logo

Аломати сарфии номуайянӣ ва муайянии исм

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

117.39453125 KB
  Мавз ъ: ӯ Аломати сарфии номуайян  ва	ӣ
 муайянии исм
НА ША:	
Қ
1.   Аломати сарфии исм
2. Артикли –е  аломати дастур  ва нишондиҳандаи исм	
ӣ
3. Вазифаи умумии  удокун  артикли -е	
ҷ ӣ
4 .Хосияти артикли –е тавассути таҳлили  ду навъи ибора
5. Ду вазифаи асосии артикли -е
6.Феҳрести адабиётҳо                 Гур ҳи калонтарини калимаҳо, ки дар ифодаи ӯ
маънои дастур   дорои шаклҳои якхела мебошанд, 	
ӣ
ба категорияи сарф  маансубанд. Ҳиссаҳои 	
ӣ
мустақили нутқ категорияҳои махсус  сарф  	
ӣ ӣ
доранд тавассути онҳо аз якдигар фарқ  мекунанд. 
Исм ҳам дорои категорияҳои махсуси сарф  	
ӣ
мебошад. Тарзҳои ифодаи маъно ба тағйиру 
тобиши онҳо дар доираи калима ба катеорияи 
сарф  мансуб аст.	
ӣ                 Воситаҳои  ифодаи маънои дастурии калима ҳе  гуна  ҷ
маънои луғав  надошта бошанд ҳам, барои ифодаи 	
ӣ
маънои дастурии калима, ки ба маънои номинатив  	
ӣ
илова мешаванд, заруранд.                 Масалан, дар калимаи 
“шаҳрҳо”  ғайр аз маънои 
номинантивии калима 
(балда, мадина) маънои 
иловаг  (миқдори шаҳрҳо) ӣ
ба мушоҳида мерасад, ки 
аломати он соҳаи  –ҳо 
мебошад.  Монанди  амин, дар 	
ҳ
умлаи 	
ҷ “  дар ба алаш 	Ӯ ғ
китобе дошт”  калимаи 
“китобе”  ба замми маънои 
лу авиаш (ма м и 	
ғ ҷ ӯ
навишта ои  илдшуда) 	
ҳ ҷ
маънои номуайян   ам 	
ӣ ҳ
дорад, ки он ба туфайли 
артикли  –е  имконпазир 
гаштааст.                 Қайд бояд кард, ки 
дар байни исмҳои 
“шаҳр”  ва 
“шаҳрҳо” ,  “китоб” 
ва  “китобе ” 
муносибате ҳаст, 
ки онҳоро ба ҳам 
муттаҳид мекунад 
ва дар айни замон 
ба якдигар 
муқобил 
мегузорад.  Фарқи дастурие, ки дар байни 
калимаҳои  “шаҳр”  ва  “шаҳрҳо” 
мушоҳида  мешавад, шумора 
мебошад. Вале, тафовути  дастурии 
калимаҳои  “китоб”  ва  “китобе”  дар 
ифодаи маънои дастурии муайяниву 
номуайян  мебошад.ӣ                 Мусаллам аст, ки предмети 
ба ҳамс ҳбатон маълум исми ӯ
муайн мебошад. Вале, 
предмете, ки танҳо ба 
нақлкунанда аён буда, ба 
шунаванда маълум нест, 
исми номуайян аст.  Калимаи 
“айвон”  мафҳуми муайянро 
ифода мекунад ва умуман 
айвонро мефаҳмонад, дар 
айни замон барои ифодаи 
тамоми айвонҳое, ки дар хаёл 
тасаввур карда мешаванд, ё 
айвоне, ки  удогона аст, 	
ҷ
хизмат мекунад. Дарахт, 
ша р, 	
ҳ
одам, 
айвон	
ҳ                 Категорияи муайяниву номуайяниро дар бисёр забонҳо 
мушоҳида кардан мумкин аст, вале тарзи ифодааш якранг 
нест. Барои ифодаи номуайянии исмҳо дар забони то ик  ҷ ӣ
асосан  артикли –е   истифода карда мешавад.
Артикле –е аломати дастур  ва нишондиҳандаи исм буда, бо ҳамаи хелҳои он 	
ӣ
омада метавонад. Аз ин ру ҳар як калимае, ки аз дигар ҳиссаи нутқ ба вазифаи 
исм меояд, баробари дигар категорияи исм  артикли “–е” -ро қабул мекунад. 
Артикли –е хусусияти зиёди дастур  дорад, ки онҳо дар матн зоҳир мегарданд.  	
ӣ
Хусусияти  артикли –е  ин аст, ки калимаеро аз байни анб ҳи калимаҳои  ҳам инс 	
ӯ ҷ
удо карда  иҳати предметашро равшан менамояд.	
ҷ ҷ                     Чунончи, дар  умлаи ҷ “Аз он пайро а о у гузаштааст” 	ҳ ҳ “о у” 	ҳ
ба  амаи исм ои   ам инсаш тааллу  дорад.	
ҳ ҳ ҳ ҷ қ
Вале, дар  умлаи 	
ҷ “Аз ин пайро а о у	ҳ ҳ е  гузаштааст”  калимаи  “о у	ҳ ” 
тавассути артикли –е бар хилофи мисоли  аввал маф уми махсус 	
ҳ
гирифтааст, яъне маф уми умум  надорад ва  амаи  ам инсонашро 	
ҳ ӣ ҳ ҳ ҷ
фаро мегирад.                 Вазифаи умумии  удокунии ҷ артикле –е  дар 
маврид ои ало ида ба таври гуногун во еъ 	
ҳ ҳ қ
мегардад. Маълум аст, ки ба охири исм о ба  айр аз 	
ҳ ғ
артикле  – пасванди  амъбанд , бандаки изоф , 	
ҷ ӣ ӣ
бандак онишин о ва пасоянди –ро 	
ҷ ҳ низ васл 
мегарданд ва вазифаи гуногуни дастуриро и ро 	
ҷ
мекунанд.                 •
1. Ибора ое, ки ба исмми муайяншаванда ҳ
сифат тобеъ шуда меояд: китоби хуб, 
одами нек, гули сурх... Ин гуна ибора о 	
ҳ
тафсил ёбанд  ам (китоби хуби ом згор), 	
ҳ ӯ
бо артикли –е ва бандак онишин о омада 	
ҷ ҳ
метавонандКитоби хубе, 
китоби хубаш; 
китоби ом згоре, 	
ӯ
китоби хуби 
ом згораш	
ӯ
•
Ин гуна ибора о низ тафсил меёбанд 	
ҳ
(китоби ом згори хуб, китоби ом згори 	
ӯ ӯ
бародараш), вале дар ин навъи ибора о 	
ҳ
артикли –е ва бандак онишин о ба аъзои 	
ҷ ҳ
якум матаалли  шуда 	
қ
наметавонанд(китоби ом згоре, китоби 	
ӯ
ом згораш)	
ӯ2.Ибора ое, ки исми 	
ҳ
асосии он оро исми 	
ҳ
дигар муайян 
мекунад. (китоби 
ом згор) 	
ӯ Хосияти артикли –е 
тавассути ду навъи ибора                     1. Вазифиа асосии артикли –е 
ифодаи номуайян  мебошад: Дар ӣ
ин дам аз р йи  авл   овози 	
ӯ ҳ ӣ занаке 
баланд шуд.
Калаке  буд оши и 	
қ гулаке,
Ш хаке мушкбор кокулаке.   	
ӯ
ом	
Ҷ ӣ 2.Вазифаи дигари артикли –е хусусияти 
муайянкун  (ишорат ) зо ир кардани он 	
ӣ ӣ ҳ
мебошад.Дар ин маврид муродифи артикле –
е  онишин ои ишорат  мебошад.  Ба ин 	
ҷ ҳ ӣ
маън  артикли –е бо исм ое меояд, ки 	
ӣ ҳ
он оро  умла ои пайрави муайянкунанда 	
ҳ ҷ ҳ
эзл  меди анд:
ҳ ҳ
Хона ое	
ҳ , ки ба наздик  он о к чида омаданд, дар пеши 	ӣ ҳ ӯ
назараш г ё бараъло намоён гардиданд.	
ӯАртикли –е дорои ду вазифаи асос  	
ӣ                                                Феҳрести адабиёт
1. Кабиров М., Чориев Т.Забони адабии ҳоираи то ик – Тошкент: Янги нашр, 2017.ҷ
2. Сомонаи интернет .	
ӣ                          Ба ди ататон ташаккур!қ қ

