logo

Eron Islom Respublikasi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

568.3095703125 KB
Eron Islom Respublikasi Geografik o‘rni va chegaralari. 
Eron  Islom  Respublikasi  Osiyoning  Janubi-G‘arbida  joylashgan 
mamlakat.  Eron  bilan  shimoli-g‘arbdan  chega	
 ralanuvchi  Turkiyadan, 
sharqdagi  Afg‘oniston  va  Pokistondan,  g‘arbdagi  Iroqdan  maydon 
jihatidan  ustun  turadi.  Agar  Yevropa  davlatlari  bilan  taqqoslasa,  u  holda 
Angliya,  Ispaniya,  Fransiya,  Italiya,  Shvesariyani  birga  qo‘shib  olganda 
Eron  xududiga  teng bo‘ladi. Osiyo davlatlaridan faqat Xitoy va  Hindiston 
maydondan kichik.
G‘arbdan  Iroq  (1458  km)  va  Turkiya  bilan  (499  km),  shimolda 
Turkmaniston  (992  km),  Ozarbayjon  (611  km)  va  Armaniston  bilan  (35 
km),  Sharqda Afg‘oniston  (936  km)  va  Pokiston  (909  km)  bilan,  janubda 
Fors  ko‘rfazi  va  Ormuz  bo‘g‘ozi  suvlari  bilan,  shimolda  Kaspiy  dengizi 
suvlari bilan yuvilib turadi.	
     
Chegarasining  umumiy  uzunligi  5440  km,  sohilbo‘yining  uzunligi  2440 
km  (Kaspiy  dengizi  sohillarining  uzunligi  740  km).  Eron  xududining 
umumiy  maydoni  1.648.000  km  ²,  shu  jumladan  quruqlik  maydoni 
1.636.000 km ². Mamlakat poytaxti – Tehron. Eron  rivojlanishning  kapitalistik  yo‘lini  tanlagan 
rivojlanayotgan  mamlakatlar  qatoriga  kiradi.  Neftdan 
kelayotgan  katta  daromadga  tayanib  mamlakatda 
ijtimoiy-iqtisodiy  islohatlar  o‘tkazildi.  So‘nggi  yillarda 
Eron  xo‘jaligini  rivojlantirishda  katta  yutuqlarga  erishdi, 
endilikda  qoloq  mamlakatdan  agrar-industrial 
mamlakatga aylandi.
Neft  savdosidan  tushayotgan  katta  miqdordagi  chet  el 
valyutasini  Eron  sanoatini  rivojlantirishga  sarflamoqda. 
Sanoatning  yangi  tarmoqlari  tashkil  qilindi,  jumladan 
neftkimyo,  mashinasozlik,  avtomobilsozlik,  aviatsiya,  har 
biy, metallurgiya sanoatlari rivojlandi. Eron rivojlangan va 
rivojlanayotgan  mamlakatlarga  moliyaviy  yordam 
beruvchi mamlakatga aylandi. Tabiiy  sharoiti  va  resurslari.  Relyefi.  	Eron  Janubi-G‘arbiy  Osiyo	 dagi  Eron 
tog‘ligining  katta  qismini  egalaydi.  Eron  tog‘ligining  ⅔  qismi  Eronda  joylashgan. 
Eronning  eng  chekka  shimoli-g‘arbida Armaniston  tog‘ligining  janubi-sharqiy  qismi 
o‘tadi. Eron  tog‘ligining  ichki  qismi  baland  tekkisliklar,  tog‘  zanjirlari  va  tog‘lararo 
botiqlarning almashinib kelishini o‘zida aks ettiradi. Eron tog‘ligi	
 ning katta qismi 1000-
2000  m  balandlikka  ega.  U  tog‘  tizmaslari  shimolda  Elbrus  tog‘  tizmasi,  sharqda 
davomi  bo‘lgan  Turkman-Xurosan  tog‘lari,  janubda  va  janubi-g‘arbda  Mekron  va 
Zagros tog‘lari bilan o‘ralgan.Ichki Eronning shimoliy qismini yer yuzida eng hayotsiz 
cho‘llardan  biri  Dashti-Kebir  egallagan.  U  deyarli  Tehron  darvozasidan  boshlanib 
g‘arbdan sharqqa 400 km ga cho‘zilib, kengligi 250 km ga yetadi. U bir qator sho‘rxok 
cho‘kmalaridan  tashkil  topgan.  Ularning  balandligi  600-800  m. Eron  sharqida 
qAQSHatqich  va  quruq  cho‘l  Dashti-Lut  cho‘zilgan.  Uning  g‘arbiy  qismi  glinali  va 
toshloqlardan,  sharqiy  qismi  balandligi  200  m  ga  yetuvchi  barxan  qum  cho‘lidan 
iborat.  Qum  bo‘ronlari  vaqtida  harakatlanuvchi  qumlar  karvonlarni  o‘tishini 
qiyinlashtiradi,  quduqlarni  to‘ldiradi.  Uning  uzunligi  550  km,  eni  200  km  ga  yetadi. 
