logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Ismoil Gaspirali hayoti va faoliyati

Ismoil Gaspirali hayoti va faoliyati

Загружено в:

20.11.2024

Скачано:

0

Размер:

1734.9462890625 KB
Скачать
Ismoil Gaspirali hayoti va faoliyati RE J A: 1. Ismoil Gaspiralining hayot yo`li; 2. Badiiy ijod va noshirlik faoliyati; 3. Jadidchilik harakati. Ismoil Gaspirali  (Gasprinskiy, Gaspiralik) —  qrim-tatar   millatiga  mansub  ziyoli   qatlam  vakili,  pedagog ,   noshir,  yirik  siyosiy  va  jamoat  arbobi  . U  jadidchilik  va  panturkizmning   asoschilaridan  biri  deb  ham  hisoblanadi.  Erta  bolaligida  uning   tarbiyasi  va  o qishi  bilan  onasi  shug ullangan,  keyin  otasi  uni  boshlang ich  maktabga   ʻ ʻ ʻ (mektebe)  bergan.  Keyingi  yillarda  Simferopol   davlat   erkaklar   gimnaziyasida ,   shundan  so ng,  otasining  talabi  bilan  Ismoil  ʻ Voronej   harbiy   bilim   yurtining  kursanti   bo ldi  va  birozdan  keyin  ʻ ikkinchi   Moskva   harbiy   gimnaziyasiga   tahsil  olgani  o tdi.   ʻ Ammo  yigit  harbiy  ishlarga  mutlaqo  qiziqmasdi.  Shu  sababli,  u  o z  hayotini  ona   ʻ xalqiga  xizmat  qilishga  bag ishlashga  qaror  qilib,  harbiy  gimnaziyani  tark  etdi. ʻ Ismoil Gaspirali,  Hasanbey   Zardabi  va   Alimardanbey   Topchubashov Ismoil Gaspirali   Moskvadan  yana  Simferopolga   qaytib  keldi,   erkaklar   gimnaziyasida  imtihondan  o tdi  va  endi  boshlang ich  maktab  o quvchilariga  ʻ ʻ ʻ rus   tilidan  dars  berish  huquqiga  ega  bo ldi.  Bu  yerda  u  ʻ boshlang ich ʻ   maktab  o qit ʻ uvchisi  bo ldi.   ʻ Avvaliga  Ismoil  hayotdan  ham,  ijoddan  ham  mamnun  edi,  unga  quyosh  ostida  o z   ʻ o rnini  topgandek  tuyuldi.  Yigit  ishtiyoq  bilan  ishga  kirishdi,  lekin  bu  uzoq  emas,  ya ni   ʻ ʼ 1871-yilda  Parijga  ketguniga  qadar  davom  etdi.  1871-yilda  u  Fransiyaga  jo nab  ketdi   ʻ va  u  yerda  Sorbonnada   (Parij  universiteti)  tahsil  oldi.  Bu  yerda  Ismoil Gaspirali  bir   muddat   ikki   nashr —   "Moskva   yangiliklari "  va  "Rossiya   xabarnomasi"ning   muharriri   M.Katkov   bilan   birga   yashadi.   Xuddi   shu   davrda   u   rus   yozuvchisi   Ivan  Turgenev   bilan  uchrashdi,  u  bilan  yaqindan  tanishdi.    Ismoil Gaspirali  shu yillari  jurnalistikaga   qiziqib  qoldi,  ma rifat  borgan  sari  uni  o z  domiga  torta   ʼ ʻ boshladi.  " Ashet "   agentligiga  tarjimon  bo lib  ishga   ʻ kirdi.  Ismoil Gaspirali   Fransiyaa  poytaxtining  ijtimoiy   va  madaniy  hayotiga  judaqiziqdi,  u  Sorbonnada  ma ruzalarda  qatnashdi,  ʼ Turgenevning  shaxsiy  kotibi   lavozimini  egalladi.  Oradan  uch  yil  o tib,  1874-yilda   ʻ yigit  Istanbulga  jo nab  ketdi. ʻ   Simferopol va   Baxchisaroyda  Ismoil Gaspiraliga  haykallar               o rnatilgan. ʻ Turkiyadagi faoliyati 1874—1875-yillarda Ismoil  Turkiyada  yashagan.  