logo

Hakamlik sudlari, ahamiyati, imkoniyatlari, afzalliklari

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

637.873046875 KB
Hakamlik sudlari, ahamiyati,  imkoniyatlari, 
afzalliklari
                            REJA
1. Hakamlik sudi tushunchasi
2. Hakamlik sudi turlari
3. Hakamlik sudi vazifalari
4. Halqaro tijorat Arbitraj , Hakamlik sudi   qoshida
5. Xulosa  HAKAMLIK SUDI TUSHUNCHASI

Hak amlik  sudi ( doimiy 
faoliyat  ko‘r sat uvchi 
hak amlik  sudi yok i 
muvaqqat  hak amlik sudi)  
— fuqar olik huquqiy 
munosabat lar idan kelib 
chiquvchi nizolar ni, shu 
jumladan t adbir kor lik  
sub’ek t lar i o‘r t asida 
vujudga keluvchi iqt isodiy 
nizolar ni hal et uvchi 
nodavlat  or gan.   Hak amlik  sudi afzallik lar i, 
tur lar i va ish yur it ish 
doirasi

Hakamlar  sudi - fuqar olar  bilan fuqar olar  va 
t ashk ilot llan t ashki-lot lar  oʻr t asida kelib 
chiqqan baʼzi fuqar olik huquqiy x arakt er dagi 
ni-zolar ning uchinchi shax s yok i shax slar  
( x olislar )  t omonidan koʻr ilishi. Man-faat dor  
t arafl ar ning fuqar olik  huquqlar i faqat  
umumyur isdiksiya sudi t omonidangina emas, 
balki H.s t omonidan ham himoya qilinishi 
mumk in.   
H akamlik  sudi 
nizolashuvchilar ning alohida 
kelishuvi bilan bir yok i bir necha 
( t oq sonli)  shax slar t ark ibida 
fuqarolik   huquq iy x arak t er idagi 
nizoni hal et ish uchun t ashkil 
qilinadi.  
.

Hakamlik sudi afzalliklari, turlari va 
ish yuritish doirasi
     Hakamlar sudi - fuqarolar bilan 
fuqarolar va tashkilotlar bilan tashki-
lotlar oʻrtasida kelib chiqqan baʼzi 
fuqarolik huquqiy xarakterdagi ni-
zolarning uchinchi shaxs yoki 
shaxslar (xolislar) tomonidan 
koʻrilishi. Man-faatdor taraflarning 
fuqarolik huquqlari faqat 
umumyurisdiksiya sudi 
tomonidangina emas, balki H.s 
tomonidan ham himoya qilinishi 
mumkin. H.s nizolashuvchilarning 
alohida kelishuvi bilan bir yoki bir 
necha (toq sonli) shaxslar tarkibida 
fuqarolik HUQUQiy xarakteridagi 
nizoni hal etish uchun tashkil qilinadi.  
.

Oʻzbekiston Respublikasida H.s 
nizoli huquqiy munosabatlarning 
subʼyektlariga va nizoning 
predmetiga qarab quyidagi 
turlarga boʻlinadi:fuqarolar 
oʻrtasidagi nizolarni hal qilish 
uchun tuziladigan H.s; 
tashkilotlar oʻrtasidagi nizolarni 
hal qilish uchun tuziladigan H.s; 
tashqi savdoga oid nizolarni 
koʻradigan va dengiz huquqi 
bilan tartibga solinadigan 
huquqiy munosabatlardan kelib 
chiqqan nizolarni hal qilish 
uchun tuziladigan hakamlar 
sudlari.   
Fuqarolar oʻrtasidagi nizolar hakamlar 
(xolislar) sudi tomonidan Hakamlar sudi 
toʻgʻrisidagi Nizomga muvofiq hal 
qilinadi. Bu hujjatning 1—20-
moddalarida koʻrsatilishicha, fuqarolar 
(mehnat va oila munosabatlariga doir 
nizolardan tashqari) oʻz oʻrtalarida kelib 
chiqqan har qanday ni-zoni Hakamlar 
sudi ning koʻrishi uchun topshirishlari 
mumkin. Hakamlar sudi har safar ni-
zoning hamma ishtirokchilarining 
alohida kelishuvi bilan tashkil etiladi va 
har qaysi taraf tomonidan baravar 
miqdorda saylangan bir yoki bir necha 
sudya tarkibida tuziladi. Hakamlar 
sudida ishlar jamoatchilik asosida, 
xizmat haqi olinmasdan koʻriladi. 
Hakamlar sudining hal qiluv qarori 
ixtiyoriy ravishda ijro etilmasa, tuman 
(shahar), tumanlararo sudi beradigan 
ijro varaqasiga asosan majburiy 
tartibda ijro qilinishi mumkin.              Hakamlik sudi turlari