Bu yerda tagi yassi bo‘lgan balandligi 200-250 m ni tashkil qilgan oqmas cho‘kmalar 
almashinib  turadi.  Barxan  va  qum  qatorlari,  taqir  va  sho‘rxok  yerlar  ustun  turadi. 
Siyrak  vohalar  kuzatiladi.Ichki  Eron  yassi  tog‘ligi  Sharqiy  Eron  va  O‘rta  Eron  tog‘ 
tizmalari  bilan  kesishadi,  alohida  cho‘qqilari  3000-4000  m  va  undan  baland  (Xezor 
4419  m,  Kuxe-Lolazor  4374  m).  O‘rta  Eron  tog‘ligida  vulqan  jinslar  keng 
tarqalgan.Eron  tog‘ligini  shimoldan  janubga  tomon  ikkita  katta  tog‘lar  o‘rab  turadi. 
Kaspiy  dengizining  janubiy  sohiligacha  yetuvchi  shimoldagi  tog‘  tarkibiga 
Demovand (5604 m) cho‘qqisi bilan baland tog‘ tizmasi Elbrus ham kiradi. Elbrus  sharqida  Turkman-Xuroson  tog‘ligi  o‘tadi.  U  ikkita  yo‘na lishdan 
tashkil  topgan:  shimolda  Kopetdog‘,  janubda  Nishopur  tog‘i.  Bu  ikki 
yo‘nalish  orasida  Gorgon  –  Mashxad  vodiysi  va  botig‘i  joylashgan. 
Tog‘larning  balandligi  kam  hollarda  3000  m  dan  oshadi,  1500-2000  m 
balandlikkacha yetadi. Nishopur tog‘ining baland cho‘qqisi - Miraba tog‘i 
(3322 m), Kopetdogniki esa - Xezor–Masjid tog‘i (3117 m).
Shimoliy-g‘arbdan  janubi-sharqqa  Eronning  garbiy  chegarasi 
bp`ylab	
  Zagros  tog‘lari  	cho‘zilgan.  Janubi-g‘arbda  Eron  tog‘liklari  bilan 
tutashgan.  Uzunligi  1600  km,  kengligi  200-300  km.  Maksimal  balandligi 
4548  m  (Zerdkux  cho‘qqisi).  Tog‘  cho‘llari,  shimoli-g‘arbda  buta  va 
siyrak  o‘rmonlar  bilan  qoplangan.  Zagros  tog‘ning  relyefi  kuchli 
erroziyaga  uchragan.  Ochiq  g‘orlar  uchraydi.  Shimoli-g‘arbiy  va  janubi-
sharqiy  qismi  ko‘p  yo‘llar  bilan  kesishgan,  Zagrosning  markaziy  qismi 
eng baland, yovvoyi holda, chiqish qiyin, o‘tish yo‘llaridan mahrum.
Mekron  tog‘i  -  Erondan  boshlanib,  Pokiston  xududida  davom  etadi. 
Tog‘larning  o‘rtacha  balandligi  2000  m  atrofida.  Zagros  kabi  Mekron 
uchun ham kuchli yemirilish xos.
Mamlakatning  shimoli-g‘arbiy  chekkasi  Eron  Ozorbayjoni  deb 
nomlanuvchi Arman  tog‘ligi  bilan  band.  Sharqda  bu  Elbrus  tog‘ligi  bilan, 
g‘arbda Qurdiston tizmasi bilan chegaralangan. Bu chekka tog‘lar oralig‘i 
Qoradag  tizmasi,  Mishudag,  Bozkush,  katta  vulqonli  massiv  Sebelandag, 
Saxend  Janubiy  Ozorbayjon  keng  yassitog‘ligi,  shuningdek  tog‘lar 
oralig‘ida botiqlar va yirik cho‘kma Rezoye (Urmiya) ko‘li bilan band. Janubiy-Kaspiy  pasttekisligidan  sharqda  yassi  Gorgon  pasttekiligi  joylashgan.  Unda 
taqirlar,  qumli  sho‘rhok  yerlar  uchraydi.  Mamlakat  janubida  Fors  va  Ummon  ko‘rfazi 
sohili bo‘yida kengligi 10-15 km ga yetuvchi tekislik Garimsir cho‘zilgan. Uning pastki 
qismlari botqoqliklar bilan band.
Eronda  eng  katta  pasttekislik  janubi-g‘arbda  joylagan.  Bu  mashhur  Mesopotamiya 
pasttekisligining  bir  qismi  bo‘lgan  Xuziston  tekkisligidir.  Uning  yuzasi  tekkis,  bir 
xilda  dengiz  sathidan  100  m  balandlkda  joy lashgan.  Pasttekislik  asta-sekin  janubi-
sharqqa  Fors  ko‘rfazi  sohili  tomon  pasayadi.  Xuzistonning  janubiy  qismi  kuchli 
botqoqlashgan.
