G ʻ ARBIY OSIYO XALQLARI Reja: 1.Etnogenezi va etnik tarixi. 2.Tili va irki. 3.Xujaligi va ijtimoiy tuzumi.

• Garbiy yoki Old Osiyo xalklari katta tarixiy -etnog raf ik viloyatni tashkil kiladi. Unda joylashg an 20 g a yakin katta -kichik mamal katlar 6 mln. Kv.km. X ududg a, ya’ni butun kit’aning taxminan 15 f oizidan ortik yerni eg allaydi. Axolisi 140 mln.dan ortik kis hidan iborat yoki butun Osiyo axolisining 6 f oizini tashkil kiladi. Ayrim mamlakatlarda axoli ruyxati mutlako utkazilmaganligi tufayli kishi soni xam taxminiy olinadi. 1977 yilgima’lumo tlarga kaoraganda Turkiyada 42 mln. Kishi Eronda 34 mln., Afgonistonda 20 mln. Ga yakin, Irokda 12 mln., SuadiyaArabistonida 8,8 mln., Suriyada 8,8 mln. Yaman Arab Respublikasida 7 mln., Isroilda 3,5 mln., Iordaniyada 2,9 mln., L ivanda 2,4 mln., Yaman X alk Demokratik Respublikasida 1,8 mln., Kuvaytda 1,1 mln. Kishi, Omo n,Kipr, Birlashg an Arab amirliklari, Baxreyn va Ktarda axoli soni bir mln. Ga xam yetmaydi. Reg ionning taxminan 80 f oiz axolisi Turkiya, Eron, Af g oniston, Irok va Saudiya Arabistonida joylashg an. Garbiy yoki Old Osiyo xalklari katta tarixiy -etnografik viloyatni tashkil kiladi. Unda joylashgan 20 ga yakin katta -kichik mamalkatlar 6 mln. Kv.km. Xududga, ya’ni butun kit’aning taxminan 15 foizidan ortik yerni egallaydi. Axolisi 140 mln.dan ortik kishidan iborat yoki butun Osiyo axolisining 6 foizini tashkil kiladi. Ayrim mamlakatlarda axoli ruyxati mutlako utkazilmaganligi tufayli kishi soni xam taxminiy olinadi. 1977 yilgima’lumotlarga kaoraganda Turkiyada 42 mln. Kishi Eronda 34 mln., Afgonistonda 20 mln. Ga yakin, Irokda 12 mln., SuadiyaArabistonida 8,8 mln., Suriyada 8,8 mln. Yaman Arab Respublikasida 7 mln., Isroilda 3,5 mln., Iordaniyada 2,9 mln., Livanda 2,4 mln., Yaman Xalk Demokratik Respublikasida 1,8 mln., Kuvaytda 1,1 mln. Kishi, Omon, Kipr, Birlashgan Arab amirliklari, Baxreyn va Ktarda axoli soni bir mln. Ga xam yetmaydi. Regionning taxminan 80 foiz axolisi Turkiya, Eron, Afgoniston, Irok va Saudiya Arabistonida joylashgan.

• Antropolgik jixatidan Garbiy Osiyo xalklari asosan yevropoid irkiga oid. Ularga xos bulgan belgilar: sochi va kuzi kora, badani bugdoy rangli, burni urtacha, labi kichkina yoki bir oz kalinrok. Ayrim oldosiyolik yoki armanoid tipidagilar bosh suyagi va burnining kattaligi, yuzi va badanining sermuyligi bilan ajralib turadi. Aksincha urta dengiz tipi yoki xind -pamir tipi kam muyli, mayin yuzliligi va nozik labi, burnining kichikligi kabi belgilari bilan fark kiladi. Birinchi, ya’ni old Osiyo tipiga asosan turklar, utrok arablar, kurdlar, armanlar va yaxudiylar, ikkinchisiga, ya’ni xind -pamir tipiga Afgoniston xalklarining kupchiligi, kisman eron axolisi, uchinchi – urta dengiz tipiga garbiy turklar va kuchmanchi arablar kiradi. Ba’zi etnoslarda kisman mongoloid, ayrim guruxlarda negroid, Afgoniston va Eron bargunlarida avstroloid belgilari seziladi.

• Mazkur regionda joylashgan 12 ta arab mamlakatlarida yashovchi xalklar kushni Isroil, Turkiya va Erondagi arablar semit tillarida suzlashadilar. Ammo adabiy va rasmiy davlat tilida suzlashadigan tiplar orasida fark bulib, xalk ichida asosan uch sheva fanda aniklangan semit tilidagi Garbiy Osiyo axolisining 30 foizini tashkil kiladi. Eroniy tillarida forslar, pushtunlar, afgonlar, tojiklar, kurdlar, balujiylar, lurlar, baxtiyorlar, xazoriylar va boshka ayrim etnik guruxlar suzlashadilar.Ular butun axolining 40 foiziga yakin kismini tashkil kiladi va 20 foizidan ortik axoli turkiy til oilasiga mansub. Boshka tillarda gapiradigan xalklardan Kiprdagi greklar, lazlar, xindlar va boshka elatlar xar xil til oilasigamansub vakillaridir. Ammo Garbiy Osiyodagi xozirgi til turkumlarining bittasi xam maxalliy tub tillarga kirmaydi, Semit -xomit, xindevropa va turk tillari kirib kelgunga kadarbu xududda kadimgi davlatlarda uzok utmishda yukolib ketgan tillar tarkalgan edi.