Hakamlik sudi - fuqarolik huquqiy 
munosabatlardan kelib chiquvchi 
nizolarni, shu jumladan tadbirkorlik 
sub’yektlari oʻrtasida vujudga 
keluvchi  х oʻjalik nizolarini hal 
etuvchi nodavlat organi. Hakamlik 
sudi nizolarni Oʻzbekiston 
Respublikasining qonun hujjatlari 
asosida hal qiladi.
      Doimiy faoliyat koʻrsatuvchi 
hakamlik sudlarini tashkil etish va 
faoliyatini tugatish, muvaqqat 
hakamlik sudlarini tashkil etish 
toʻgʻrisidagi, shuningdek doimiy 
faoliyat koʻrsatuvchi hakamlik 
sudlari haqidagi a х borot 
“Oʻzbekiston Respublikasining 
qonun hujjatlari toʻplami”da e’lon 
qilinadi.
     Hakamlik sudining  х oʻjalik sudlari va 
fuqarolik ishlari    boʻyicha sudlardan 
farqli jihatlari quyidagilarda oʻz 
aksini topadi:  .

- hak amlik sudida ishlar t ezkor lik bilan hal et iladi.

 

- asosiy maqsad t arafl arning kelishuviga yoʻnaltir iladi hamda 
tarafl ar  oʻrt asidagi hamkor lik saqlab qolinadi;

 

- hak amlik muhok amasining ma х fi yligi qonun bilan kafolat lanadi;

 

- t omonlar  jinoiy va ma’muriy javobgar likk a t or tilmaydi;

 

- hak amlik sudining hal qiluv qar or i qabul qilingan kundan boshlab 
kuchga kiradi;

 

-  х oʻj alik  sudlari va fuqar olik ishlar i boʻyicha sudlar  hak amlik sudi  
tomonidan aniqlangan holat larni t ekshir ishga yoki hakamlik 
sudining hal qiluv qar or ini mazmunan qayt a koʻr ib chiqishga haqli 
emas;

 

- hak amlik sudlari yigʻimi miqdor i  х oʻj alik sudi yoki fuqarolik  ishlar i 
boʻyicha sudda koʻr ib chiqilganda t oʻlanishi lozim boʻlgan davlat  
boj ining yarmidan oshmaydi;

 

- hak amlik sudining hal qiluv qar or i i х t iyor iy ravishda bajarilmagan 
taqdir da, uni tegishli tart ibda maj buriy ijr oga qarat ish Qonun bilan 
kafolat langan.  Hakamlik sudi vazifalari

       Doimiy faoliyat ko‘rsatuvchi hakamlik 
sudi

       Doimiy faoliyat ko‘rsatuvchi hakamlik 
sudi yuridik shaxs tomonidan tashkil 
etilishi mumkin va uning huzurida 
faoliyat ko‘rsatadi.

       Doimiy faoliyat ko‘rsatuvchi hakamlik 
sudi yuridik shaxs doimiy faoliyat 
ko‘rsatuvchi hakamlik sudini tashkil etish 
haqida qaror qabul qilganida, doimiy 
faoliyat ko‘rsatuvchi hakamlik sudining 
qoidalarini va hakamlik sud ь yalari 
ro‘yxatini tasdiqlaganida tashkil etilgan 
deb hisoblanadi.

