logo

Istiqloldan keyingi davrda o‘zbek tilshunosligi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2503.2587890625 KB
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
М AVZU: Istiqloldan keyingi davrda o‘zbek tilshunosligi            O‘zbekiston  Milliy  teleradiokompaniyasi,  Tashqi  ishlar  vazirligi,  Millatlararo  munosabatlar 
va  xorijiy  mamlakatlar  bilan  do‘stlik  aloqalari  qo‘mitasining  “O‘zbekiston”  telekanalida  yurtimiz 
hududida  istiqomat  qiluvchi  barcha  millat  va  elatlarning  tillari,  urf-odatlari  va  an’analarini  targ‘ib 
qiluvchi,  mamlakatimizga  oid  axborot-tahliliy,  ma’naviy-ma’rifiy,  madaniy-gumanitar  bilim  doirasini 
kengaytirishga  xizmat  qiluvchi  va  intellektual  hamda  boshqa  ma’lumotlarni  xorijiy  tillarda 
(O‘zbekistonda  istiqomat  qilayotgan  turli  millatlar  tilida)  yoritadigan  “Do‘stlik”  axborot-ma’rifiy 
dasturlar tahririyatini tashkil etish to‘g‘risidagi taklifi ma’qullansin. 
Belgilab  qo‘yilsinki,  “Do‘stlik”  axborot-ma’rifiy  dasturlar  tahririyati  O‘zbekiston 
Milliy  teleradiokompaniyasiga  ajratilayotgan  budjet  mablag‘lari  va  quyi  tashkilotlarning 
mavjud shtat birliklari doirasida tashkil etiladi. O‘zbekiston  Milliy  teleradiokompaniyasi  bilan  birgalikda  tizimdagi  axborot-tahliliy, 
ma’naviy-ma’rifiy  va  madaniy-gumanitar  telekanallarini  xorijiy  davlatlarda 
teleradiokompaniyaning OTT platformasini (Internet tarmog‘i orqali teledasturlarni namoyish etish 
tizimi) Axborot-kommunikatsiya  texnologiyalarini  rivojlantirish  jamg‘armasi  mablag‘lari  hisobidan 
ishga  tushirish  va  boshqa  zamonaviy  informatsion  texnologiyalardan  foydalangan  holda  namoyish 
etilishini ta’minlasin.          Mazkur  Farmonda  nazarda  tutilgan  chora-tadbirlarni  moliyalashtirish  manbalari  etib  Davlat 
budjeti,  Vazirlar  Mahkamasi  huzuridagi  O‘zbek  tilini  rivojlantirish  jamg‘armasi,  Oliy  va  o‘rta  maxsus 
ta’lim  vazirligining  Oliy  ta’lim  muassasalarini  rivojlantirish  jamg‘armasi,  oliy  ta’lim  muassasalarining 
budjetdan  tashqari  mablag‘lari,  jismoniy  va  yuridik  shaxslarning  homiylik  xayriyalari,  xalqaro  moliya 
tashkilotlari,  xorijiy  davlatlar  va  boshqa  donorlar  kreditlari  (qarzlari)  va  grantlari,  shuningdek  qonun 
hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa manbalar belgilansin.
Vazirlar  Mahkamasining  Davlat  tilini  rivojlantirish  departamentiga  — 
Konsepsiya va Dasturni amalga oshirish hamda Asosiy yo‘nalishlarga erishish 
borasida  davlat  organlari  va  tashkilotlar  faoliyatini  muvofiqlashtirish  hamda 
monitoring qilish; O‘zbekiston  Milliy  teleradiokompaniyasi  manfaatdor  tashkilotlarni  jalb  qilgan  holda  2021-
yil  1-yanvardan  boshlab  markaziy  telekanallarda  “Tilga  e’tibor”,  “Ona  tilida  so‘zlashamiz”, 
“Notiqlik  mahorati”,  “Til  –  millat  ko‘zgusi”,  “Kitob  bilim  manbai”,  “Bilimli  yoshlar  —  kelajak 
bunyodkori”  kabi  turkum  ko‘rsatuv  va  eshittirishlarni  tashkil  qilib,  muntazam  ravishda  efirga 
uzatib borilishini ta’minlasin.           Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi manfaatdor vazirlik va 
idoralar  bilan  birgalikda  ikki  oy  muddatda  qonun  hujjatlariga 
ushbu  Farmondan  kelib  chiqadigan  o‘zgartirish  va  qo‘shimchalar 
to‘g‘risida Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritsin. 
Mazkur  Farmonning  ijrosini  nazorat  qilish  O‘zbekiston 
Respublikasining  Bosh  vaziri  A.N.  Aripov  va  O‘zbekiston  Respublikasi 
Prezidenti  Administratsiyasi  rahbari  Z.Sh.  Nizomiddinov  zimmasiga 
