logo

Markaziy Osiyoda islom dinining kirib kelishi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1103.5283203125 KB
Markaziy Osiyoda islom 
dinining kirib kelishi                  
              Reja:

1.Islom dinining shakllanishi

2.Arablar bosqini

3.Islom dinning o rta Osiyo  hududida yoyilishiʻ                 
Шимолий араблар ва Маккада лот, узза, манат худолари кўпро   адрланган. қ қ
Улар билан бирга олло  (худо) Олло  таоло худоси  ам 	
ҳ ҳ ҳ VI-VII  асрларда 
шаклланиб борган. Араблар орасига христиан, я удийлик, зардуштийлик 	
ҳ
динлари  ам тар алиб борган эди. 	
ҳ қ VI  асрда  онийлар деб аталувчилар  ам 	ҳ ҳ
мавжуд бўлиб, улар якка худоликни тар иб этиб  олмай, балки, динни ва унинг 	
ғ қ
амалларини соддалаштириш тарафдорлари  ам бўлганлар. Ислом дини 	
ҳ
пай амбаримиз Му аммад (С.А.В) номи билан бо ли дир. У киши 570 йил 	
ғ ҳ ғ қ
Маккада  урайш  абиласи ( ошимийлар уру и)да дунёга келадилар. Оталари ва 	
Қ қ ҳ ғ
оналари вафотидан сўнг амакилари  ўлида тарбияланадилар. 610 йили у кишига 	
қ
ва ий келиб ислом динини тар иб эта бошлайдилар. Маккада у кишига та дид 	
ҳ ғ ҳ
бўлгач, 622 йили Мадинага  ижрат  иладилар. 624 йил бадр, 625 йили у уд 	
ҳ қ ҳ
жанги, 627 йил Макка  амали ва бир  анча  ийинчиликлардан сўнг 630 йили 	
қ қ қ
Маккадаги каабада мавжуд бутлар бузилади. Макка ислом дини марказига 
айланади. Шундан сўнг тез орада бутун Арабистон бирлаштирилади. 632 йил 
пай амбаримиз вафотидан сўнг Абу Бакр	
ғ                 
(632-634 йй.), Умар (634-644 йй.), Усмон (644-656 йй.) ва Али (656-661 йй.) 
даврида давлат халифалик деб номланиб, улкан  удудлар истило  илинди. ҳ қ
Сепаратик гуру лар ва уларнинг чи ишлари  ам бўлиб, улардан энг хавфлиси бу 	
ҳ қ ҳ
Мусейлима (Яманда ўзини пай амбар деб эълон  илади)дир. Лекин тўрт халифа 	
ғ қ
даврида ислом  ояси асосида араб  абилалари улкан  удудларни босиб олдилар. 	
ғ қ ҳ
Халифалик теакротик давлат бўлиб, давлат бошли и халифа (ўринбосар дегани) 	
ғ
олий  укмдор  исобланар эди. Давлат шариат асосларида бош арилган  уръон 	
ҳ ҳ қ қ
ва сунна асосий  у у  манбаи бўлиб  исобланган. Халифаликнинг кейинги 	
ҳ қ қ ҳ
даврларига келиб эса давлатда ру оний (имомат) ва дунёвий (амирлик) 	
ҳ
ажратила бошланди. Араблар истилоси ва кўплаб ўлжалар фа атгина  абила 	
қ қ
бошли ларини бойитди. Учинчи халифа Усмон давридаё  халифаликда сиёсий 	
қ қ
кризис етилиб кела бошлади. Халифаликда уру   абила аристократияси ва улар 	
ғ қ
тарафдорлари уммавий Маврон Ибн ал- акам атрофига тўпланган эди. Оддий 	
Ҳ
кишилар Алининг пай амбар куёви ва энг я ин сафдоши сифатида халифалик 	
ғ қ
тахтига ўтиришга                 
а ли деб  исоблар эдилар. Шунинг учун улар шиат (Али тарафдорлари партияси) ҳ қ ҳ
деб номланади. Бу  ояни дастлаб пай амбаримизнинг я ин сафдошларидан Абу 	
ғ ғ қ
Зарр ал- ифарий тар иб этсада, унинг асосий догмаларини яманлик Абдуллод Ибн 	
Ғ ғ
Сабо яратади. Мавжуд тартиблардан норози бўлган уч  арбий  ўшин (Куфа, 	
ҳ қ