       Doimiy faoliyat ko‘rsatuvchi hakamlik 
sudini tashkil etgan yuridik shaxs uning 
tashkil etilganligi to‘g‘risidagi hujjatlar 
nusxalarini hakamlik sudi joylashgan 
erdagi adliya organiga yuboradi.      .

MUVAQQAT HAKAMLIK SUDI

Muvaqqat hakamlik sudi hakamlik bitimi taraflari o‘rtasida kelib 
chiqqan muayyan nizoni hal etish uchun ular tomonidan tashkil 
etilib, nizo ko‘rib chiqilganidan keyin muvaqqat hakamlik sudi o‘z 
faoliyatini tugatadi.

Hakamlik sudida raislik qiluvchi (nizo hay’atda ko‘rib 
chiqilayotganda) yoxud hakamlik sud ь yasi (nizo yakka tartibda 
ko‘rib chiqilayotganda) hakamlik bitimi nusxasini va muvaqqat 
hakamlik sudi tashkil etilganligi to‘g‘risidagi xabarnomani mazkur 
sud joylashgan erdagi adliya organiga hakamlik muhokamasi 
boshlanguniga qadar yuboradi.

Muvaqqat hakamlik sudini tashkil etish tartibi hakamlik bitimi 
taraflari tomonidan belgilanadi.   .Hakamlik sudi tomonidan hal 
etiladigan nizolar
Hakamlik sudlari fuqarolik 
huquqiy munosabatlaridan 
kelib chiquvchi nizolarni, shu 
jumladan tadbirkorlik 
sub’ektlari o‘rtasida vujudga 
keluvchi iqtisodiy nizolarni hal 
etadi.
Hakamlik sudlari ma’muriy, oila 
va mehnat huquqiy 
munosabatlaridan kelib 
chiquvchi nizolarni, 
shuningdek qonunda nazarda 
tutilgan boshqa nizolarni hal 
etmaydi.   XALQARO TIJORAT ARBITRAJI

Oʻzbekiston Respublikasining 
“Xalqaro tijorat arbitraji 
toʻgʻrisida”gi qonuni ushbu 
sohani mamlakatimizda 
rivojlantirishda huquqiy asos 
boʻlmoqda.  
Shu oʻrinda xalqaro arbitraj 
mazmun-mohiyatini anglash 
muhim. Xalqaro arbitraj nodavlat 
sudi boʻlib, xalqaro tijoriy 
nizolarni maxsus hakamlik sudi 
vositasida hal etishni anglatadi. 
Bunda taraflar oʻrtadagi nizolarni 
oʻz xohishlariga koʻra, mustaqil 
va erkin boʻlgan tashkilot orqali 
hal qilish imkoniga ega boʻladi. 

