Gul va uning turlari

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

817 KB

Скачать

Mavzu: Gul va uning turlari
Reja:
•
1.      Generativ organlarning kelib chiqishi1.      Generativ organlarning kelib chiqishi
•
2.
Gulning tuzilishi2.      Gulning tuzilishi
•
3.
Gul qismlarining tuzilishi va vazifalari3.      Gul qismlarining tuzilishi va vazifalari
•
4.
To'pgullar va ularning klassifikatsiyasi4.      To'pgullar va ularning klassifikatsiyasi

•
Generativ organlarning vazifasi o'simliklarni jinsiy
ko'payishiga xizmat qilishdir. Evolyutsiyaning
dastlabki bosqichlarida generativ organlar vazifasini
bir xujayrali gameta bajargan bo'lsa yuksak
o'simliklargacha ma'lum evalyutsion bosqich bosib
o'tilgan. Kanyugatlar, diatom suv o'tlari, bazidiyaali
zamburug’’larda jinsiy ko'payish organi yo’q.
Saprolegniya zamburug’’ida ogoniy va anteridiy
xosil bo'lgan bo'lsa, xaltachali zamburug’’lar,
lishayniklarda arxegoniy xosil bo'ladi.
Moxsimonlarda, paporotniklarda jinsiy ko'payishga
xizmat qiluvchi arxegoniy va anteridiy xosil bo'lgan.

•
Gul yuksak o'simliklar uchun xos bo'lib Gul yuksak o'simliklar uchun xos bo'lib
evalyutsion taraqqiyotning so’ngi evalyutsion taraqqiyotning so’ngi
bosqichida vujudga kelgan. Gul - shakli bosqichida vujudga kelgan. Gul - shakli
o'zgargan, o'sishi chegaralangan spora o'zgargan, o'sishi chegaralangan spora
xosil qilishga xizmat qiladigan organ xosil qilishga xizmat qiladigan organ
xisoblanadi. Gulning taraqqiyoti natijasida xisoblanadi. Gulning taraqqiyoti natijasida
changlanish jarayonidan keyin otalanish changlanish jarayonidan keyin otalanish
natijasida tuxum xujayrasi rivojlanib urug’ natijasida tuxum xujayrasi rivojlanib urug’
va meva xosil bo'ladi.va meva xosil bo'ladi.

•
Gul kelib chiqishiga ko'ra o'zgargan novda Gul kelib chiqishiga ko'ra o'zgargan novda
bo'lganidan barg va poya kelib chiqish bo'lganidan barg va poya kelib chiqish
xususiyatiga egadir. Poya qismiga gul xususiyatiga egadir. Poya qismiga gul
bandi va gul o'rni kirsa barg kelib bandi va gul o'rni kirsa barg kelib
chiqishiga ega bo'lgan qismlariga chiqishiga ega bo'lgan qismlariga
gulkosabarg gultojibarg, urug’chi va gulkosabarg gultojibarg, urug’chi va
changchilar kiradi.changchilar kiradi.

•
Yuqoridagi qismlar o'ziga xos vazifani Yuqoridagi qismlar o'ziga xos vazifani
bajarish xususiyatiga ega. Gul bandi bajarish xususiyatiga ega. Gul bandi
poyaning davomi bo'lib, ayrim o'simliklarda poyaning davomi bo'lib, ayrim o'simliklarda
o'z rivojlanishini tezda to'xtatsa (olma, o'z rivojlanishini tezda to'xtatsa (olma,
o'rik, shaftoli) ko'pchilik o'simliklarda meva o'rik, shaftoli) ko'pchilik o'simliklarda meva
pishgungacha o'sishni davom etiradi.pishgungacha o'sishni davom etiradi.
•
Gul urnida barcha gul qismlari joylashgan Gul urnida barcha gul qismlari joylashgan
bo'ladibo'ladi

Gullarning joylanishiga qarab bo'linishi
Atsiklik gullar
(magnoliya)
Gemitsiklik gullar
(ayiq-tovonda)Tsiklik gullar
(sabzida)

