logo

FORS TILIDA IZOFA ZANJIRI

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

605.248046875 KB
FORS TILIDA IZOFA 
ZANJIRI  REJA:
•
FORS TILIDA IZOFA
•
IZOFALAR IMLOSI
•
IZOFA ZANJIRI  FORS TILIDA IZOFA
Fors tilida aniqlanmish bilan aniqlovchi o’rtasidagi aloqa maxsus birikma izofa yo’li bilan ifodalanadi. 
Bunda  so’z  tartibi  quyidagicha  bo’ladi:  birinchi  o’rinda  aniqlanmish  kelib,  so’ng  urg’u  olmagan 
morfologik  ko’rsatgich  “e”  qo’shimchasi  qo’shiladi,  undan  keyin  aniqlovchi  keladi.  Aniqlanmish 
oxiriga qo’shilgan  “e”  izofa deyiladi.
  هفاضا   Izofa arabcha so’z bo’lib, qo’shish, orttirish degan ma’noni bildiradi. Aniqlovchili birikma butun 
bir ohang bilan talaffuz etiladi, ya’ni aniqlanmish bilan aniqlovchi o’rtasida  pauza  to’xtash bo’lmaydi. 
Fors  tilida  gap  va  so’z  birikmalarida  so’z  tartibi  qat’iydir.  izofali  birikmalarda  birinchi  o’rinda 
aniqlanmishning, ikkinchi o’rinda aniqlovchining kelishi qat’iy . 
   خرسﻞﮔ        go’l-e so’rx              – qizil gul
  رايشناد باتك   ketob-e doneshyor – o’qituvchining kitobi   
Fors  tili  izofiy  birikmasida  so’z  tartibi  o’zbek  tiliga  qarama-qarshidir.  Agar  o’zbek  tilida 
avval aniqlovchi so’ng aniqlanmish kelsa, fors tilida esa aksincha, avval aniqlanmish so’ng 
aniqlovchi keladi. 
Aniqlovchi - aniqlanmish;          aniqlanmish - aniqlovchi:
Katta stol                كرز))ب زيم                    miz bo’zo’rg
Baland imorat     كرز	
))ب ترامع      emorate bo’land
 
Qaratqich – qaralmish;             qaralmish- qaratqich:
O’qituvchining portfeli     رايشن	
)اد في	)ك           kif-e doneshyor
Mening do’stim  نم تسود               dust-e man  Fors tili grammatikasida izofiy birikmadagi aniqlanmish  فاضم   muzof  va aniqlovchi  )هيل	))ا فاضم   muzofun 
ilayh  deb  nomlanadi.  Izofa  ko’rsatgichi  doimo  muzofdan  so’ng  qo’yiladi  va  bularni  bir-biriga  bog’lab, 
izofiy  birikma  hosil  qiladi.  Izofiy  birikmadagi  so’zlar  bir  butun  sintaktik  birlik  hisoblanadi. 
 