Nizoli ishni koʻrib chiquvchi va 
qaror qabul qiluvchi arbitr 
(hakam)lar, odatda, bir yoki uch 
kishidan iborat tarkibda 
faoliyat yuritadi hamda 
nizolashuvchi taraflar 
tomonidan tanlanadi.  .Oʻzbek ist on  Respublik asining  “X alqaro  t ijorat  
ar bit raji  t oʻgʻr isida”gi  qonuni  BMT  X alqaro  savdo 
huquqi  boʻyicha  komissiyasi  t omonidan 
t ayyor langan.  U  bar cha  x alqar o  t alablar ga  mos 
keladi.  Bu  esa,  oʻz  navbat ida,  mamlak at imizda 
x alqar o  t ijorat   ar bit raji  faoliyat ining  huquqiy 
asosi  mavjudligini  anglat ib,  uni  r ivojlant ir ish 
imkoniyat ini  yarat adi.  Birinchidan,  Oʻzbek ist onda 
x alqar o  amaliyot   va  t alablar ga  javob  beradigan, 
must aqil  va  x olis  x alqaro  ar bit rajning  faoliyat  
yur it ishi  ham  mahalliy,  ham  x or ijiy  t adbir kor lik  
subyek t lari  uchun  qoʻshimcha  k afolat   boʻlib 
x izmat   qiladi.  Buning  nat ijasida  mahalliy  biznes 
yur it ish  muhit i  hamda  mamlak at imiz 
invest it siyaviy jozibador ligi oshadi.  .
Taraflar arbitraj muhokamasini xalqaro arbitraj instituti yoki hech 
qanday  muassasa  ishtirok  etmaydigan  ad  hoc  (bir  martalik 
arbitraj) tarzida tashkil etishlari mumkin.
Nizo  doirasida  qoʻllaniladigan  qoidalar  arbitraj  instituti  yoki 
taraflar  tanlagan  boshqa  qoidalardan  iborat  boʻlishi  mumkin. 
Taraflar  arbitrlar  va  qoidalardan  tashqari,  arbitraj  muhokamasi 
oʻtadigan joy va tilni ham tanlash vakolatiga ega.
Arbitraj  taraflarga  katta  erkinlik  berish  bilan  birga,  nizolarni  hal 
etish  jarayoni  ustidan  nazorat  qilish  imkoniyatini  ham  taqdim 
etadi. Bu, ayniqsa, xalqaro tijorat arbitrajida muhim omil sanaladi. 
Chunki  bir  taraf  ikkinchi  tomonning  sud  tizimi  talablarini 
bilmasligi,  pirovardida  boshqa  taraf  ustunlikka  ega  boʻlishi 
mumkin.  Xalqaro  arbitraj  betaraf  forumni  taklif  etadi  va  unda 
arbitr  hamda  taraflar  nizoni  hal  etishda  faqat  adolat  bilan 
yondashadi.  Bundan  tashqari,  nizolarni  hal  qilish  jarayonini 
taraflar  manfaatlariga  muvofiqlashtira  olishi  mumkinligi,  uning 
moslashuvchanligi va nizo predmeti yuzasidan chuqur bilimga ega 
boʻlgan har qanday mutaxassisni arbitr sifatida tanlash imkoniyati 
mavjudligi  arbitraj  jozibadorligining  oshishiga  xizmat  qiladi.  Ish 
yurituvining  sir  saqlanishi  esa  nizoli  taraflarning  nomi,  tijorat  siri 
va obroʻ-eʼtiboriga ziyon yetkazmaydi.  .
Yuridik,  tijorat,  moliyaviy  yoki  boshqa  soha  boʻyicha 
mahalliy  yoki  xorijiy  mutaxassis  arbitr  sifatida  tanlanishi, 
xalqaro  ekspertlar  jalb  qilish  mumkinligi,  xalqaro  arbitraj 
qarori  yakuniy  xarakterda  boʻlishi  va  uni  dunyo  miqyosida 
ijrosi taʼminlanishi imkoniyati mavjudligi ham ana shunday 
afzalliklar sirasiga kiradi.
Mazkur  afzalliklar  bugungi  kunda  xalqaro  tijorat  arbitraji 
nufuzini  oshiryapti,  koʻplab  xalqaro  biznes  operatsiyalari 
doirasidagi  nizolarni  hal  qilishda  undan  foydalanilmoqda. 
Maʼlumotlar  bugungi  kunda  yirik  nizolarning  80  foizi 
xalqaro  tijorat  arbitrajlarida  koʻrib  chiqilayotganini 
koʻrsatmoqda. Masalan, Qirolicha Mariya nomidagi London 
universiteti  White  &  Case  xalqaro  yuridik  kompaniyasi 
bilan  birgalikda  oʻtkazgan  tadqiqotida  soʻralganlarning  97 
foizi  soʻnggi  yillarda  xalqaro  tijorat  arbitraji  nizolarni  hal 
qilishning asosiy vositasiga aylanganini taʼkidlagan.  Hakamlik sudi muhokamasi
.            X ULOSA
  Jamiyatni  demokratlashtirish  va  yangilash,  mamlakatni  isloh  qilish  hamda 
modernizatsiyalash,  sud-huquq  tizimini  yanada  erkinlashtirish  maqsadida 
davlat  rahbarining  “Tadbirkorlik  sub’yektlarini  huquqiy  himoya  qilish  tizimini 
yanada  takomillashtirish  chora-tadbirlari  toʻgʻrisida”gi  2005  yil  14  iyundagi  PF-
3619-son  Farmonida  “Hakamlik  sudlari  toʻgʻrisida”gi  Qonun  loyihasini  ishlab 
chiqishga  koʻrsatma  berilib,  mamlakatimizda  tadbirkorlik  sub’yektlari  va 
ularning  birlashmalari  tomonidan  hakamlik  sudlarini  tashkil  etish  belgilab 
berilgan.
                Qisqa  vaqt  ichida  mazkur  Farmon  asosida  ishlab  chiqilgan 
Oʻzbekiston Respublikasining “Hakamlik sudlari toʻgʻrisida”gi Qonuni  2006  yil  16 
oktyabrda  qabul  qilinib,   2007  yil  1  yanvardan  kuchga  kirgan.  “Hakamlik  sudlari 
toʻgʻrisida”gi  Qonun  qabul  qilinishi  bilan  mamlakatimizda  sud-huquq 
islohotlarining  yangi  bosqichi  boshlandi.               Hakamlik  sudlari  faoliyati 
rivojlangan  davlatlarda  fuqaro  va  х oʻjalik  sub’yektlari  oʻrtasidagi  qarzdorlik 
nizolarining  80-85%i  aynan  hakamlik  sudlarida  koʻrilib,  hal  etilmoqda.      
Oʻzbekiston  Respublikasining  “Hakamlik sudlari  toʻgʻrisida”gi  Qonunining asosiy 
maqsadi respublikamizda  hakamlik  sudlarini tashkil etish va  faoliyati sohasidagi 
munosabatlarni tartibga solishdan iborat.   . ETIBORING IZ  UC HUN 
TASHAKKUR !

