Mineral resurslar geografiyasi

Mineral resurslar geografiyasi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

11026.545898438 KB

Mineral resurslar
geografi y asi

Mineral resurslar, yoqilg‘i resurslar, rudali
resurslar, noruda resurslar, zaxira, kon,
havza

Tabiatda minerallar holida uchraydigan tabiiy
boyliklar mineral resurslar (foydali qazilmalar)
deyiladi.

Inson juda qadim zamonlardanoq mavjud
resurslardan foydalanib kelgan.

Davrlar o‘tishi bilan esa foydalaniladigan mineral
resurslar turi va hajmi tobora ortib borgan. Hozirgi
vaqtda mineral resurslarning 200 ga yaqin turlaridan
xo‘jalik ehtiyojlari uchun foydalanilmoqda

Ular 3 guruhga, ya’ni yoqilg‘i-energetika, rudali
va noruda mineral resurslariga bo‘linadi.

Tugaydigan va tiklanmaydigan tabiiy resurs
hisoblanadigan yerosti qazilma boyliklaridan
foydalanish hajmi yildan yilga oshib bormoqda.

Mineral resurslardan eng katta hajmda iste’mol
qilinadiganlar: neft, tabiiy gaz, ko‘mir, temir rudalari va
qurilish materiallaridir (3-jadval).

3-jadval
Eng muhim foy dali qazilmalarning jahon bo‘y icha
aniqlangan zaxiralari v a qazib olinishi (2016-y.)
Foy dali qazil ma
t url ari O‘lchov bi rl igi A ni qlangan
zax iralari Y illik qazib
olinishi
Ko‘mir mlrd.t 861,5 7,3
Neft mlrd.t 191,3 4,3
Tabiiy gaz
trln. m3 180
3,6
Temir rudasi mlrd.t 160 2,1

Mineral yoqilg‘i-energetika resurslariga ko‘mir,

neft

tabiiy gaz

torf,

yonuvchi slanes,

uran kiradi.

Hozirgi vaqtda jahonda 3 600 dan ziyod ko‘mir havzalari
va konlari bor bo‘lib, ular jami quruqlikning 15 % ini
egallaydi. Yirik ko‘mir havzalari ko‘proq Shimoliy yarim
sharda joylashgan.

Ko‘mirning eng yirik zaxiralari AQSH, Rossiya,
Xitoy, Avstraliya, Hindiston, Germaniya, Ukraina,
Qozog‘iston, JAR va Indoneziya davlatlariga
to‘g‘ri keladi.

Mineral yoqilg‘i zaxiralarining eng katta qismi ko‘mirga
(70–75 % gacha) to‘g‘ri keladi. Yoqilg‘i mineral
resurslarining konlari qadimgi platformalarning chekka
botiq qismlarida ko‘proq uchraydi.

Jahon bo‘yicha 600 ga yaqin neft va gaz
havzalari aniqlangan. Neft va gaz konlarining
ham asosiy qismi sayyoramizning shimoliy
yarim sharida joylashgan.

Eng yirik neft-gaz zaxiralari Fors qo‘ltig‘i davlatlari,
Venesuela, Shimoliy Amerika (AQSH, Kanada, Meksika),
Rossiya (asosan, G‘arbiy Sibir),

Kasbiybo‘yi mamlakatlari, Shimoliy Afrika (ayniqsa,
Liviya va Jazoir), Gvineya qo‘ltig‘i mamlakatlari (ayniqsa,
Nigeriya) hamda Xitoyda joylashgan.

Jahon iqtisodiyotida rudali (metall) qazilma
resurslarining ahamiyati nihoyatda kattadir. Yer yuzida
rudali mineral resurslarga boy mintaqalar, masalan, Alp-
Himolay, Tinch okeanbo‘yi mintaqalari mavjud.

Bunday mintaqalar sanoat uchun muhim xomashyo
bazasi bo‘lib xizmat qiladi va ayrim davlatlarning
iqtisodiy rivojlanishini belgilaydi.

Xitoy, Rossiya, AQSH, Kanada, Avstraliya, Braziliya, JAR,
Qozog‘iston, Hindiston, Chili, Peru jahonda qora va
rangli metall xomashyolariga eng boy mamlakatlar
hisoblanadi.

Noruda mineral boyliklardan eng muhimlari osh tuzi,
kaliy tuzlari, fosforit, oltingugurt, olmos, qurilish
materiallari hisoblanadi.

Ularning konlari qadimiy platformalarda, burmali
tog‘larda, sho‘r ko‘llarning botiqlarida ko‘p uchraydi.
qadimiy platformalar burmali tog‘lar

Turli mineral tuzlarning zaxiralari bo‘yicha dunyoda
Rossiya, AQSH, Xitoy, Hindiston, Boliviya, Belarus,
Avstraliya singari mamlakatlar yetakchilik qiladi

Tabiiy mineral resurslarning shu vaqtgacha, asosan,
iqtisodiy-texnik jihatdan qulay joylashuv va sharoitga
ega konlari o‘zlashtirib kelindi.

Yangi mineral konlarni izlash ishlari so‘nggi davrlarda,
asosan, Rossiyaning shimoliy va sharqiy hududlari,
AQSHning g‘arbiy tog‘li qismi va Alyaska,

Kanadaning shimoli, Janubiy Amerika, Avstraliya,
Afrikaning kam o‘zlashtirilgan cho‘l, tog‘li va o‘rmonli
o‘lkalarida faol olib borilmoqda.

Ammo yetib borish qiyin bo‘lgan hududlardan qazib
olinadigan mineral xomashyoning tannarxi ancha
qimmatdir.

Shu bois, insoniyatning mineral resurslardan oqilona
foydalanish borasidagi eng muhim vazifalaridan biri bu
tabiiy ne’matlarni tejab ishlatish yo‘llarini topishdan
iborat.

© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
A. AbduQayyumov, I. Safarov, M. Tillaboyeva, V.
Fedorko – Geografiya (Jahon iqtisodiy-ijtimoiy
geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 9-
sinf o‘quvchilari uchun darslik, Toshkent –
“O‘zbekiston” – 2019
•
Geografiya, 8-sinf darslik, 2019-yil
•
O‘quv atlasi, 7-sinf , 2017-yil

Mineral resurslar geografi y asi

Mineral resurslar, yoqilg‘i resurslar, rudali resurslar, noruda resurslar, zaxira, kon, havza

Tabiatda minerallar holida uchraydigan tabiiy boyliklar mineral resurslar (foydali qazilmalar) deyiladi.

Inson juda qadim zamonlardanoq mavjud resurslardan foydalanib kelgan.

Davrlar o‘tishi bilan esa foydalaniladigan mineral resurslar turi va hajmi tobora ortib borgan. Hozirgi vaqtda mineral resurslarning 200 ga yaqin turlaridan xo‘jalik ehtiyojlari uchun foydalanilmoqda

Похожие

Tugamaydigan va tiklanadigan tabiiy resurslar geografiyasi

TABIIY RESURSLAR TASNIFI

Turizm geografiyasi

TRANSPORT GEOGRAFIYASI

Ko’llar geografiyasi