logo

Iqlimi va ichki suvlari

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

25257.415039062 KB
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Iqlimi v a ichk i suv lari        J anubiy  Amerik aning iqlimi. 
Janubiy Amerika — sayyoramizdagi 
eng sernam materik. Uning iqlimi 
Afrika singari jazirama issiq emas. 
Materik iqlimini hosil qiluvchi 
omillarga Quyosh radiatsiyasi, 
relyef, havo massalari, okean 
oqimlari kiradi (90-rasm).    Unga Atlantika 
okeanidan esadigan 
nam havo massalari 
juda ko‘p yog‘in 
keltiradi. Bunda 
Braziliya va Gviana iliq 
oqimlarining hissasi 
katta. Aksincha Peru va 
Folklend sovuq oqimlari 
materikning g‘arbiy va 
janubi-sharqiy 
sohillariga yog‘inlarni 
olib kelmaydi. Gviana Ok ean oqimlari t a’siri
Braziliya
FolklendPeru     Janubiy Amerika ekvatorial, 2 ta subekvatorial, tropik, subtropik va 
mo‘tadil
iqlim mintaqalarida joylashgan. Tog‘larda esa balandlik 
mintaqalari mavjud.
Ekvatorial
Subekvatorial
Tropik
Subtropik
Mo‘tadilSubekvatorial         Ekvatorial iqlim mintaqasi
+24  +25
Ekvatorial iqlim mintaqasida havo 
harorati yil davomida +24…+25 °C 
atrofida.  Afrikadagidek juda sernam.     Yog‘inlar miqdori 3 500 mm dan ko‘p. Iqlimi issiq va sernam 
bo‘lganidan qalin o‘rmonlar — selvalar bilan qoplangan.
3500    Subekvatorial iqlim mintaqasi
Subekvatorial iqlim mintaqasida ikkita 
fasl aniq ifodalanadi.    Yozda yog‘in ko‘p yog‘adi (1 000–2 000 mm), o‘rtacha oylik harorat 
+25 °C dan oshadi. 
1000 - 
20001000 - 
2000+25
+25    Qishda bir necha oylab yog‘in yog‘maydi. Bu faslda havo harorati 
+20 °C atrofida bo‘ladi.
+25
+25   Tropik iqlim mintaqasi
Tropik iqlim mintaqasi janubi-sharqiy 
passat shamollari ta’sirida tarkib topadi.    Bu shamollar Atlantika okeanida Braziliya yassi tog‘ligining sharqiy
yonbag‘irlariga ko‘p miqdorda — 1500–2000 mm gacha yog‘in 
keltiradi.
1500 - 
2000    Yanvarning o‘rtacha harorati +25 °C, iyulda esa +17…+19 °C ni 
tashkil etadi. 
+17  +19 +25    Lekin g‘arbga tomon havodagi namlik kamaya borib, And 
tog‘lariga yaqin joylarga 250–500 mm yog‘in tushadi  (Quruq tropik 
iqlim o‘lkasi, 1-raqamda).
250 - 
500   Tropik mintaqaning Tinch okean sohillariga Peru sovuq oqimi 
yog‘in
keltirmaydi va deyarli yog‘in yog‘maydi.      Natijada shudring Afrikadagi Namib cho‘li kabi Atakama cho‘li 
namligining yagona manbai hisoblanadi. Atakama cho‘li ustida 
yillab bir tomchi ham yog‘in yog‘masligi mumkin.    Subtropik iqlim mintaqasi
Subtropik iqlim mintaqasi materikning 30° 
va 40° janubiy kenglik oralig‘idagi 
hududlarni egallaydi.    Yozda tropik havo massalari ta’sirida tarkib topadi. Ob-havo issiq, 
quruq bo‘ladi, ba’zan jalalar yog‘adi.     Mintaqaning sharqida namgarchilik ko‘p (1000–2000 mm), 
yanvarda havo harorati +25 °C, iyulda +10+15 °C atrofida bo‘ladi 
(bir meyordagi namgarchilik subtropik iqlim o‘lkasi, 6-raqamda) .
1000 - 
2000   Materik ichkarisiga tomon namgarchilik kamayib boradi (500 – 300 
mm)  (quruq subtropik iqlim o‘lkasi, 3-raqamda) . 
500 -
300    Tinch okeani sohillarida sernam o‘rtadengiz iqlimi tarkib topgan
  (4-raqamda).    Mo‘tadil iqlim mintaqasi 
Materikning janubini mo‘tadil mintaqa 
egallaydi.    G‘arbiy sohilda mo‘tadil dengiz iqlimi hukmron (9-raqamda). Yil 
davomida 2000–3000 mm gacha yog‘in yog‘adi.
2000 - 
3000    Qishda nisbatan iliq, havo harorati +4°, +6° C, yozi salqin keladi. 
