logo

O'zbekiston talim tugrisidagi qonuni va talim tizimi turlari tahlili

Загружено в:

16.11.2024

Скачано:

0

Размер:

1004.8681640625 KB
Qonunchilik  palat asi t omonidan 2020-y il 19-may da 
qabul qilingan Se nat  t omonidan 2020-y il 7-avgust da 
ma’qullangan 1-bob. Umumiy  qoidalar 1-modda. Ushbu 
Qonunning maqsadi Ushbu Qonunning maqsadi t a’lim 
sohasidagi munosabat larni t art ibga solishdan iborat . 2-
modda. Ta’lim t o‘g‘risidagi qonun hujjat lari Ta’lim 
t o‘g‘risidagi qonun hujjat lari ushbu Qonun va boshqa 
qonun hujjat laridan iborat dir. A gar O‘zbe k ist on 
Re spublik asining xalqaro shart nomasida O‘zbe k ist on 
Re spublik asining t a’lim t o‘g‘risidagi qonun hujjat larida 
nazarda t ut ilganidan boshqacha qoidalar be lgilangan 
bo‘lsa, x alqaro shart noma qoidalari qo‘llaniladi.O'zbe k ist on  t alim t ugrisidagi qonuni va t alim t izimi 
t urlari t ahlili   DTS,oquv re ja,oquv dast ur,darslik lar
Davlat  t a‟ lim st andart i ( DTS) – 1) bu davlat ning t a‟ lim darajasiga 
qo„ y gan 
mey ori sif at ida qabul qilinadigan asosiy  parame t rlar t izimi bo„ lib, 
muayy an 
shaxsning t a‟ lim t izimidagi mavjud imk oniy at lari va ularni ide al 
darajaga 
ye t k azishga e rishishni anglat adi; 2) t a‟ limning zarur, ye t arli darajasi va 
o„ quv 
yuk lamalari hajmiga qo„ yiladigan asosiy  davlat  t alablari majmuasidir.
St andart  qanday  ma‟ noni anglat adi? – muayy an hodisaning e t aloni, 
namunasi, mode li, mey orlari, qoidalari, t alablarini be lgilovchi mey oriy  
hujjat . 
Ta‟ limni st andart lasht irishning obe k t lari quyidagilar:- t a‟ lim 
f anlarining t uzilmasi, mazmuni, o„ quv y uk lamasi hajmi, t a‟ lim 
oluvchilar va bit iruvchilarning malak a darajasi va t ay yorlash sif at i;- 
t alablar, meyorlar, qoidalar, pe dagogik  va axborot  t e xnologiy alari, 
t a‟ lim usullari va vost alari, shuningde k , t a‟ lim t izimida 
f oy dalaniladigan at amalar, t ushunchalar, k at e goriy alar;- t a‟ lim 
oluvchilar bilim darajasiga va k asbiy  malak asiga t ashxis qo„ yish 
t art ibi, bit iruvchilar sif at ini, t a‟ lim f aoliy at i, pe dagog va ilmiy -pe dagog 
xodimlar sif at ini baholashTa‟ limning umumiy  shrt a t a‟ lim, shrt a 
maxsus, k asb-=unar t a‟ lim, oliy 
t a‟ lim uchun DTS be lgilanadi.   Talim me t odlari t asnifi  t alim shak llari t asnifi
Taʼlim mazmuni oʻquv re ja va dast urlari, darslik  
va boshqalarda y orit iladi. Taʼlimda qoʻyilgan 
maqsadga e rishish uchun t urli me t od, vosit a, 
t ashk iliy  t izim va shak llar ( maʼruza, suhbat , 
t ajribalar oʻt k azish, koʻrgazmali qurollarni 
qoʻllash, k uzat ish, mashq va shu k abi)dan 
f oy dalaniladi. Oʻquv jarayonida t e xnik  vosit alar 
(k ino, t e levide niye , radio, k ompyut e r, EHM va 
boshqalar)ni ke ng qoʻllash t aʼlim me t odini ishlab 
chiqishga k at t a t aʼsir k oʻrsat adi.