Басра, Миср) Мадина зиёрати ба онасида халифа Усмондан амирларни 	
ҳ
алмаштиришни талаб  иладилар халифа уларга талабларни  ондиришга ваъда 	
қ қ
беради. Лекин, халифа масла атчиси Маврон ал- акам Миср валийсига хат ёзиб, 	
ҳ Ҳ
алаёнчиларни  ўл оё ларини чопишни халифа номидан буюради. Хат 	
ғ қ қ
ўз олончилари  ўлига тушиб  олади.  азабланган  ўз олончилар Усмонни 
қ ғ қ қ Ғ қ ғ
ўлдирадилар. Кўпчиликнинг талаби билан Али халифа этиб тайинланади. 
Аристократлар партиясидан уммавий Муовия Ибн Абу Суфён Алининг  ам 	
ҳ
ўз олончилар билан тили бир бўлган деган ба онада уни халифа деб тан олмай 	
қ ғ ҳ
ўз ололон кўтаради. Ефрат дарёси бўйидаги Сиффин деган жойда 657 йилги 
қ ғ
жангда Али  ўли баланд келсада сул га рози бўлади. Бундан норози бўлган 12 	
қ ҳ
минг аскар, Алидан ажралиб, Арабистон шимолида ало ида давлат	
ҳ                 
тузадилар. Улар хорижийлар (ажралиб чи анлар, бегоналар) партияси ққ
оддий хал  манфаатини  имоя  илиб, халифа  илиб одиий  улни  ам 	
қ ҳ қ қ қ ҳ
сайлаш мумкинлиги, ижтимоий тенглик ва адолат  ояларини тар иб 	
ғ ғ
илдилар. Шундай  илиб 	
қ қ VII  асрда ягона ислом шиалик, яъни Али 
тарафдорлари, хорижийлар ва а ли суннага бўлиниб кетади. 661 йилда 	
ҳ
Куфадда масжидда Али намоз ў иб турган ва тда бир хорижий уни 
қ қ
ўлдиргач, Муовия (661-680 йй.) халифа деб эълон  илинади. Уммавийлар 	
қ
даврида (661-749 йй.) шимолий Африка, Испания, Ўрта Осиё, Закавказье, 
индистоннинг шимолий- арбий  исми истило  илинади. Ма аллий 	
Ҳ ғ қ қ ҳ
маданиятларнинг катта  исми йў  йилинган бўлсада, Эрон, Юнон, Сурия, 	
қ қ
Капт, Ўрта Осиё маданиятлари ислом маданияти ривожига катта  исса 	
ҳ
ўшади. Давлат ва расмий тил араб тили эканлиги ягона цивилизациянинг 	
қ
шаклланишига ёрдам берди.                 
Ўзга дин вакиллари – зиммилар шахсан эркин  исоблансаларда, сиёсий ҳ
у у лардан ма рум эдилар. Улар ўз динларига эъти од  илишлари учун жузя 	
ҳ қ қ ҳ қ қ
соли и тўлашлари лозим эди. Умавийлар даврида тинимсиз урушлар ва хал  	
ғ қ
аракатлари халифаликни о ир и тисодий тангликка олиб келди. Хал  	
ҳ ғ қ қ
ўз олонлари турли диний секталар шиори остида кўтарила бошланди. 
қ ғ VIII  аср 
бошларида Му аммад Пай амбарнинг амакиси Аббос авлодлари халифалик тахтига 	
ҳ ғ
ўтириши тарафдорлари  ам ало ида партия бўлиб ажралиб чи адилар. Аббосийлар 	
ҳ ҳ қ
турли вилоятларга тар ибот учун ўз вакилларини юборадилар. Хуросонга 	
ғ
юборилган Абу Муслим 747 йил 9 июн куни 4 минг киши бошчилигида  ора 	
қ
кийимда (Аббосийлариннг расмий ранги  ора ранг бўлган яшил ранг – шиаларнинг 	
қ
ранги, о  ва  изил ранг хорижийнинг ранги эди)  ўз олон кўтаради. 749 йил 28 	
қ қ қ ғ
ноябр куни Аббосийлардан Абу Аббос – Саффо  халифа  илиб кўтарилади. 	
ҳ қ
Абосийлар тахтга ўтиргач Абу Муслим ва бир  анча оддий хал  вакилларини ўзлари 
қ қ
учун хавфли деб билиб  атл эттирадилар. Бунга  арши  ўз олонлар бостирилади. 	
қ қ қ ғ
Аббосийлар даврида Эрон сосонийлари бош арув, соли  системаси  абул	
қ қ қ                 