yuklansin. Qoraqalpog‘iston  Respublikasi  Vazirlar  Kengashi  raisi,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar 
hokimlari,  vazirlik,  idora  va  boshqa  tashkilotlar  rahbarlariga  —  Konsepsiya,  Dastur  va  Asosiy 
yo‘nalishlarda  nazarda  tutilgan  tadbirlarning  o‘z  vaqtida,  sifatli  va  to‘liq  bajarilishi  yuzasidan 
shaxsiy javobgarlik yuklansin.           1991 - yil  31 - avgustda  O'zbekistonning  mustaqil 1991-yil  31-avgustda 
O'zbekistonning  mustaqil  Davlat  sifatida  ajralib  chiqishi,  BMTga  a'zo  bo'lib 
kirishi (1991-yil 1-iyul)  munosabati bilan, O'zbekiston hududida hamma millat, 
xalqlar  o'rtasida  yaqinlik,  hamjihatlikni  o'rnatish  niyatida  O'zbekiston  Oliy 
Kengashi 1995-yil 21-dekabrda "Davlat tili haqida" gi  qonunning yangi tahririni 
qabul qildi.
  Davlat  sifatida  ajralib  chiqishi,  BMTga  a'zo  bo'lib  kirishi  (1991 - yil  1 - iyul)   
munosabati  bilan,  O'zbekiston  hududida  hamma  millat,  xalqlar  o'rtasida 
yaqinlik,  hamjihatlikni  o'rnatish  niyatida  O'zbekiston  Oliy  Kengashi  1995 - yil 
21 - dekabrda "Davlat tili haqida" gi  qonunning yangi tahririni qabul qildi.          Unda “tabiiy til” deb atalmish til, ya’ni ko‘plab asrlar davomida 
shakllangan  va  kishilarning  kundalik  hayot  faoliyati  va  o‘zaro  munosabatlari 
vositasi  bo‘lib  xizmat  qilgan  faoliyat  shakli  sifatida  namoyon  bo‘ladi. 
Rivojlangan  madaniyatda  bu  til  ikkita  asosiy,  ko‘pincha  aniq 
chegaralanmagan  ko‘rinishda  mavjud  bo‘ladi:  1)  oddiy  xalq  tili  ko‘rinishida; 
2)  adabiy  til  ko‘rinishida.  Tabiiy  til  ixtisoslashmagani  uchun  funksional 
bo‘lmagan til hisoblanadi. Endilikda tilni jamiyat va madaniyat kontekstida qarash lozim. Bu yerda 
bir qator tillarni ajratib ko‘rsatish mumkin. Bunday o‘zgaruvchan holat jamiyat 
va  madaniyat  murakkab  tuzilmaga  ekanligidan  kelib  chiqadi.  Shuningdek, 
madaniyatning  ham  turli  sohalari  (fan,  din,  san’at,  siyosat,  huquq  va  h.k.) 
mavjud.  Bunday  sohalarning  har  birida  o‘z  tili  shakllanadi.  Jamiyatdagi  bu 
ixtisoslashgan  sohalar  bilan  bir  qatorda  kundalik  hayotning  uncha  qat’iy 
belgilanmagan sohasi ham mavjud.       Shu  o‘rinda  ta’kidlash  joizki,  har  qanday  til  -  funksional  til 
ham,  funksional  bo‘lmagan  til  ham  tuzilmali  va  funksional  tomonlarga  ega. 
Binobarin,  mazkur  holatda  gap  tilning  funksional  tizimi  to‘g‘risida  emas, 
balki  butun  tilning  funksionalligi  to‘g‘risida  bormoqda.  Siyosat  tili  yoki 
siyosiy  tilning  o‘ziga  xosligi  shundan  iboratki,  u  siyosatni  amalga  oshirish, 
siyosiy  maqsadlarga  erishish  vositasi  sanaladi.  Shu  jihati  bilan  u  yuridik, 
ilmiy,  falsafiy  tibbiyot  va  boshqa  har  qanday  funksional  tildan  farq  qiladi. 
Biroq  siyosat  tili  tilning  barcha  qolgan  qismlari,  umumiy  til  lug‘at  tarkibi 
bilan chambarchas bog‘liqdir. Jamiyatning  nisbatan  mustaqil  sohalariga  xizmat  ko‘rsatuvchi 
tillar  ushbu  sohalar  ichida  yaratiladi  va  shuning  uchun  ham  ixtisoslashgan 
tillar  deb  ataladi.  Albatta,  bunday  til  tabiiy  tilsiz  (birinchi  navbatda,  adabiy 
tilsiz)  kun  ko‘rolmaydi.  Biroq  tabiiy  til  ham  bu  yerda  o‘zi  qo‘llanilayotgan  til 
sohasiga  bo‘ysundirilgan  bo‘ladi.  Ixtisoslashgan  til  maxsus  soha  va  faoliyatga 
(kasbga,  mashg‘ulot  turiga  va  h.k.)  xizmat  ko‘rsatadi,  shuning  uchun 
funksional tildir.        
Birinchi  P rezident imiz   Islom  Karimov  2016-yil  13  mayda 
Toshkentda  O‘zbek  tili  va  adabiyoti  universitetini  tashkil 
etish to‘g‘risida farmonni imzolagan.