Yozda tez-tez yomg‘ir yog‘ib turadi. Havo harorati +8°, +10° C. 
Yog‘in miqdori yiliga 2000 mm dan oshadi.  Mintaqaning sharqida mo‘tadil-kontinental iqlim tarkib topgan
bo‘lib (8-raqamda), yog‘in 300–400 mm, qishi sovuq, qorli. 
  300 - 
400    And tog‘larida balandlik iqlim mintaqalari tarkib topgan.    Ichk i suv lari. 
Janubiy Amerika — materigi sernam 
bo‘lishiga sabab yog‘in miqdorining 
ko‘pligidir (91-rasm).     Materikning eng katta va eng sersuv Amazonka daryosi 500 dan 
ortiq irmoqqa ega. Uning uzunligi Ukayali irmog‘i bilan birga 6992 
km. 
UkayaliMaranon Amazonka    Uning o‘rta oqimidagi kengligi 5 km, quyi oqimida 80 km, quyilish 
joyida 320 km ga boradi.        Amazonka daryo suvining “teskari oqish” hodisasi 1 400 km yuqori 
oqimgacha kuzatiladi. Bunga okeandagi qalqish hodisasi 
sababchidir.     Amazonk a dary osidagi hay ot  
Daryoda hayot 
qaynaydi. Unda 
barglarining 
diametri 2 m gacha 
yetadigan nilufar — 
viktoriya-regiya 
o‘sadi. Daryoda 
chuchuk suv delfini, 
yirtqich baliq - 
piranya, uzunligi 5 
m keladigan timsoh, 
uzunligi 4 m ga 
yetadigan piraruku 
balig‘i yashaydi 
  (92-rasm).Vik t oriy a regiy aChuchuk  suv  delfi ni
Pirany a balig‘i Qora k ay manPiraruk u balig‘i          Parana daryosi sersuvligi va uzunligi jihatidan materikda ikkinchi 
o‘rinda turadi. 
Parana    Bu daryoda dunyodagi eng keng (kengligi 2700 m, balandligi 72 
m) Iguasu sharsharasi hosil bo‘lgan (93-rasm).
Iguasu       Orinoko daryosi
Orinoko    Orinoko daryosida dunyodagi eng baland (1054 m) Anxel 
sharsharasi vujudga kelgan.
Anxel      Materikda ko‘llar ko‘p emas. Eng katta ko‘l — Marakaybo, 
materikning shimolida joylashgan. U ensiz suv yo‘li orqali Karib 
dengizi bilan tutashgan.
Marakaybo    And tog‘larida Titikaka ko‘li joylashgan. Bu dunyodagi eng baland 
tog‘da joylashgan eng katta ko‘l. 
Titikaka    Materikda bu ko‘llardan tashqari Patus, Lagoa Mirin, Mar Chikita, 
Buenos Ayres, Lago Arxentino ko‘llari ham bor.
1
23
4
5         Dunyodagi eng katta botqoqlik – Pantanal, maydoni 109 ming km²     ©  Foydalanilgan adabiyotlar:
•
M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T. 
HOJIYEVA ,  umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik, 
Respublika ta’lim markazi.
•
@ edutrm_uz
•
A. Soatov, A. Abulqosimov, M. Mirakmalov. – Geografiya (Materiklar va 
okeanlar tabiiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi 
uchun darslik – Toshkent: „O‘qituvchi“, 2017/  www.eduportal.uz  
•
6-sinf o‘quv atlasi

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм Iqlimi v a ichk i suv lari

J anubiy Amerik aning iqlimi. Janubiy Amerika — sayyoramizdagi eng sernam materik. Uning iqlimi Afrika singari jazirama issiq emas. Materik iqlimini hosil qiluvchi omillarga Quyosh radiatsiyasi, relyef, havo massalari, okean oqimlari kiradi (90-rasm).

Unga Atlantika okeanidan esadigan nam havo massalari juda ko‘p yog‘in keltiradi. Bunda Braziliya va Gviana iliq oqimlarining hissasi katta. Aksincha Peru va Folklend sovuq oqimlari materikning g‘arbiy va janubi-sharqiy sohillariga yog‘inlarni olib kelmaydi. Gviana Ok ean oqimlari t a’siri Braziliya FolklendPeru

Janubiy Amerika ekvatorial, 2 ta subekvatorial, tropik, subtropik va mo‘tadil iqlim mintaqalarida joylashgan. Tog‘larda esa balandlik mintaqalari mavjud. Ekvatorial Subekvatorial Tropik Subtropik Mo‘tadilSubekvatorial