•
Te siklik gullarda gul qismlari doira xosil qilib joylashadi. Doiralar soni Te siklik gullarda gul qismlari doira xosil qilib joylashadi. Doiralar soni
ayrim gullarda 1 ta bo'lsa ayrimlarida 16 tagacha bo'ladi. bunday ayrim gullarda 1 ta bo'lsa ayrimlarida 16 tagacha bo'ladi. bunday
gullar sabzi gulini tuzilishida yaxshi ifodalangan.gullar sabzi gulini tuzilishida yaxshi ifodalangan.
Atsiklik gullarda gulkosa va gultojibarglar speral xosil qilib Atsiklik gullarda gulkosa va gultojibarglar speral xosil qilib
joylashadi. Masalan: Magnoliyada.joylashadi. Masalan: Magnoliyada.
Gemitsilik gullarda gulkosa va gultojibarglar doira xosil qilib Gemitsilik gullarda gulkosa va gultojibarglar doira xosil qilib
joylashsa, changchi va urug’chilar speral xosil qiladi. Masalan: joylashsa, changchi va urug’chilar speral xosil qiladi. Masalan:
ayiqtovon gulida gul o'rnida gul qismlarning joylanishi ma'lum ayiqtovon gulida gul o'rnida gul qismlarning joylanishi ma'lum
konuniyatga amal qiladi. Gulkosa va gultojibarglar gulni muxafoza konuniyatga amal qiladi. Gulkosa va gultojibarglar gulni muxafoza
qilishga xizmat qilsa, changchilar yigindisi androtseyni, urug’chilar qilishga xizmat qilsa, changchilar yigindisi androtseyni, urug’chilar
yigindisi ginetseyni xosil qiladi.yigindisi ginetseyni xosil qiladi.
Glyukosa va gutojibarglar gul qavatlarini tashkil qiladi. gulda xam Glyukosa va gutojibarglar gul qavatlarini tashkil qiladi. gulda xam
gulkosa, xam gultoji bargi bo'lsa ikki qavatli, gulda yoki gulkosacha gulkosa, xam gultoji bargi bo'lsa ikki qavatli, gulda yoki gulkosacha
yoki gultoji barg bo'lsa bir qavatli gullar deyiladi.yoki gultoji barg bo'lsa bir qavatli gullar deyiladi.
Bir qavatli gullar ayrimlari gulkosabargli (lavlagi, shavel) va Bir qavatli gullar ayrimlari gulkosabargli (lavlagi, shavel) va
gultojibargli (lola) bo'ladi.gultojibargli (lola) bo'ladi.
Gultojibarglar - gulning ikkinchi qoplamini xosil qiladi. Ularning rangi Gultojibarglar - gulning ikkinchi qoplamini xosil qiladi. Ularning rangi
xromoplastalar va xujayra shirasi pigmentlarga bog’liqdir. Xujayra xromoplastalar va xujayra shirasi pigmentlarga bog’liqdir. Xujayra
shirasi tarikibidagi axtotsian va antoxlor pigmentlari kislotali va shirasi tarikibidagi axtotsian va antoxlor pigmentlari kislotali va
ishqoriy muxitga bog’liq xolda o'z rangini nomoyon qiladi. ishqoriy muxitga bog’liq xolda o'z rangini nomoyon qiladi.

Gulning tekisligi tuzilishi
Zigomorf gullar
Asimmetrik gullar. Aktinomorf gullar.