Sulaymon tog‘lari Eron tog‘liklarining sharqiy chekkasida joylashgan. Uzunligi 600 
km.  Bir  necha  qator  parallel  submeridianal  tog‘  tizmalaridan  iborat.  Eng  baland 
cho‘qqisi 3441 m.
Umuman  olganda  shimoli-g‘arbidan  janubi-sharqqa  Eronning  faol  seysmik  belbog‘ 
kesib o‘tadi. Bu yerda zilzilalar tez-tez bo‘lib turadi.
Foydali qazilmalari.   Eron foydali qazilmalarga boy. Qidirib topilgan neft zahiralari 
8,9  mld.t  ni  tashkil  etadi  (kapitalistik  dunyoning  12-13%  nefti  va  Yaqin  va  O‘rta 
Sharqning  20%  nefti).  Yirik  neft  konlari  mamlakatning  janubi-g‘arbiy  qismida 
to‘plgan:  Neftsefid,  Xeftgel,  Agajari,  Masjid–Sulaymon  va  boshqalar.  Mamlakat 
markazidagi  neft  koni  Qumli,  shimoldagi  neft  konlari  Eron  Ozarbayjonida 
joylashgan.
Shuningdek, Eronda katta tabiiy gaz zahiralari bor (dunyo zaxira	
 sining 15%). Yirik 
gaz  koni  Pazenan.  Eronda  boshqa  energiya  resurs	
 laridan  ko‘mir,  umumiy  zahirasi 
5,5 mld t.  Karmonada,  Xuroson,  Isfaxon,  shuningdek  Eron  Ozorbayjonida,  Elbrus 
tog‘  tizmasida  uran  va  boshqa  radiaktiv  metallar  topilgan.  Eronda 
nometall  qazilmalardan  oltingugurt(Dashti-Kabir,  Qurdiston),  osh  tuzi, 
kaliy  tuzi,  biryuza  koni  qurilish  va  bezatish  materiallari  (granit,  marmar, 
glina, gips, ohaktosh) zahiralari bor. Iqlimi va ichki suvlari.   Eronning katta 
qismida  iqlim  subtropik,  faqat  eng  cheka  janubida  Fors  va  Ummon 
ko‘rfazlari  sohillarida  tropikdir.  Mamlakat  hududida  shimoli-g‘arb  va 
sharqiy  yo‘nalishdagi  shamollar,  Eron  Ozorbayjonida  esa  g‘arbiy 
shamollar  xukumronlik  qiladi.  Qishda  Eronga  mo’tadil  va  tropik  havo 
massalarining  bir-biri  bilan  almashinib  kelishi  xosdir.  U  havoning  issib 
ketishi  va  sovib  ketishi  bilan  bog‘liqdir.Yanvarning  o‘rtacha  harorati  -
2+1ºC  va  janubda  +15ºC.  Biroq Arktika  havosining  kirib  kelishi  (har  yili 
sodir  bo‘lmaydi)  sovuq  -25ºCgacha  bo‘lishiga  olib  keladi.  Bu 
xukumronlik  asosan  tog‘larda  kuchli  shamollar,  qorbo‘ronlari  va 
izg‘irinlar bilan kuzatiladi. Qor ko‘chkilari tog‘ davonlarini to‘sib qo‘yadi. 
Transport  harakatini  to‘xtatib  qo‘yadi.  Kuchli  sovuq  va  izg‘irin  shimoliy 
va  markaziy  Eronda  kuzatiladi.Qishda  tropik  havo  massalarining  kirib 
kelishi  natijasida  keskin  issib  ketishi  ham  halokatlarga  olib  keladi.  Bu 
havo  massasi  sel  va  suv  toshqinlarini  olib  keladi.  Toshqin  vaqtida  sohil 
bo‘yidagi  qishloqlar  va  kichik  shaharlar  suv  ostida  qoladi.Ichki  Eronda 
yoz issiq va jazirama bo‘ladi. Iyulning o‘rtacha haroati shimolda +25ºCni, 
janubda +35ºCni tashkil qiladi.  Eron  tropik  havosi  doimo  yozda  tog‘lar  ustida  shakllanib,  juda  quruq  va 
issiq  uning  harorati  +40ºCga,  katta  chang-to‘zonda  esa  hatto  +50ºCga 
yetadi.
Juda issiq cho‘l tropiq tipidagi iqlim yog‘inning eng kamligi bilan shu bilan 
birga  quruqligi  bilan  farq  qiladi.  Fors  va  Ummon  ko‘rfazi  bo‘yidagi 
Garimsir  Erondagi  eng  yog‘insiz  rayon  hisoblanadi.  Bu  yerda  qor  umuman 
bo‘lmaydi,  yanvarning  o‘rtacha  harorati  +14ºCdan  yuqori.  Issiq  fevraldan 
boshlanadi. Yilning  katta  qismida  bu  yerda  issiq  va  changli  shimoli-g‘arbiy 
shamol esadi. Asosan kuchli va doimiy 6 xafta iyun va iyul davomida esadi 
(Buyuk Shemal).
