Jahon svilizatsiyasi
![J A H O N S V IL IZ AT S IYA S I](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_1.png)
![M A V Z U : M E S O P OTA M I A S V I L I Z AT S I YA S I
• Me sopot amiy a — Yaqin Sharqning Furot va Dajla daryolari
oraligʻida joylashgan hududi. Aslida bu soʻzning oʻzi „ikki daryo
oʻrtasida“ degan maʼnoni anglatadi. Ushbu mintaqa katta tarixiy
ahamiyatga ega, chunki u yerda qishloq xoʻjaligi boshlangan,
birinchi shaharlar tashkil etilgan va birinchi tsivilizatsiyalar
paydo boʻlgan. Tarixchilar taʼkidlashlaricha Mesopotamiyada
tsivilizatsiya miloddan avvalgi 5000-yilda paydo boʻlgan, ammo
baʼzi mualliflar miloddan avvalgi 3500-yilda boʻlgan deb
taʼkidlashadi.](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_2.png)
![J O Y L A S H G A N H U D U D I](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_3.png)
![M E S O P OTA M I Y A
•
Mesopotamiya tarixi yaratilgan
imperiyalarning koʻtarilishi va qulashiga
sabab boʻlgan turli xil sivilizatsiyalar
oʻrtasidagi urushlarga toʻla edi. Forslar
tomonidan amalga oshirilgan soʻnggi
bosqinchilik tarixchilar tomonidan ushbu
hududdagi xalqlarning tanazzulga
uchrashi uchun ishlatilgan.
Mesopotamiyada sivilizatsiyaning kelib
chiqish joyi boʻlishdan tashqari, koʻplab
texnik va siyosiy yangiliklar paydo boʻldi.
Eng koʻzga koʻringanlari orasida gʻildirak,
sugʻorish tizimi, qonunlar yoki
yozuvlarning birinchi toʻplamlari mavjud. • Dajla va F urot daryolari
yaqinidagi ye rlar y e t isht irish
uchun juda mos e di. Har yili
daryolar t oshib,
ye runumdorligini oshirgan.
Biroq, mint aqada juda k at t a
muammo y uzaga k e ldi:
yomgʻirning ye t ishmasligi. Bu
shuni anglat adik i, mint aqa
aholisi suv oqimini boshqarishni
oʻrganmaguncha qishloq xoʻjaligi
bilan shugʻullanish mumk in
e mas e di](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_4.png)
![](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_5.png)
![S A V D O - M E TA L L U R G I Y A
•
Shumerlar bir muncha vaqtgacha
uzoq joylarga etib boradigan
savdo yoʻllarini tashkil qildilar.
Shunday qilib, ular Anadolu,
Suriya va Hindistonga etib
borishlari maʼlum boʻldi. Odatda
ular Mesopotamiyada ishlab
chiqarilgan mahsulotlarni yogʻoch,
tosh yoki metall kabi xom ashyoga
almashtirdilar •
Me sopot amiyada mis y ok i bronza
k abi me t allar juda t ez orada
ishlat ila boshlandi. K oʻpincha, bu
me t allardan k uchli qurollar
t ay yorlash uchun f oydalanilgan.
X uddi shunday, ular me hnat
qurollarini t ay yorlash uchun ham
ishlat ilgan. Miloddan avvalgi
3500-yillarda bronza k e ng
t arqalgan.](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_6.png)
![](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_7.png)
![S H A H A R - DA V L A T L A R](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_8.png)
![S H U M E R L A R S V I L I Z A T S I Y A S I
• Birinchi buyuk Mesopotamiya tsivilizatsiyasi Shumer edi. Miloddan avvalgi
3000-yildan tashkil topgan bu shaharcha. Uruk, Uma yoki Ur alohida
ajralib turadigan bir qator shahar-davlatlar.Ularning har birini qonuniyligi
mahalliy qoʻriqchi xudosi oʻrinbosari boʻlgan mutlaq qirol boshqargan.
Ushbu tsivilizatsiyaning muhimligiga va uning shohlari roʻyxatlari
topilganiga qaramay, haqiqat shundaki, ular haqida juda koʻp maʼlumot
yoʻq. Masalan, ularning iqtisodiyoti qishloq xoʻjaligiga asoslanganligi va
mixxat yozuvidan birinchi boʻlib foydalanganliklari maʼlum. Bundan
tashqari, ular buyuk diniy ibodatxonalarni koʻtarganliklari maʼlum. Shunga
oʻxshab, dalillar shuni koʻrsatadiki, Uruk shahri Mesopotamiyaning butun
janubida oʻz madaniyatini kengaytirgan. Uning taʼsiri tufayli boshqa
hududlarda koʻproq shaharlar qurildi. Tez-tez boʻlib turadigan urushlar bu
shaharlarning mudofaa devorlari bilan jihozlanishiga olib keldi](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_9.png)
![](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_10.png)
![D E H Q O N C H I L I K
•
Dajla va Furot oraligʻidagi Mesopotamiyaning geografik
joylashuvi qishloq xoʻjaligini asosiy iqtisodiy faoliyatiga
aylantirdi. Biroq, yomgʻirning etishmasligi daryo havzalaridan
uzoqda joylashgan erlarda ekinlarni etishtirishni juda
qiyinlashtirdi. Shu sababli mintaqa aholisi oʻz erlariga suv olib
keladigan samarali sugʻorish tizimini qurishlari kerak edi.