•
Aktinomorf gullarda (to'gri) uning yuzasidan bir necha Aktinomorf gullarda (to'gri) uning yuzasidan bir necha
simmetirya o'tkazish mumkin. Zigomorf gullar yuzasidan simmetirya o'tkazish mumkin. Zigomorf gullar yuzasidan
faqat bitta simmetiriya o'tkazish mumkin.faqat bitta simmetiriya o'tkazish mumkin.
•
Masalan: Labguldoshlar, dukkakguldoshlar shunday gul Masalan: Labguldoshlar, dukkakguldoshlar shunday gul
xosil qiladi. Asimmetrik gullar yuzasidan birorta xam xosil qiladi. Asimmetrik gullar yuzasidan birorta xam
simmetriya o'tkazish mumkin emas. (Kanna, valeriana simmetriya o'tkazish mumkin emas. (Kanna, valeriana
gullari).gullari).
Changchilar yigindisi andratsey deyiladi. Ular Changchilar yigindisi andratsey deyiladi. Ular
mikroskpora xosil qilishga xizmat qiladi. mikroskpora xosil qilishga xizmat qiladi.
Changchilarga ta'rif berishda ularning soniga, joylanish Changchilarga ta'rif berishda ularning soniga, joylanish
doirasiga tutashganligiga va uzunligiga e'tibor berish doirasiga tutashganligiga va uzunligiga e'tibor berish
kerak.kerak.

Bog’lagich.Bog’lagich.
Chang ipi.Chang ipi.
ChangdonChangdon
Changchi quyidagi Changchi quyidagi
qismlardan tuzilgan bo'ladiqismlardan tuzilgan bo'ladi

•
Changdonning shakli sharsimon, Changdonning shakli sharsimon,
lentasimon, yoysimon ko'rinishida bo'lib, lentasimon, yoysimon ko'rinishida bo'lib,
ko'pchiligida 6 burchakli - paralelopiped ko'pchiligida 6 burchakli - paralelopiped
shaklida bo'ladi. Changdon devorning shaklida bo'ladi. Changdon devorning
tuzilishi yaxshi o'rganilgan bo'lib ular tuzilishi yaxshi o'rganilgan bo'lib ular
quyidagilardan iboratquyidagilardan iborat

Epiderma
Sub epiderma.
O'rta qavat.
Tapetum

•
Sub epiderma qavati changdon etilgandan keyin
fibroz qavatini xosil qiladi. Fibroz qavatini doimiy
o'lib borishi changdonni ochilishiga olib keladi.
Changdonlarda etilgan chang gulning ichiga
(introz) va uning sirtiga (ekstroz) tushishi
mumkin.
•
Chang ipining tuzilishi, miqdori va uzun kiskaligi
muxim sistematik belgi xisoblanadi. Ko'pchilik
o'simliklarda chang ipi oddiy shoxlanmagan
bo'ladi. Piyoz, kanakunjit, kayin o'simligida
changchi ipi shoxlangan bo'ladi.

•
Urug’chi va uning tuzilishi. Urug’chilar
yigindisi ginitsey deyiladi. Ular 1 ta yoki bir
necha meva bargchaning ko'shilishidan
xosil bo'ladi. Masalan: olxo'ri, shaftolida 1
ta, karamda 2 ta, shoyigul, piyozda 3 ta,
olma, nokda 5 ta, lolakizgaldokda 9 - 11 ta
meva bargchaning ko'shilishdan xosil
bo'ladi.

Tumshikcha
Ustuncha Tuguncha Urug’chi qismlari

•
Tumshikchaning vazifasi changni qabul qilishga
xizmat qilishdir. Buning uchun unda ishlab
chiqilgan suyuqlik yordam beradi.Ustuncha
tuguncha va tumshuqchani bir biriga bog’lab
turadi. Ustunchalar soni meva bargchalar
miqdoriga bog’liq. Masalan: olma, nok 5 ta meva
bargcha va 5 ta ustuncha xosil qilsa, chinigulda
3 ta, labiguldoshlar va butguldoshlarda bitta
ustuncha xosil qiladi. Uning rivojlanishidan urug’
xosil bo'ladi.

