o’rta asrlarda arab xalifaligi shaharlari

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

7200.150390625 KB

Скачать

MAVZU : O’RTA ASRLARDA ARAB
XALIFALIGI SHAHARLARI.

REJA:
1.ARAB XALIFALIGIDA SHAHARLAR
HAYOTI.
2. XALIFALIK SHAHARLARI
TARAQQIYOTI.
3. ISLOM DININING SHAHARLAR
HAYOTIGA TA’SIRI.


Bog'dod" nomining kelib chiqishi ba'zi
bahslar ostida. Ba'zilar, "qo'y qorovuli"
degan ma'noni anglatadigan oromiycha
so'zlardan kelib chiqqan deb aytishadi
(ko'p she'riy emas). Boshqalari esa, bu
so'z qadimgi fars tilidan kelib chiqqan:
"Xudo" degan ma'noni anglatuvchi
"bagh" va "dad" so'zi: "Xudoning in'omi
...". Tarixda kamida bitta nuqta
davomida, albatta, shunday edi.

Musulmon olamining poytaxti

Taxminan 762 yillarda Abbosiylar
sulolasi musulmon dunyosining
hukmronligini egallab olib, poytaxtni
yaqinda joylashgan Bog'dod shahriga
ko'chirdi. Keyingi besh asr mobaynida
shahar dunyodagi ta'lim va madaniyat
markaziga aylanadi


Damashq umaviylar davri (661—
750)da xalifalik markazi bo lgan. ʻ
Bu vaqtda shaharda hashamatli
qasrlar, masjidlar qurilgan.
Movarounnahr va Sharqning yirik
faylasufi Abu Nasr Forobiy
Damashq madrasalarida dars
bergan. Damashqda abbosiylar,
tuluniylar (9-asr), fotimiylar (10-
asr), saljuqiylar (11-asr)
hukmronlik qilgan. 1260-yilda
Damashq mamluklar, 1401-yilda
Amir Temur tasarrufiga o tgan
ʻ


Basra shahri 637 yoki 638 yilda
xalifa Umar davrida (634 — 644)
qurilgan. 8—9-asrlarda xalifalikning
madaniy va iqtisodiy markazi
bo lgan. Shahar 10-asrda baridi ʻ
feodallari, buvayhiylar (947), 11-
asrdan saljuqiylar hukmronligida
bo lgan. 1258-yil mo g ullar qo liga
ʻ ʻ ʻ ʻ
o tdi, 1534-yilda Usmonlilar
ʻ
saltanatiga qo shib olindi
ʻ


Kufa, Al-Kufa — Irokdagi shahar.
Arablarning harbiy qarorgohi
sifatida Frot daryosining o ng ʻ
sohilida vujudga kelgan (taxminan
636/638). 656—661 yillarda
xalifalik poytaxti. Umaviylar
davrida (661—750) xalifaning
Irokdagi noibi qarorgohi; yirik
madaniy markaz. Arab yozuvining
eng qad. turlaridan biri — kufiy xati
shu yerda taraqqiy etgan. 9-asr
oxirida qarmatlarning talonchilik
bosqinidan so ng tavazzulga yuz
ʻ
tutgan.


Sharq uyg’onish davrida ta’lim-tarbiya

Arab xalifaligi, yuz bergan ijtimoiy-siyosiy o’zgarishlar, yagona
Islom

dinining tarkib topishi madaniy hayotga ham ta’sir etdi. Madaniy
hayotda yuz

bergan ko’tarinkilik ma’naviy hayotda ham o’zgarishlar bo’lishiga
olib keldi.

Ana shu ko’tarilish butun Arab xalifaligini, Yaqin va o’rta Sharqni
qamrab

olganligi uchun ham Sharq uyg’onish davri deb ataldi. Bu uyg’onish
jarayoni IX

asrdan boshlab XV asrlargacha davom etdi.


Xalifa Xorun ar-Rashid davrida
(786-833 y.y.) va uning o’g’li
al-Ma’mun

davrida Bag’dodda ―Bayt–ul-
hikma (―Donishmandlik uyi ) ‖ ‖
(hozir Akademiya

ma’nosida) tashkil etiladi.
Mazkur Akademiya barcha ilm
sohiblarining ilmiy

markaziga aylanadi. Uning
qoshida jahon kutubxonasi
tashkil etilgan


Arab xalifaligida IX asrda vujudga
kelgan Uyg’onish davri xalifalikning

Bag’dod, Damashq, Xalab shaharlarida
boshlanib, barcha boshqa xalqlar
madaniy

hayotiga tarqalgan, bu esa u
davlatlarning ham madaniy
rivojlanishga zamin

tayyorlagan. Xalifalik emirilishi
jarayonida tashkil topgan mustaqil
davlatlardagi

madaniy rivojlanish xalifalik davridagi
madaniy rivojlanishning davomi edi.


Akademiya

813-833 yillarda yanada rivojlangan. Akademiya qoshida rasadxona ham
bo’lgan,

keyinchalik yangi kutubxona qurilgan. Bog’doddagi mazkur ilm markazi,
o’z

navbatida Sharq va g’arbda ilm-fanning taraqqiy etishiga, ma’naviy
hayotning

rivojlanishiga ta’sir etgan. Bu o’rinda xalifa al-Ma’munning ilm-fan
ravnaqida

ko’rsatgan homiyligini alohida ta’kidlash joiz.

Zero, xalifa al-Ma’mun ilm fanni juda qadrlagan.