Sugʻorishni yaxshilash boʻyicha texnik yangiliklardan tashqari
Mesopotamiyaliklar gʻildirak va shudgorni ixtiro qilganlar.
Ikkala elementdan foydalangan holda, ular erni osonroq
ishlov berishga muvaffaq boʻlishdi. Eng keng tarqalgan
mahsulotlar orasida yormalar (arpa, bugʻdoy, javdar yoki
sesame), zaytun daraxtlari, xurmo yoki uzum bor edi.](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_11.png)
![](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_12.png)
![D I N G A S I G ’ I N I S H •
Umuman olganda
Mesopotamiya aholisi oʻz
xudolaridan qoʻrqishgan. Ular
juda qasoskor edilar va
odamlar ularga boʻysunmasdan
turib shafqatsiz boʻlishdan
tortinmasdilar. Hatto shohlar
ham jazolashlari mumkin emas
edi, shuning uchun xudolar
ularning qarorlarini
maʼqullayaptimi yoki yoʻqligini
bilish uchun har doim
ruhoniylarga murojaat
qilishgan](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_13.png)
![](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_14.png)
![X U D O L A R I
•
Shumerlarning eng muhim xudolari Enlil (suv xudosi), Enki
(yer xudosi) va Aun (osmon xudosi) edi. Semit xalqlari
istilosidan keyin bu uchlikni Ishtar (urush, unumdorlik va
muhabbat maʼbudasi), Sin (oy xudosi) va Shamash (yulduzlar
va Quyosh xudosi) oʻzgartirdi. Miloddan avvalgi II ming
yillikda Bobilning hukmronligi keyingi diniy oʻzgarishlarni
keltirib chiqardi. Shahar xudosi Mardukning ahamiyati
tobora ortib bormoqda va asosiy xudoga aylandi](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_15.png)
![](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_16.png)
![](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_17.png)
![H A Y K A L TA R O S H L I K
•
Me sopot amiy a hay k alt aroshligining
asosiy mavzusi x udolar va huk mdorlar
boʻlgan. Har bir ish muk ammal
individualizat siy a qilingan va ak sariy at
hollarda ak s e t t irilgan personaj nomini
oʻz ichiga olgan. Kont se pt ual realizm
de b nomlangan uslubda bosh va yuz
mut anosib e di. J ismlar, ak sincha,
umuman nosimme t rik e di. Yana bir
t ak rorlanadigan mavzu yirik
buqalarning vak ili e di. Bunday holda,
hayk alt aroshlar re alizmni t anladilar.
Ushbu hay vonlar mint aqada himoy a
daholari de b hisoblangan.](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_18.png)
![](/data/documents/6f6330e5-62f2-4715-904a-0a4dec063dda/page_19.png)
J A H O N S V IL IZ AT S IYA S I
M A V Z U : M E S O P OTA M I A S V I L I Z AT S I YA S I • Me sopot amiy a — Yaqin Sharqning Furot va Dajla daryolari oraligʻida joylashgan hududi. Aslida bu soʻzning oʻzi „ikki daryo oʻrtasida“ degan maʼnoni anglatadi. Ushbu mintaqa katta tarixiy ahamiyatga ega, chunki u yerda qishloq xoʻjaligi boshlangan, birinchi shaharlar tashkil etilgan va birinchi tsivilizatsiyalar paydo boʻlgan. Tarixchilar taʼkidlashlaricha Mesopotamiyada tsivilizatsiya miloddan avvalgi 5000-yilda paydo boʻlgan, ammo baʼzi mualliflar miloddan avvalgi 3500-yilda boʻlgan deb taʼkidlashadi.
J O Y L A S H G A N H U D U D I
M E S O P OTA M I Y A • Mesopotamiya tarixi yaratilgan imperiyalarning koʻtarilishi va qulashiga sabab boʻlgan turli xil sivilizatsiyalar oʻrtasidagi urushlarga toʻla edi. Forslar tomonidan amalga oshirilgan soʻnggi bosqinchilik tarixchilar tomonidan ushbu hududdagi xalqlarning tanazzulga uchrashi uchun ishlatilgan. Mesopotamiyada sivilizatsiyaning kelib chiqish joyi boʻlishdan tashqari, koʻplab texnik va siyosiy yangiliklar paydo boʻldi. Eng koʻzga koʻringanlari orasida gʻildirak, sugʻorish tizimi, qonunlar yoki yozuvlarning birinchi toʻplamlari mavjud. • Dajla va F urot daryolari yaqinidagi ye rlar y e t isht irish uchun juda mos e di. Har yili daryolar t oshib, ye runumdorligini oshirgan. Biroq, mint aqada juda k at t a muammo y uzaga k e ldi: yomgʻirning ye t ishmasligi. Bu shuni anglat adik i, mint aqa aholisi suv oqimini boshqarishni oʻrganmaguncha qishloq xoʻjaligi bilan shugʻullanish mumk in e mas e di