MAVZU: ATROF MUHI T MUTAGEN OMILLA R VA ULA RN IN G TASNI FI BA J A RDI : 220-GURUH TA LA BA SI A BDI N A ZA ROVA DI LN OZA

Reja: • Kirish • Asosiy qism 1. Mutatsion jarayonlar haqida. 2. Mutagen omillar va ularning yuzga kelishi . 3. Atrof muhitning mutagen omillari . 4. Tabiiy va suniy mutatsion jarayonlar. 5. Kimyoviy mutagenez. • Xulosa • Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish • Mutagenlar mavzusiga o'tishdan oldin mutatsiya nima ekanligini tushuntirish kerak. Genetika bo'yicha mutatsiya genetik material: DNK molekulasidagi nukleotidlar ketma-ketligining doimiy va irsiy o'zgarishi.Organizmni rivojlantirish va boshqarish uchun zarur bo'lgan barcha ma'lumotlar uning xromosomalarida jismonan joylashgan genlarida mavjud. Xromosomalar bitta uzun DNK molekulasidan iborat.Mutatsiyalar odatda gen funktsiyasiga ta'sir qiladi va u o'z funktsiyasini yo'qotishi yoki o'zgartirishi mumkin.DNK ketma-ketligining o'zgarishi oqsillarning barcha nusxalariga ta'sir qilganligi sababli, ba'zi mutatsiyalar hujayra yoki umuman organizm uchun o'ta zaharli bo'lishi mumkin.Mutatsiyalar organizmlarda har xil miqyosda sodir bo'lishi mumkin

• mutagenlar (mutatsiya va ... genez) — fizik va kimyoviy omillarning tirik organizmlarga ta sir ʼ etib, ularda mutatsiyalar paydo qiladigan omillar. Fizik M. ichida ionlovchi nurlar muhim o rin tutadi. Ular, o z navbatida, elektromagnitli ʻ ʻ (to lqinli) va korpuskulyar omillarga bo linadi. ʻ ʻ Birinchi guruhga rentgen, gamma va kosmik nurlar kiradi. Ikkinchi guruhga beta zarrachalar (elektron va pozitronlar), protonlar, neytronlar, alfa zarrachalar, yuqori va past harorat kiradi. Ionlovchi nurlarning barchaturlari mutagenlik xossalariga ega, ammo sun iy ʼ mutatsiyalarni olishda , asosan, rentgen va gamma nurlari qo llanadi. ʻ

Kimyoviy mutagenlarga ko pchilik alkillovchi birikmalar (di-metilsulfat, dietilsulfat, ʻ etilenimin, N nitrozoalkilmochevina, nitrozometilmochevina, nitrozoetilmochevina, etilmetan sulfonat, di-etilnitrozomochevina va boshqalar), nuklein kislotalar azotli asoslarining analoglari, alkaloidlar va boshqa kiradi. M. orasida kanserogen va teratogen xossalarga ega bo lganlari ham uchraydi. Shu sababli ko pchilik ʻ ʻ mamlakatlarda barcha yangi kimyoviy birikmalarning mutagenlik xususiyatini tekshirish uchun maxsus institut va lab. tashkil etilganMutagenlar deb ham ataladigan , ular DNK zanjirining bir qismi bo'lgan asoslarda o'zgarishlarni keltirib chiqaradigan boshqa tabiatdagi molekulalardir. Shu tarzda, ushbu vositalarning mavjudligi genetik materialdagi mutatsiya tezligini kuchaytiradi. Ular fizik, kimyoviy va biologik mutagenlarga bo'linadi.