Eron  yog‘inlarga  juda  kambag‘al  Eron  tog‘ligida  yog‘in  miqdori bir yilda 
100-200  mm  dan  oshmaydi,  faqat  ba’zi  tog‘larda  300  mm  gacha  yetadi. 
Tog‘lar  bilan  o‘ralgan  Eronning  ichki  cho‘l  rayonida  50  mm  dan  kam 
yog‘in  tushadi,  ko‘pincha  ketma-ket  bir  necha  yil  bir  tomchi  ham  yog‘in 
tushmaydi.  Bu  rayonlarda  yog‘in  asosan  qishki  va  bahorgi  mavsumga 
to‘g‘ri  keladi.  Eron  xududida  nam  joylar  kam.  Mamlakat  sharqidagi 
baland  yon  bag‘irlariga  Hind  okeanidan  keluvchi  oqimlar  musson 
yomg‘irlarini  olib  keladi.  Eron  shimolida  Kaspiy  dengizi  sohilida, 
shuningdek  Elbrusning  dengizga  qaragan  yonbag‘irlarida  bir  yilda  1000-
2000 mm yogin tushadi. Eng ko‘p yogin (60%) kuzda tushadi.
Insonlar uchun ancha qiyin iqlim sharoiti mamlakatning eng cheka janubi-
g‘arbi Axvaz rayonida kuzatiladi. Yozgi issiq + 50ºCga yetadi. Eron prezidenti hozirgi
Hasan  Ruhoniy  — 	2013-yildan	 	boshlab  Eron   Islom  
Respublikasining Prezidenti.	
 	1948-yil,	 	12-noyabrda	 
Eronning  Sorhe  shahrida	
 	tug`ilgan.	 	Hasan	 	Ruhoniy	 
siyosatchilikdan	
 	tashqari  Islomning   Shia   mazhabi
yetakchisi	
 hamdir.	 Hasan	 Ruhoniy	 Eronning	 7-prezidenti	 
hisoblanadi.	
 
Diniy	
 savodni	 1960-yildan	 boshlab	 oldi.	 1969-yil  Tehron  
universitetiga  o`qishga	
 	kirdi	 	va	 	1972-yili	 	Sud	 	huquqlari	 
bo`yicha	
 	bakalavr	 	darajasiga	 	ko`tarildi.	 	1995-yilda 
Shotlandiyaning Glazgo  shahridagi	
 	Kaledon	 
Universitetida	
 	„Eron	 	misolida	 	Islomiy	 
qonunchilik“magisterlik	
 dissertatsiyasini	 yoqladi.	 1999-yili	 
o`sha	
 universitetda	 „Falsafa	 va	 Davlat	 huquqshunosligi“	 
bo`yicha	
 doktor	 unvonini	 qo`lga	 kiritdi.
Shuningdek	
 Hasan	 Ruhoniy	 ko`p	 tillarda	 so`zlasha	 oladi,	 
bular:  fors , arab ,  rus ,  ingliz ,  fransuz  va  olmon   tillaridir [1] . Eron , 	Eron	 	Islom	 	Respublikasi	 	(Jumhuriye	 	Islomiye	 
Iron)	
 —	 Janubiy	 G`arbiy	 Osiyodagi	 davlat.	 Mayd.	 1648	 
ming	
 	km2.	 Aholisi	 	66,4	 	mln.	 	kishi	 	(2003).	 	Poytaxti	 	—	 
Tehron	
 	shahri	 	Ma ` muriy	 	jihatdan	 	30	 	oston	 	(viloyat)ga	 
bo ` linadi.
Davlat	
 	tuzumi.	  I slom	 	respublikasi.	 	Amaldagi	 
konstitutsiyasi	
 	1979	 	yil	 	2—5	 	dek.dagi	 	referendumda	 
tasdiqlangan,	
 	keyinchalik	 	tuzatishlar	 	kiritilgan.	 
Konstitutsiya	
 bo`yicha	 davlatning	 oliy	 rasmiy	 shaxsi	 —	 
Eron	
 Islom	 Respublikasi	 Rahbari	 (1989	 yildan	 Said	 Ali	 
Xamanayi).	
 	Undan	 	keyingi	 	oliy	 	rasmiy	 	shaxs	 	—	 
prezident	
 	(2005	 	yildan	 	Mahmud	 	Ahmadiy	 	Najod).	 
Qonun	
 chiqaruvchi	 hokimiyatni	 Islomiy	 Kengash	 majlisi	 
(parlament),	
 	ijroiya	 	hokimiyatni	 	prezident	 	va	 	hukumat	 
amalga	
 oshiradi.Iqtisodiy-siyosiy	
 	geografik	 	o'rni. Iqtisodiy-siyosiy 	geografik	 	o'rni.