Farmonga  ko‘ra,  universitetni  tashkil  etish  o‘zbek  tili  va 
adabiyotini,  uning  tarixiy  ildizlarini  va  globallashuv 
sharoitlaridagi  rivojlanish  istiqbollarini  chuqur  tadqiq  etish, 
o‘zbek  tili  va  adabiyotini  ta‘lim-tarbiya  tizimining  barcha 
bosqichlarida  o‘qitish,  shuningdek,  kadrlar  tayyorlash  sifatini 
o‘stirish ehtiyojlari bilan bog‘liqdir.

Taniqli  navoiyshunos  olim  Aziz  Qayumovning  Bi-bi-siga 
aytishicha, bunday farmonning qabul qilinishi katta savobli ish 
bo‘lgan.  Endigi  vazifa  mutaxassislar  va  mutasaddilar  o‘zbek 
tili  va  adabiyotining  ravnaqi,  davlat  tilining  obro‘si  uchun 
mehnat  qilishlari  lozim  bo‘ladi.  Navoiyshunos  olimga  ko‘ra, 
bu  amal  o‘zbek  tilining  xalqaro  mavqeini  oshirishga  xizmat 
qiladi.     Siyosiy  targ‘ibot  darajasidagi  til  ancha  mavhumdir.  Buning  sababi  u  imkon  qadar  keng 
auditoriyaga  mo‘ljallanganligidir.  Unda  shiorlar  alohida  o‘rin  egallaydi.  Bular  o‘ta  funksional  so‘zlardir;  bular 
fikrlarni  shakllantirish  va  ularni  o‘zgartish  sohasidagi  ommabop  nutqning  ajralmas  qismidir.  So‘z  o‘z-o‘zidan 
shiorga  aylanmaydi.  Masalan  “demokratiya”,  “taraqqiyot”,  “birdamlik”  kabi  so‘zlar  fan  tilida  shior 
ma’nosida  qo‘llanilmaydi.  Bular  tushunchalar  hisoblanadi.  Shiorbop  so‘zlar  esa  tushunchalar  emas,  balki  nutq, 
siyosiy nutq fenomenidir. Shu asnoda shiorbop so‘zlarda ularning axborot jihati ikkinchi o‘ringa tushib qoladi va 
hatto butunlay siqib chiqarilishi ham mumkin. Natijada, ularning o‘rnini esa  funksional ahamiyatga ega bo‘lgan 
mafkuraviy jihatlar egallaydi. Ayni  vaqtda,  siyosat  tili  tibbiyot,  texnika  yoki  yuristprudensiya  tilidek  aniq  ajralib  turmaydi.  Shu  asnoda 
siyosat  tili  va  umumiy  til  lug‘at  tarkibi  o‘rtasida  doimiy  o‘zaro  almashuv  boradi:  siyosiy  atamalar,  so‘zlar  va 
iboralar  umumiy  til  lug‘at  tarkibi  boyligiga  aylanadi,  aksincha,  umumiy  til  lug‘at  tarkibidagi  ko‘p  so‘zlar  va 
iboralar  siyosat  tili  tarkibiga  o‘tadi.  Shu  tariqa,  siyosiy  atamalar  u  yoki  bu  darajada  o‘zining  terminologik 
xususiyatini yo‘qotadi, umumiy til lug‘at tarkibidagi so‘zlarga esa maxsus (siyosiy) ma’nolar beriladi.      Insonning  siyosiy  madaniyati  uning  lisoniy  olamida  muhim  o‘rinni  egallaydi. 
Ya’ni  uning  siyosiy  madaniyat  darajasi  qanchalik  yuqori  bo‘lsa,  o‘zining  bu 
boradagi  fikr-mulohazalarini  ravon  va  mantiqiy  izchillikda  yetkazib  beradi.  Bu 