U IX asr boshlaridan

xalifalikning Xurosondagi noibi bo’lib turganda ham Movarounnahr va

Xurosondagi olimlarni to’plab, ularning ilmiy ijodiga sharoit yaratib bergan.
Bular

orasida al-Xorazmiy, al-Xuttaliy, al-Javhariy, al-Farg’oniy, al-Marazviy kabi

vatandosh olimlarimiz ham bo’lgan. Al-Ma’mun xalifalik taxtiga o’tirgach u

olimlarning barchasini Bag’dodga chaqirib oladi va ―Bayt-ul-hikma -‖

donishmandlik uyi (―Ma’mun akademiyasi )da arab olimlari bilan hamkorlikda
‖

ilm-fan ravnaq topadi.


IX-XIII asrlarda mashhur musulmon olimlarining aksariyati Bog'doddagi
ta'lim ildizlariga ega edi. Mashhur ta'lim markazlaridan biri - Bayt-ul-
Hikmah (Hikmatlar uyi) bo'lib, u dunyoning turli burchaklaridan, ko'plab
madaniyat va dinlardan olimlarni jalb qilgan.

Bu erda o'qituvchilar va talabalar birgalikda yunoncha qo'lyozmalarni
tarjima qilish, ularni har doim saqlab qolish uchun harakat qilishdi. Ular
Aristotel, Platon, Gippokrat, Euclid va Pifagoralarning asarlarini
o'rganishdi. Hikmatlar uyi, boshqalar qatorida, zamonning eng mashhur
matematikasi: Al-Xorazmiy, algebra "otasi" (Matematikaning bu bo'lagi
aslida "Kitob al-Jabr" nomli kitobidan olingan).

Yevropalar qorong'u asrlarda festered bo'lsa-da, Bag'dod jonli va turli xil
madaniyatning qalbida edi. U dunyodagi eng boy va eng aqlli shahar
sifatida tanilgan va faqat Konstantinopol uchun ikkinchi o'rinda edi.


O'rta asrlar islom madaniyati juda murakkab hodisa bo'lib, unda antik
davrning qayta ko'rib chiqilgan merosi, arab ixtirochilari, olimlari,
faylasuflari, rassomlari ijodi, Markaziy Osiyo va O'rta er dengizi
mintaqasidagi turli xalqlar vakillarining ulkan hissasi mavjud edi.

VII-X asrlarda. Arab xalifaligi tarkibiga kirgan xalqlar orasida tabiiy va
aniq fanlarning jadal rivojlanishi kuzatildi. O rta asr arab fanining ʻ
markazlari Bag dod, Kufa, Basra, Charon shaharlari bo lgan. Xalifalar
ʻ ʻ
Horun ar-Rashid va Al-Ma’mun davrida ilmiy faoliyat yuksalish davrini
boshidan kechirdi: astronomik rasadxonalar (ularda samoviy jismlarni
kuzatish), ilmiy va tarjima ishlari uchun binolar, kutubxonalar qurildi.

X asrga kelib. ko pgina shaharlarda o rta va oliy musulmon maktablari –
ʻ ʻ
madrasalar paydo bo ldi. Ba'zi hollarda o'qituvchilar yaxshi maosh
ʻ
olishgan. Hatto ma'rifiy maqsadlarda maxsus sayohatlar ham amalga
oshirildi .

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Abduhalimov B. A. "Bayt al-hikma" va O'rta
Osiyo olimlarining Bag'doddagi ilmiy faoliyati. -
T., 2004.

Bertels D. Predislovie // Mes Adam.
Musulmanskiy Renessans. -Moskva: Nauka,
1973.

Qodirov M. Markaziy Osiyo, Yaqin va O'rta
Sharqning falsafiy tafakkuri. T. 2010

O’ZME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

INTERNET MA’LUMOTLARI

https://farbitis.ru

https://btet.ru ›

https://uz.wikipedia.org

https://peskiadmin.ru

MAVZU : O’RTA ASRLARDA ARAB XALIFALIGI SHAHARLARI.

REJA: 1.ARAB XALIFALIGIDA SHAHARLAR HAYOTI. 2. XALIFALIK SHAHARLARI TARAQQIYOTI. 3. ISLOM DININING SHAHARLAR HAYOTIGA TA’SIRI.

 Bog'dod" nomining kelib chiqishi ba'zi bahslar ostida. Ba'zilar, "qo'y qorovuli" degan ma'noni anglatadigan oromiycha so'zlardan kelib chiqqan deb aytishadi (ko'p she'riy emas). Boshqalari esa, bu so'z qadimgi fars tilidan kelib chiqqan: "Xudo" degan ma'noni anglatuvchi "bagh" va "dad" so'zi: "Xudoning in'omi ...". Tarixda kamida bitta nuqta davomida, albatta, shunday edi.  Musulmon olamining poytaxti  Taxminan 762 yillarda Abbosiylar sulolasi musulmon dunyosining hukmronligini egallab olib, poytaxtni yaqinda joylashgan Bog'dod shahriga ko'chirdi. Keyingi besh asr mobaynida shahar dunyodagi ta'lim va madaniyat markaziga aylanadi

 Damashq umaviylar davri (661— 750)da xalifalik markazi bo lgan. ʻ Bu vaqtda shaharda hashamatli qasrlar, masjidlar qurilgan. Movarounnahr va Sharqning yirik faylasufi Abu Nasr Forobiy Damashq madrasalarida dars bergan. Damashqda abbosiylar, tuluniylar (9-asr), fotimiylar (10- asr), saljuqiylar (11-asr) hukmronlik qilgan. 1260-yilda Damashq mamluklar, 1401-yilda Amir Temur tasarrufiga o tgan ʻ

o’rta asrlarda arab xalifaligi shaharlari

10.08.2023

0

7200.150390625 KB

Похожие