logo

ISLOM MADANIYATIDA MASJID MINORA VA MADRASALAR

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1964.2470703125 KB
ISLOM MADANIYATIDA 
MASJID MINORA VA 
MADRASALAR    
Arab xalifaligi VII-VIII asrlar davomida Mag’ribu Mashriqning keng 
hududlarini, shu jumladan Markaziy Osiyo yerlarini ham o’z tasarrufiga kiritgan 
edi. Хalifalikka kirgan hududlarga asta-sekin arab madaniyati, uning ko’plab 
unsurlari kirib kela boshladi. Eng asosiysi, islomning muqaddas kitobi «Qur’oni 
Karim» g’oyalari turli xalqlar orasida keng yoyila boshladi.  Buning uchun bu 
yerlarda arab tili, arab yozuvi joriy etildi

Musulmon madaniyatining ko’rki hisoblangan naqshinkor bezaklar bilan 
ziynatlangan salobatli masjidu madrasalar, xonaqo h u maqbaralar, diniy va ilmiy 
kitoblar, qo’lyozmalarga boy kutubxonalar va boshqa inshootlar qad rostlay 
boshladi. Ular shu xalqlarning avvalgi moddiy madaniyati xarobalari o’rnida 
barpo etildi.   
Birinchi masjidlar O rta	 	ʻ Osiyo  	shaharlarida nafaqat yangi dinning markazi, balki harbiy 
bosqinchilikning moddiy timsoli, yangi siyosiy va dastlab xorijiy kuch sifatida paydo bo lgan. Bu 	
ʻ
yerda islomning g alaba qozonishi bevosita arablar bosqinining natijasi edi, bu Islom va
 	ʻ buddizm
 	
va	  nasroniylik  	o rtasidagi jiddiy farq edi, ular ham “import qilingan” dinlar bo lgan, lekin Markaziy ʻ ʻ
Osiyoga tinch va sekin-asta kirib borgan va davlatga da vogarlik qilmagan. bu erda din. 	
ʼ O'rta 
Osiyoda arablar istilosidan oldin musulmon jamoalari va masjidlari mavjud bo'lganligi haqida hech 
qanday belgilar yo'q   
Мадина шаҳридаги зиёрат қилинадиган ўринлардан бири “Қубо” масжидидир. “Қубо” 
масжиди Исломда биринчи қурилган масжид ҳисобланади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу 
алайҳи васаллам Мадинага кўчиб ўтаётган пайтларида Мадина йўлида Қубо деб номланган 
жойга етиб, ўша   ерда  бир неча кун турганлар. У ерда биринчи бўлиб “Қубо” масжидига 
асос солганлар ва илк маротаба ўша масжидда жамоат намозини ўқиганлар .   “ Masjid ul-Harom” Saudiya Arabistonining Makka shahrida joylashgan eng mo‘tabar 
va ulkan hamda musulmonlar ibodat qilishlari uchun barpo etilgan ilk masjiddir. Mazkur 
masjidda qon to‘kish va boshqa gunoh ishlar harom qilingani bois shunday nom bilan 
atalgan. Masjidning to‘qqizta minorasi (har birining balandligi 95 metr), to‘rtta bosh 
darvozasi, qirq bitta eshigi bor. O‘n bitta yurarzinalar orqali masjidning ikkinchi va 
uchinchi qavatlariga chiqiladi   
Masjidi Kalon  (fors. - katta masjid) —	 Buxorodagi	 me moriy	 yodgorlik.	 12-asrdagi	 qadimiy 	ʼ
imorat	
 qoldiqlari	 ustiga	 14—15-asrlarda	 qurila boshlanib,	 16-asr boshlarida ta mir etilgan	ʼ