Tuguncha gul qismlarining joylashgan
o'rniga qarab turlarga bo'linishi
O'rta tuguncha
Ustki tuguncha Ostki tuguncha

•
Gul tuzilishida changchi va urug’chini gulda Gul tuzilishida changchi va urug’chini gulda
joylanishiga qarab, gullar bir jinsli va ikki jinsli gullarga joylanishiga qarab, gullar bir jinsli va ikki jinsli gullarga
bo'linadi. Tabiatdagi yopiqurug’li o'simliklarning 75 % bo'linadi. Tabiatdagi yopiqurug’li o'simliklarning 75 %
ikki jinsli gul xosil qilsa, 25 % bir jinsli gul xosil qiladi.ikki jinsli gul xosil qilsa, 25 % bir jinsli gul xosil qiladi.
•
Bir jinsli gullar changchi va urug’chining katnashishiga Bir jinsli gullar changchi va urug’chining katnashishiga
qarab otalik va onalik gullariga bo'linadi.qarab otalik va onalik gullariga bo'linadi.
4. To'pgullar. Bir necha gulning birgalashib joylashishi 4. To'pgullar. Bir necha gulning birgalashib joylashishi
to'pgul deyiladi.. To'pgularni shoxlanish usuliga qarab 2 to'pgul deyiladi.. To'pgularni shoxlanish usuliga qarab 2
guruxga ajratamiz. 1. Monopodial shoxlanuvchi guruxga ajratamiz. 1. Monopodial shoxlanuvchi
to'pgullar. 2. Simpodial shoxlanuvchi to'pgullar. to'pgullar. 2. Simpodial shoxlanuvchi to'pgullar.
Monopodial shoxlanuvchi to'pgullarda o'sish nuqtasi Monopodial shoxlanuvchi to'pgullarda o'sish nuqtasi
cheksiz o'sish xususiyatiga ega bo'lib, yon shoxlarining cheksiz o'sish xususiyatiga ega bo'lib, yon shoxlarining
soni aniq emas bo'ladi. Bunday to'pgullarda gulning soni aniq emas bo'ladi. Bunday to'pgullarda gulning
asosiy o'q qismi yaxshi ifodalangan bo'lib, gullar asosiy o'q qismi yaxshi ifodalangan bo'lib, gullar
gulning asosidan uchiga doimiy ravishda ochilib boradi.gulning asosidan uchiga doimiy ravishda ochilib boradi.

•
Simpodial shoxlanuvchi gullarning Simpodial shoxlanuvchi gullarning
o'sishi chegaralangan bo'lib, xatto xar o'sishi chegaralangan bo'lib, xatto xar
bir tur va oilaga kiruvchi, o'simlikda bir tur va oilaga kiruvchi, o'simlikda
farq qiladi. Bunday to'pgullarda guli farq qiladi. Bunday to'pgullarda guli
uchidan asosiga qarab ochiladi. uchidan asosiga qarab ochiladi.
Manopadial to'pgullar o'z navbatida Manopadial to'pgullar o'z navbatida
yuqoridagiyuqoridagi
turlarga bo'linadi. turlarga bo'linadi. Oddiy monopodial to'pgullar
Murakkab monopodial to'pgullar

