MUSTAQIL ISH MAVZUSI: “Devoni hikmat” va “Hibat ul-haqoyiq” asarlaridan tanlangan to’rtliklarning shakli va mazmunini qiyoslash. REJA: 1.”Devoni hikmat” asari va muallifi haqida 2.”Hibat ul-haqoyiq” asari va muallifi haqida 3.Asarlardagi tanlangan to’rtliklarning ma’zmuni va qiyosi

Markaziy Osiyoning ijtimoiy- iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotida muhim mavqeyga ega bo’lgan.Hozirgi Turkiston, oldingi Yassi yaqinidagi Sayram shahrida tavallud topgan. Yassaviyning tavalllud sanasi ma’lum emas. Ayrim tadqiqotchilar uni 63 yil yashagan deyishsa, ayrimlari 73 yil yoki 85 yil yashagan, degan qarorga kelishgan. Atoqli yassaviyshunos Muhammad Fuod kuprilizodaning aytishicha, Yassaviy 120 yil yashab, hayotdan ko’z yumgan. Rus olimi V.A.Gordlevskiy by raqamni yana 5 yilga ko’paytirib, Yassaviy 125 yil yashagan, deydi. Xo’ja Ahmad Yassaviy

Devoni hikmat "DEVONI HIKMAT" - Ahmad Yassaviyning she rlarini o z ichiga ʼ ʻ olgan majmua. Asl nusxasi saqlanmagan. 19-asrdan boshlab Toshkent, Buxoro, Kogon, Qozon, Istanbu shaharlarida bir necha bor nashr etilgan. Mavjud qo lyozma ʻ va bosma nusxalar bir-biridan farq qiladi. Ahmad Yassaviy "Devoni hikmat" ni shu nom bilan kitob tarzida tartib bermagan. Uni Yassaviyning murid va izdoshlari tuzishgan. Ya ni ustozlarining hikmatlarini bir joyga jamlab, unga " ʼ Devoni hikmat " nomini berishgan. Yassaviylik tariqatiga kirganlar uchun " Devoni hikmat "dagi she rlarni o qib yod ʼ ʻ olish, hatto qobiliyati yetadiganlar uchun shunday shaklda she rlar yozish tariqatning daxlsiz talablaridan hisoblangan.  ʼ

Tasavvufda  muridning  tilagi  haqqa  yetmoq,  Alloh  vasliga  erishmoqdir.  Buning uchun solik, ya'ni tariqatning yo`liga kirgan kishi, boshqacha aytganda,  faqir muayyan bosqichlarni bosib o`tishi kerak. Bular: shariat, tariqat, ma'rifat,  haqiqat.  Yassaviy  „Faqrnoma"sida  keltirishicha,  ularning  har  birida  o`ntadan,  jami  qirq  maqom  bor.  Bu  maqomlarning  birinchisi  musulmonlikning  birinchi  shartidan  „haq  taolo"ning  birligiga,  borligiga  va  zotiga  imon  keltirmoqdan  boshlanib,  qirqinchisi  „hazrati  rabbil  izzatni  topish"  -  Alloh  visoliga  yetishish  bilan yakun topadi. „Faqrnoma"da shular haqida gap ketadi.  „Devoni  hikmat"  atamasidagi  „hikmat"  so`zi  ham  teran  ichki  ma'noga  ega  bo`lib,  muayyan  talqinni  talab  etadi.  Ilohiyotchi  mutaxassislarning  aniqlashicha, „hikmat" Qur'oni karim oyatlarida payg´ambarimizning haq yo`lni  ko`rsatuvchi  va'zlariga  nisbatan  qo`llanilgan  ekan.  Lug´atlarda  esa,  hikmat  ilm  va adolatni o`z ichiga oluvchi, borliq haqiqatini anglatuvchi ma'rifiy so`z, odat va  axloqqa xos kalima, sirli sabab kabi ma'nolarni anglatishi aytiladi. Shulardan kelib  chiqib, ayrimlar uni „diniy-tasavvufiy o`ziga xos so`z" deb ta'rif qiladilar.  Xalq jonli tilida ham bu so`z juda ko`p uchraydi. Aksariyat hollarda tajribadan kelib  chiqqan ibratli so`z  ma'nosini anglatadi. Yassaviy hikmatlari islom g´oyalarini,  birinchi  navbatda  shariatni  targ´ib  va  tashviq  qiluvchi  she'riyatdir.  Shariat  esa  Qur'onga,  hadisga  tayanadi.  Demak,  bu  she'rlar  Qur'on  va  hadislarning  o`ziga  xos sharhlaridir. Tasavvufning  eng  yuqori  bosqichi  –  haqiqat.  Shariat - shu  yo`lning  birinchi bosqichi. Tariqat undan keyin keladi. Shariatsiz tariqatga – Alloh tomon  yo`l  izlashga  o`tib  bo`lmaydi. Undan  keyin  ma'rifat  –  Allohni  tanish  bosqichi  keladi.  Nihoyat,  orif  inson  haqiqatga  erishishi,  ya'ni  Yaratganning  jamoliga  yetishishi  mumkin.  Falonchi  haqqa  yetgan  deyilsa,  tariqatning  oliy  bosqichiga  erishgan,  demoqchi  bo`ladi.

Yassaviylik tariqati ko plab shoirlarni yetishtirib chiqarishda o ziga xos ʻ ʻ maktab vazifasini bajargan. “Devoni hikmat"dagi hamma she rlar ham ʼ Yassaviyga mansub emas. Unda Yassaviy izdoshlarining ijod namunalari ham kiritilgan. Asar poetik jihatdan xalq qushiklariga yaqin. Shu bois u xalq ommasi orasida keng tarqalgan. Natijada Yassaviy hikmatlari og izdan-og izga kuchib, kitobdan-kitobga o tib, o z asl tilini va uslubini ʻ ʻ ʻ ʻ o zgartirgan, ammo ularning asosiy g oyaviy mazmuni saqlanib ʻ ʻ qolgan."Devoni hikmat" islom dini asoslaridan bahs etuvchi, shariatning ahkomi va ahli sunnatning aqidalaridan saboq beruvchi, tasavvuf sirlari va tariqatning odobu arkoni yoritilgan qomusiy harakterdagi asardir. Unda ilohiy ishq g oyasi va didaktik mazmun ʻ yo nalishi yetakchilik qiladi. "Devoni hikmat"da munojot, qasida, ʻ munozara janri talablariga muvofiq keladigan she rlar bilan bir ʼ qatorda, "Me rojnoma" (Hazrat Muhammad alayhissalom madh etilgan ʼ manzuma) ham o rin olgan. ʻ