Taʼlimni t ashk il e t ishning umumiy  t aʼlim, alohida 
(individual)  t aʼlim, t ashk iliy  t aʼlim, sinf dars 
t aʼlimi, k urs t izimi t aʼlimi va boshqa t urlari 
mavjud. Hozirgi sharoit da ijt imoiy  t alablar, 
oʻquvchilarning imkoniyat i va e ht iyojlariga 
muvofi q t aʼlim t obora t akomillasht irilib, y angi 
me t od va shak llari ishlab chiqilmoqda. X ususan, 
t aʼlimning k e ng umumiy  maʼlumot  asosida 
k asbiy ixt isoslashishning ahamiy at i t obora 
oshmoqda, ommaviy k ommunik at siy a vosit alari 
– radio, t e levide niy e , fi lm, kompy ut e r, vaqt li 
mat buot dan, shuningde k , oʻz ust ida ishlashning 
t urli shak llaridan f oy dalanilmoqda.   Talim muassasini boshqarishga doir mey oriy  huquqiy  
hujjat lar:mak t ab ishi, ust avi
I lg‘or xorijiy  mamlak at lar t ajribasi asosida umumiy  o‘rt a, o‘rt a maxsus, k asb-hunar 
t a’limi t izimini t ubdan t ak omillasht irish, malak ali k adrlar t ay y orlash uchun shart -
sharoit lar y arat ish, k asb-hunar k olle jlari bit iruvchilari bandligini t a’minlash, 
shuningde k , 2017-2021 y illarda O‘zbe k ist on Re spublik asini rivojlant irishning be sht a 
ust uv or y o‘nalishi bo‘y icha Harak at lar st rat e giy asini amalga oshirish maqsadida 
2018 y il 25 y anvarda “ Umumiy  o‘rt a, o‘rt a maxsus va k asb-hunar t a’limi t izimini 
t ubdan t ak omillasht irish chora-t adbirlari t o‘g‘risida”gi O‘zbe k ist on Re spublik asi 
Prezide nt ining F armoni chiqdi.
X ujjat ga muv ofi q 2018/ 2019 o‘quv y ilidan boshlab majburiy  umumiy  o‘rt a v a o‘rt a 
max sus t a’lim umumt a’lim mak t ablarida, shu jumladan, ix t isoslasht irilgan 
mak t ablarda, ix t isoslasht irilgan san’at  va madaniy at  mak t ab-int e rnat larida, 
ixt isoslasht irilgan olimpiy a zaxiralari mak t ab-int e rnat larida hamda ak ade mik  
lit sey larda uzluk siz va 11 y illik  muddat da amalga oshirilaishi;
2019/ 2020 o‘quv  y ilidan boshlab k asb-hunar k olle jlariga o‘qishga qabul qilish 
umumt a’lim mak t ablarining 11-sinfl ari bit iruvchilari hisobidan, ix t iy oriy lik  asosida, 
t e gishli mut ax assislik k a (k asbga)  e ga bo‘lish uchun 6 oy dan 2 y ilgacha bo‘lgan 
o‘qit ish muddat larida amalga oshirilishi bulgilab qo‘y ilgan.   Ze ro, A ve st o asarida inson shaxsining k amolot ga 
e rishishiga oid ma’rifi y  fi k rlar ma’lum bir t izimda 
if oda e t ilgandir. Mazk ur asar g’oy alari orqali 
qadimgi davrlarda mamlak at imiz hududida 
yashagan xalqlarning t abiiy, ilmiy, ma’rifi y 
hamda ijt imoiy  qarashlari borasida muhim 
ma’lumot larga e ga bo’lamiz. A ve st o diniy 
xarak t e rga e ga bo’lish bilan birga o’zida f alsafi y, 
siy osiy, fi lologik , t a’limiy va t arbiy aviy  
masalalarni ham qamrab olgan asardir. A ve st oda pe dagogik  qarashlar   Quroni K arim va Hadislarning t alim-t arbiyadagi ahamiyat i
O’sha davr buyuk  Sharq 
mut af ak k irlarining t a’lim va 
t arbiy aga oid qarashlarining 
asosini ham “ Qur ’oni Karim”  va 
“ Hadis”  t a’limot i t ashk il e t adi. 