siyosiy g‘oyalar sub’ektning o‘z fikrini aniq tarzda yetkazib berish maqsadida til 
strukturasidan,  ayniqsa,  uning  lisoniy  qurilishidagi  o‘zgarishlardan  samarali 
foydalana olishida namoyon bo‘ladi.
Tilda  siyosiy  maqsad  va  manfaatlar,  dunyoqarash,  his-tuyg‘ular  o‘z  aksini 
topadi.  Shuningdek,  til  har  qaysi  millatning  ijtimoiy-siyosiy  taraqqiyotiga  mos  tarzda  rivojlanib 
boradi. Ya’ni  til  jamiyat  hayotining  barcha  sohalarida  amalda  bo‘lib,  ijtimoiy-siyosiy  taraqqiyot 
strategiyasini belgilashga xizmat qiladi. Zero, til halqning ruhiyati, yashash tarzi mahsulidir. Shu 
nuqtai  nazardan  qaraganda,  har  bir  millat  o‘z  tilining  taraqqiyoti  uchun  qayg‘uradi,  rivojlanish 
asoslarini mustahkamlashga harakat qiladi.       
Tilshunoslikka doir  kitoblar.          
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi muxbir a'zolari 
I.Qo‘chqortoyev, A.Hojiyev, O‘zbekiston xalq yozuvchisi O.Yoqubov, 
filologiya fanlari doktorlari N.Mahmudov, E.Begmatov, filologiya 
fanlari nomzodlari. A.Jobborov, A.Rafiyev va A. Madvaliyevlar 
singari obro‘li jamoa tomonidan “Xalq so‘zi” gazetasida “Tilimiz 
jozibasining tilsimi” nomli maqola e'lon qilindi . Unda lotin 
yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosining yangi loyihasi gazetxonlar 
diqqatiga havola qilindi. 1929 yilda Samarqandda imlo bo‘yicha 
o‘tkazilgan qurultoyda qabul qilingan lotin harfli alifbo yangi alifbo 
uchun asos sifatida taklif qilindi    Must aqillik  dav rida y angi o‘zbek  alifbosining 
joriy  et ilishi bo` y icha chora-t adbirlar     
Respublikamizda 1993 yil 2 sentyabrda «Lotin 
yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish 
to‘g‘risida» qonun qabul qilindi. Aytish kerakki, 1991-
92 yillarda o‘zbek yozuvi muammolari bilan bog‘liq 
yangi davr boshlangan edi: bu davrda 
ruschalashtirilgan o‘zbek alifbosini boshqa tizimdagi 
alifbo bilan almashtirish g‘oyasi paydo bo‘lad i. Must aqillik  dav rida y angi o‘zbek  alifbosining joriy  
et ilishi bo` y icha chora-t adbirlar     
Ushbu Qonun O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga asoslanib va o‘zbek 
yozuvining lotin alifbosiga o‘tilgan 1929–1940-yillardagi ijobiy tajribasidan kelib 
chiqib, keng jamoatchilik vakillari bildirgan istak-xohishlarini inobatga olgan 
holda respublikaning har taraflama kamol topishini va jahon kommunikatsiya 
tizimiga kirishini jadallashtiruvchi qulay sharoit yaratishga xizmat qiladi. 