илинади. Шунингдек, и то ва ва ф системаси  ам кенг тар алади. Вазир қ қ қ ҳ қ
мансаби ва давлат бош арувида девонлар ташкил  илинади. Ваилоятларни 	
қ қ
халифанинг волийлари бош ариб, барча  арбий, фу аро ишлари улар 	
қ ҳ қ
назоратида бўлган.  озилар суд ишига асъул бўлиб, суд ишлари шариат 	
қ
талаблари асосида олиб борилган. Зиммийлар ўзларининг ру оний судлари 	
ҳ
христианлар - Епископ, я удийлар – равин, зардуштийлар мобед 	
ҳ
иштирокида суд  илинганлар. Халифалик  ўшини доимий гарнизонлар, уру  	
қ қ ғ
абила (бошли лари)  ўшини ва хал  лашкари (дин учун курашувчилар)дан 	
қ қ қ қ
иборат бўлган. Х аср охирига келганда халифалик ички курашлар 
натижасида парчаланиб кетади.Халифалик теократик давлат бўлиб,  у у  	
ҳ қ қ
асосини ижтимоий  аёт асосини  ам дин ташкил этар эди. Аббосийлар 	
ҳ ҳ
халифалиги даврида фа и лар ( онуншунослар) ислом дунёсидаги нуфузи 	
қ ҳ қ
ошиб борди.  VIII  асрдаги исломдаги    бўлинишлар    и тисодий-ижтимоий    	
қ
муносабатларнинг                 
кескинлашуви натижаси бўлиб илмий, диний, фалсафий тушунчалари турли 
маз абларда турлича тал ин  илина бошланди. ҳ қ қ VIII-IX  асрларда ислом 
фалсафасида рационалистик о имлар феодаллар ва ша арликлар орасида 	
қ ҳ
кенг тар алиб борди. Улар исломда худони инсон  иёфасида деб фикр 	
қ қ
билдирувчиларга  арши эди. Бу о им намоёндалари мутазилийлар деб 	
қ қ
номланади. Аммо мутазилийлар  уръон абадий эмас деб  исобладилар. Улар 	
қ ҳ
инсон эрки ва  аракати худога бо ли  эмас, эркин деб  исоблаб худо инсон 	
ҳ ғ қ ҳ
ишига аралашмайди деган фикрни илгари сурдилар. Шу билан бир  аторда 	
қ
Аббосийлар даврида шиалар хорижитлар, хурамитлар ва бош а кўплаб 	
қ
диний-фалсафий о имлар хал   аракатларининг  оявий фалсафий 	
қ қ ҳ ғ
мафкурасига айланди. 827 йил халифа Маъмун Мутазилийликни давлат дини 
доирасига кўтаради. Лекин а олининг, тў риро и суннийлик 	
ҳ ғ ғ
тарафдорларининг  аршилиги кучайиб кетгач, 851 йил халифа Муттаваккир 	
қ
яна суннани давлат дини деб эълон  илади.	
қ                                  
Феодал жамиятнинг бундан кейинги тара иёти янги ортодоксал, теологик – ққ
схолостика шакллантиришни талаб  илар эди. Бу теологик курашларнинг 	
қ
асосчилари Ашшарий ва Алмотурудийлар бўлиб Ашшарийлар исломнинг илк 
а идавий мактаблари издошлари эдилар. Абул  асан ал- Ашшарий ва ал-	
қ Ҳ
Мотурудий  арашлари 7 асосга Олло га ишониш, пай амбарларга ишониш, 	
қ ҳ ғ
нозил  илинган китобларга ишониш, фаришталарга ишониш, охират кунига 	
қ
ишониш,  иёмат кунининг  а  эканлигига ишониш, та дирнинг яхши ёки ёмон 	
қ ҳ қ қ
бўлиши худодан эканлигига ишониш асосларга  урилган. Мутазилийлардан 	
қ
фар и шундаки, Мутазилийлар та дириннг яхшилиги худодан монлиги 	
қ қ
инсоннинг ўзидан деган  арашларга ишонсалар Ашшарийлар бунга  арши 	
қ қ
чи иб та дирнинг яхшилиги Олло дан бўлса, ёмонлиги инсоннинг ўзидан 	
қ қ ҳ
бўлса, бу  олда Олло нинг  удратига путур етади деб  исоблайдилар. 	
ҳ ҳ қ ҳ
Ашшарийлар фи и  ( у у ) масаласини эмас, балки имон ва а ида 	
қ ҳ ҳ қ қ қ