Turkiya   poytaxtida  turk  tili  bo yicha  o z  bilimini  oshirdi,   ʻ ʻ bu  mamlakat  madaniyatini  o rgandi,  xalq  ta limi  tizimini   ʻ ʼ o rgandi.  Ismoil  ikki  yildan  so ng,  1876-yilda  o z  vatani  ʻ ʻ ʻ Qrimga  qaytib  keldi  va  yana  o qituvchi  bo lib  ishga  kirdi.   ʻ ʻ 1878-yil  mart  oyida  pedagog  Baxchisaroy  shahar   dumasiga  ovoz  beruvchi  (deputat)  etib  saylandi.  O sha   ʻ yilning  noyabr  oyida  u  shaharni  boshqarishni  boshladi.    Ismoil Gaspirali  faoliyati davomida  Baxchisaroyning  oddiy  aholisi  yangi  shifoxonada  davolanish   imkoniyatiga  ega  bo ldi,  chiroqlar  ko rinishidagi  ko cha  yoritgichlari  paydo  bo ldi,  shahar  byudjeti  sezilarli   ʻ ʻ ʻ ʻ darajada  oshdi.  Ismoil Gaspirali  bu  lavozimda  1884-yil  mart  oyining  boshigacha  ishladi. Shundan  so ng  u  o zini  eng  ko p  o ziga  tortadigan  narsaga —  madaniy-ma rifiy  tadbirlarga   ʻ ʻ ʻ ʻ ʼ sho ng idi.  ʻ ʻ Ismoil Gaspirali  hatto  o z  gazetasini  chiqarishga  qaror  qildi  va  oradan  ma lum  vaqt  o tgach,  bu   ʻ ʼ ʻ g oyasini  amalga  oshirdi. ʻ Noshirlik faoliyati 1879-yildan boshlab  Ismoi l Gaspirali  oʻzining qrim-tatar tilida „Faidaly eglendzhe“ (1879-1880), „Qonun“ (1881) gazetalari nashriyoti yaratishga bir necha bor urinib koʻrdi. 1883-yil 10- aprelda  Ismoi l Gaspirali ga  birinchi qrim-tatar- ruscha „Tarjimon-Terjiman“ gazetasini nashr qilish va tahrir qilishga ruxsat berildi.  1905-yil oxiridan  Ismoil Gaspirali  ayollar uchun birinchi qrim- tatar jurnali  „Alemi nisvan “  („Ayollar dunyosi“)ni nashr eta boshladi. Bu uchinchi (birinchi ikkita muvaffaqiyatsiz u 1887- yilda — „Terbie“ jurnali va 1891-yilda „Tarjimon-Terjiman“ gazetasiga qoʻshimcha — „Kadin“) urinishdan amalga oshirildi. Ushbu nashrning muharriri lavozimini Ismoilning qizi Shafika egalladi va boshqarib keldi.  Ismoil Gaspirali  oʻz gazetasini vatandoshlardan koʻra xorijliklar orasida mashhurroq boʻlganligini taxmin ham qila olmasdi [10] .  Ismoil Gaspirali  nashri materiallaridan islom xalqlari matbuoti: „Ikdam“, „Sebah“, „Gairet“, „Vatan“, „Dikkat“, „Xidmet“, „Agonk“, „Zamon“, „Qohira“, „Nil“, „Axter“, „Naasuri“ nashrlari ham foydalangan. Adabiy ot ga qoʻshgan hissasi Ismoil Gaspiralining  qalamiga mansub bir qancha badiiy asarlar dunyo yuzini koʻrdi. Uning „Fransuz maktublari“ romani, uning bir qismi „Dar ul Raxat musulmonlari“ utopik qissasi, „Afrika harflari — Amazonlar mamlakati“ hikoyasi, „Arslon qiz“ qissasi, „Sharq gʻami“ qissasi, „Rus islomi. Musulmonning fikrlari, eslatmalari va kuzatishlari“ qissasi, „Rossiya-Sharq kelishuvi. Fikrlar, eslatmalar va tilaklar“ kabi qissa va boshqa ijodiy ishlari keng ommaga juda tanish.  