1-modda.O‘zbekiston Respublikasida lotin yozuviga asoslangan, quyidagi 31 
harf va 1 ta tutuq belgisidan iborat o‘zbek alifbosi joriy etilsin. 1-modda. Lotin 
yozuvi asosidagi o‘zbek alifbosini joriy etish bilan birga O‘zbekiston xalqining 
milliy iftixori bo‘lmish bebaho ma'naviy meros bitilgan arab alifbosini va 
kirillitsani o‘rganish va ulardan foydalanish uchun zarur sharoitlar saqlab 
qolinadi. Qonunga muvofiq yangi o‘zbek alifbosining tarkibi 31 harf va 1 ta 
tutuq belgisidan iborat deb belgilanadi: LOTIN  YOZUV IGA A SOSLA NGA N O‘ZBEK 
ALIFBOSIN I J ORI Y  ETI SH TO‘G‘RISIDA     
1995-yilning 6-mayida O‘zbekiston Oliy Majlisi “Lotin yozuviga 
asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida”gi qonunga 
o‘zgartirish kiritadi. Unda shunday deyiladi: 1. 1-moddadagi "31 
harf va 1 ta tutuq belgisi (apostrof)" dan so‘zlari "26 ta harf va 3 ta 
harflar birikmasi" so‘zlari bilan almashtirilsin. 2. Cc, Jj harflari 
mustaqil belgi sifatida alifbodan chiqarilsin. 3. Ōō harfi O‘o‘ 
shaklida,   harfi G‘g‘ shaklida, Şş harfi Sh sh shaklida, Çç harfi Ch ch 
shaklida, Ññ harfi Ng ng shaklida, Q harf belgisi q shaklida 
ifodalansin. 4. Aa, Ii, Gg, G‘g‘ ,Qq, O‘o‘, Zz harflari va Ch ch harflari 
birikmasining yozma shakli tegishlicha tarzida ifodalansin. 
O‘zbekiston Respublikasi 1- Prezidenti I.KARIMOV. Must aqillik  dav rida y angi o‘zbek  alifbosining joriy  
et ilishi bo` y icha chora-t adbirlar     
1995-yilning 6-mayida O‘zbekiston Oliy Majlisi “Lotin yozuviga 
asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida”gi qonunga 
o‘zgartirish kiritadi. Unda shunday deyiladi: 1. 1-moddadagi "31 
harf va 1 ta tutuq belgisi (apostrof)" dan so‘zlari "26 ta harf va 3 ta 
harflar birikmasi" so‘zlari bilan almashtirilsin. 2. Cc, Jj harflari 
mustaqil belgi sifatida alifbodan chiqarilsin. 3. Ōō harfi O‘o‘ 
shaklida,   harfi G‘g‘ shaklida, Şş harfi Sh sh shaklida, Çç harfi Ch ch 
shaklida, Ññ harfi Ng ng shaklida, Q harf belgisi q shaklida 
ifodalansin. 4. Aa, Ii, Gg, G‘g‘ ,Qq, O‘o‘, Zz harflari va Ch ch harflari 
birikmasining yozma shakli tegishlicha tarzida ifodalansin. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.KARIMOV. O‘zbek ist on Respublik asi Oliy  Majlisi “ Lot in y ozuv iga asoslangan 
o‘zbek  alifbosini joriy  et ish t o‘g‘risida” gi qonunga o‘zgart irish k irit ish      O’zbek  tili  fonologik  tizimini  lingvistik  zidlanishlar  asosida              
o`rganuvchi  va fonemalarni  farqlovchi  (differensial)  va 
birlashtiruvchi  (integral)  belgilar         majmuasi 
sifatida  e’tirof  etuvchi  A.Nurmonovning  “O’zbek  tili  fonologiyasi  va 
morfonologiyasi”  ( Т .,1992),  A.Azizovning  “O’zbek  tilining  fonologiyasi  va 
morfonologiyasi”  ( Т .,  1994)    asarlari  maydonga  keldi.  Bu  asarlarda   imkoniyat, 
mohiyat, invariant sanaluvchi fonema bilan uning bevosita nutq             
jarayonida variantlar 
orqali namoyon bo’lishi o’rtasidagi munosabat, ya’ni invariant va          variant  
munosabati 
izchil ravishda e’tiborga oldindi. 
  Must aqillik dan k ey ingi dav rda fonet ik a sohasida 
qilingan ishlar     Leksikologiya  sohasida  ham  bir  qator  yutuqlar  qo’lga  kiritildi.  
Chunonchi, 
E.Begmatovning  “O’zbek  ismlari”,    H.Ne’matov.,  R.Rasulovlarnin
g  “O’zbek  tili 
sistem leksikologiyasi asoslari” kitobining nashr etilishi o’zbek tilsh
unoslikda emas, 
balki turkiyshunoslikda ham katta voqea bo’ldi. 
  Must aqillik dan k ey ingi dav rda lek sik ologiy a 
sohasida qilingan ishlar     O’zbek  tili  morfologiyasiga  ham  sistemaviylik  tamoyillari  dadil  olib    
 kirildi. 
Grammatik  shakl  va  grammatik  kategoriyalar  o’rtasida  munosabat,   
grammatik shaklning o’ziga xos  ifodalanish  yo’llari, grammatik  kategor
iyalarning  til  tizimidagi o’rni  kabi  masalalar  jahon  tilshunosligi  qo’lga
  kiritgan  yutuqlar  asosida  o’rganila 
boshlandi.  J.Eltazarovning “So’z turkumlari haqidagi nazariyalar” 
(1996), Sh.Shahobiddinovaning “O’zbek tili morfologiyasi umumiylikxususi
ylik dialektikasi talqinida”  (2000),  mualliflar  guruhining     
 “O’zbek  tilining  nazariy  grammatikasi. Morfologiya”(2001)          
asarlari yaratildi.  Must aqillik dan k ey ingi dav rda   morfologiy a 
sohasida qilingan ishlar     O’zbek tili sintaksisini sistemaviy o’rganishga jiddiy e’tibor berild
i. Jumladan 
N.Mahmudov  va  A.Nurmonovlarning  “O’zbek  tilining  mazm
uniy  sintaksisi”    ( Т .,  1992), “O’zbek tilining nazariy             
grammatikasi. Sintaksis”   ( Т .,1995), S.Mahammatqulovning  
  “O’zbek  tilida  predikativ  sintagma  transformatsiyasi” 