Ular o’z qarashlarini yoshlar 
t a’lim-t arbiyasi uchun zarur 
odob-axloq me’y orlari, o’z 
t urmush t ajribasi, islom axloqi, 
Qur ’on t alablari hamda Hadislar 
asosida bayon qiladi va shu 
asosda yoshlarning doimiy  amal 
qilishi lozim bo’lgan harak at lari 
ke t ma-ke t ligi va odob-axloq 
me’y orlarining t izimli t art ibini 
bay on qiladi. Ul buy uk  zot larning 
se rmahzul ijod mahsullari 
bugungi k un t a’lim-t arbiya 
jaray onida y osh avlod 
t arbiy asida dast urulamal bo’la 
oldi.Qur’oni     Karimda    axloq     
va    odob     masalasiga    
alohida    e’tibor    
berilgan.Ta’kidlanishicha, 
insonning jamiyatda tutgan 
o’rni bilan chambarchas 
bog’liq axloqodob, ota-ona va 
qarindosh-urug’larga hurmat 
etim-esir, qambag’al-
miskinlarga muruvvat va 
saxovatlilik, halollik, poklik, 
to’g’rilik, o’z halol mehnati va 
kasb-hunari bilan yashash, 
oila va nikoh munosabatlari, 
o’z bolalarini boqish, ta’lim va  
tarbiya berish, omonatiga 
xiyonat qilmaslik, 
adolatparvarlik, do’stlik va 
birodarlik kabi  yaxshi xulqlar 
insonni haqiqiy kamolotga 
undovchi insoniy fazilatlardir. Hadislarning qimmatli, insoniy va 
axloqiyligi shundaki, ularda barcha 
masalalar holisona  ifodalangan. 
Ularda ta’limning hozirgi ko’p 
muammolari o’ziga xos tarzda bayon 
etilgan. “Har bir musulmonga ilmga 
intilish farzdir”. Bu fikr ta’limning 
umumiy majburiyligiga ishora 
emasmi? Bu fikrlar Ya.A. 
Kamenskiyning “Buyuk didaktika”si 
yozilmasdan bir necha asr avval 
aytilgan.
Umuman hadislardagi fikrlarning 
qimmatli tomoni yana shundaki, ular 
umumbashariydir. Ular biron bir 
ijtimoiy guruh manfaati nuqtai-
nazaridan yozilmagan. Bundan 
tashqari ular insoniyat ma’naviyati, 
axloqi, madaniyati taraqqiyotining 
sarchashmalari, ular rivojining 
poydevorini tashkil qilganligi bilan 
ham ardoqlidir. Qolaversa, 
hadislarning o’zi ham xikmat, ham 
ilmdir.   Sharq uy g’onish davrida t alim-t arbiy a
I nsoniy at  t arix ida Sharq uy g’onish davri 
pe dagogik asi alohida ahamiy at  k asb e t adi. 
