logo

Jahon svilizatsiyasi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3864.3271484375 KB
J A H O N   S V IL IZ AT S IYA S I M A V Z U   :   M E S O P OTA M I A   S V I L I Z AT S I YA S I
• Me sopot amiy a  — Yaqin Sharqning  Furot  va  Dajla  daryolari 
oraligʻida joylashgan hududi. Aslida bu soʻzning oʻzi „ikki daryo 
oʻrtasida“ degan maʼnoni anglatadi. Ushbu mintaqa katta tarixiy 
ahamiyatga ega, chunki u yerda qishloq xoʻjaligi boshlangan, 
birinchi shaharlar tashkil etilgan va birinchi tsivilizatsiyalar 
paydo boʻlgan. Tarixchilar taʼkidlashlaricha Mesopotamiyada 
tsivilizatsiya miloddan avvalgi 5000-yilda paydo boʻlgan, ammo 
baʼzi mualliflar miloddan avvalgi 3500-yilda boʻlgan deb 
taʼkidlashadi.  J O Y L A S H G A N   H U D U D I M E S O P OTA M I Y A
•
Mesopotamiya tarixi yaratilgan 
imperiyalarning koʻtarilishi va qulashiga 
sabab boʻlgan turli xil sivilizatsiyalar 
oʻrtasidagi urushlarga toʻla edi.  Forslar
 tomonidan amalga oshirilgan soʻnggi 
bosqinchilik tarixchilar tomonidan ushbu 
hududdagi xalqlarning tanazzulga 
uchrashi uchun ishlatilgan. 
Mesopotamiyada  sivilizatsiyaning  kelib 
chiqish joyi boʻlishdan tashqari, koʻplab 
texnik va siyosiy yangiliklar paydo boʻldi. 
Eng koʻzga koʻringanlari orasida gʻildirak, 
sugʻorish tizimi, qonunlar yoki 
yozuvlarning birinchi toʻplamlari mavjud. • Dajla  va  F urot  daryolari 
yaqinidagi ye rlar y e t isht irish 
uchun juda mos e di. Har yili 
daryolar t oshib, 
ye runumdorligini oshirgan. 
Biroq, mint aqada juda k at t a 
muammo y uzaga k e ldi: 
yomgʻirning ye t ishmasligi. Bu 
shuni anglat adik i, mint aqa 
aholisi suv oqimini boshqarishni 
oʻrganmaguncha qishloq xoʻjaligi 
bilan shugʻullanish mumk in 
e mas e di  S A V D O   -   M E TA L L U R G I Y A
•
Shumerlar bir muncha vaqtgacha 
uzoq joylarga etib boradigan 
savdo yoʻllarini tashkil qildilar. 
Shunday qilib, ular Anadolu, 
Suriya va Hindistonga etib 
borishlari maʼlum boʻldi. Odatda 
ular Mesopotamiyada ishlab 
chiqarilgan mahsulotlarni yogʻoch, 
tosh yoki metall kabi xom ashyoga 
almashtirdilar •
Me sopot amiyada mis y ok i bronza 
k abi me t allar juda t ez orada 
ishlat ila boshlandi. K oʻpincha, bu 
me t allardan k uchli qurollar 
t ay yorlash uchun f oydalanilgan. 
X uddi shunday, ular me hnat  
qurollarini t ay yorlash uchun ham 
ishlat ilgan. Miloddan avvalgi 
3500-yillarda bronza k e ng 
t arqalgan.   S H A H A R -  DA V L A T L A R S H U M E R L A R   S V I L I Z A T S I Y A S I
• Birinchi buyuk Mesopotamiya tsivilizatsiyasi  Shumer  edi. Miloddan avvalgi 
3000-yildan tashkil topgan bu shaharcha. Uruk, Uma yoki Ur alohida 
ajralib turadigan bir qator shahar-davlatlar.Ularning har birini qonuniyligi 
mahalliy qoʻriqchi xudosi oʻrinbosari boʻlgan mutlaq qirol boshqargan. 
Ushbu tsivilizatsiyaning muhimligiga va uning shohlari roʻyxatlari 
topilganiga qaramay, haqiqat shundaki, ular haqida juda koʻp maʼlumot 
yoʻq. Masalan, ularning iqtisodiyoti qishloq xoʻjaligiga asoslanganligi va 
mixxat yozuvidan birinchi boʻlib foydalanganliklari maʼlum. Bundan 
tashqari, ular buyuk diniy ibodatxonalarni koʻtarganliklari maʼlum. Shunga 
oʻxshab, dalillar shuni koʻrsatadiki, Uruk shahri Mesopotamiyaning butun 
janubida oʻz madaniyatini kengaytirgan. Uning taʼsiri tufayli boshqa 
hududlarda koʻproq shaharlar qurildi. Tez-tez boʻlib turadigan urushlar bu 
shaharlarning mudofaa devorlari bilan jihozlanishiga olib keldi  D E H Q O N C H I L I K
•
Dajla va Furot oraligʻidagi Mesopotamiyaning geografik 
joylashuvi qishloq xoʻjaligini asosiy iqtisodiy faoliyatiga 
aylantirdi. Biroq, yomgʻirning etishmasligi daryo havzalaridan 
uzoqda joylashgan erlarda ekinlarni etishtirishni juda 
qiyinlashtirdi. Shu sababli mintaqa aholisi oʻz erlariga suv olib 
keladigan samarali sugʻorish tizimini qurishlari kerak edi. 
Sugʻorishni yaxshilash boʻyicha texnik yangiliklardan tashqari 
Mesopotamiyaliklar gʻildirak va shudgorni ixtiro qilganlar. 
Ikkala elementdan foydalangan holda, ular erni osonroq 
ishlov berishga muvaffaq boʻlishdi. Eng keng tarqalgan 
mahsulotlar orasida yormalar (arpa, bugʻdoy, javdar yoki 
sesame), zaytun daraxtlari, xurmo yoki uzum bor edi.  D I N G A   S I G ’ I N I S H •
Umuman olganda 
Mesopotamiya aholisi oʻz 
xudolaridan qoʻrqishgan. Ular 
juda qasoskor edilar va 
odamlar ularga boʻysunmasdan 
turib shafqatsiz boʻlishdan 
tortinmasdilar. Hatto shohlar 
ham jazolashlari mumkin emas 
edi, shuning uchun xudolar 
ularning qarorlarini 
maʼqullayaptimi yoki yoʻqligini 
bilish uchun har doim 
ruhoniylarga murojaat 
qilishgan  X U D O L A R I
•
Shumerlarning eng muhim xudolari Enlil (suv xudosi), Enki 
(yer xudosi) va Aun (osmon xudosi) edi. Semit xalqlari 
istilosidan keyin bu uchlikni Ishtar (urush, unumdorlik va 
muhabbat maʼbudasi), Sin (oy xudosi) va Shamash (yulduzlar 
va Quyosh xudosi) oʻzgartirdi. Miloddan avvalgi II ming 
yillikda Bobilning hukmronligi keyingi diniy oʻzgarishlarni 
keltirib chiqardi. Shahar xudosi Mardukning ahamiyati 
tobora ortib bormoqda va asosiy xudoga aylandi   H A Y K A L TA R O S H L I K
•
Me sopot amiy a hay k alt aroshligining 
asosiy  mavzusi x udolar va huk mdorlar 
boʻlgan. Har bir ish muk ammal 
individualizat siy a qilingan va ak sariy at  
hollarda ak s e t t irilgan personaj nomini 
oʻz ichiga olgan.  Kont se pt ual  realizm 
de b nomlangan uslubda bosh va yuz 
mut anosib e di. J ismlar, ak sincha, 
umuman nosimme t rik  e di. Yana bir 
t ak rorlanadigan mavzu yirik  
buqalarning vak ili e di. Bunday  holda, 
hayk alt aroshlar re alizmni t anladilar. 
Ushbu hay vonlar mint aqada himoy a 
daholari de b hisoblangan.