( Т .,1998) yaratildi.  Must aqillik dan k ey ingi dav rda   sint ak sis 
sohasida qilingan ishlar     Mustaqillik  davrida  rasmiy  ish  uslubining  shakllanishi  va  rivojl
anishiga  ham 
alohida  ahamiyat  berildi.  N.Mahmudov,  N.Mahkamov,  A.Madval
iyevlar              
tomonidan “O’zbek  tilida  ish  yuritish”  kitobining  nashr  etilishi 
 bu  muammoning  ijobiy  hal etilishida katta ahamiyatga ega.
Davlat  tili,  fonetika,  leksikologiya,  morfologiya,  sintaksis,  siste
maviylik ttamoyili,  formal-semantik,  formal-
funksional,  shakl  va  mazmun,  sotsiolingvistika, 

rasmiy ish uslubi. Must aqillik dan k ey ingi dav rda   sot siolingv ist ik a 
sohasida qilingan ishlar     1.Abdullayev Y. Hamrohim.- T.: O‘qituvchi,1996 
2. Jamolxonov H.A. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. O‘quv qo‘llanma. 1-qism. -T.: 
Nizomiy nomli TDPU bosmaxonasi , 2004. 
3. Jamolxonov H., Umarov A. O‘zbek yozuvining XX asr tarixi ( I kitob), -T.: 
Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston milliy kutubxonasi, 2017. -456-b. 
4. Nurmonov A. O‘zbek tilshunosligi tarixi .T.,O‘zbekiston, 2002. 2-kitob. 
5. Rafiev A. Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosi va imlosi. - Toshkent, 
2003. 
6. Rahmatullayev Sh. O‘zbek tilining yangi alifbosi va imlosi.-T.: Universitet, 
2002. 
7. Jomonov R. O‘zbek tilida so‘z o‘zlashtirish va imlo muammolari.-T.: 
O‘zbekiston, 2013.  O` zbek  alifbosi v a imlosi  haqida ma` lumot  
k irit ilgan darslik  v a qo` llanmalar     
1. O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari / Nashrga tayyorlovchi: 
Raxmatullaev Sh. -T.: O‘qituvchi, 1995. 

2. O‘zbek tilining imlo lug‘ati / Tuzuvchilar: Begmatov E., 
Madvaliyev A. –T.: Akademnashr, 2013. 52 

3. O‘zbek tilining kirill va lotin alifbolaridagi imlo lug‘ati. / 
Tog‘ayev T, Tavldiyeva G, Akromova M. –T.: Sharq NMAK, 2015.  Imlo qoidalari v a lug‘at lar     
1. Tog‘ayev T. Ashurali Zohiriy va uning 
tilshunoslik merosi. Filol.fan. nomz… diss. -T., 
2005. 

2. Qurbonova M. Fitratning tilshunoslik me'rosi. 
Filol.fan. nomz… diss. -T., 1993. Dissert at siy alar     
1. Abdullayev Y. Moziy va yangi alifbo // «O‘zbekiston ovozi»,- 1995,- 24- 
yanvar. 

2. Doniyorov X.,To‘ychiboev B., Yo‘ldoshev Q. Mukammal alifbo - 
savodxonlik garovi. // «O‘qituvchilar gazetasi».- 1991.- 11-aprel. 3. 
Jamolxonov H. Arab grafikasi asosidagi eski o‘zbek alifbosidan lotin 
grafikasi asosidagi o‘zbek alifbosiga o‘tishning asosiy sanalari // Turkiy 
tillarning taraqqiyoti muammolari: Respublika ilmiy-amaliy anjumani 
materiallari. - T.: Fan, 1995.-B. 44-49. 

