logo

BORLIQ VA UNING ASOSIY SHAKLLARI

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

196.0283203125 KB
BORLIQ VA UNING ASOSIY SHAKLLARI.                                             R е j а:
1. B о rliq   tushunch а sining   m о hiyati   v а  m а' n о si .  B о rliq  
h а qid а gi   t а ri х iy   k о nts еп tsiyal а r .
2.  B о rliqning   sh а kll а ri   v а  n а m о yon   bo'lish  
х ususiyatl а ri .     Borliq tushunchasining mohiyati va ma'nosi. Borliq  
haqidagi tarixiy konsepsiyalar
  Borliq 
tushunchasi.  Ayrim faylasuflar 
borliqni moddiylik, 
moddiy jismlar bilan 
bog’lab 
tushuntirishadi. 
Ularning nuqtai 
nazarlaricha, borliq - 
ob'ektiv realliknigina 
qamrab oluvchi 
tushunchadir.         Yo'qlik 
tushunchasi.                   Hamma  narsani  hech 
narsaga  aylantiruvchi,  hamma 
narsaning  ibtidosi  ham,  intihosi 
ham  yo'qlikdir.  Bu  ma'noda 
yo'qlik  cheksizlik,  nihoyasizlik 
va  mangulik  bilan  birdir.  Yo'qlik 
chekingan  joyda  borliq  paydo 
bo'ladi.  Yo'qlikni  hech  narsa 
bilan  qiyoslab  bo'lmaydi.  Fanda 
yo'qlik  nima,  degan  savolga 
javob yo'q.       Markaziy Osiyo tupro g’ ida vujudga kelgan zardo'shtiylik ta'limotida borliq 
quyosh  va olovning hosilasidir, alangalanib turgan olov borliqning asosiy 
mohiyatini tashkil etadi, deb hisoblangan. 
          Qadimgi  yunon  faylasufi  Suqrot  borliqni  bilim  bilan  qiyoslaydi  va 
uningcha,  biror  narsa,  biz  uni  bilsakkina  bor  bo'ladi,  insonning  bilimi  qancha 
keng bo'lsa, u shuncha keng borliqni qamrab oladi, deb hisoblaydi.
Qadimgi dunyoning atomist olimi Demokrit borliq atomlar majmuasidan iborat 
deb tushuntirgan. Uning fikricha, borliqning mohiyati uning mavjudligidadir. 
Mavjud bo'lmagan narsa yo'qlikdir.
Islom ta'limotida esa borliq bu ilohiy voqelikdir. Ya'ni u Olloh yaratgan 
mavjudlikdir. Bu borada vahdati vujud va vahdati mavjud ta'limotlari bo'lgan. Borliq haqidagi konsepsiyalar              Islomdinigamansu
bmutafakkirlarborli
qhaqidagita&
apos;limotnihartar
aflamarivojlantirga
nlar.
Forobiyfikricha, 
ilkborliqazaliyOllohning
o'zidir.Beruniyfikricha,borliqshundayumumiylikki, 
uhammanarsaningasosidayotadi,demak,borliqhammanarsaningasosidir.           Borliq  o'ziga  ob'ektiv  va  sub'ektiv 
reallikni,  mavjud  bo'lgan  va  mavjud 
bo'ladigan  olamlarni,  moddiylik  va 
ma'naviylikni,  o'tmish  va  kelajakni, 
o'limni  va  hayotni,  ruh  va  jismni 
qamrab oluvchi umumiy tushunchadir.
           Borliqning  shakllari va namoyon bo'lish 
xususiyatlari
Tabiat borliqi odatda tabiatdagi 
narsalar (jismlar), jarayonlar, 
holatlar borliqi sifatida 
tushuniladi. U ikkiga bo'linadi: 
Azaliy tabiat borliq 
Tabiat borliq       Azaliy tabiat borliqi (yoki 
tabiiy tabiat borliqi, u 
insondan ilgari va uning 
ishtirokisiz ham mavjud 
bo'lgan) va odam mehnati 
bilan ishlab chiqarilgan 
narsalar borliqi      Borliqning moddiy 
shakliga xos 
umumiylikni 
axtarishning uch 
yo’nalishi mavjud.
Birinchi yo'nalishi 
moddiy olamning 
asosida yotuvchi 
umumiy mohiyatni 
axtarish yo'li bo'lib, 
yuqorida qayd 
etganimizdek, 
substansiyani aniqlash 
yo'lidir. Ikkinchi yo'l esa — 
moddiy olamning asosiy 
tarkibiga kiruvchi 
«qurilish 
elementlarini»- 
substratni axtarish yo'li.  Uchinchi yo'l — hamma 
narsaning vujudga 
keltiruvchi bosh 
sababchisini, ota 
moddani, ya'ni 
pramateriyani axtarish 
yo'li.                Materiya tushunchasi, uning xususiyatlari va namoyon 
bo'lish shakllari haqida zamonaviy qarashlar
Materiya tushunchasi moddiy unsurga 