Ismoil Gaspirali  nafaqat Qrim turklari, balki boshqa turkiy xalqlar orasida ham koʻplab adabiy va publitsistik janrlarning asoschisi boʻlgan. Ismoilbek badiiy iqtidorga ham ega edi. Uning «Farangiston maktublari» (1887), «Dorur-rohat musulmonlari» (1889), «Sudan maktublari» (1889), «Xotinlar o’lkasi» (1890), «Gulbobo ziyorati» (1908), «Arslon qiz», «Kun tug’di», «Ivan va Sulaymon» (1897), «Baloyi islom» (1905), «Mukolamayi salotin» kabi ko’plab nasriy asarlari bor. Ayrimlari o’zbek tiliga tarjima ham qilingan. Voqealari deyarli hammasida muallif tilidan hikoya qilinadi. Nomi — Mulla Abbos Fransaviy-Toshkandiy. Asli toshkentlik, Yevropada o’qigan, sayohatni yaxshi ko’radi. «Mukolamai salotin» (1906) («Sultonlar suhbati») Amir Temur haqida. «Arslon qiz» (1893) Sharqiy Turkistondagi milliy-ozodlik harakatlariga bag’ishlangan. Markazida Guljamol bilan qo’qonlik mashhur Ya’qubbek turadi. «Kun tug’di» (1905) — avtobiografik roman. Doniyolbey — Ismoilbekning o’zi. Xullas, Gasprinskiy badiiy asarlarining deyarli hammasi qay bir darajada Turkiston va turkistonlilar hayoti bilan bog’lanadi. J adidchilik faoliy at i Ismoil Gaspiral i  nomi islom Sharqi xalqlarining maʼrifatparvarlik harakati — jadidchilikning (taʼlimning yangi, dunyoviyroq usuli) asos solishi va rivojlanishi bilan bogʻliq boʻlib, u koʻplab musulmon mamlakatlarida boshlangʻich taʼlimga unga koʻproq dunyoviy xususiyat beradi. Odatiy taʼlimning mohiyati va tuzilishini tubdan oʻzgartirdi.  Ismoil Gaspirali  maʼrifatparvar taʼlimning kelib chiqishi va maktabda jadidchilik deb nomlangan dunyoviy oʻqitish usulining rivojlanishida turdi. U musulmon mamlakatlaridagi boshlangʻich maktabning allaqachon tanish boʻlgan qonunlariga sezilarli taʼsir koʻrsatdi. Uning yangi oʻqitish usullari nafaqat  Qrimda , balki  Tatariston ,  Qozogʻiston ,  Boshqirdiston ,  Turkmaniston ,  Tojikiston ,  Oʻzbekiston ,  Qirgʻiziston ,  Ozarbayjon ,  Turkiya ,  Shimoliy Fors  va  Sharqiy Xitoyda   ham muvaffaqiyatli qoʻllanildi. Milliy yangi usul maktablari uchun turkum darsliklar yozgan va nashr ettirgan. Ulardan eng mashhuri „Xoʻja va Subyon“ („Bolalar oʻqituvchisi“) darsligi edi. 1887-yildan  Ismoil Gaspirali  Taurida ilmiy arxiv komissiyasining aʼzosi edi.1905- yilda  Ismoil Gaspirali  va uning hamfikrlari musulmonlar liberal „Butyunrusie ittifak al muslimin“ (Umumrossiya musulmonlar ittifoqi yoki Butunrossiya matbaa ishchilari kasaba uyushmasi) tashkiloti paydo boʻldi. Bundan tashqari,  Ismoil Gaspirali  „Kutubxona jamiyatlari“ni tashkil etish gʻoyasini ilgari surdi. «Haqqoniyat deb ishda to’g’rilik, so’zda rostlikni aytilur…»  Ismoil Gaspirali   1914-yil 24-sentabrda Baxchisaroy shahrida vafot etgan va Zinjirli madrasasi hududida dafn etilgan. E’t iboringiz uchun raxmat ! Tay y orladi: Olimov Tursunboy