4. Jomonov R. Fitrat imlo qoidalarining zarurati haqida // «Til va adabiyot 
ta'limi»,- 1998.- 6-son. - B.58-60. 

5. Mahmudov N. Mustaqillik: o‘zbek tili va yozuvi // «Xalq so‘zi».- 1992.- 19- 
may .  Ilmiy  maqolalar     
6.Tilimiz jozibasining tilsimi. (I. Qo‘chqortoyev, A. Hojiev, O. Yoqubov, 
N. Mahmudov, E.Begmatov, A. Jabborov, A. Rafiyev, A.Madvaliyev). // 
«Xalq so‘zi».- 1993.- 28-iyul. 

7. Qorayev S. Yozuvimiz takomilga muhtoj // «O‘zbekiston adabiyoti va 
san'ati».- 1991.- 23-avgust 

8. Qo‘chqortoyev I. O‘zbek yozuvi muammolari // «O‘zbekiston 
adabiyoti va san'ati».- 1991.- 22-mart. 

9. Qo‘chqortoyev I. O‘zbek milliy alifbosi (davra suhbati) //O‘zbekiston 
adabiyoti va san'ati, 1993- yil, 13-avgust, 2-bet. 53 

10.  Ҳожиев А. Катта меҳнат маҳсули // Маърифат, 1994-йил, 14-
сентябрь, 43- сон.  Ilmiy  maqolalar     
1.1921-yil yanvarida bo‘lgan birinchi O‘lka o‘zbek til va imlo qurultoyi 
chiqargan karorlari.- T.: «Turqdovnashr», 1922. 

2. 1923-yil,18-oktyabr. Turkiston Jumhuriyati Maorif Komissarligining 
Turkiston o‘zbeklarining imlolari to‘g‘risidagi bergan buyrug‘i (buyruk 
№48). - T., 1923. 

3. 1929-yil, 15 – 23-mayda Samarqandda bo‘lib o‘tgan Respublika til va 
imlo konferensiyasi qarorlari. - T.: O‘zdavnashr,1930. 

4. 1993-yil, 2-sentyabr. Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy 
etish to‘g‘risida. O‘n ikkinchi chaqirik O‘zbekiston Respublikasi Oliy 
Kengashining o‘n uchinchi sessiyasida qabul qilingan qonun // O‘zbekiston 
Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi.-1993, №9, 332 - modda. Til v a y ozuv ga oid qonun, farmon v a qarorlar     
5. 1995-yil, 6- may. «Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini 
joriy etish to‘grisida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunini amalga 
kiritish tartibi xaqidagi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi 
qaroriga o‘zgartishlar kiritish to‘g‘risida: O‘zbekiston Respublikasi 
Oliy Majlisi qarori. // Xalqso‘zi.- 1995.-6 iyun; «Ma'rifat». - 1995. -7 
iyun. Yana qarang: Til va adabiyot ta'limi.- 1995.- №3. - B.4. 

6. 1995-yil, 24-avgust. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining 339- sonli karori: O‘zbek tilining asosiy imlo 
qoidalarini tasdiqlash haqida. // O‘zbek tilining asosiy imlo 
qoidalari. -T .: O‘qituvchi, 1995.- B. 1.Til v a y ozuv ga oid qonun, farmon v a qarorlar     
1.1921-yil yanvarida bo‘lgan birinchi O‘lka o‘zbek til va imlo qurultoyi 
chiqargan karorlari.- T.: «Turqdovnashr», 1922. 

2. 1923-yil,18-oktyabr. Turkiston Jumhuriyati Maorif Komissarligining 
Turkiston o‘zbeklarining imlolari to‘g‘risidagi bergan buyrug‘i (buyruk 
№48). - T., 1923. 

3. 1929-yil, 15 – 23-mayda Samarqandda bo‘lib o‘tgan Respublika til va 
imlo konferensiyasi qarorlari. - T.: O‘zdavnashr,1930. 