Eron  rivojining  kapitalistik  yo‘lini  tanlagan  rivojlanayotgan 
mamlakatlar  qatoriga  kiradi.  Neftdan  kelayotgan  katta 
daromadga  tayanib  mamlakatda  ijtimoiy-iqtisodiy  islohatlar 
o‘tkazildi.  So‘nggi  yillarda  Eron  xo‘jaligini  rivojlantirishda 
katta  yutuqlarga  erishdi,  endilikda  qoloq  k/x  mamlakatidan 
agrar-industrial mamlakatga aylandi.
Neft  savdosidan  tushayotgan  katta  miqdordagi  chet  el 
valyutasini  Eron  sanoatini  rivojlantirishga  sarflamoqda. 
Sanoatning  yangi  tarmoqlari  tashkil  qilindi,  jumladan 
neftximiya,  mashinasozlik,  avtomobilsozlik,  aviatsiya, 
xarbiy,  metallurgiya  sanoat  rivojlandi.  Eron  rivojlangan  va 
rivojlanayotgan  mmlakatlarga  moliyaviy  yordam  beruvchi 
mamlakatga  aylandi.  Eron  xalqaro  valyuta  fondi  kreditoriga 
aylandi.  Aholisi.
Eron Janubi-G‘arbiy	 Osiyoning	 eng	 ko‘p	 millatli	 mamlakakatlaridan	 biri.	 Bu	 
yerda	
 30	 dan	 ortiq	 yirik	 va	 mayda	 xalqlar	 yashaydi,	 agar	 ellat	 va	 qabila	 
guruhlarini	
 olsak	 bu	 son	 yanada	 ko‘payadi.	 Eronning	 eng	 yirik	 etnik	 guruhini	 
forslar	
 (aholi	 sonining	 51%)	 va	 azerbayjonlar	 (25%)	 tashkil	 etadi,	 qolganlari	 
kurd	
 xalqi	 (9%),	 gilak	 va	 mazadaranliklar	 (8%),	 lur,balox,	 arab,turkmanlar	 
Eron	
 xalqining	 asosiy	 qismi	 eron	 guruhining	 xind-evropa	  til	 oilasiga(75%)	 va	 
turkiy	
 guruhining	 oltoy	 til	 (20%)	 oilasi	 qatoriga	 kiradi.	 Mamlakatning	 asosiy	 
etnik	
 birligi	 forslar	 (eronliklar).	 Eronning	 markaziy	 va	 janubiy	 tumanlarida	 
to‘plangan,	
 	eronliklar	 	joylashgan	 	tumanlarning	 	shimolida	 	ularga	 	etnik	 
jihatidan	
 yaqin	 gilanlar,	 mazadaranlar	 va	 talitlar	 yashaydi,	 g‘arb	 tomonida-
kurd,	
 lur	 va	 baxtnarlar,	 sharqida-afg‘on,	 baludj,xazariy	 va	 tojiklar	 yashaydi.	 
Azerbayjonliklar	
 	Azerbayjon	 	Respublikasi	 	bilan	 	 	chegaradosh	 	bo‘lgan	 
Eronning	
 shimoli-g‘arbida	 turadi. Eronning davlat	 dini	  islom	  
dini	
 	 	bulib,asosan,	 	shialar	 
95%	
 	dir	 	va	 	4%	 	sunniylar	 
tashkil	
  etadi,	 kichik	 qismini	 
zoroastriy,	
 	iudey,	 	xristanlar	 
tashkil	
 	etadi.	 	Islom	 	diniga	 
sigingan	
 	mamlakatning	 
hamma	
 	xalqlari	 	forslor	 
bilan	
 	birga	 	rasmiy	 	jihatdan	 
birlashtirilgan	
 eron	  millatini	 
tashkil	
 qiladi.
Eronning	
 	yagona	 	davlat	 	tili	 
9	
 asrda	 tuzilgan	 Yangi	 fors	 
tili	
 	yoki	 	forsiy	 	b o` ladi.	 	Bu	 
tilda	
 hamma	 rasmiy	 ish	 olib	 
borish,	
 	maktab	 	va	 	oliy	 
dargohlardagi	
 	darslar	 	olib	 
boriladi.	
  Xo'jaligi:
Eronda  neft	 sanoati	 rivojlangan	 agrar	 
industrial	
 	mamlakat.	 	Yalpi	 	ichki	 
mahsulotda	
 q.x.	 21,3%,	 sanoat	 32,7%	 
(jumladan,	
 	neft	 	va	 	gaz	 	qazib	 	olish	 
18,7%)ni	
 tashkil	 etadi.
Sanoatida	
 	neft,	 	gaz,	 	ko`mir,	 	xrom,	 
qo`rg`oshinrux,	
 	mis,	 	marganets	 	va	 
temir	
 	rudalari	 	qazib	 	olish	 	katta	 
ahamiyatga	
 	ega.	 	Yiliga	 	o`rtacha	 	85	 
mlrd.	
 	kVtsoat	 	elektr	 	energiyasi	 	hosil	 
qilinadi.	
