logo

Gidrosfera tarkibi, tuzilishi va fungsiyalari

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2620.2158203125 KB
Mavzu:  Gidrosfera tarkibi, tuzilishi 
va fungsiyalari.    Gidrosfera' — Yer massasining atigi 
1/4100 qismini tashkil etadi. 
Gidrosferaning eng asosiy qismi — 
Dunyo okeani Yer qurrasi umumiy 
maydoni (510 mln. km2)ning 361 
mln.km2 ni, yoki 71 % ni Gidrosfera 
qoplab olgan, koʻl va daryolardagi 
suvlar esa quruqlik maydonining 6 
% chasini egallab turadi[1]. Yer 
qurrasidagi barcha abadiy qor va 
muzliklarning umumiy maydoni 21 
mln. km2, bu esa Yer yuzasi umumiy 
maydonining 4 % ini, quruqlik 
maydonining 14 % ini tashkil etadi.   Gidrosferaning kimyoviy tarkibi dengiz suvining oʻrtacha 
kimyoviy tarkibiga juda yaqin, undagi eng muhim kimyoviy 
elementlar: kislorod — 85,8 %, vodorod —1 0,8 %, xlor va 
natriy — 2,95 %. Gidrosfera suvlari uzluksiz va tez harakat 
qilib, tabiatda aylanib turadi va atmosfera, litosfera va 
biosfera bilan chambarchas bogʻlanishda boʻladi. Gidrosfera 
gidrologiya, okeanologiya, geologiya, geokimyo kabi qator 
geografik fanlarning tadqiqot predmeti hisoblanadi.  Okean suvlari doimo 
harakatda boʻladi. Bu 
harakat toʻlqinlanish, 
suv qalqishi, ichki 
toʻlqinlar, dengiz 
oqimlari, sinoptik 
girdoplar koʻrinishida 
boʻladi. Suvning 
harakatiga shamol, yer 
qimirlashlar va 
vulkanlar otilishlari, 
Yer-Oy tortilishi, 
harorat, shoʻrlikni 
turlicha boʻlishi taʼsir 
koʻrsatadi. Okean 
suvlarini vertikal 
yoʻnalishda toʻrt 
zonaga ajratiladi.   

