O‘zbekiston Respublikasida yuridik xizmat haqidagi qonunchilikning rivojlanishi REJA 1. O‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI KONSTITUTSIYASI YURIDIK XIZMAT FAOLIYATINING ASOSIY MANBAI SIFATIDA 2. YURIDIK XIZMAT TO‘G‘RISIDA 1920-1990-YILLARDA QABUL QILINGAN NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLAR 3. O‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASINING MUSTAQILLIK YILLARIDA YURIDIK XIZMAT TO‘G‘RISIDA QABUL QILINGAN NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLAR

O‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI KONSTITUTSIYASI YURIDIK XIZMAT FAOLIYATINING ASOSIY MANBAI SIFATIDA Mamlakatimizda yuridik fanlarning asosiy manbai bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi-yuridik xizmat faoliyatining ham bosh manbai bo‘lib hisoblanadi. Bir qarashda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida yuridik xizmat faoliyatiga oid normalar mavjud emasdek tuyuladi. Biroq Konstitutsiyaning ayrim moddalarining mazmuni sinchkovlik bilan tahlil etiladigan bo‘lsa unda yuridik xizmat faoliyati bilan bog‘liq bo'lgan normalarni uchratish mumkin. Xususan, O‘zbekiston Respublikasida yuridik xizmat fanining predmetlaridan birini yuridik xizmat tizimi tashkil etadi. Yuridik xizmatni tizimga ajratish esa Konstitutsiya normalariga asoslangan holda amalga oshiriladi. Misol uchun davlat hokimiyati oliy organlarining, davlat boshqaruvi organlarining hamda mahalliy davlat hokimiyati organlarining konstitutsiyaviy huquqiy maqomlari bevosita Konstitutsiyada o‘z ifodasini topgan. Aynan mazkur organlarga yuklatilgan vazifalardan hamda vakolatlardan kelib chiqqan holda ularning yuridik xizmati tomonidan bajariladigan ishlar belgilab beriladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 76-moddasida O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi bo‘lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshirishi belgilab qo‘yilgan.

O ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari yuridik xizmatining asosiy vazifasi ular tomonidan chiqarilayotgan qonunlarni huquqiy ekspertizadan o‘tkazishdan iborat. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 98-moddasida esa iqtisodiyotning, ijtimoiy va ma’naviy sohaning samarali faoliyatiga rahbarlikni amalga oshirish, O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, Oliy Majlis palatalari qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlari ijrosini ta’minlash Vazirlar Mahkamasining vazifasi ekanligi belgilab qo‘yilgan. Vazirlar Mahkamasi yuridik xizmatining faoliyati bevosita mazkur vazifalarni bajarishga qaratilgan bo‘ladi. Bu holat O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 2-dekabrdagi Qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Apparatining Yuridik bo‘limi to‘g‘risida”gi Nizomda o‘z ifodasini topgan. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 12 bobi “Jamiyatning iqtisodiy negizlari” deb nomlanadi. Mazkur bobning 53-moddasida bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan 0 ‘zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etishi, davlat iste’molchilarning huquqi ustunligini hisobga olib, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligini, barcha mulk shakllarining teng huquqliligini va huquqiy jihatdan babbaravar muhofaza etilishini kafolatlashi o‘z ifodasini topgan. Konstitutsiyaning 54-moddasida esa mulkdor mulkiga o‘z xohishicha egalik qilishi, undan foydalanishi va uni tasarruf etishi belgilab qo‘yilgan.

Mazkur qoidalar bevosita xo‘jalik yurituvchi subyektlarga taalluqlidir. Xo‘jalik yurituvchi subyektlaming yuridik xizmati esa yuridik xizmat tizimining tarkibiga kiradi. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning iqtisodiy faoliyati asosan shartnomalarga asoslanganligi tufayli ulaming yuridik xizmati faoliyatining muhim yo‘nalishlaridan biri shartnoma hamda talabnoma-da’vo ishlarini huquqiy jihatdan ta’minlashdan iborat. Amaldagi qonunchilikka muvofiq xo‘jalik yurituvchi subyektlarga yuridik xizmat faqatgina ularning yuridik bo‘limlari tomonidan emas, balki ayrim davlat organlari, advokatura hamda nodavlat notijorat tashkilotlari tomonidan ham ko‘rsatiladi. Aynan fuqarolarga va yuridik shaxslarga yuridik yordam ko‘rsatadigan davlat organlaridan biri bo‘lmish prokuraturaning ham huquqiy maqomi bevosita 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 118- 121 -moddalarida o‘z ifodasini topgan. Ayrim xo‘jalik yurituvchi subyektlar muayyan sabablarga ko‘ra nodavlat notijorat tashkilot bo‘lmish advokaturaning yuridik yordamdan foydalanishni afzal ko‘radilar. Shuning uchun Konstitutsiyaning 116-moddasida fuqarolarga, korxona, muassasa va tashkilotlarga yuridik yordam berish uchun advokatura faoliyat ko‘rsatishi belgilab qo‘yilgan. Demak, yuqorida aytib o‘tilganlardan 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi yuridik xizmat faoliyatini tartibga soluvchi asosiy manba ekanligiga ishonch hosil qilish mumkin. Yuridik xizmatga oid boshqa normativ-huquqiy hujjatlar mazkur Konstitutsiya asosida va uni ijro etish yuzasidan qabul

qilingan. 0 ‘zbekistonda shakllangan yuridik xizmat to‘g‘risidagi qonui^Mikni quyidagi ikki guruhga bo‘lib o‘rganish maqsadga muvofiqdir: ' 1) yuridik xizmat to‘g‘risida 1920-1990-yillarda qabul qilingan normativ- huquqiy hujjatlar; 2) 0 ‘zbekiston Respublikasining mustaqillik yillarida yuridik xizmat to‘g‘risida qabul qilingan normativ-huquqiy hujjatlar. YURIDIK XIZMAT TO‘G‘RISIDA 1920-1990-YILLARDA QABUL QILINGAN NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLAR O‘zbekiston Respublikasi hududida yuridik xizmat to‘g‘risidagi-qonunchilik, eng avvalo, RSFSR Adliya xalq komissarligining 1920-yil 26-noyabrdagi qarori bilan tasdiqlangan “Adliya xalq komissarligi bo‘limlari to‘g‘risida”gi Nizom negizida yuzaga kelgan. U RSFSR Adliya xalq komissarligining umummaslahat bo‘limi RSFSRning barcha markaziy muassasalari yuridik boMimlari va ularning yuriskonsultlari faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirishini va ulaming amaliyotida yuzaga keladigan huquqiy masalalar bo‘yicha majburiy xulosalar berishini ko‘zda tutgan. Sovet Ittifoqining dastlabki yillarida qabul qilingan yuridik xizmat to‘g‘risidagi normativ-huquqiy hujjatlarda yuriskonsiiltlarning vazifasi huquqiy maslahatlar berish hamda sud, ma’muriy va jamoat muassasalarida ish yuritish bilan cheklangan