 	Neftni	 	qayta	 	ishlash,	 	neft	 
kimyosi	
 	korxonalari	 	bor.	 	Qora	 	va	 
rangli	
 	metallurgiya,	 	mashinasozlik	 	va	 
metallsozlik,	
 	oziq - ovqat,	 	to`qimachilik	 
sanoati	
 	rivojlangan.	 	Hunarmandchilik	 
(gilam	
 	to`qish,	 	metall	 	buyumlar	 
tayyorlash)	
 bilan	 ham	 shug`ullaniladi. Qishloq 	xo ` jaligi
M amlakat  iqtisodiyotining  muhim  tarmog`i  hisoblanadi.  Q.x.ning 
yetakchi  tarmog`i  —  dehqonchilik. Asosiy  oziq-ovqat  ekini  —  bug`doy; 
shuningdek,  arpa,  sholi,  dukkakli  don  ekinlar  ekiladi.  Bog`dorchilik 
(o`rik,  shaftoli,  anjir,  pista,  xurmo,  behi, anor,  sitrus  mevalar,  yong`oq  va 
boshqalar),  tokchilik,  sabzavotchilik  va  polizchilik  bilan  mamlakatning 
hamma  qismida  shug`ullaniladi.  Paxta  ekiladi,  qand  lavlagi, 
shakarqamish,  tamaki  yetishtiriladi,  choy  o`stiriladi.  Chorvachiligida 
qo`y,  echki,  qoramol,  eshak,  tuya,  ot,  xachir  boqiladi.  Parrandachilik 
rivojlangan.  Pillachilik  bilan  shug`ullaniladi.  Fors  qo`ltig`i  va  Kaspiy 
dengizida baliq ovlanadi.  Transporti.
T ransport yo`lining  	uz unligi  	7,3	 ming	 km.	 Ichki	 
yuklarning	
 asosiy	 qismi	 avtomobil	 transportida	 
tashiladi.	
 	Avtomobil	 	yo`llarining	 	uz.	 	167	 	ming	 
km.	
 	Dengiz	 	savdo	 	floti	 	tonnaji	 	8345	 	ming	 	t 
dedveytni	
 	tashkil	 	etadi.	 	Fors	 	qo`ltig`idagi	 
asosiy	
 	portlari:	 	BandarAbbos,	 
BandarHumayniy,	
 	Bushir,	 	Xark,	 	Obodon,	 
BandarMohshahr;	
 	Kaspiy	 	dengizida	 	—	 	Enzeli,	 
Novshahr,	
 Amirobod.	 Tehron,	 Sheroz,	 Isfahon,	 
BandarAbbos,	
 	Obodon,	 	Tabrizda	 	xalqaro	 
aeroportlar	
 bor.	  Tashqi 	iqtisodiy	 	aloqalari.
C hetga	
 	neft	 	va	 	neft	 	mahsulotlari,	 	gilam,	 	gaz,	 
paxta,	
 	meva,	 	teri,	 	metall	 	buyumlar	 	chiqaradi;	 
chetdan	
 	oziq-ovqat,	 	mashina	 	va	 	jihozlar,	 	sanoat	 
xom	
 	ashyosi	 	oladi.	 	Tashqi	 	savdoda	 	Germaniya,	 
Italiya,	
 	Kuvayt,	 	BAA	 	va	 	boshqalar	 	mamlakatlar	 
bilan	
 	hamkorlik	 	qiladi.	 	E.da	 	xorijiy	 	sayyohlik	 
rivojlangan.	
 	YUNESKO	 	tomonidan	 	qayd	 	etilgan	 
dunyo	
 	sivilizatsiyasi	 	merosiga	 	oid	 	12	 	tarixiy	 
yodgorlikning	
 3	 tasi	 E.da	 joylashgan.	 2001	 yil	 E.ni	 
1402160	
 	xorijiy	 	sayyoh	 	ziyorat	 	qildi,	 	xorijiy	 
sayyohlikdan	
 tushgan	 daromad	 1,112	 mlrd.	 AQSH	 
dollarini	
 tashkil	 etdi.	 Pul	 birligi	 —	 rial.	  O'zbekiston Respublikasi	 va	 Eron	 Islom	 Respublikasi	 
o'rtasida	
 savdo-iqtisodiy	 sohadagi   hamkorli gi  	 
Bugungi	
 	kunda	 	O'zbekiston	 	Respublikasi	 	va	 	Eron	 	Islom	 	Respublikasi	 
o'rtasida	
 	o'zaro	 	manfaatli	 	hamkorlikning	 	yo'nalishlari	 	va	 	tamoyillarini	 
belgilovchi	
 	50	 	ga	 	yaqin	 	hukumatlararo	 	va	 	idoralararo	 	shartnomalar	 
imzolangan.