Yuza suvlar — dunyo okeanining suv 
hajmini 5,1 % ni tashkil etadi. Oraliq 
suvlar — 31 %, suqurlik suvlar — 50,7 
%, suv osti yaqinidagi suvlar — 13,2 ni 
tashkil etadi. Okean suvlarini harorati 
shoʻrligi, tiniqligi, organik hayot 
xususiyatlariga koʻra suv massalari 
ajratiladi. Yuza suvlarida quyidagi suv 
massalari ajratiladi  Gidrosfera muhim xususiyatlarga ega, biz quyidagicha 
xulosa qilishimiz mumkin:
1. Fizikaviy-kimyoviy xususiyatlarni doimiy ravishda 
o'zgartirishda mavjudlik. Masalan, ko'plab toshlar 
yomg'ir suvi bilan erigan va kabi ajoyib shakllanishlarni 
keltirib chiqaradi stalaktitlar va stalagmitlar.
2. U doimo bilan o'zaro ta'sir qiladi Yer qobig'i va tuzilishini 
o'zgartiradi. Ushbu qobiq har doim ham tuzatilmaydi, 
lekin yillar davomida o'zgartirilib boriladi.
3. Bu dunyodagi ekotizimlarning aksariyat qismining asosiy 
qismidir. Ham quruqlik, ham dengiz ekotizimlarida.
4. Suv bugungi kunda biz bilganimiz kabi hayotni 
shakllantirishning muhim elementidir. 5.Dunyoda  mavjud bo'lgan barcha suvlarning atigi ozgina 
qismi odam iste'moliga yaroqlidir va boshqa turlar. Biroq, bu 
kichik foiz har kimni qo'llab-quvvatlaydi.  Gidrosferaning ekologik muammolari:
  Agar nima bo'lishini o'ylash qo'rqinchli gidrosfera birdan yo'q bo'lib 
ketadi. Shunda barcha tirik mavjudotlar bir kechada nobud bo'ladi. 
Albatta, bu simulyatsiya qilingan holat, ammo odamlar bu yer qobig'ini 
saqlab qolish haqida o'ylashlari kerak.
Ushbu bosqichda insoniyat gidrosferani e'tiborsiz qoldirishda davom 
etmoqda, ko'p yillar davomida hamma uchun etarli bo'lgan juda ko'p 
suv borligiga soddalik bilan ishonish. Bu noto'g'ri hukm, u erda juda 
kam hududlar bor. Biroq, hamma joyda hamma narsa suvga tashlanadi. 
Quyidagi turdagi ifloslantiruvchi moddalarni ajratish mumkin:
mexanik (qum, kul, chang va boshqalar);
issiqlik;
kimyoviy va radioaktiv;
organik va sirt (neft, kimyoviy birikmalar, hayvonlarning chiqindilari).  Yosh Yerning rivojlanishi davrida gidrosfera 
litosferaning shakllanishi jarayonida shakllangan bo'lib, 
u sayyoramizning geologik tarixi davomida juda ko'p 
miqdorda suv bug'lari va er osti magmatik suvlarini 
chiqargan. Gidrosfera Yerning uzoq davom etgan 
evolyutsiyasi va uning tarkibiy qismlarining 
differensiatsiyasi jarayonida shakllangan. Erda birinchi 
marta hayot gidrosferada paydo bo'ldi. Keyinchalik, 
paleozoy erasi boshida quruqlikka tirik organizmlar 
chiqib, ularning asta-sekin materiklarga joylashishi 
boshlandi. Suvsiz hayot mumkin emas. Barcha tirik 
organizmlarning to'qimalarida 70-80% gacha suv 
mavjud. Suv noyob moddadir. 
Uning molekulalari 
shunchalik kuchli 
bog'lanishga egaki, 
ularni ajratish juda qiyin. 
Ammo uning yanada 
katta o'ziga xosligi 
shundaki, u boshqa 
muhim elementlardan 
farqli o'laroq, tabiiy 
sharoitda bir vaqtning 
o'zida uchta holatda 
mavjud bo'lishi mumkin: 
suyuq, qattiq, gazsimon.  Suv transporti tabiiy suvlarga katta ifloslantiruvchi ta'sir ko'rsatadi. t, ham ulardagi 
maishiy va ishlab chiqarish faoliyati chiqindilarini yo'q qilish, ham yoqilg'ining oqishi 
va kemalarda korroziya jarayonlari tufayli. Kirish tufayli toza suv turli xil kimyoviy 
birikmalar, bu suvlar o'zining iste'mol sifatini yo'qotadi, ularni tozalash uchun ko'proq 
xarajatlar talab qiladi.Suv transportida asosiy energiya manbai yoqilg'i-moylash 
materiallari sifatida ishlatiladigan neft mahsulotlari hisoblanadi. Ulardan foydalanish 
yoqilg'idan oqish shaklida yo'qotishlar bilan birga keladi va neft tizimlari, da kichik 
to'kilmasin ta'mirlash ishlari, moylash materiallarini almashtirishda, filtrlarni 
tozalashda tasodifiy to'kish. Chiqindilarni yog 'odatda sintgalarda to'planadi, u erda 
suv bilan aralashib, suv tizimlaridan sizib chiqayotganligi sababli suvga ham kiradi. 
Tirnoq suvi vaqti-vaqti bilan kemalardan olib tashlanadi. Tozalanmagan sintine suvlari 
dengizni ifloslantiruvchi manbalardan biridir. Dengiz suvi kemalarda yuk va sanoat 
binolarini, mexanizmlar va qurilmalarni yuvish uchun ishlatiladi. Bunday holda, 
dengizning ifloslanishi ham mumkin, chunki dengizga tushirilganda yuvish uchun 
ishlatiladigan suvlar yoki preparatlarning suvli eritmalari turli xil konsentratsiyalarda 
va kombinatsiyalarda turli xil moddalarni o'z ichiga olishi mumkin. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar:
1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-
yil
2. https://. uz.wikotryfera  
3. Gidrosfera asoslari
4. marke  de VilliersWater: The Fate of Our Most 
Precious Resource, 2, Toronto, Ontario: McClelland & 
Stewart, 2003. — s. 453. ISBN 978-0-7710-2641-6. 
OCLC 43365804. , revised 2003|Governor General's 
Award (1999)
5.Henry  George Liddell, Robert Scott, A Greek-English 
Lexicon, on Perseus
6.Henry  George Liddell, Robert Scott, A Greek-English 
Lexicon, on Perseus EʼTIBORINGIZ uchun rahmat!
????????????????????????????????????????????????

Mavzu: Gidrosfera tarkibi, tuzilishi va fungsiyalari.

Gidrosfera' — Yer massasining atigi 1/4100 qismini tashkil etadi. Gidrosferaning eng asosiy qismi — Dunyo okeani Yer qurrasi umumiy maydoni (510 mln. km2)ning 361 mln.km2 ni, yoki 71 % ni Gidrosfera qoplab olgan, koʻl va daryolardagi suvlar esa quruqlik maydonining 6 % chasini egallab turadi[1]. Yer qurrasidagi barcha abadiy qor va muzliklarning umumiy maydoni 21 mln. km2, bu esa Yer yuzasi umumiy maydonining 4 % ini, quruqlik maydonining 14 % ini tashkil etadi.

Gidrosferaning kimyoviy tarkibi dengiz suvining oʻrtacha kimyoviy tarkibiga juda yaqin, undagi eng muhim kimyoviy elementlar: kislorod — 85,8 %, vodorod —1 0,8 %, xlor va natriy — 2,95 %. Gidrosfera suvlari uzluksiz va tez harakat qilib, tabiatda aylanib turadi va atmosfera, litosfera va biosfera bilan chambarchas bogʻlanishda boʻladi. Gidrosfera gidrologiya, okeanologiya, geologiya, geokimyo kabi qator geografik fanlarning tadqiqot predmeti hisoblanadi.