Ismoil Gaspirali hayoti va faoliyati

RE J A: 1. Ismoil Gaspiralining hayot yo`li; 2. Badiiy ijod va noshirlik faoliyati; 3. Jadidchilik harakati.

Ismoil Gaspirali  (Gasprinskiy, Gaspiralik) —  qrim-tatar   millatiga  mansub  ziyoli   qatlam  vakili,  pedagog ,   noshir,  yirik  siyosiy  va  jamoat  arbobi  . U  jadidchilik  va  panturkizmning   asoschilaridan  biri  deb  ham  hisoblanadi.  Erta  bolaligida  uning   tarbiyasi  va  o qishi  bilan  onasi  shug ullangan,  keyin  otasi  uni  boshlang ich  maktabga   ʻ ʻ ʻ (mektebe)  bergan.  Keyingi  yillarda  Simferopol   davlat   erkaklar   gimnaziyasida ,   shundan  so ng,  otasining  talabi  bilan  Ismoil  ʻ Voronej   harbiy   bilim   yurtining  kursanti   bo ldi  va  birozdan  keyin  ʻ ikkinchi   Moskva   harbiy   gimnaziyasiga   tahsil  olgani  o tdi.   ʻ Ammo  yigit  harbiy  ishlarga  mutlaqo  qiziqmasdi.  Shu  sababli,  u  o z  hayotini  ona   ʻ xalqiga  xizmat  qilishga  bag ishlashga  qaror  qilib,  harbiy  gimnaziyani  tark  etdi. ʻ

Ismoil Gaspirali,  Hasanbey   Zardabi  va   Alimardanbey   Topchubashov

Ismoil Gaspirali   Moskvadan  yana  Simferopolga   qaytib  keldi,   erkaklar   gimnaziyasida  imtihondan  o tdi  va  endi  boshlang ich  maktab  o quvchilariga  ʻ ʻ ʻ rus   tilidan  dars  berish  huquqiga  ega  bo ldi.  Bu  yerda  u  ʻ boshlang ich ʻ   maktab  o qit ʻ uvchisi  bo ldi.   ʻ Avvaliga  Ismoil  hayotdan  ham,  ijoddan  ham  mamnun  edi,  unga  quyosh  ostida  o z   ʻ o rnini  topgandek  tuyuldi.  Yigit  ishtiyoq  bilan  ishga  kirishdi,  lekin  bu  uzoq  emas,  ya ni   ʻ ʼ 1871-yilda  Parijga  ketguniga  qadar  davom  etdi.  1871-yilda  u  Fransiyaga  jo nab  ketdi   ʻ va  u  yerda  Sorbonnada   (Parij  universiteti)  tahsil  oldi.  Bu  yerda  Ismoil Gaspirali  bir   muddat   ikki   nashr —   "Moskva   yangiliklari "  va  "Rossiya   xabarnomasi"ning   muharriri   M.Katkov   bilan   birga   yashadi.   Xuddi   shu   davrda   u   rus   yozuvchisi   Ivan  Turgenev   bilan  uchrashdi,  u  bilan  yaqindan  tanishdi. 

Похожие

Imom Motrudiy hayoti va faoliyati
Jean-Jacques Rousseau hayoti va ijodiy faoliyati
ISMOIL SOMONIY MAQBARASI (IX-X ASRLAR)
Birinchi Renessans hodisasining yirik namoyandasi Ahmad al-Farg’oniyning hayoti va faoliyati
Shaxs va faoliyati