logo

Boshlang’ich sinf matematika darslarida tenglamalar yechish yo’llari.

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

995.0673828125 KB
      Mavzu:Boshlang’ich sinf matematika 
darslarida tenglamalar yechish yo’llari.
Reja 
1. Boshlang’ich sinf matematika darslarida tenglama 
yechish yo’llari.
2. Matematika darslarida tenglama yechishni 
o’rganishning bosqichlari.
3. Tenglamalar tuzib masala yechishni o’rgatish 
metodikasi. Ten gl a m a  tu zi b  m a s a l a l a r  y ech i sh n i  
o’r ga ti sh  m etod i ka si
Matematika darsligi o'quvchilarni ba'zi xil masalalarni tenglamalar 
tuzib yechishga o'rgatishni nazarda tutadi. Masalalarni tenglamalar 
tuzish bilan qo'shish, ayirish, ko'paytirish va bo'lish amallarining 
noma'lum sonlarini topishga doir sodda masalalar yechishga o'rgatish 
va misollar bilan birgalikda matnli masalalarni tenglamalar yordamida 
yechib o’quvchilarning bilimlarini mustahkamlash muhim vazifa 
hisoblanadi. Mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish va 
rivojlaritirishga, o'z fikrlarini mustaqil bayon qila olishga zamin 
yaratib, o'quvchilarni fikrlash dunyoqarashini kengaytirib, ularni 
zehnini va hozirjavoblik fazilatini tarbiyalash bosh maqsaddir.
Matematika darsligi o'quvchilarni ba'zi xil masalalarni tenglamalar 
tuzish bilan yechishga o'rgatishni nazarda tutadi.    O'quvchilar masalalarni tenglamalar tuzish bilan yechishni 
o'rganib olishlari uchun ular masaladagi berilgan va 
izlanayotgan miqdorlarni ajratib olishi kerak bo'ladi. 
Tenglamalarni tuzish yordamida sodda masalalarni yechish 
ikkinchi sinfdan boshlanadi. Ikkinchi sinfda tenglamalar 
tuzish usuli bilan qo'shish, ayirish, ko'paytirish va bo'lish 
amallarining noma'lum komponentlarini topishga doir 
sodda masalalar yechiladi.. O'quvchilar uchun eng qiyin 
vaziyat noma'lumni to'g'ri o'rinda ishlatib, tenglamani 
to'g'ri tuzishdir. O'quvchilarda tushunchalar hosil bo'lishi 
uchun tenglamalardan bir nechtasini tushuntirgan holda 
ishlab ko'rsatamiz. Masalan, "Savatda bir necha anor bor edi. Bog'dan yana 17ta anor uzib 
kelib savatga solingandan keyin savatdagi anorlar 32 ta bo'ldi, Avval 
savatda nechta anor bo'lgan?". Oldin bu masalani qisqacha shartini.tuzib 
olarniz:
1) oldin savatdagi anorlar sonini x bilan belgilab olamiz;
2) savatdagi anorlar va yana terib kelib qo'shilgan anorlar sonini (X+17) 
deb olamiz;
3) barchasi 32 ta bo'ladi va tenglama quyidagicha tuziladi: x + 17 = 32.
Bor edi - ? anor
Uzib kelindi - 17 ta anor
Barchasi - 32 ta bo'ldi.
Masalani tenglama usul bilan yechishda o'quvchining taxminiy 
mulohazalari: "savatdagi anorlar sonini x bilan belgilasak, uzib kelingan 
anorlar 17 ta, barchasi 32 ta bo'ldi va savatda qancha anor bo'lgan?" 
demak, masalaning shartiga ko'ra tensrlama tuzib ishlaymiz.
Yechish: x+17=32
x=32-17
x = 15 demak, savatda 15 ta anor bo'lgan. Bos h l a n g’i ch  s i n fl a r d a  ( II,  III,  IV-s i n fl a r d a )  
ten gl a m a  y ech i s h  u ch u n  q u y id a gi q oi d a l a r  
o’r ga t i la d i.
•
1.Noma’lum ayriluvchini topish uchun kamayuvchidan ayirmani 
ayirish kerak. Umumiy holda a - x = c ; x = a -c ( a - kamayuvchi, 
xayiriluvchi, cayirma)  belgi kelib chiqadi deyiladi. 
•
2. Noma’lum kamayuvchini topish uchun ayirmaga ayiriluvchini 
qo’shish kerak. x -b = c ; x = b + c 
•
3. Noma’lum ko’paytuvchini topish uchun ko’paytmani ma’lum 
ko’paytuvchiga bo’lish yo’li bilan topish mumkin. a  x = c ; x = c : a
•
4. Agar berilgan tenglamada noma’lum son bo’luvchi bo’lsa, u holda 
bo’linuvchini bo’linmaga bo’lish kerak. a : x = c ; x = a : c 5. Agar berilgan tenglamada noma’lum son bo’linuvchi bo’lsa, u holda 
bo’linuvchini topish uchun bo’linmaga bo’luvchini ko’paytirish kerak. 
x : a = c ; x = a c .
Umumiy matematikada yechish uchun quyidagi bajariladi.
 -Qavslar qatnashsa, qavslar yechib chiqiladi, qavslardan qutqariladi.
 -Tenglama kasrli bo’lsa, umumiy maxrajga keltirilib kasrdan 
qutqariladi.
 -Noma’lum sonlar qatnashgan ifodalar tenglikning bir tarafiga, ozod 
sonlar esa tenglikning ikkinchi tomoniga o’tkaziladi. Bir tomondan 
ikkinchi tomondaga o’tkazilgan ishoralari qarama-qarshi 
almashtiriladi.
 -O’xshash hadlar ixchamlanadi a  x = b ko’rinishiga keltiriladi. Bunda x 
noma’lum, a noma’lum oldidagi koeffisent, b ozod son bo’ladi. 
Noma’lumni topish uchun ozod sonni noma’lum son oldidagi 
koeffisentga bo’linadi.  Hozir gi za m on  u slu b iy a tid a  t en gla m a la r  y ech ish n i 
o’r ga n ish  u ch u n  3 b osq ich d a  ish  olib  b or ila d i.
• 1-bosqich: Tayyorgarlik bosqichi. 
•
  2- bosqich: x harfi bilan x +2=5, x+3=7, x -3 =4, kabi 
tenglamalarda noma’lum sonni belgilash uchun qabul 
qilingan belgi sifatida kiritilgan. 
• 3-bosqich: tenglamalarni amallarning komponentlari va 
natijasi orasidagi bog’lanish asosida yechish,tayyorgarlik ishi 
1 dan 10 gacha bo’lgan sonlar bilan tanishtirish darslarida 
boshlanadi. ”10 ichida nomerlash” mavzusida o’rganish 
vaqtidayoq birinchi beshlik ichida sonlarning tarkibini 
xotirlab qolishlari 10 ichida qo’shish va ayirishni o’rganish 
vaqtidayoq esa 6, 7, 8, 9 sonlarini tarkibini xotirlab qolishlari 
lozim. Tenglama dastlab W ko’rinishidagi noma’lum son kiritish yo’li 
bilan o’rgatiladi. Mashq. W W - = - = 30 48 53 20 bu mashqda 
noma’lum kamayuvchini qayta topish qoidasi eslatiladi. 
(yodingda tut) kamayuvchini topish uchun ayirmaga ayiriluvchini 
qo’shish qoidasi orqali bajariladi. 48 30 78 20 53 73 + = + = 
mashqning to’g’ri bajarilganligi tekshiriladi. 27 7 85 50 - = - = W W 
bu mashqda noma’lum W nima qayerda turibdi nimani topish 
kerak degani savollar yordamida ayiriluvchini topish kerakligi 
aniqlanadi. Noma’lum ayriluvchi qanday topiladi. Demak, 
noma’lum ayriluvchini topish uchun kamayuvchidan ayirmani 
ayirish kerak. Qoidadan foydalaniladi. 27 20 7, 83 33 50 - = - = 
natija tekshiriladi. Bunday ko’rinishdagi mashqni bajarishda 
o’quvchilarning fikrlarini chalg’ib 27 7, 83 50 + + ko’rinishida 
qo’shish orqali bajarib xatolikka ham yo’l qo’yishi mumkin