Masjid	
 to g ri to rtburchak	 tarhli	 127x78 m keng hovli atrofini	 gumbazli	 bostirma	 ayvon 	ʻ ʻ ʻ
egallagan. 288	
 qubba	 gumbazcha 208	 ustunga	 tayangan. Ular o ziga xos mahobatli ko rinishga 	ʻ ʻ
ega bo lib, ustunlarga keyinchalik murabba tarhli	
 poyustunlar	 o rnatilgan. Hovlining	 to rt tomoni 	ʻ ʻ ʻ
markazida naqshinkor	
 peshtoqlar	 bor.	 Sharqdagi	 tashqi ulkan peshtoq mahobati va 
muhtasham	
 bezagi 	 bilan alohida ajralib turadi.   Minora  Islom olamida   odatda masjidlar  
ichiga yoki ular yoniga qurilgan
 minora	 turidir. 
Minoralar odatda musulmon azonini  aks 
ettirish uchun ishlatiladi, lekin ular Islom 
mavjudligining belgilari va timsoli bo lib 	
ʻ
xizmat qilgan.  
Ular turli xil shakllarga ega: 
qalin, cho zilgan minoralardan yuqoriga 	
ʻ
ko tarilgan, qalamdek ingichka shakllarda.	
ʻ
Bundan tashqari, minoralar tarixan vizual 
ramziy maqsadga xizmat qilgan.  	
9-asr 
boshlarida birinchi minoralar	
 qibla   devori 
ro parasiga o rnatilgan.	
 	ʻ ʻ  
Ko pincha bu 	ʻ
joylashuv azon uchun jamoaga etib borishda 
foydali bo lmagan	
ʻ .  	Ular mintaqaning islomiy 
ekanligini eslatib turdi va masjidlarni atrofdagi 
me morchilikdan ajratishga yordam berdi.	
ʼ   Dastlabki Minora ummaviylar xalifasi 
Musaviyning buyrug iga binoan 673-y. ʻ
Misrda qurilgan. Ba zi Minoralar 
ʼ
shaharga, ma lum bir ansamblga ko rk 	
ʼ ʻ
va salobat berish hamda uni qurdirgan 
щ axening kuch-qudratini namoyish 
qilish uchun ham bunyod etilgan.   Jom minorasi o rta asr	 minorasi.	 Afg onistonning	 G ur 	ʻ ʻ ʻ
viloyatida	
 Jom	 va	 Tajan	 daryolari birlashgan 
vodiyda,	
 Hirotdan	 20 km (213 km) sharqda, kichik	 Jom 
qishlog idan 10 km uzoqlikda joylashgan	
 tarixiy 	ʻ
me moriy yodgorlik. 1163—1203-yillar oralig ida 	
ʼ ʻ
(taxminan 1194-yilda),	
 G uriylar	 sulolasi 	ʻ
vakili	
 G iyosiddin Muhammad	 hukmronligi davrida 	ʻ
bunyod etilgan. Minora Afg oniston madaniy merosi 	
ʻ
yodgorligidir. U shuningdek, Islom madaniyatining eng 
muhim yodgorliklaridan biri hisoblanadi .
Jom minorasi bizgacha yetib kelgan eng baland	
 O rta 	ʻ
asr	
 g ishtin minoralaridan biri bo lib, balandligi bo yicha 	ʻ ʻ ʻ
dunyoda 2-o rinda turadi (minora balandligi 65 m.; 1-	
ʻ
o rinda —	
 Qutb minor  balandligi 73 m.). U shuningdek, 	ʻ
G uriylar sulolasi hukmronligi davridan bizgacha yetib 
ʻ
kelgan deyarli yagona tarixiy arxitektura yodgorligidir.
Me moriy yodgorlik 2002-yilda	
 UNESCO Butunjahon 	ʼ
merosi ro yxatiga 	
 kiritilgan. Hozirgi kunda minora 	ʻ
vayron bo lish xavfi ostida.
ʻ   Madrasa  Islom olamida   oliy o quv dargohi. Diniy ilmlar qatorida matematika, notiqlik san ati ʻ ʼ
va mantiq, tilshunoslik, huquqshunoslik, falsafa, kalligrafiya, musiqa, tibbiyot, geografiya, 
astronomiya va boshqa ilmlar bo yicha ta lim beriladigan o quv binosi. 
ʻ ʼ ʻ Arab tilidan olingan, dars 