nisbatan ham, atomga nisbatan ham, 
pramateriyaga nisbatan ham umumiyroq 
bo'lgan tushunchadir. Materiya 
olamdagi barcha moddiy ob'ektlarni, 
butun ob'ektiv reallikni ifoda etuvchi 
eng umumiy tushunchadir. Faylasuflar 
barcha moddiy ob'ektlarga xos 
xususiyatlarni umumiy tarzda ifodalash 
uchun qo'llaydigan tushuncha materiya 
deb ataladi.        
XX asrning o'rtalariga kelib, kvant 
mexanikasi, nisbiylik nazariyasi va hozirgi 
zamon kosmologiyasi sohalaridagi ilmiy 
yutuqlar kishilarning ob'ektiv olam 
haqidagi tasavvurlarini tubdan o'zgartirib 
yubordi. Natijada, tabiatshunos olimlar 
sezgilarimizga bevosita ta'sir etishining 
imkoni bo'lmaydigan realliklar haqida ham 
tadqiqotlar olib bora boshladi.     Materialistlar materiyani ob'ektiv reallik, deb ta'riflashadi. 
Ob'ektiv reallik inson sezgilariga bobliq bo'lmagan holda, 
undan tashqarida mavjud bo'lgan voqelikdir. Bu butun 
mavjudlikning sub'ektiv reallikdan tashqaridagi qismi 
hisoblanadi. Ob'ektiv reallikning mavjudligi qanday namoyon 
bo'ladib Bu savolga javob topishda, borliqning ajralmas 
xususiyatlarini o'rganishga to'bri keladi. Har qanday jismning 
ajralmas xususiyati lotincha «atribut» so'zi bilan ataladi.        Xarakat - materiyaning namoyon bo'lish 
shaklidir
Harakat bu
Borliqning atributlari 
ichida uning asosiy 
mavjudlik usulini ifoda 
etuvchi xususiyati 
harakat hisoblanadi. 
Chunki borliq harakatsiz 
o'zining strukturaviy 
yaxlitligini saqlay 
olmaydi.        Harakat, bir tomondan, moddiy jismlar 
o'rtasidagi va ularni tashkil etuvchi elementlar 
o'rtasidagi aloqadorliklarning natijasi, boshqa 
tomondan esa, ulardagi o'zgarishlar sifatida 
sodir bo'ladi. Shu nuqtai nazardan ham 
falsafaning harakat bu umuman har qanday 
o'zgarishdir, deyilgan ta'rifi juda o'rinlidir.      Shu jihatdan harakatning ikki xil
  turi bir-biridan farq qilinadi. 
Harakatning birinchi turi 
jismda uning sifati va 
turg’unligini saqlagan 
holda ro'y beradigan ichki 
o'zgarishlarni o'z ichiga 
oladi. Ya'ni har qanday 
jismda beto'xtov ichki 
o'zgarishlar ro'y berib 
turadi, lekin bu 
o'zgarishlar shu jismning 
tashqi sifatiga jiddiy ta'sir 
ko'rsatmaydi. Atrofimizni qurshab turgan har 
bir jism molekulalardan, 
molekulalar esa atomlar va 
elementar zarrachalardan 
tashkil topgan ekan, bu 
jismlarning molekulyar va 
atom tuzilish darajasida ham 
beto'xtov o'zgarishlar ro'y 
berib turadi. Mana shunday 
o'zgarish, ya'ni jismning 
sifatini o'zgartiruvchi harakat 
ikkinchi turdagi harakatga 
kiradi va u rivojlanish deb 
ataladi.       1) harakat shakllari bir-birlari bilan sifat 
jihatidan farq qilib, ularning har biri 
materiyaning tashkiliy tuzilishi 
darajalarining muayyan bosqichida 
namoyon bo'ladi;
2) materiyaning harakat shakllari bir-biri 
bilan genetik jihatidan, kelib chiqishi 
jahatdan ketma-ket boblangan, ya'ni 
harakatning murakkabroq shakllari uning 
nisbatan soddaroq shakllaridan kelib 
chiqqandir;
3) harakatning yuqori shakllari tarkibidagi 
quyi shakllari uning yuqori shakllariga 
ham mansubdir, ammo harakatning yuqori 
shakli o'zidan quyi shakldagi harakatga 
mansub emasdir. Materalist bo'lgan faylasuflar harakat 
shakllarini turkumlaganida, quyidagi 
mulohazalarga tayanib ish yuritadilar:
           Borliqning asosiy 
yashash shakllariga
Fazo narsalarning ko'lamini, hajmini, o'zaro joylashish tartibini, 
uzlukli yoki uzluksizligini ifodalasa,
Vaqt hodisalarning ketma-ketligi, jarayonlarning 
davomiyligini ifodalaydi.           ETIBORIN GI Z UCHUN  
RAX MAT.