Chunk i, bu davr pe dagogik asida ax loqiy  
f azilat lar va t a’lim-t arbiy a masalalariga 
juda k at t a e’t ibor qarat ilgan. Shax s 
k amolot i masalasi o’sha dav r 
mut af ak k irlarining diqqat  mark azida 
bo’lgan. Bu dav rda t a’limiy, t arbiy aviy  v a 
ax loqiy  mazmunda y arat ilgan quy idagi; 
“ F ozil odamlar shahri” , “ Bax t  saodat ga 
e rishuv  haqida” , “A x loq haqida risola” , 
“ I shq risolasi” , “ Qut adg’u bilig” , “A xloqi 
Nasriy ” , “A x loqi J amoliy ” , “A xloqi 
Muhsiniy ” , “ Hibat ul-haqoy iq” , 
“ Qobusnoma” , “ Gulist on” , “ Bo’st on” , 
“ Mahbub ul-qulub”  k abi asarlarda t a’lim-
t arbiy a, milliy  axloq-odob borasida, milliy  
urf -odat lar, t urli-t uman an’analarni joy -
joy iga qo’y ish, milliy  qadriy at larni 
rivojlant irish masalalariga alohida e’t ibor 
qarat ilgan. O’sha davr buy uk  Sharq mut af ak k irlarining 
t a’lim va t arbiy aga oid qarashlarining 
asosini ham “ Qur ’oni K arim”  va “ Hadis”  
t a’limot i t ashk il e t adi. Ular o’z qarashlarini 
y oshlar t a’lim-t arbiy asi uchun zarur odob-
axloq me’y orlari, o’z t urmush t ajribasi, 
islom ax loqi, Qur ’on t alablari hamda 
Hadislar asosida bay on qiladi va shu 
asosda y oshlarning doimiy  amal qilishi 
lozim bo’lgan harak at lari k e t ma-k e t ligi va 
odob-ax loq me’y orlarining t izimli t art ibini 
bay on qiladi. Ul buy uk  zot larning 
se rmahzul ijod mahsullari bugungi k un 
t a’lim-t arbiy a jaray onida y osh avlod 
t arbiy asida dast urulamal bo’la oldi.   Te muriylar davrida t alim-t arbiya pe dagogik  fi k rlar
Amir Temur va temuriylar 
hukmronligi davrida Movarounnahr 
va Xurosonda taʼlimga eʼtibor, ilm- 
fanga homiylik davlat siyosatiga 
aylandi. Barcha shaharlarda oliy 
taʼlim dargohlari madrasalar barpo 
etilib, oʻz davrining yetuk olimu 
ulamolari tolibi ilmlarga dars 
berishga jalb etildiyu Amir Temur va 
temuriylar davri qadim Turon 
oʻlkasida maorif va taʼlim tizimi, ilm-
fan yuksak rivojlangan davr sifatida 
ahamiyatlidir. Temuriylar davri 
renessansi rivoji bevosita Amir 
Temur asos solgan ulkan saltanatda 
adolatli boshqaruv tizimi barpo 
etilganligi katta oʻrin tutgan. Qudratli saltanat va maʼrifatli 
jamiyat barpo etishda qadim turkiy 
davlatchilik anʼanalari va islomiy 
shariatga tayanib ish tutgan Amir 
Temur. Har qanday taraqqiyotning 
asosi sifatli taʼlim tizimi ekanligini 
chuqur anglagan edi. Shu sababli 
Sohibqiron birinchi galda taʼlim va 
tarbiyani toʻgʻri yoʻlga qoʻyish, ilmli, 
maʼrifati shaxslarning jamiyatdagi 
mavqeyini koʻtarish yoʻlidan bordi. 
Ulkan saltanatning barcha shahar 
va yirik qishloqlarida koʻplab 
boshlangʻich maktablar barpo etildi. 