o tiladigan joy. Bu atama ta lim berish uchun maxsus qurilgan o quv binolarini ifodalaydi.	
ʻ ʼ ʻ
VII—VIII asrlarda islom dini ulamolari musulmon ilohiyoti masalalarini sharhlab berib 
turadigan markaz sifatida arab davlatlarida paydo bo lgan. IX—XII asrlarda islom diniga e tiqod 	
ʻ ʼ
qilinadigan mamlakatlarda, jumladan,	
 Markaziy Osiyod a  tarqaldi. Madrasalarda milliy ziyolilar 
tayyorlangan.	
 Narshaxiyn ing  	"Buxoro tarixi" asarida aytib o tilgan 937-yilgi yong inda zarar 	ʻ ʻ
ko rgan	
ʻ  Forjak madrasasi  Markaziy Osiyodagi dastlabki madrasalardandir. Madrasalarning xon 
madrasalari, eshon madrasalari, xususiy madrasalar kabi turlari bo lgan. Madrasa muassislari 	
ʻ
madrasani ta minlash uchun maxsus mulk —	
 vaqf	ʼ    	ajratishgan va bu mulkni boshqaruvchi 
mutavvalini tayinlashgan. Madrasalarning vaqf daromadlaridan bir qismi vaqf mulkini saklab 
turish, madrasa binosini ta mirlash uchun ajratilgan, ma lum qismi mutavvali, mudarrislar, 	
ʼ ʼ
talabalar, masjid imomi, muazzini, sartaroshi, farroshi va boshqa xizmatchilarga berilgan   
Ulug bek madrasasi - Samarqanddagi	 me moriy	 yodgorlik	 (1417—	 22).	 Registon ansamblining	 g arbida	 joylashgan. 2 	ʻ ʼ ʻ
qavatli,	
 to g ri to rtburchak	 tarxli	 (56×81 m). Bosh	 tarzi	 maydonga qaragan, mahobatli	 peshtoq	 mujassamotida 	ʻ ʻ ʻ
keng	
 toqili	 ravoq	 (bal.	 16,5 m), uning 2 yonida	 guldastalar	 (bal. 32 m) bor. Ravoq tepasidagi	 yulduzli osmon	 aks 
etgan	
 qanos	 bezaklari	 o ziga xosdir. Guldasta tepasi	 muqarnas,	 sharafalar	 bilan yakunlangan. Peshtoq ravog i 	ʻ ʻ
cheti	
 morpech shaklida,	 tokchasidagi	 namoyonlar	 o ziga xos uslubda	 pardozlangan. Peshtog i, guldastasi va 	ʻ ʻ
tashqi	
 devorlarida	 girih	 naqshining turli betakror namunalari aks etgan.	 Ganchkori	 panjaralar	 orqali 
xonaga	
 yorug lik	 tushib turadi. Moviy va ko k	 koshin	 hamda	 sopol	 gishtlar	 vositasida Samarqanddagi Ulugbek 	ʻ ʻ
madrasas geometrik naqshlar bilan bezatilgan devor satqi	
 yozuvlar bilan o zaro uyg unlashib,	 ko zga yaqqol tashlanib 	ʻ ʻ ʻ
turadi.   Mir Arab madrasasi  —	  Buxoro madrasasi .
Madrasaning qurilishi o zbek hukmdori	
 	ʻ
Ubaydullaxon  	
va uning piri	  Mir Arab  	nomlari 
bilan bog liq.	
ʻ
Bosh tarzi ulkan peshtokli, darvozasi 
orqasida 5 gumbazli miyonsaroy, ikki yonida 
baland gumbazli keng darsxona va masjid, 
go rxona joylashgan. Koshinkori naqshlar 	
ʻ
yozuvlar bilan uyg unlashgan (saqlanmagan). 	
ʻ
Go rxona ichi gumbaz osti bag ali 	
ʻ ʻ
qalqonsimon muqarnasli, shipi va devorlari 
ganch o ymakorligida bezatilgan, izorasi 	
ʻ
rangbarang koshinli. Go rxonada 	
ʻ
Ubaydullaxon (1537-yil v. e.)ning 
yog ochdan xotamkori usulida ishlangan 	
ʻ
sag anasi va Mir Arab, uning qarindoshlari 
ʻ
qabrlari bor.
Tarixiy manbalarda madrasa 111 hujradan 
iboratligi ko rsatilgan	
ʻ .
 Biroq hozirgi 
mualliflar hujralar sonini	
  Qur on	ʼ   suralariga
 	
