Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘atit-turk” asari
![Mahmud Koshg‘ariyning
“Devonu lug‘atit - turk” asari](/data/documents/e948e0d0-bd1e-49bb-8d17-ffec8e0303f9/page_1.png)
![Reja:
1. M.Qoshg’ariyning “Devoni lug’otit turk asari”ning tarixi.
2. “ Devoni lug’otit turk asari”ning ta’limiy ahloqiy ahamiyati.](/data/documents/e948e0d0-bd1e-49bb-8d17-ffec8e0303f9/page_2.png)
![6. Maxmud Qoshg’ariyning ta’limiy-ahloqiy
qarashlari.
Eng qadimgi qo’shiq va lirik she’rlarda jasurlik, adolat,
sadoqat va insoniylik kabi xislatlar tarannum etilgan.
Bunday qo’shiq va lirik she’rlar XI asrda yashagan
ulug’ olim Mahmud Qoshg’ariy tomonidan yaratilgan
“Devonu-lug’atit-turk” asari orqali bizgacha yetib
kelgan.
Turkiy xalqlarning tarixini yorituvchi qadimgi
manbalarda pand-nasihat va o’gitlar etilgan asarlar ham
ko’plab uchraydi. Ana shunday asarlar jumlasiga
Mahmud Qoshg’ariyning “Devonu lug’atit-turk” asari
ham kiradi. Alloma mazkur asarni 1076-1077 yillarda
yozgan.](/data/documents/e948e0d0-bd1e-49bb-8d17-ffec8e0303f9/page_3.png)
![](/data/documents/e948e0d0-bd1e-49bb-8d17-ffec8e0303f9/page_4.png)
![Geograf olim H. Hasanov shunday misol
keltiradi: 1914 yil Turkiyaning Diyorbakir shahrida
bir beva xotin pulga muhtoj bo’lib, kitob do’koniga
eski qo’lyozmani keltiradi va 30 liraga sotishini
aytadi. Ammo bu narxga kitobni hech kim olmaydi.
Bir kun do’konga keksa kitob muxlislaridan Ali
Amiriy kirib qoladi va bir do’stidan qarz olib, kitobni
sotib oladi (Ali Amiriy 1857-1924 yillarda yashagan,
o’z shaxsiy kutubxonasida 15 mingga yaqin kitob
yig’ib, hammasini SHayx Fayzulloh madrasasiga
hadya etgan. Keyinchalik bu kitoblar Fotih
kutubxonasi - milliy kutubxonaga o’tkazilgan).](/data/documents/e948e0d0-bd1e-49bb-8d17-ffec8e0303f9/page_5.png)
![Bu kitob Mahmud Qoshg’ariyning “Devonu
lug’atit-turk” asari edi. Mazkur qo’lyozma asl
nusxasidan hattot Muhammad bin Abu Bakr ibn
Abdul Fotih as-Soviy al-Damashqiy tomonidan
devon yozilgandan 200 yil o’tgach (1266 yilda)
ko’chirilgan edi. Qo’lyozma 219 varaqli jilddan
iborat bo’lib, sahifalar raqamlanmagan, fikrlarning
boshi va oxiri noma’lum edi. Hozir bu qo’lyozma
Istambulda Fotih kutubxonasining Ali Amiriy
fondida saqlanadi.
“ Devonu lug’atit-turk” asarida qadimgi turkiy
so’zlarning arabcha izohli tarjimasi ham berilgan.
Ushbu asarni qadimiy turkiy tilning izohli lug’ati
ham deyish mumkin.](/data/documents/e948e0d0-bd1e-49bb-8d17-ffec8e0303f9/page_6.png)
![](/data/documents/e948e0d0-bd1e-49bb-8d17-ffec8e0303f9/page_7.png)
![“ Devonu lug’atit-turk” 1928 yilda nemis olimi
Brokelman tomonidan nemis tiliga tarjima qilingan.
1939 yilda esa Bosim Atalay uni usmonli turk tiliga
tarjima qilgan va mazkur tarjima Anqarada chop
etilgan. O’zbekistonda asar Solih Muttalibov
tomonidan tarjima qilinib, 1960-1963 yillarda uch
jilddan iborat “Turkiy so’zlar lug’ati” nomi bilan
nashr qilingan. 1967 yilda indeks lug’at ko’rsatkichi
ham chop etilgan.