Mavzu:Boshlang’ich sinf matematika darslarida tenglamalar yechish yo’llari. Reja 1. Boshlang’ich sinf matematika darslarida tenglama yechish yo’llari. 2. Matematika darslarida tenglama yechishni o’rganishning bosqichlari. 3. Tenglamalar tuzib masala yechishni o’rgatish metodikasi.

Ten gl a m a tu zi b m a s a l a l a r y ech i sh n i o’r ga ti sh m etod i ka si Matematika darsligi o'quvchilarni ba'zi xil masalalarni tenglamalar tuzib yechishga o'rgatishni nazarda tutadi. Masalalarni tenglamalar tuzish bilan qo'shish, ayirish, ko'paytirish va bo'lish amallarining noma'lum sonlarini topishga doir sodda masalalar yechishga o'rgatish va misollar bilan birgalikda matnli masalalarni tenglamalar yordamida yechib o’quvchilarning bilimlarini mustahkamlash muhim vazifa hisoblanadi. Mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish va rivojlaritirishga, o'z fikrlarini mustaqil bayon qila olishga zamin yaratib, o'quvchilarni fikrlash dunyoqarashini kengaytirib, ularni zehnini va hozirjavoblik fazilatini tarbiyalash bosh maqsaddir. Matematika darsligi o'quvchilarni ba'zi xil masalalarni tenglamalar tuzish bilan yechishga o'rgatishni nazarda tutadi.