حبص  ماگنه hangom-e so‘bh tong payti
هوک  یلااب Bolo-ye kuh to g ‘ tepasi  IZOFALAR IMLOSI
1.  Undosh  bilan  tugagan  so’zlardan  so’ng  izofa  zir  belgisi  orqali  yozilib,  e   deb  talaffuz  etiladi. 
Odatda zir belgisi yozuvda ifoda etilmaydi. Talaffuzda esa doimo saqlanadi. Masalan: 
  لاط تعاس        soat e tello          – oltin soat
يسراف نابز        zabon e forsi        – fors tili
  يدعس ناتسلك     guleston –e sa’di   – sa’diyning gulistoni
مجني سرد         dars-e panjum          – beshinchi dars
2.  ه   e   qisqa  unlisi  bilan  tugagan  so’zlardan  so’ng  izofa  ء   -  xamza   belgisi  orqali  yozilib,  ye  deb 
talaffuz etiladi. Masalan:
  هايس ءهتخت                   taxte-ye siyoh          – qora doska
  ام ءهناخ                      xone-ye mo                – bizning uy
   يبدا ءهّلجم                   majalle-ye adabiy  – adabiy jurnal
  تايبدا و نابز ءهدكشناد doneshkade –ye zabon va adabiyot – til va adabiyot fakulteti   
3.  ﻯ    y o va  و    vov c ho’ziq unlilar bilan tugagan so’zlarda n so’ng izofa  ﻯ    yo  harfi orqali yozilib, 
ye deb talaffuz etiladi.  Masalan:
  لﮔ يوب            bu-ye gul           – gulning hidi
   يلدنصﻯاﭘ      po-ye sandali   – stulning oyog’i 
Eslatma:   ي   i   cho’ziq  unlisi  bilan  tugagan  so’zlarda  izofiy      ﻯ   yo   yozuvda  ifoda  etilmay, 
talaffuzda  i  unlisidan so’ng bir  ye  qo’shib o’qiladi. Masalan, 
  گرزب يلدنص   sandali -ye bo’zo’rg     – katta stul
  ايرد يهام       mohi–ye daryo              – dengiz balig’i 
  وا ينيب           bini- ye u                          –  uning burni  IZOFA ZANJIRI
Fors  tilida  uchtadan  kam  bo‘lmagan  aniqlovchilar  bir-biri    bilan  izofa  orqali  bog‘lanib 
ma’lum  bir  aniqlanmishni  aniqlab  kelsa  izofiy  birikmaning  bunday  ko‘rinishlariga  izofa  zanjiri  
deyiladi. Masalan:
متسه یماظن  مانب  دنکشات  یتلود  یژوﮔادپ  هاگشناد یژولول	يف  هدکشناد مود لاس یوجشناد نم .
Man  doneshju-ye  sol-e  do‘vvo‘m-e  doneshkade-ye  filo‘luji-ye  doneshgoh-e  pedogo‘ji-ye 
do‘o‘lati-ye Toshkand  be nom-e Nezomi hastam.
Men  Nizomiy  nomidagi  Toshkent  davlat  pedagogika  universiteti  filologiya  fakulteti  ikkinchi 
kurs talabasiman.  Izofiy zanjirda aniqlovchi so‘zlar bir-birini aniqlab, izohlab va ma’nosini 
to‘ldirib keladilar hamda o‘zaro izofa ko‘rsatkichi orqali bog‘lanadilar.  Masalan:
لوا  لاس  یوجشناد
doneshju-ye sol-e avval
birinchi kurs talabasi
خيرات هدکشناد  لوا  لاس  یوجشناد  
Doneshju-ye sol-e avval-e doneshkade-ye   torix
Tarix fakultetining birinchi kurs talabasi  Aniqlovchi  bilan  aniqlanmish  so‘zlar  bir-birlari  bilan  izofa  ko‘rsatkichi  orqali  zanjir 
kabi  bog‘lanib  ketadilar  va  bir  butun  izofiy  birikmani  hosil  qiladilar.  Izofiy  zanjirdagi  hamma 
so‘zlar  (  oxirgi  so‘zdan  tashqari   )  izofa  ko‘rsatkichini  olgan  bo‘ladi.  Birikmadagi  oxirgi 
aniqlovchi esa har doim izofa qabul qilmaydi, ya’ni izofalar soni har doim aniqlovchilar sonidan 
bitta  kam  bo‘ladi.Izofa  zanjirida  qat’iy  so‘z  tartibi  mavjud.  Bu  tartibning  buzilishi  so‘z 
birikmasidagi  mazmunning  o‘zgarishiga  sabab  bo‘ladi.Agar  birikmada  kishilik  olmoshlaridan 
biri bo‘lsa, ishtirok etayotgan  kishilik olmoshi doimo birikma oxiriga qo‘yiladi . Masalan: 
ام  رايشناد  یسراف  نابز  باتک
ketob-e zabon-e forsi-ye doneshyor-e mo
o‘qituvchimizning fors tili kitobi
 
  یوت	
يتسنا  یملع  نادنمراکخ	يرات
kormandon-e elmi-ye anstitu-ye t orix
Tarix institutining ilmiy xodimlari
   MATN BILAN ISHLASH
 
تیاکح
  هvك  ت	vسشن وا  ﮏ	يد	ز	ن  ﻦ	ينﭽ  و  	ت	ﻔﺮ  لومتم  مدآ  ﺶ	يﭙ   ی	ﺮ	قف  	ﺮ	vعاش  	ﻯ	زور
 	
ﺮ	vvعاش زا و د	vvش  	ﻦ	vvيكمشخ  	ﻦ	vvيا  زا  لومتم  .دوب  توا	ﻔت  ب	vvجو ك	vvي  ا	vvهنا  نايم
  	
ﻦ	vيا زا  لومتم  ب	vجو  ك	vي   :ت	vف	ﮔ  ؟ت	vسا توا	ﻔت  	ه	ﭽ 	ﺮ	vخ و و	vت  نايم  ه	vك  	د	يس	ر	ﭙ
.تساوخ  رذع و دش  لجخ  باوج  ҲИКОЯТ
 