muvofiq 114 ta hujra deya axborot 
berishmoqda.   
Bugun qayta chiroy ochayotgan tarixiy obidalarimiz, masjid va madrasalarimizning 
peshtoqidagi xattotlik namunalari kishi e tiborini o ziga tortadi. Ayniqsa, yurtimizga tashrif ʼ ʻ
buyurayotgan sayyohlarda katta qiziqish uyg otadi. Xattotlik Sharq mamlakatlarida o ziga 	
ʻ ʻ
xos alohida yo nalish kasb etgan va fan darajasiga ko tarilgan bebaho san at turidir. 	
ʻ ʻ ʼ
Markaziy Osiyo xalqlari tomonidan islom dinining qabul qilinishi munosabati bilan bu 
o lkaga Qur oni karim nozil qilingan arab yozuvi kirib keldi. Bu san at azaldan Sharqda 	
ʻ ʼ ʼ
husnixat, xattotlik, G arbda esa kalligrafiya nomi bilan keng shuhrat qozongan.	
ʻ                        Adabiyotlar

Воронина В.Л Народное жилище арабских стран. М .  1972 .

  Богданов А.А Современное изобразительное искусство Ирака. М, 1990.

  Му р иа н И .Ф Изобразительное искусство Вьетнама. М. 1980.

  Богданов А.А Изобразительно е искусство  Арабской республик и  Египет. М. 
1975 .

www. gaap.ru;    www. cip.com;   

www. aicpa.ord;     www. buhgalt.ru;

ISLOM MADANIYATIDA MASJID MINORA VA MADRASALAR

 Arab xalifaligi VII-VIII asrlar davomida Mag’ribu Mashriqning keng hududlarini, shu jumladan Markaziy Osiyo yerlarini ham o’z tasarrufiga kiritgan edi. Хalifalikka kirgan hududlarga asta-sekin arab madaniyati, uning ko’plab unsurlari kirib kela boshladi. Eng asosiysi, islomning muqaddas kitobi «Qur’oni Karim» g’oyalari turli xalqlar orasida keng yoyila boshladi. Buning uchun bu yerlarda arab tili, arab yozuvi joriy etildi  Musulmon madaniyatining ko’rki hisoblangan naqshinkor bezaklar bilan ziynatlangan salobatli masjidu madrasalar, xonaqo h u maqbaralar, diniy va ilmiy kitoblar, qo’lyozmalarga boy kutubxonalar va boshqa inshootlar qad rostlay boshladi. Ular shu xalqlarning avvalgi moddiy madaniyati xarobalari o’rnida barpo etildi.

 Birinchi masjidlar O rta ʻ Osiyo shaharlarida nafaqat yangi dinning markazi, balki harbiy bosqinchilikning moddiy timsoli, yangi siyosiy va dastlab xorijiy kuch sifatida paydo bo lgan. Bu ʻ yerda islomning g alaba qozonishi bevosita arablar bosqinining natijasi edi, bu Islom va ʻ buddizm va nasroniylik o rtasidagi jiddiy farq edi, ular ham “import qilingan” dinlar bo lgan, lekin Markaziy ʻ ʻ Osiyoga tinch va sekin-asta kirib borgan va davlatga da vogarlik qilmagan. bu erda din. ʼ O'rta Osiyoda arablar istilosidan oldin musulmon jamoalari va masjidlari mavjud bo'lganligi haqida hech qanday belgilar yo'q

 Мадина шаҳридаги зиёрат қилинадиган ўринлардан бири “Қубо” масжидидир. “Қубо” масжиди Исломда биринчи қурилган масжид ҳисобланади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага кўчиб ўтаётган пайтларида Мадина йўлида Қубо деб номланган жойга етиб, ўша ерда бир неча кун турганлар. У ерда биринчи бўлиб “Қубо” масжидига асос солганлар ва илк маротаба ўша масжидда жамоат намозини ўқиганлар .

“ Masjid ul-Harom” Saudiya Arabistonining Makka shahrida joylashgan eng mo‘tabar va ulkan hamda musulmonlar ibodat qilishlari uchun barpo etilgan ilk masjiddir. Mazkur masjidda qon to‘kish va boshqa gunoh ishlar harom qilingani bois shunday nom bilan atalgan. Masjidning to‘qqizta minorasi (har birining balandligi 95 metr), to‘rtta bosh darvozasi, qirq bitta eshigi bor. O‘n bitta yurarzinalar orqali masjidning ikkinchi va uchinchi qavatlariga chiqiladi