J A H O N S V IL IZ AT S IYA S I

M A V Z U : M E S O P OTA M I A S V I L I Z AT S I YA S I • Me sopot amiy a  — Yaqin Sharqning  Furot  va  Dajla  daryolari oraligʻida joylashgan hududi. Aslida bu soʻzning oʻzi „ikki daryo oʻrtasida“ degan maʼnoni anglatadi. Ushbu mintaqa katta tarixiy ahamiyatga ega, chunki u yerda qishloq xoʻjaligi boshlangan, birinchi shaharlar tashkil etilgan va birinchi tsivilizatsiyalar paydo boʻlgan. Tarixchilar taʼkidlashlaricha Mesopotamiyada tsivilizatsiya miloddan avvalgi 5000-yilda paydo boʻlgan, ammo baʼzi mualliflar miloddan avvalgi 3500-yilda boʻlgan deb taʼkidlashadi. 

J O Y L A S H G A N H U D U D I

M E S O P OTA M I Y A • Mesopotamiya tarixi yaratilgan imperiyalarning koʻtarilishi va qulashiga sabab boʻlgan turli xil sivilizatsiyalar oʻrtasidagi urushlarga toʻla edi.  Forslar  tomonidan amalga oshirilgan soʻnggi bosqinchilik tarixchilar tomonidan ushbu hududdagi xalqlarning tanazzulga uchrashi uchun ishlatilgan. Mesopotamiyada  sivilizatsiyaning  kelib chiqish joyi boʻlishdan tashqari, koʻplab texnik va siyosiy yangiliklar paydo boʻldi. Eng koʻzga koʻringanlari orasida gʻildirak, sugʻorish tizimi, qonunlar yoki yozuvlarning birinchi toʻplamlari mavjud. • Dajla  va  F urot  daryolari yaqinidagi ye rlar y e t isht irish uchun juda mos e di. Har yili daryolar t oshib, ye runumdorligini oshirgan. Biroq, mint aqada juda k at t a muammo y uzaga k e ldi: yomgʻirning ye t ishmasligi. Bu shuni anglat adik i, mint aqa aholisi suv oqimini boshqarishni oʻrganmaguncha qishloq xoʻjaligi bilan shugʻullanish mumk in e mas e di