“ Devonu lug’atit-turk” asarining she’riy
parchalari ham nemis tiliga tarjima qilinib, 1914 yilda
nashr etilgan.](/data/documents/e948e0d0-bd1e-49bb-8d17-ffec8e0303f9/page_8.png)
![Turk olimi Fuad Kuprilzoda, rus turkologlari V.
Radlov hamda S.F. Malovlar ham “Devonu-lug’atit-
turk” asari yuzasidan tadqiqotlar olib borganlar.
Abdurauf Fitrat ham she’riy parchalarni tarjima qilib,
ularning lug’atini tuzgan va 1930 yilda Samarqandda
nashr ettirgan. N.M. Mallaev “o’zbek adabiyoti
tarixi” darsligiga “Devonu lug’atit turk”dagi qo’shiq
va maqollarni kiritib, ularni tahlil etadi. A. Qayumov
esa noyob qadimgi yodgorliklarimiz - qo’shiqlar
(she’riy parchalar)ni birinchi marta nasrdan nazmga
o’girib, “Qadimiyat obidalari” nomli asariga kiritgan.](/data/documents/e948e0d0-bd1e-49bb-8d17-ffec8e0303f9/page_9.png)
![Aziz Qayumovning “Qadimiyat obidalari” nomli
asaridagi pand-nasihatga oid o’gitlar bilan sug’orilgan she’riy
parchalar tarjimasi mazmuni orqali ularda ilgari surilgan
ma’rifiy g’oyalar asosida o’sha davrda olib borilgan tarbiya
mazmuni haqida ma’lumotlarga ega bo’lamiz.
“ Devon”da inson shaxsi va uning qadr-qimmatini
ulug’lashga undovchi, shuningdek, mehmondo’stlikni madh
etuvchi she’rlar ham mavjud. Ana shunday g’oyalarni ifoda
etuvchi she’rlarni filolog olim A.Qayumov “bir butun
mehmondo’stlik qoidalari”ning majmui deb ataydi. Mahmud
Qoshg’ariy mehmonni hurmat-ehtirom bilan kutib olib, unga
g’amxo’rlik qilish, muruvvat ko’rsatish hamda ochiq yuz bilan
muomalada bo’lish dozimligini eng zarur odat sifatida
ta’riflaydi. Mehmonni hurmat qilmaslik, izzat-ikromini o’z
o’rniga qo’ymaslik uning chehrasiga kul sochish bilan
barobar, deydi.](/data/documents/e948e0d0-bd1e-49bb-8d17-ffec8e0303f9/page_10.png)
Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘atit - turk” asari
Reja: 1. M.Qoshg’ariyning “Devoni lug’otit turk asari”ning tarixi. 2. “ Devoni lug’otit turk asari”ning ta’limiy ahloqiy ahamiyati.
6. Maxmud Qoshg’ariyning ta’limiy-ahloqiy qarashlari. Eng qadimgi qo’shiq va lirik she’rlarda jasurlik, adolat, sadoqat va insoniylik kabi xislatlar tarannum etilgan. Bunday qo’shiq va lirik she’rlar XI asrda yashagan ulug’ olim Mahmud Qoshg’ariy tomonidan yaratilgan “Devonu-lug’atit-turk” asari orqali bizgacha yetib kelgan. Turkiy xalqlarning tarixini yorituvchi qadimgi manbalarda pand-nasihat va o’gitlar etilgan asarlar ham ko’plab uchraydi. Ana shunday asarlar jumlasiga Mahmud Qoshg’ariyning “Devonu lug’atit-turk” asari ham kiradi. Alloma mazkur asarni 1076-1077 yillarda yozgan.
Geograf olim H. Hasanov shunday misol keltiradi: 1914 yil Turkiyaning Diyorbakir shahrida bir beva xotin pulga muhtoj bo’lib, kitob do’koniga eski qo’lyozmani keltiradi va 30 liraga sotishini aytadi. Ammo bu narxga kitobni hech kim olmaydi. Bir kun do’konga keksa kitob muxlislaridan Ali Amiriy kirib qoladi va bir do’stidan qarz olib, kitobni sotib oladi (Ali Amiriy 1857-1924 yillarda yashagan, o’z shaxsiy kutubxonasida 15 mingga yaqin kitob yig’ib, hammasini SHayx Fayzulloh madrasasiga hadya etgan. Keyinchalik bu kitoblar Fotih kutubxonasi - milliy kutubxonaga o’tkazilgan).