Ikki	
 tomonlama	 savdo-iqtisodiy	 hamkorlik	 munosabatlari	 quyidagi	 Bitimlar	 
bilan	
 tartibga	 solinadi:
O'zbekiston	
 Respublikasi	 bilan	 Eron	 Islom	 Jumhuriyati	 o'rtasida	 iqtisodiy,	 
sanoat	
 	va	 	ilm-texnika	 	sohalarida	 	hamkorlik	 	to'g'risida	 	o'zaro	 Anglashuv	 
Memorandumi 
(Tehron,	
 1992	 yil	 25	 noyabr);
O'zbekiston	
 Respublikasi	 bilan	 Eron	 Islom	 Jumhuriyati	 o'rtasida	 transport	 
vositasida	
 yuk	 tashish	 sohasidagi	 hamkorlik	 to'g'risida	 o'zaro	 Anglashuv	 
Memorandumi 
(Tehron,	
 1992	 yil	 25	 noyabr);
O'zbekiston	
 Respublikasi	 Hukumati	 bilan	 Eron	 Islom	 Respublikasi	 Hukumati	 
o'rtasida	
 xalqaro	 avtomobil`	 aloqasi	 to'g'risida	 Bitim	 (Tehron,	 1993	 yil	 18	 
oktyabr);
O'zbekiston	
 Republikasi	 Hukumati	 bilan	 Eron	 Islom	 Respublikasi	 Hukumati	 
o'rtasida	
 investitsiyalarni	 o'zaro	 rag'batlantirish	 va	 himoya	 qilish	 to'g'risida	 
Bitim 
(Tehron,	
 2000	 yil	 11	 iyun); O’zbekiston   va   Eron   ishbilarmon  
doiralari
Ta’kidlash 	lozimki,	 	Eron	 	Islom	 	Respublikasi	 
O’zbekistonning	
 	10	 	ta	 	yetakchi	 	iqtisodiy	 
hamkorlaridan	
 	biri	 	hisoblanadi.	 	2007	 	yilda	 	ikki	 
mamlakat	
 	o’rtasidagi	 	tovar	 	ayirboshlash	 	565	 	mln.	 
AQSh	
 	dollarini	 	tashkil	 	etdi,	 	bunda	 	O’zbekiston	 
506,2	
 	mln.	 	dollarlik	 	ijobiy	 	saldoga	 	ega	 	(eksport	 	–	 
$535,6	
 mln.	 import	 –	 $29,4	 mln.).	 
O’zbekistonda  117  ta  qo’shma 
korxona  faoliyat  olib  boradi, 
ulardan  24  ta  korxona  100  foizlik 
Eron  kapitali  bilan  tashkil  etilgan. 
Ular  xalq  iste’mol  mollari, 
to’qimachilik  va  qishloq  xo’jaligi 
mahsulotlari,  qurilish  materiallari, 
gilamlar  ishlab  chiqarish, 
shuningdek  xizmatlar  sohasida 
faoliyat ko’rsatadi.

Eron Islom Respublikasi

Geografik o‘rni va chegaralari. Eron Islom Respublikasi Osiyoning Janubi-G‘arbida joylashgan mamlakat. Eron bilan shimoli-g‘arbdan chega ralanuvchi Turkiyadan, sharqdagi Afg‘oniston va Pokistondan, g‘arbdagi Iroqdan maydon jihatidan ustun turadi. Agar Yevropa davlatlari bilan taqqoslasa, u holda Angliya, Ispaniya, Fransiya, Italiya, Shvesariyani birga qo‘shib olganda Eron xududiga teng bo‘ladi. Osiyo davlatlaridan faqat Xitoy va Hindiston maydondan kichik. G‘arbdan Iroq (1458 km) va Turkiya bilan (499 km), shimolda Turkmaniston (992 km), Ozarbayjon (611 km) va Armaniston bilan (35 km), Sharqda Afg‘oniston (936 km) va Pokiston (909 km) bilan, janubda Fors ko‘rfazi va Ormuz bo‘g‘ozi suvlari bilan, shimolda Kaspiy dengizi suvlari bilan yuvilib turadi. Chegarasining umumiy uzunligi 5440 km, sohilbo‘yining uzunligi 2440 km (Kaspiy dengizi sohillarining uzunligi 740 km). Eron xududining umumiy maydoni 1.648.000 km ², shu jumladan quruqlik maydoni 1.636.000 km ². Mamlakat poytaxti – Tehron.

Eron rivojlanishning kapitalistik yo‘lini tanlagan rivojlanayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Neftdan kelayotgan katta daromadga tayanib mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy islohatlar o‘tkazildi. So‘nggi yillarda Eron xo‘jaligini rivojlantirishda katta yutuqlarga erishdi, endilikda qoloq mamlakatdan agrar-industrial mamlakatga aylandi. Neft savdosidan tushayotgan katta miqdordagi chet el valyutasini Eron sanoatini rivojlantirishga sarflamoqda. Sanoatning yangi tarmoqlari tashkil qilindi, jumladan neftkimyo, mashinasozlik, avtomobilsozlik, aviatsiya, har biy, metallurgiya sanoatlari rivojlandi. Eron rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy yordam beruvchi mamlakatga aylandi.