Рузэ шоир фақирэ пишэ м тамаввел рафт ва ченин наздик у ӯ
нашист ке мийон онҳо як важаб тафовут буд. М тамаввел аз ин 	
ӯ
хашмгин ш д ва аз шоир п рсид кэ мийонэ ту ва хар чэ тафовут 	
ӯ ӯ
аст? Гуфт: як важаб м тамаввел аз ин жавоб хежел ш д ва  зр 	
ӯ ӯ ӯ
хост.  HIKOYAT
Bir kuni bir kambag'al shoir bir boyning oldiga borib uning yoniga 
o'tiribdi.Oralarida ma'lum bir farq bor ekan.Boyning jahli chiqib, 
shoirdan eshakdan farqing nima deb so'radi. U aytdi: bir boy kishi bu 
javobdan uyalib, uzr so‘radi.  LUG’AT BILAN ISHLASH
بجو vajab qarich
ﻦينﭽ chenin shunday
لومتم mo tamavvel	
ʼ Boy
دش 	
ﻦ	يكمشخ xashmgin sho dan	ʼ achchiqlanmoq ,  g azablanmoq	ʼ
ﻦدش لجخ     xejel sho dan   	
ʼ xijolat bo lmoq	ʼ
ﻦ	
تساوخ رذع    o zr xostan	ʼ uzr so ramoq	ʼ
   FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. ABDUSAMATOV M. FORS TILI. - T.: SHARQ, 2007
2. QURONBEKOV A., VOHIDOV A., ZIYAYEVA T. FORS TILI. - T., 2006
3. AHROROV H.K. FORS TILI. -T.: O’QITUVCHI, 1992.
4. L.XALILOV «FORS -TILI». – TOSHKENT: O’QITUVCHI, 1992.
5. FORSCHA-O’ZBEKCHA O’QUV LUG’ATI. -T.: O’QITUVCHI, 1988.
 
   E’TIBORINGI
Z UCHUN 
RAHMAT!

FORS TILIDA IZOFA ZANJIRI

REJA: • FORS TILIDA IZOFA • IZOFALAR IMLOSI • IZOFA ZANJIRI

FORS TILIDA IZOFA Fors tilida aniqlanmish bilan aniqlovchi o’rtasidagi aloqa maxsus birikma izofa yo’li bilan ifodalanadi. Bunda so’z tartibi quyidagicha bo’ladi: birinchi o’rinda aniqlanmish kelib, so’ng urg’u olmagan morfologik ko’rsatgich “e” qo’shimchasi qo’shiladi, undan keyin aniqlovchi keladi. Aniqlanmish oxiriga qo’shilgan “e” izofa deyiladi. هفاضا Izofa arabcha so’z bo’lib, qo’shish, orttirish degan ma’noni bildiradi. Aniqlovchili birikma butun bir ohang bilan talaffuz etiladi, ya’ni aniqlanmish bilan aniqlovchi o’rtasida pauza to’xtash bo’lmaydi. Fors tilida gap va so’z birikmalarida so’z tartibi qat’iydir. izofali birikmalarda birinchi o’rinda aniqlanmishning, ikkinchi o’rinda aniqlovchining kelishi qat’iy . خرسﻞﮔ go’l-e so’rx – qizil gul رايشناد باتك ketob-e doneshyor – o’qituvchining kitobi

Fors tili izofiy birikmasida so’z tartibi o’zbek tiliga qarama-qarshidir. Agar o’zbek tilida avval aniqlovchi so’ng aniqlanmish kelsa, fors tilida esa aksincha, avval aniqlanmish so’ng aniqlovchi keladi. Aniqlovchi - aniqlanmish; aniqlanmish - aniqlovchi: Katta stol كرز))ب زيم miz bo’zo’rg Baland imorat كرز ))ب ترامع emorate bo’land Qaratqich – qaralmish; qaralmish- qaratqich: O’qituvchining portfeli رايشن )اد في )ك kif-e doneshyor Mening do’stim نم تسود dust-e man

Fors tili grammatikasida izofiy birikmadagi aniqlanmish فاضم muzof va aniqlovchi )هيل ))ا فاضم muzofun ilayh deb nomlanadi. Izofa ko’rsatgichi doimo muzofdan so’ng qo’yiladi va bularni bir-biriga bog’lab, izofiy birikma hosil qiladi. Izofiy birikmadagi so’zlar bir butun sintaktik birlik hisoblanadi. حبص ماگنه hangom-e so‘bh tong payti هوک یلااب Bolo-ye kuh to g ‘ tepasi