BORLIQ VA UNING ASOSIY SHAKLLARI.

R е j а: 1. B о rliq tushunch а sining m о hiyati v а m а' n о si . B о rliq h а qid а gi t а ri х iy k о nts еп tsiyal а r . 2. B о rliqning sh а kll а ri v а n а m о yon bo'lish х ususiyatl а ri .

Borliq tushunchasining mohiyati va ma'nosi. Borliq haqidagi tarixiy konsepsiyalar Borliq tushunchasi. Ayrim faylasuflar borliqni moddiylik, moddiy jismlar bilan bog’lab tushuntirishadi. Ularning nuqtai nazarlaricha, borliq - ob'ektiv realliknigina qamrab oluvchi tushunchadir.

Yo'qlik tushunchasi. Hamma narsani hech narsaga aylantiruvchi, hamma narsaning ibtidosi ham, intihosi ham yo'qlikdir. Bu ma'noda yo'qlik cheksizlik, nihoyasizlik va mangulik bilan birdir. Yo'qlik chekingan joyda borliq paydo bo'ladi. Yo'qlikni hech narsa bilan qiyoslab bo'lmaydi. Fanda yo'qlik nima, degan savolga javob yo'q.

Markaziy Osiyo tupro g’ ida vujudga kelgan zardo'shtiylik ta'limotida borliq quyosh va olovning hosilasidir, alangalanib turgan olov borliqning asosiy mohiyatini tashkil etadi, deb hisoblangan. Qadimgi yunon faylasufi Suqrot borliqni bilim bilan qiyoslaydi va uningcha, biror narsa, biz uni bilsakkina bor bo'ladi, insonning bilimi qancha keng bo'lsa, u shuncha keng borliqni qamrab oladi, deb hisoblaydi. Qadimgi dunyoning atomist olimi Demokrit borliq atomlar majmuasidan iborat deb tushuntirgan. Uning fikricha, borliqning mohiyati uning mavjudligidadir. Mavjud bo'lmagan narsa yo'qlikdir. Islom ta'limotida esa borliq bu ilohiy voqelikdir. Ya'ni u Olloh yaratgan mavjudlikdir. Bu borada vahdati vujud va vahdati mavjud ta'limotlari bo'lgan. Borliq haqidagi konsepsiyalar