Iqlimi va ichki suvlari

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

25257.415039062 KB

Скачать

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Iqlimi v a ichk i suv lari

J anubiy Amerik aning iqlimi.
Janubiy Amerika — sayyoramizdagi
eng sernam materik. Uning iqlimi
Afrika singari jazirama issiq emas.
Materik iqlimini hosil qiluvchi
omillarga Quyosh radiatsiyasi,
relyef, havo massalari, okean
oqimlari kiradi (90-rasm).

Unga Atlantika
okeanidan esadigan
nam havo massalari
juda ko‘p yog‘in
keltiradi. Bunda
Braziliya va Gviana iliq
oqimlarining hissasi
katta. Aksincha Peru va
Folklend sovuq oqimlari
materikning g‘arbiy va
janubi-sharqiy
sohillariga yog‘inlarni
olib kelmaydi. Gviana Ok ean oqimlari t a’siri
Braziliya
FolklendPeru

Janubiy Amerika ekvatorial, 2 ta subekvatorial, tropik, subtropik va
mo‘tadil
iqlim mintaqalarida joylashgan. Tog‘larda esa balandlik
mintaqalari mavjud.
Ekvatorial
Subekvatorial
Tropik
Subtropik
Mo‘tadilSubekvatorial

Ekvatorial iqlim mintaqasi
+24 +25
Ekvatorial iqlim mintaqasida havo
harorati yil davomida +24…+25 °C
atrofida. Afrikadagidek juda sernam.

Yog‘inlar miqdori 3 500 mm dan ko‘p. Iqlimi issiq va sernam
bo‘lganidan qalin o‘rmonlar — selvalar bilan qoplangan.
3500

Subekvatorial iqlim mintaqasi
Subekvatorial iqlim mintaqasida ikkita
fasl aniq ifodalanadi.

Yozda yog‘in ko‘p yog‘adi (1 000–2 000 mm), o‘rtacha oylik harorat
+25 °C dan oshadi.
1000 -
20001000 -
2000+25
+25

Qishda bir necha oylab yog‘in yog‘maydi. Bu faslda havo harorati
+20 °C atrofida bo‘ladi.
+25
+25

Tropik iqlim mintaqasi
Tropik iqlim mintaqasi janubi-sharqiy
passat shamollari ta’sirida tarkib topadi.

Bu shamollar Atlantika okeanida Braziliya yassi tog‘ligining sharqiy
yonbag‘irlariga ko‘p miqdorda — 1500–2000 mm gacha yog‘in
keltiradi.
1500 -
2000

Yanvarning o‘rtacha harorati +25 °C, iyulda esa +17…+19 °C ni
tashkil etadi.
+17 +19 +25

Lekin g‘arbga tomon havodagi namlik kamaya borib, And
tog‘lariga yaqin joylarga 250–500 mm yog‘in tushadi (Quruq tropik
iqlim o‘lkasi, 1-raqamda).
250 -
500

Tropik mintaqaning Tinch okean sohillariga Peru sovuq oqimi
yog‘in
keltirmaydi va deyarli yog‘in yog‘maydi.

Natijada shudring Afrikadagi Namib cho‘li kabi Atakama cho‘li
namligining yagona manbai hisoblanadi. Atakama cho‘li ustida
yillab bir tomchi ham yog‘in yog‘masligi mumkin.

Subtropik iqlim mintaqasi
Subtropik iqlim mintaqasi materikning 30°
va 40° janubiy kenglik oralig‘idagi
hududlarni egallaydi.

Yozda tropik havo massalari ta’sirida tarkib topadi. Ob-havo issiq,
quruq bo‘ladi, ba’zan jalalar yog‘adi.

Mintaqaning sharqida namgarchilik ko‘p (1000–2000 mm),
yanvarda havo harorati +25 °C, iyulda +10+15 °C atrofida bo‘ladi
(bir meyordagi namgarchilik subtropik iqlim o‘lkasi, 6-raqamda) .
1000 -
2000

Materik ichkarisiga tomon namgarchilik kamayib boradi (500 – 300
mm) (quruq subtropik iqlim o‘lkasi, 3-raqamda) .
500 -
300

Tinch okeani sohillarida sernam o‘rtadengiz iqlimi tarkib topgan
(4-raqamda).

Mo‘tadil iqlim mintaqasi
Materikning janubini mo‘tadil mintaqa
egallaydi.