Tarixiy manbalarning dalolat 
berishicha, bu davrda oʻgʻil bola 4 
yil, 4 oy va 4 kunlik boʻlganda 
maktabga berish anʼanasi amalda 
boʻlib, boshlangʻich taʼlim ulkan 
saltanatning barcha madaniy 
oʻlkalarini qamrab olgan edi.   Te muriy  malik alar va ularning manaviy  me rosi
  А mir Те mur 
davlat ning idoralarini must ahk amlashda va uni boshqarishda, mamlak at ni 
iqt isodiy, хo„ jalik , madaniy  jihat dan y uk salt irish, оbodonlasht irishda, Tе muriy  
amirzodalarni zamon sohiblari, bark amol k ishilar qilib t arbiy alashda saroy  
malik alarining sardori Saroy mulk xonimning xizmat lari che k siz bo„ lgan. U o„ zining 
o„ t a ze bo husni, maf t unk or lat of at i, sodiqligi, dono va hozirjavobligi bilan boshqa 
malik alardan ajralib t urgan. Shuning uchun ham Saroy mulk xonim А mir 
Те murning samimiy  hurmat i, sadoqat iga sazov or bo„ lgan. Key inchalik  ham А mir 
Те mur dav rida zak ovat li, dono ay ollarga bo„ lgan samimiy  hurmat , ilt if ot  an‟ analari 
Те muriy lar huk mronligi davrida saqlanib qolingan. Tarix nafi s olima nomi bilan 
dong t arat gan Te muriy  malik a Gulbadanbe gim Моvorounnahr, Х uroson, 
Hindist onning X V asr t arixi, jug‟ rofi y asi, e t nografi y asini o„ zida mujassam e t gan 
“ Humoy unnoma”  asari mualifi dir.Bu asarga murojaat  qilar e k anmiz Gulbadanbe gim 
X V аsrda Моvorounnahr va Х urosonda Sharafi ddin A li Yazdiy, А bdurazzoq 
Samarqandiy, I bn А rabshoh, 
Мirxond, Х оndamir k abi ulug„  olimlar t omonidan rivojlant irilgan t arix navislik ni 
ma‟ suliy at  bilan dav om e t t irgan olima ay oldir. Shu o„ rinda bunday  misollarni k o„ p 
k e lt irishimiz munk in.J umladan Ме hrinisobe gim, Мumt oz Маhаl, J ahonorobe gim 
k abilarning 
nomlarini alohida hurmat  va samimiy at  bilan qay d qilishimiz zarur.   Tarixiy  manbalarning guvohlik  be rishicha, Bibixonim oʻz zamonasining yuk sak  
idrok li, f arosat li, t adbirk or, maslahat dosh va y e t uk  aql-zak ovat  sohibasi, 
shuningde k , husn-lat of at  bobida ham be nazir e di. Bibixonim insonparvar, 
vat anparvar, mamlak at ning siy osiy, ijt imoiy, iqt isodiy  va madaniy hayot idan 
yaxshigina xabardor boʻlgan, salt anat  ishlarida dono maslahat lari bilan qat nashib 
t urgan ayol e di. A y niqsa, ilm-maʼrif at ga aloxida e ʼt ibor be rar, t olibi ilmlarga 
homiy lik  qilardi. Sohibqiron A mir Te murning harbiy  y urishlarida k oʻpincha 
hamrohlik  qilgan. Bibixonim salt anat ni boshqarishda vujudga ke lgan ayrim 
muammolarni hal qilishda oʻzining oqilona maslahat lari bilan f aol qat nashgan. 
A mir Te mur Bibixonimga oshk ora boʻy sunmasa-da, biroq uning oqilona 
maslahat lariga oʻzida qandaydir e ht iy oj sezib t urgan.Bibixonim oʻz jamgʻarmasi 
hisobidan Samarqandda ulk an Madrasa (qarang Bibixonim madrasasi)  
qurdirgan.Bibixonim f arzand k oʻrmagan boʻlsada, Sohibqiron oʻz nabiralari — 
Muhammad Sult on, X alil Sult on, Ulugʻbe k  va boshqa mirzolarni bevosit a zuk k o 
Bibixonim t arbiy asiga t opshirgan e di.F arzand t arbiy asida Saroy mulk xonim f aoliy at i   Tabiat an dindor Shohruh Mirzo ko‘p vaqt ini 
t oat -ibodat  va k it ob mut olaasiga sarfl ardi. 
