O’rxun-Enasoy yozuvi yodgorliklari va ularning turkiy xalqlar madaniy hayotidagi tutgan o’rni. Markaziy Osiyo Qozog’istondan topilgan yozma obidalar
O’rxun-Enasoy yozuvi yodgorliklari va ularning turkiy xalqlar madaniy hayotidagi tutgan o’rni. Markaziy Osiyo Qozog’istondan topilgan yozma obidalar
To’nyuquq bitigi To nyuquq bitiktoshiʻ - marmar bitiktosh, turkiy yozuv yodgorligi , Eltarish xoqon ( 680 )ning maslahatchisi va sarkarda To nyuquq ʻ (taxminan 645 — 726 )sharafiga qo yilgan ( ʻ 712 — 716 ). UlanBatordan 66 km jan.sharkda joylashgan. Bitik 62 satrdan iborat bo lib, ʻ jan.va shim. tomonlarga bir-biriga qaratib qo yilgan2 ʻ to rt ʻ qirrali tosh ustunga yozilgan. Jan.dagi ustunning bal. 170 sm , shim. dagisiniki 160 sm. Bitikning 1—7satrlari toshlardan birining g arbga ʻ , 8—17satrlar jan.ga, 18—24satrlari sharqqa , 25—35satrlari shim.ga qaragan tarafiga yozilgan. Bitikning 36—44satrlari ikkinchi toshning g arbga, ʻ 45— 50satrlari jan.ga, 51—58satrlari sharqqa va 59—62 satrlari shim.ga qaragan tarafiga bitilgan.
Kul Tigin bitiktoshi Kultegin bitiktoshi - marmar bitiktosh, turkiy yozuv yodgorligi. El-tarish xoqonning o g li Kultegin ʻ ʻ sharafiga quyilgan (732 yil 14 avgust). Ulan Batordan 400 km jan.da, Qorabalg a-sun shahrining harobalaridan taxminan 40 km shim.dajoylashgan. Bo yi 3 m 15 sm, eni 1 m 24 ʻ ʻ sm, qalinligi 41 sm. Kultegin bitiktoshining marmar taxta ustuni o rtasiga 5 burchaqli qalqon shaklida, balandligi 64 sm, kengligi 40 sm li lavha o rnatilgan. Lav-haning yuz ʻ ʻ tomoniga arhar surati tas-virlangan xoqonlik tamg asi vaqsh qilingan, orqa tomoniga xitoycha qilib ʻ bitiktoshning o rvatilish tarixi yozilgan. ʻ Kultegin bitiktoshi 84 satrdan iborat: 40 satr yuz tomoniga, 13 satrdan 26 satr ikki yon tomoniga, 14 satr orqa tomoniga, 4 satr toshning taroshlangan 4 qirrasiga yozilgan
Kul Tigin bitiktoshi Kultegin bitiktoshini Bilgaxoqon bitiktoshi bilan birga 1889-yil N. M. Yad-rinsev Mo g ulistonning Kosho Saydam vodiysida Ko kshin- ʻ ʻ ʻ Ur-xun daryosi bo yidan topgan. Dastlab bi-tiktoshni hech kim o qiy ʻ ʻ olmagan. Uni Urxun yozuvini o rganib chiqqanidan so ng, daniyalik ʻ ʻ olim V. Tomsen 1893-yil o qishga muvaffaq bo lgan. Yodgorlik matni ʻ ʻ nemis, fransuz, dan, ingliz, rus tillariga tarjima qilingan, turk va o zbek ʻ tillarida tavsif etilgan.
Kul Tigin bitigi Bitik turk xoqoni Eltarish xoqonning o’g’li Kul Tigin qabriga qo’yilgan. Kul Tigin 731-yilda vafot etgan bo’lib, Tosh 732-yildan o’rnatilgan. Bitiktoshdagi voqealar Kul Tiginning akasi Bilga xoqon tilidan hikoya qilingan. Asar Kul Tiginning jiyani Yo’llug Tigin qalamiga mansub . Asar 2 qismdan iborat, Birinchi kichik yozuv – 110, ikkinchi katta yozuv 428 misradan iborat