Hakamlik sudlari, ahamiyati, imkoniyatlari, afzalliklari REJA 1. Hakamlik sudi tushunchasi 2. Hakamlik sudi turlari 3. Hakamlik sudi vazifalari 4. Halqaro tijorat Arbitraj , Hakamlik sudi qoshida 5. Xulosa

HAKAMLIK SUDI TUSHUNCHASI  Hak amlik sudi ( doimiy faoliyat ko‘r sat uvchi hak amlik sudi yok i muvaqqat hak amlik sudi) — fuqar olik huquqiy munosabat lar idan kelib chiquvchi nizolar ni, shu jumladan t adbir kor lik sub’ek t lar i o‘r t asida vujudga keluvchi iqt isodiy nizolar ni hal et uvchi nodavlat or gan.

Hak amlik sudi afzallik lar i, tur lar i va ish yur it ish doirasi  Hakamlar sudi - fuqar olar bilan fuqar olar va t ashk ilot llan t ashki-lot lar oʻr t asida kelib chiqqan baʼzi fuqar olik huquqiy x arakt er dagi ni-zolar ning uchinchi shax s yok i shax slar ( x olislar ) t omonidan koʻr ilishi. Man-faat dor t arafl ar ning fuqar olik huquqlar i faqat umumyur isdiksiya sudi t omonidangina emas, balki H.s t omonidan ham himoya qilinishi mumk in.

 H akamlik sudi nizolashuvchilar ning alohida kelishuvi bilan bir yok i bir necha ( t oq sonli) shax slar t ark ibida fuqarolik huquq iy x arak t er idagi nizoni hal et ish uchun t ashkil qilinadi.

.  Hakamlik sudi afzalliklari, turlari va ish yuritish doirasi Hakamlar sudi - fuqarolar bilan fuqarolar va tashkilotlar bilan tashki- lotlar oʻrtasida kelib chiqqan baʼzi fuqarolik huquqiy xarakterdagi ni- zolarning uchinchi shaxs yoki shaxslar (xolislar) tomonidan koʻrilishi. Man-faatdor taraflarning fuqarolik huquqlari faqat umumyurisdiksiya sudi tomonidangina emas, balki H.s tomonidan ham himoya qilinishi mumkin. H.s nizolashuvchilarning alohida kelishuvi bilan bir yoki bir necha (toq sonli) shaxslar tarkibida fuqarolik HUQUQiy xarakteridagi nizoni hal etish uchun tashkil qilinadi.