Salt anat , devon ishlarini o‘k t am va t adbirk or 
xot ini Gavhar Shod be gim boshqarardi. Bu 
ziyrak  ay ol qay not asi A mir Te mur vaf ot idan 
so‘ng, se k in-ast a salt anat  ishlarini o‘z qo‘liga 
oldi. Zot an, Shohruh Mirzoning o‘zi ham xot ini 
Gavhar Shod be gimning donoligiga t an be rar, 
salt anat ni boshqarishda oqilona va t adbirli 
maslahat lariga e ht iy oj sezib t urardi. Shu bois, 
salt anat ga doir k o‘pgina ishlar malik aning 
nazar-e’t iboriga havola qilingan. Viloyat larga 
hok im t ayinlash, qo‘shinga sark arda 
be lgilash, hat t o k imga qanday in’om va k imga 
qanday  jazo be rish masalalari ham 
malik aning inon-ixt iy orida e di.Gavharshodbegim  faoliyatining  ilmiy tarixiy va badiiy 
asarlarda talqin   Ze biniso hay ot i va ijodi Uning 
adarlarida t alim t arbiy a 
masalalari
Ze biniso be gim ( f orscha:   ;اسنلا‌بیز1638 -y il 
15-f evral — 1702-y il 26-may ; 
Shohjahonobod, hozirgi De hli[1]) 
— shoira, maʼrif at parvar. 
Boburiy lar sulolasidan 
A vrangze bning qizi. Onasi 
Dilrasbonuning shajarasi 
Saf aviy larga va Boburning qizi — 
Gulbadan be gimga borib 
t aqaladi. „ Maxfi y “  t axallusi bilan 
ijod qilgani t axmin qilinadi Mamlak at dagi not inch hay ot , t oj-u t axt  
uchun birodark ushlik  k urashlarining avj 
olishi shoira dunyoqarashini t ubdan 
oʻzgart iradi, bu uning asarlarida ham oʻz 
ak sini t opadi. Ze bunniso be gim jodida 
ijt imoiy -f alsafi y  fi k rlar oʻrin ola boshlay di. U 
haqqoniy lik , roʻst goʻylik ni t argʻib qiladi, 
fi ribgarlik , aldamchilik dan naf rat lanadi. Bir 
gʻazalida „ Be rsa ham jannat ni, aldanma 
k ishilar soʻziga“ , de b y ozadi. Ze bunniso 
be gim ijodining ay rim t omonlari Be dil 
f alsaf asiga oʻxshash. U insonning goʻzalligi — 
uning qilgan yaxshilik larida, me hnat i orqali 
insoniyat ga ke lt irgan f oydasida, de b biladi   Gulbadanbe gimning “ X umoy unnoma”  asarida 
t arbiy a masalalari
Zamonasining barcha bilimlaridan boxabar boʻlgan, f ors t ilini 
muk ammal oʻzlasht irgan, “ Boburnoma”ni mut olaa qilgan. 
Umrining oxirigacha asosan Hindist onda yashagan, Mak k ada 
boʻlgan (1575—82). A k bar buy rugʻiga k oʻra Bobur va ak asi 
Humoy un haqida “ Humoy unnoma”  asarini yarat gan. A sarda 15-
asrning oxiri — 16-asrning oʻrt alarida Movarounnahr, 
A f gʻonist on va Hindist on hududlarida roʻy  be rgan voqe alar 
bay on qilinadi.Gulbadan be gim o‘z asarida saroy ahlining hay ot  
t arzi, shuningde k , t arixiy  asarlarda uchramaydigan Bobur 
podshoh xonadonining nozik  xususiy at lari, oilaviy sharoit lari, 
t o‘y  va aza bilan bog‘liq udumlar, uy-ro‘zg‘or asboblari, k iyim-
ke chak  t urlari k abi jihozlar haqida muf assal hik oya qiladi. Unda 
“ Boburnoma”da t asvirlangan voqe alarning davomi qalamga 
olingan, shuningde k , “ Boburnoma”ga k irmagan baʼzi voqe a-
hodisalar ak s e t gan. A sar f orsiyda yozilgan. G.b. Boburning 
t arixnavislik  sohasidagi anʼanalarini davom e t t irib, k it obida 
t arixiy voqe alar bilan birga madaniyat , adabiy ot , t ilshunoslik , 
ge ogr., e t nografi y a va b. Sohalarga oid maʼlumot larni ham 
ke lt irgan. Bobur huk mronligi davri voqe alarini qisqa bay on 
qilib, Humoy un davrini bat af sil y orit gan. A sarning 83 varoqdan 
iborat  y agona qoʻlyozma nusxasi A ngliy aning Brit aniy a 
muzey ida saqlanadi.    O’rt a asr G’arbiy  y evropa 
mamlak at larida ik k i guruhga 
bo’lingan va y e t t i f anni o’z ichiga 
olgan t a’lim dast uri vujudga k e lgan 
e di. Birinchi guruh ucht a f andan 
iborat  e di, shu sababli unga 
lot incha « t rivium»  nomi be rildi. 