G‘arbiy sohilda mo‘tadil dengiz iqlimi hukmron (9-raqamda). Yil
davomida 2000–3000 mm gacha yog‘in yog‘adi.
2000 -
3000

Qishda nisbatan iliq, havo harorati +4°, +6° C, yozi salqin keladi.
Yozda tez-tez yomg‘ir yog‘ib turadi. Havo harorati +8°, +10° C.
Yog‘in miqdori yiliga 2000 mm dan oshadi.

Mintaqaning sharqida mo‘tadil-kontinental iqlim tarkib topgan
bo‘lib (8-raqamda), yog‘in 300–400 mm, qishi sovuq, qorli.
300 -
400

And tog‘larida balandlik iqlim mintaqalari tarkib topgan.

Ichk i suv lari.
Janubiy Amerika — materigi sernam
bo‘lishiga sabab yog‘in miqdorining
ko‘pligidir (91-rasm).

Materikning eng katta va eng sersuv Amazonka daryosi 500 dan
ortiq irmoqqa ega. Uning uzunligi Ukayali irmog‘i bilan birga 6992
km.
UkayaliMaranon Amazonka

Uning o‘rta oqimidagi kengligi 5 km, quyi oqimida 80 km, quyilish
joyida 320 km ga boradi.

Amazonka daryo suvining “teskari oqish” hodisasi 1 400 km yuqori
oqimgacha kuzatiladi. Bunga okeandagi qalqish hodisasi
sababchidir.

Amazonk a dary osidagi hay ot
Daryoda hayot
qaynaydi. Unda
barglarining
diametri 2 m gacha
yetadigan nilufar —
viktoriya-regiya
o‘sadi. Daryoda
chuchuk suv delfini,
yirtqich baliq -
piranya, uzunligi 5
m keladigan timsoh,
uzunligi 4 m ga
yetadigan piraruku
balig‘i yashaydi
(92-rasm).Vik t oriy a regiy aChuchuk suv delfi ni
Pirany a balig‘i Qora k ay manPiraruk u balig‘i

Parana daryosi sersuvligi va uzunligi jihatidan materikda ikkinchi
o‘rinda turadi.
Parana

Bu daryoda dunyodagi eng keng (kengligi 2700 m, balandligi 72
m) Iguasu sharsharasi hosil bo‘lgan (93-rasm).
Iguasu

Orinoko daryosida dunyodagi eng baland (1054 m) Anxel
sharsharasi vujudga kelgan.
Anxel

Materikda ko‘llar ko‘p emas. Eng katta ko‘l — Marakaybo,
materikning shimolida joylashgan. U ensiz suv yo‘li orqali Karib
dengizi bilan tutashgan.
Marakaybo

And tog‘larida Titikaka ko‘li joylashgan. Bu dunyodagi eng baland
tog‘da joylashgan eng katta ko‘l.
Titikaka

Materikda bu ko‘llardan tashqari Patus, Lagoa Mirin, Mar Chikita,
Buenos Ayres, Lago Arxentino ko‘llari ham bor.
1
23
4
5

Dunyodagi eng katta botqoqlik – Pantanal, maydoni 109 ming km²

© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T.
HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik,
Respublika ta’lim markazi.
•
@ edutrm_uz
•
A. Soatov, A. Abulqosimov, M. Mirakmalov. – Geografiya (Materiklar va
okeanlar tabiiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi
uchun darslik – Toshkent: „O‘qituvchi“, 2017/ www.eduportal.uz
•
6-sinf o‘quv atlasi

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм Iqlimi v a ichk i suv lari

J anubiy Amerik aning iqlimi. Janubiy Amerika — sayyoramizdagi eng sernam materik. Uning iqlimi Afrika singari jazirama issiq emas. Materik iqlimini hosil qiluvchi omillarga Quyosh radiatsiyasi, relyef, havo massalari, okean oqimlari kiradi (90-rasm).

Unga Atlantika okeanidan esadigan nam havo massalari juda ko‘p yog‘in keltiradi. Bunda Braziliya va Gviana iliq oqimlarining hissasi katta. Aksincha Peru va Folklend sovuq oqimlari materikning g‘arbiy va janubi-sharqiy sohillariga yog‘inlarni olib kelmaydi. Gviana Ok ean oqimlari t a’siri Braziliya FolklendPeru

Janubiy Amerika ekvatorial, 2 ta subekvatorial, tropik, subtropik va mo‘tadil iqlim mintaqalarida joylashgan. Tog‘larda esa balandlik mintaqalari mavjud. Ekvatorial Subekvatorial Tropik Subtropik Mo‘tadilSubekvatorial

Iqlimi va ichki suvlari

15.08.2023

0

25257.415039062 KB

Похожие