Tabiiy sharoiti va resurslari. Relyefi. Eron Janubi-G‘arbiy Osiyo dagi Eron tog‘ligining katta qismini egalaydi. Eron tog‘ligining ⅔ qismi Eronda joylashgan. Eronning eng chekka shimoli-g‘arbida Armaniston tog‘ligining janubi-sharqiy qismi o‘tadi. Eron tog‘ligining ichki qismi baland tekkisliklar, tog‘ zanjirlari va tog‘lararo botiqlarning almashinib kelishini o‘zida aks ettiradi. Eron tog‘ligi ning katta qismi 1000- 2000 m balandlikka ega. U tog‘ tizmaslari shimolda Elbrus tog‘ tizmasi, sharqda davomi bo‘lgan Turkman-Xurosan tog‘lari, janubda va janubi-g‘arbda Mekron va Zagros tog‘lari bilan o‘ralgan.Ichki Eronning shimoliy qismini yer yuzida eng hayotsiz cho‘llardan biri Dashti-Kebir egallagan. U deyarli Tehron darvozasidan boshlanib g‘arbdan sharqqa 400 km ga cho‘zilib, kengligi 250 km ga yetadi. U bir qator sho‘rxok cho‘kmalaridan tashkil topgan. Ularning balandligi 600-800 m. Eron sharqida qAQSHatqich va quruq cho‘l Dashti-Lut cho‘zilgan. Uning g‘arbiy qismi glinali va toshloqlardan, sharqiy qismi balandligi 200 m ga yetuvchi barxan qum cho‘lidan iborat. Qum bo‘ronlari vaqtida harakatlanuvchi qumlar karvonlarni o‘tishini qiyinlashtiradi, quduqlarni to‘ldiradi. Uning uzunligi 550 km, eni 200 km ga yetadi. Bu yerda tagi yassi bo‘lgan balandligi 200-250 m ni tashkil qilgan oqmas cho‘kmalar almashinib turadi. Barxan va qum qatorlari, taqir va sho‘rxok yerlar ustun turadi. Siyrak vohalar kuzatiladi.Ichki Eron yassi tog‘ligi Sharqiy Eron va O‘rta Eron tog‘ tizmalari bilan kesishadi, alohida cho‘qqilari 3000-4000 m va undan baland (Xezor 4419 m, Kuxe-Lolazor 4374 m). O‘rta Eron tog‘ligida vulqan jinslar keng tarqalgan.Eron tog‘ligini shimoldan janubga tomon ikkita katta tog‘lar o‘rab turadi. Kaspiy dengizining janubiy sohiligacha yetuvchi shimoldagi tog‘ tarkibiga Demovand (5604 m) cho‘qqisi bilan baland tog‘ tizmasi Elbrus ham kiradi.

Elbrus sharqida Turkman-Xuroson tog‘ligi o‘tadi. U ikkita yo‘na lishdan tashkil topgan: shimolda Kopetdog‘, janubda Nishopur tog‘i. Bu ikki yo‘nalish orasida Gorgon – Mashxad vodiysi va botig‘i joylashgan. Tog‘larning balandligi kam hollarda 3000 m dan oshadi, 1500-2000 m balandlikkacha yetadi. Nishopur tog‘ining baland cho‘qqisi - Miraba tog‘i (3322 m), Kopetdogniki esa - Xezor–Masjid tog‘i (3117 m). Shimoliy-g‘arbdan janubi-sharqqa Eronning garbiy chegarasi bp`ylab Zagros tog‘lari cho‘zilgan. Janubi-g‘arbda Eron tog‘liklari bilan tutashgan. Uzunligi 1600 km, kengligi 200-300 km. Maksimal balandligi 4548 m (Zerdkux cho‘qqisi). Tog‘ cho‘llari, shimoli-g‘arbda buta va siyrak o‘rmonlar bilan qoplangan. Zagros tog‘ning relyefi kuchli erroziyaga uchragan. Ochiq g‘orlar uchraydi. Shimoli-g‘arbiy va janubi- sharqiy qismi ko‘p yo‘llar bilan kesishgan, Zagrosning markaziy qismi eng baland, yovvoyi holda, chiqish qiyin, o‘tish yo‘llaridan mahrum. Mekron tog‘i - Erondan boshlanib, Pokiston xududida davom etadi. Tog‘larning o‘rtacha balandligi 2000 m atrofida. Zagros kabi Mekron uchun ham kuchli yemirilish xos. Mamlakatning shimoli-g‘arbiy chekkasi Eron Ozorbayjoni deb nomlanuvchi Arman tog‘ligi bilan band. Sharqda bu Elbrus tog‘ligi bilan, g‘arbda Qurdiston tizmasi bilan chegaralangan. Bu chekka tog‘lar oralig‘i Qoradag tizmasi, Mishudag, Bozkush, katta vulqonli massiv Sebelandag, Saxend Janubiy Ozorbayjon keng yassitog‘ligi, shuningdek tog‘lar oralig‘ida botiqlar va yirik cho‘kma Rezoye (Urmiya) ko‘li bilan band.