4. 1993-yil, 2-sentyabr. Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy 
etish to‘g‘risida. O‘n ikkinchi chaqirik O‘zbekiston Respublikasi Oliy 
Kengashining o‘n uchinchi sessiyasida qabul qilingan qonun // O‘zbekiston 
Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi.-1993, №9, 332 - modda. Til v a y ozuv ga oid qonun, farmon v a qarorlar     1.  Rahmatullayev Sh. O‘zbek tilining yangi alifbosi va imlosi.-T.: Universitet, 2002. .
2. .Tilimiz jozibasining tilsimi. (I. Qo‘chqortoyev, A. Hojiev, O. Yoqubov, N. Mahmudov, E.Begmatov, 
3.A. Jabborov, A. Rafiyev, A.Madvaliyev). // «Xalq so‘zi».- 1993.- 28-iyul.
4 . Qo‘chqortoyev I. O‘zbek milliy alifbosi (davra suhbati) //O‘zbekiston adabiyoti va san'ati, 1993- yil, 
13-avgust, 2-bet. 53
5.  Xalilova M. Zamonaviy o`zbek tilining alifbo va imlo muammolari.Dissertatsiya.
6.  . Qorayev S. Yozuvimiz takomilga muhtoj // «O‘zbekiston adabiyoti va san'ati».- 1991.- 
23-avgust 
7 . Qo‘chqortoyev I. O‘zbek yozuvi muammolari // «O‘zbekiston adabiyoti va san'ati».- 
1991.- 22-mart.  FOY DALAN ILGAN  ADABOYOTLAR     E`TIBORINGIZ UCHUN 
RAHMAT

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI М AVZU: Istiqloldan keyingi davrda o‘zbek tilshunosligi

O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi, Tashqi ishlar vazirligi, Millatlararo munosabatlar va xorijiy mamlakatlar bilan do‘stlik aloqalari qo‘mitasining “O‘zbekiston” telekanalida yurtimiz hududida istiqomat qiluvchi barcha millat va elatlarning tillari, urf-odatlari va an’analarini targ‘ib qiluvchi, mamlakatimizga oid axborot-tahliliy, ma’naviy-ma’rifiy, madaniy-gumanitar bilim doirasini kengaytirishga xizmat qiluvchi va intellektual hamda boshqa ma’lumotlarni xorijiy tillarda (O‘zbekistonda istiqomat qilayotgan turli millatlar tilida) yoritadigan “Do‘stlik” axborot-ma’rifiy dasturlar tahririyatini tashkil etish to‘g‘risidagi taklifi ma’qullansin. Belgilab qo‘yilsinki, “Do‘stlik” axborot-ma’rifiy dasturlar tahririyati O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasiga ajratilayotgan budjet mablag‘lari va quyi tashkilotlarning mavjud shtat birliklari doirasida tashkil etiladi. O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi bilan birgalikda tizimdagi axborot-tahliliy, ma’naviy-ma’rifiy va madaniy-gumanitar telekanallarini xorijiy davlatlarda teleradiokompaniyaning OTT platformasini (Internet tarmog‘i orqali teledasturlarni namoyish etish tizimi) Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan ishga tushirish va boshqa zamonaviy informatsion texnologiyalardan foydalangan holda namoyish etilishini ta’minlasin.

Mazkur Farmonda nazarda tutilgan chora-tadbirlarni moliyalashtirish manbalari etib Davlat budjeti, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi O‘zbek tilini rivojlantirish jamg‘armasi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining Oliy ta’lim muassasalarini rivojlantirish jamg‘armasi, oliy ta’lim muassasalarining budjetdan tashqari mablag‘lari, jismoniy va yuridik shaxslarning homiylik xayriyalari, xalqaro moliya tashkilotlari, xorijiy davlatlar va boshqa donorlar kreditlari (qarzlari) va grantlari, shuningdek qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa manbalar belgilansin. Vazirlar Mahkamasining Davlat tilini rivojlantirish departamentiga — Konsepsiya va Dasturni amalga oshirish hamda Asosiy yo‘nalishlarga erishish borasida davlat organlari va tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirish hamda monitoring qilish; O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi manfaatdor tashkilotlarni jalb qilgan holda 2021- yil 1-yanvardan boshlab markaziy telekanallarda “Tilga e’tibor”, “Ona tilida so‘zlashamiz”, “Notiqlik mahorati”, “Til – millat ko‘zgusi”, “Kitob bilim manbai”, “Bilimli yoshlar — kelajak bunyodkori” kabi turkum ko‘rsatuv va eshittirishlarni tashkil qilib, muntazam ravishda efirga uzatib borilishini ta’minlasin.

Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda qonun hujjatlariga ushbu Farmondan kelib chiqadigan o‘zgartirish va qo‘shimchalar to‘g‘risida Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritsin. Mazkur Farmonning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A.N. Aripov va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi rahbari Z.Sh. Nizomiddinov zimmasiga yuklansin. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari, vazirlik, idora va boshqa tashkilotlar rahbarlariga — Konsepsiya, Dastur va Asosiy yo‘nalishlarda nazarda tutilgan tadbirlarning o‘z vaqtida, sifatli va to‘liq bajarilishi yuzasidan shaxsiy javobgarlik yuklansin.