масалаларини очиб берувчи мактаб бўлиб  исобланадилар.	
ҳ                                  
7-asrda murosasiz qabilalararo urushlardan soʻng kichik Madina shahri arab 
qabilalarning siyosiy birlashuv markaziga aylandi. Oʻz kuchlarini qoʻshni vohalar va 
shaharlar tomon yoʻnaltirgan koʻchmanchi qabilalar sardorlari Madina atrofida 
tezkorlik bilan birlashadilar. Arablar birin-ketin gʻalaba qozonib tezda Suriya, Falastin, 
Eronni zabt etadilar, 651 yili esa ular Marvga yetib kelib, uni jangsiz ishgʻol etadilar. 
Arablarning gʻalabalari ularning asl kuchidan koʻra koʻproq bosib olingan 
mamlakatlarning zaifligi va parokandaligi bilan izohlanadi. 674 yili xalif Muaviya 
tomonidan yoʻllangan Ubaydulloh ibn Ziyod chamasi birinchi boʻlib Amudaryoni kechib 
oʻtgan. U Poykandni qurshovga olib, ishgʻol etadi. Buxoro qirolichasi ustidan gʻalaba 
qozonib, u shahardan katta oʻlja -qurol-yarogʻ, kiyim-kechak, oltin, kumush va koʻplab 
asirlar olib ketadi. Soʻgʻd hukmdorlari Kesha i Nesefa buxoroliklarga yordam berishga 
qaror qilishadi, ammo, Narshohining hikoya qilishicha, arab qoʻshini soʻgʻdlarni 
dahshatga solgani bois, ular jang maydonini tark etishadi. Arab tarixchisi Belazurining 
soʻzlariga qaraganda, Buxoro asirlari qullarga aylantirilgan. Erksevar buoroliklar oʻz 
taqdirlariga tan berishni istamadilar. Ular Said ibn Usmon saroyiga bostirib kirib, uni                 
oʻldirishadi. 704 yili Xurosonning noibi etib, Qutayba ibn Muslim tayinlanadi. U Movarounnahr, 
yaʼni Amudaryoning oʻng sohilidagi oʻlkalarni toʻliq bosib olishni oʻz oldiga maqsad qilib 
qoʻyadi. 705-706 yillarda u Balx, Poykandni ishgʻol etadi, ammo Bogʻdis Nizoq Tarxun 
boshchiligidagi soʻgʻdlar va turkiylarning keskin qarshiligiga duch keladi va chekinishga 
majbur boʻladi. 709 yili Qutayba burilish yasashga erishadi. Tarxun tor-mor keltirilib, qatl 
qilinadi, Buxoro katta qiyinchiliklarsiz ishgʻol etiladi. Koʻp oʻtmay Qutayba Shuman, Nasaf va 
Keshni egallab oladi. Arablarning Soʻgʻd yuragi Samarqandga hujum qilishi uchun barcha 
imkoniyatlar muhayyo tuyulgan edi, biroq Qutayba salkam ikki yilgacha Xorazmdagi 
yumushlar bilan ovora boʻladi. 711 yili Qutayba xorazmshohga taxtni qayta egallashda 
koʻmaklashadi va Xorazm Xalifatga tobe boʻlib qoladi. 712 yili Qutayba Samarqandga yurish 
qiladi. Samarqand hokimi Gurek unga keskin qarshilik koʻrsatadi. Arab qoʻshini qamalga 
moʻljallangan otish va devor buzish qurollaridan foydalanadi. Murosasiz jangdan soʻng 
Qutayba nihoyat shaharni ishgʻor etadi va Samarqand aholisiga ogʻir oʻlpon toʻlash 
majburiyatini yuklatadi. Qutayba oʻz harbiy yurishlarini davom ettirib, Xoʻjand va Fargʻonani 
zabt etadi, Shoshga qarshi urushadi, biroq uning bu hamlasi Shosh hukmdori turkiy Bahodir 
tudun tomonidan daf etiladi. 715 yili halifa Validning oʻlimidan voqif boʻlgan Qutayba 
qoʻzgʻalon koʻtaradi, ammo Fargʻonada oʻz yaqinlaridan biri tomonidan oʻldiriladi.                 E tiboringiz uchun rahmat ʼ