Мавз ъ: ӯ Аломати сарфии номуайян ва ӣ муайянии исм НА ША: Қ 1. Аломати сарфии исм 2. Артикли –е аломати дастур ва нишондиҳандаи исм ӣ 3. Вазифаи умумии удокун артикли -е ҷ ӣ 4 .Хосияти артикли –е тавассути таҳлили ду навъи ибора 5. Ду вазифаи асосии артикли -е 6.Феҳрести адабиётҳо

Гур ҳи калонтарини калимаҳо, ки дар ифодаи ӯ маънои дастур дорои шаклҳои якхела мебошанд, ӣ ба категорияи сарф маансубанд. Ҳиссаҳои ӣ мустақили нутқ категорияҳои махсус сарф ӣ ӣ доранд тавассути онҳо аз якдигар фарқ мекунанд. Исм ҳам дорои категорияҳои махсуси сарф ӣ мебошад. Тарзҳои ифодаи маъно ба тағйиру тобиши онҳо дар доираи калима ба катеорияи сарф мансуб аст. ӣ

Воситаҳои ифодаи маънои дастурии калима ҳе гуна ҷ маънои луғав надошта бошанд ҳам, барои ифодаи ӣ маънои дастурии калима, ки ба маънои номинатив ӣ илова мешаванд, заруранд.

Масалан, дар калимаи “шаҳрҳо” ғайр аз маънои номинантивии калима (балда, мадина) маънои иловаг (миқдори шаҳрҳо) ӣ ба мушоҳида мерасад, ки аломати он соҳаи –ҳо мебошад. Монанди амин, дар ҳ умлаи ҷ “ дар ба алаш Ӯ ғ китобе дошт” калимаи “китобе” ба замми маънои лу авиаш (ма м и ғ ҷ ӯ навишта ои илдшуда) ҳ ҷ маънои номуайян ам ӣ ҳ дорад, ки он ба туфайли артикли –е имконпазир гаштааст.

Қайд бояд кард, ки дар байни исмҳои “шаҳр” ва “шаҳрҳо” , “китоб” ва “китобе ” муносибате ҳаст, ки онҳоро ба ҳам муттаҳид мекунад ва дар айни замон ба якдигар муқобил мегузорад. Фарқи дастурие, ки дар байни калимаҳои “шаҳр” ва “шаҳрҳо” мушоҳида мешавад, шумора мебошад. Вале, тафовути дастурии калимаҳои “китоб” ва “китобе” дар ифодаи маънои дастурии муайяниву номуайян мебошад.ӣ