Mavzu: IX-XII asr o‘rta osiyo sivilizatsiyasi Reja: 1.Ilk uyg'onish davri, uning vujudga kelish sharoitlari va omillari. 2.Ilm-fan ravnaqi, madaniyatrivoji. 3.O‘rta Osiyoning IX-XII –asr shaharlari.

 IX -X II asrlar O’rt a Osiy o xalqlari t arixida moddiy v a ma’nav iy hay ot ning riv ojlanishida oldingi dav rlarga nisbat an k esk in y uk salish y illari bo’ldi.  Ma’mun ak ademiy asida Mov araunnahrlik olimlar.  Xorun ar-Rashid tashabbusi bilan Bag’dodda ilmiy Markaz-Akademiya ( « Bay t ul-X ik ma» )- tashkil etilib, unga barcha musulmon o’lkalari, jumladan O’rta Osiyodan ham olim va fozillar to’plandi. Bu markazda Movaraunnahr va Xurosondan kelgan Muso Xorazmiy, Ahmad Farg’oniy, Marvoziy, Marvarudiy, Javhariy kabi olimlar Bag’dod akademiyasini jahonga mashhur bo’lishida katta hissa qo’shdilar. Movaraunnahrda arab halifaligini hukmronligini o’rnatilishi hamda islom dinining keng yoyilishining ijobiy tomonlaridan biri shuki, Bag’doddagi ilmiy akademiyadan o’rnak olib Xorazmda ham X asrda Ma’mun akademiyasi vujudga keldi va uning a’zolari bo’lmish o’z davrining olimu-donishmandlari o’z ijodlari bilan Movaraunnahrni donishi olamga yoydilar. 

Markaziy Osiyoda ilk uyg'onish davri IX-XII asrlarga to'g'ri keladi va u o'zgacha shart-sharoitlarda kechdi. Uning ko'lami oqibatlari, jahon sivilizatsiyasiga ta'siri ham bo'lakchabo'lgan. IX-XII asrlarda Movarounnahr va Xurosonda sodir bo'lgan o'ta murakkab siyosiyvaziyatning rivoji ijtimoiy va iqtisodiy o'zgarishlar mamlakat madaniy hayotiga ham kuchlita'sir etdi.

 Ma'lumki, Movarunnahr istilo qilinib, xalifalikka qo'shib olingach, zabt etilgan o'zgamamlakatlar qatorida, bu o'lkada ham faqat islom dinigina emas, balki arab tili va uning imlosiham joriy etildi. Chunki, arab tili xalifalikning davlat tili edi. Shuningdek, Arab xalifaligidadavlat tili fan tili ham edi. Somoniylar, Qoraxoniylar, Saljuqiylar va Xorazmshohlar sulolalarihukmronlik qilgan IX-XII asrlarda Movarounnahr aholisi o'rtasida nisbatan tinchlik,osoyishtalik, totuvlik, yaqinlik va hamjixatlik vujudga keldi. Natijada o'lkada moddiy ishlabchiqarish, madaniy rivojlanish jarayoni ancha tezlashdi. Shaharlar hayoti yuksaldi, savdo-sotiq,hunarmandchilik o'sdi, aholi faolligi barqarorlashdi. San'at ayniqsa, devoriy tasvir ravnaqiyangi bosqichga ko'tarilgan edi. Xaykaltaroshlik, badiiy yog'och o'ymakorlik, ganchkorlik,taraqqiy etdi. Musiqachilar, bastakorlar ko'payib bordi, naychilar, o'yinchi- raqqoslar,surnaychilarning oilaviy chiqishlari bo'lib turar edi.Bu davrlarda diniy e'tiqodlar o'zaro murosada bo'lganligi aholining hayotida va mamlakatosoyishtaligida muhim o'rin tutgan. Shu bilan birga tabiiy fanlarga, atrof-muhitni anglash,mavjudotni kengroq bilishga intilish kuchayadi.