Markaziy Osiyoda islom dinining kirib kelishi

 Reja:  1.Islom dinining shakllanishi  2.Arablar bosqini  3.Islom dinning o rta Osiyo hududida yoyilishiʻ

 Шимолий араблар ва Маккада лот, узза, манат худолари кўпро адрланган. қ қ Улар билан бирга олло (худо) Олло таоло худоси ам ҳ ҳ ҳ VI-VII асрларда шаклланиб борган. Араблар орасига христиан, я удийлик, зардуштийлик ҳ динлари ам тар алиб борган эди. ҳ қ VI асрда онийлар деб аталувчилар ам ҳ ҳ мавжуд бўлиб, улар якка худоликни тар иб этиб олмай, балки, динни ва унинг ғ қ амалларини соддалаштириш тарафдорлари ам бўлганлар. Ислом дини ҳ пай амбаримиз Му аммад (С.А.В) номи билан бо ли дир. У киши 570 йил ғ ҳ ғ қ Маккада урайш абиласи ( ошимийлар уру и)да дунёга келадилар. Оталари ва Қ қ ҳ ғ оналари вафотидан сўнг амакилари ўлида тарбияланадилар. 610 йили у кишига қ ва ий келиб ислом динини тар иб эта бошлайдилар. Маккада у кишига та дид ҳ ғ ҳ бўлгач, 622 йили Мадинага ижрат иладилар. 624 йил бадр, 625 йили у уд ҳ қ ҳ жанги, 627 йил Макка амали ва бир анча ийинчиликлардан сўнг 630 йили қ қ қ Маккадаги каабада мавжуд бутлар бузилади. Макка ислом дини марказига айланади. Шундан сўнг тез орада бутун Арабистон бирлаштирилади. 632 йил пай амбаримиз вафотидан сўнг Абу Бакр ғ

 (632-634 йй.), Умар (634-644 йй.), Усмон (644-656 йй.) ва Али (656-661 йй.) даврида давлат халифалик деб номланиб, улкан удудлар истило илинди. ҳ қ Сепаратик гуру лар ва уларнинг чи ишлари ам бўлиб, улардан энг хавфлиси бу ҳ қ ҳ Мусейлима (Яманда ўзини пай амбар деб эълон илади)дир. Лекин тўрт халифа ғ қ даврида ислом ояси асосида араб абилалари улкан удудларни босиб олдилар. ғ қ ҳ Халифалик теакротик давлат бўлиб, давлат бошли и халифа (ўринбосар дегани) ғ олий укмдор исобланар эди. Давлат шариат асосларида бош арилган уръон ҳ ҳ қ қ ва сунна асосий у у манбаи бўлиб исобланган. Халифаликнинг кейинги ҳ қ қ ҳ даврларига келиб эса давлатда ру оний (имомат) ва дунёвий (амирлик) ҳ ажратила бошланди. Араблар истилоси ва кўплаб ўлжалар фа атгина абила қ қ бошли ларини бойитди. Учинчи халифа Усмон давридаё халифаликда сиёсий қ қ кризис етилиб кела бошлади. Халифаликда уру абила аристократияси ва улар ғ қ тарафдорлари уммавий Маврон Ибн ал- акам атрофига тўпланган эди. Оддий Ҳ кишилар Алининг пай амбар куёви ва энг я ин сафдоши сифатида халифалик ғ қ тахтига ўтиришга

 а ли деб исоблар эдилар. Шунинг учун улар шиат (Али тарафдорлари партияси) ҳ қ ҳ деб номланади. Бу ояни дастлаб пай амбаримизнинг я ин сафдошларидан Абу ғ ғ қ Зарр ал- ифарий тар иб этсада, унинг асосий догмаларини яманлик Абдуллод Ибн Ғ ғ Сабо яратади. Мавжуд тартиблардан норози бўлган уч арбий ўшин (Куфа, ҳ қ Басра, Миср) Мадина зиёрати ба онасида халифа Усмондан амирларни ҳ алмаштиришни талаб иладилар халифа уларга талабларни ондиришга ваъда қ қ беради. Лекин, халифа масла атчиси Маврон ал- акам Миср валийсига хат ёзиб, ҳ Ҳ алаёнчиларни ўл оё ларини чопишни халифа номидан буюради. Хат ғ қ қ ўз олончилари ўлига тушиб олади. азабланган ўз олончилар Усмонни қ ғ қ қ Ғ қ ғ ўлдирадилар. Кўпчиликнинг талаби билан Али халифа этиб тайинланади. Аристократлар партиясидан уммавий Муовия Ибн Абу Суфён Алининг ам ҳ ўз олончилар билан тили бир бўлган деган ба онада уни халифа деб тан олмай қ ғ ҳ ўз ололон кўтаради. Ефрат дарёси бўйидаги Сиффин деган жойда 657 йилги қ ғ жангда Али ўли баланд келсада сул га рози бўлади. Бундан норози бўлган 12 қ ҳ минг аскар, Алидан ажралиб, Арабистон шимолида ало ида давлат ҳ