•
Oddiy monopodial to'pgullarga quyidagilar kiradi.Oddiy monopodial to'pgullarga quyidagilar kiradi.
•
Shingil (shoda). Uzun asosi tepada bo'lib bir xil Shingil (shoda). Uzun asosi tepada bo'lib bir xil
uzunlikdagi gulbandlarda ajrim gullar xosil bo'ladi. uzunlikdagi gulbandlarda ajrim gullar xosil bo'ladi.
Masalan: beda, shirach, er yongok, oq akatsiya Masalan: beda, shirach, er yongok, oq akatsiya
Oddiy boshoq-uzun asosida, gul bandsiz gullar Oddiy boshoq-uzun asosida, gul bandsiz gullar
joylashgan bo'ladi. Masalan: zubturum, qiyoq guli.joylashgan bo'ladi. Masalan: zubturum, qiyoq guli.
•
Dasta to'pgul bitta gul bandida bir necha gul Dasta to'pgul bitta gul bandida bir necha gul
joylashgan bo'ladi. Masalan: olma, nok.joylashgan bo'ladi. Masalan: olma, nok.
Soyabon - piyoz va olcha gulida xosil bo'lib gullar bir Soyabon - piyoz va olcha gulida xosil bo'lib gullar bir
asosida bir xil uzunlikda gumbaz bo'lib joylashadi.asosida bir xil uzunlikda gumbaz bo'lib joylashadi.
•
Kuchala – Yong’oq, tol, kayin kabi o'simliklarda Kuchala – Yong’oq, tol, kayin kabi o'simliklarda
pastga qarab osilib turadi.pastga qarab osilib turadi.
Savatcha to'pgulda tarelkasimon gul o'rnida cheksiz Savatcha to'pgulda tarelkasimon gul o'rnida cheksiz
gul joylashgan bo'ladi. Masalan: kungabogul joylashgan bo'ladi. Masalan: kungabo
qq
ar, ar,
kokio't, bo'tako'z va xokazo.. kokio't, bo'tako'z va xokazo..

Mavzu: Gul va uning turlari Reja: • 1. Generativ organlarning kelib chiqishi1. Generativ organlarning kelib chiqishi • 2. Gulning tuzilishi2. Gulning tuzilishi • 3. Gul qismlarining tuzilishi va vazifalari3. Gul qismlarining tuzilishi va vazifalari • 4. To'pgullar va ularning klassifikatsiyasi4. To'pgullar va ularning klassifikatsiyasi

• Generativ organlarning vazifasi o'simliklarni jinsiy ko'payishiga xizmat qilishdir. Evolyutsiyaning dastlabki bosqichlarida generativ organlar vazifasini bir xujayrali gameta bajargan bo'lsa yuksak o'simliklargacha ma'lum evalyutsion bosqich bosib o'tilgan. Kanyugatlar, diatom suv o'tlari, bazidiyaali zamburug’’larda jinsiy ko'payish organi yo’q. Saprolegniya zamburug’’ida ogoniy va anteridiy xosil bo'lgan bo'lsa, xaltachali zamburug’’lar, lishayniklarda arxegoniy xosil bo'ladi. Moxsimonlarda, paporotniklarda jinsiy ko'payishga xizmat qiluvchi arxegoniy va anteridiy xosil bo'lgan.

Ziyo Kelajak

• Gul yuksak o'simliklar uchun xos bo'lib Gul yuksak o'simliklar uchun xos bo'lib evalyutsion taraqqiyotning so’ngi evalyutsion taraqqiyotning so’ngi bosqichida vujudga kelgan. Gul - shakli bosqichida vujudga kelgan. Gul - shakli o'zgargan, o'sishi chegaralangan spora o'zgargan, o'sishi chegaralangan spora xosil qilishga xizmat qiladigan organ xosil qilishga xizmat qiladigan organ xisoblanadi. Gulning taraqqiyoti natijasida xisoblanadi. Gulning taraqqiyoti natijasida changlanish jarayonidan keyin otalanish changlanish jarayonidan keyin otalanish natijasida tuxum xujayrasi rivojlanib urug’ natijasida tuxum xujayrasi rivojlanib urug’ va meva xosil bo'ladi.va meva xosil bo'ladi.

• Gul kelib chiqishiga ko'ra o'zgargan novda Gul kelib chiqishiga ko'ra o'zgargan novda bo'lganidan barg va poya kelib chiqish bo'lganidan barg va poya kelib chiqish xususiyatiga egadir. Poya qismiga gul xususiyatiga egadir. Poya qismiga gul bandi va gul o'rni kirsa barg kelib bandi va gul o'rni kirsa barg kelib chiqishiga ega bo'lgan qismlariga chiqishiga ega bo'lgan qismlariga gulkosabarg gultojibarg, urug’chi va gulkosabarg gultojibarg, urug’chi va changchilar kiradi.changchilar kiradi.

Gul va uning turlari

15.08.2023

0

817 KB

Похожие