.

Masalan: XVIII asrning oxirida T.Maltus er shari aholisi tez ko‘paymoqda, ularni sayyoramizda joylashtirish va ularni boqish imkoniyati yo‘q, deb aytgan. XX asrda juda ko‘p olimlar shu masalalar yuzasidan juda ko‘p izlanishlar olib borib, qat’iy fikr qilib, er shari o‘nlab milliard aholini muammosiz joylashtira va boqa oladi deb yozganlar. SHu bilan birga, BMT ma’lumotlariga ko‘ra, dunyo aholisining 1 mlrd. dan ko‘p qismi nochor ahvolda yashaydi, 500 mln.ga yaqini to‘yib ovqat emaydi, 35 minga yaqin kishi ochlikdan olamdan o‘tadi. SHuningdek, 36 ta mamlakat aholisini oziq-ovqat bilan o‘zining resurslari asosida ta’minlay olmaydi. Kambag‘al mamlakatlar ro‘yxatiga janubiy Osiyodagi Hindiston, Pokiston, Bangladesh, SHri-lanka, Nepal, Afrikaning Sahroi Kabirdan Janubdagi mamlakatlar. Lotin Amerikasi mamlakatlarining asosiy qismini kiritish mumkin.