Bunga grammat ik a ( lot in t ili 
grammat ik asi) , rit orik a va 
diale k t ik a k irar e di. I k k inchi guruh 
t o’rt  f andan iborat  bo’lgani uchun 
uni lot incha « k vadrivium»  dey iladi. 
Unga arif me t ik a, ge ome t riy a, 
ast ronomiy a va musiqa k irar e di. 
Hammasi bo’lib bu ye t t i f anni « e t t i 
e rk in san’at »  de b at ash rasm bo’lib 
qoldi. Prixod mak t ablari boshlang’ich diniy  
mak t ablari bo’lib, unda o’g’il bolalar o’qir 
e di. Ular mahalladagi che rk ovga qarashli 
bo’lib, unda ruhoniy  y ok i uning y ordamchisi 
o’qit uvchilik  vazif asini bajarar e di. Prixod 
mak t ablarida bolalar x rist ian dini asoslari 
va qoidalarini, diniy  ashulalar ay t ishni, 
lot in t ilida o’qish va y ozishni o’rganardilar. 
Ba’zilarida e sa bolalar boshlang’ich hisob 
ilmini ham o’rganardilar.Monast ir 
mak t ablari monast ir huzuridagi mak t ablar 
bo’lgani sababli shu nom bilan y urgiziladi. 
O’rt a asrlar y evropadagi monast irlar f aqat  
t ark i duny o qilgan monaxlar y ashay digan 
diniy  muassasagina bo’lib qolmay, balk i 
ba’zi joy larda ular o’z zamonasiga munosib 
madaniy at  mark azi, ma’rif at  o’chog’i ham 
e dilarG’arbiy  Yevropada mak t ab maorifi  va pe dagogik  fi k rlar    J ahonning y uk sak  darajada t araqqiy  e t gan 
dav lat larida t a’lim-t arbiy a ishlarining y o’lga 
qo’y ilishi, mak t ablarda amalga oshirilganini 
o’rganish orqali biz must aqil re spublik amiz 
milliy  t a’lim t izimlarini y angit dan t ashk il 
qilishda, t a’lim-t arbiy ada, mak t ab ishini 
t ashk il e t ishda e sk irib, o’z dolzarbligini 
y uqot ib boray ot gan f aoliy at  shak llari va 
usullaridan t ezroq halos bo’lish, uni munosib 
t arzda y angilashda qo’shimcha boy  
manbalarga x am e ga bo’lamiz. Zot an, xozirgi 
zamon t a’limida davlat  va jamiy at  t alabi 
hamda manf aat lari ak s e t ib t urishi k e rak . Riv ojlangan mamlak at larda pe dagogik  
t adqiqot larni amalga oshiradigan k o’p sonli 
ilmiy  muassasalar ishlab t uribdi. 
Ge rmaniy ada ularning soni 2 mingdan ort iq. 
F ransiy a, A QSh, Yaponiy a t alim-t arbiy a 
nazariy asi muammolari bilan y uzlab davlat  
va x ususiy  t ashk ilot lar, univ e rsit e t lar, 
pe dagogik  t adqiqot  mark azlari 
shug’ullanmoqdalar. Ular f aoliy at ini e sa 
x alqaro t alim mark azlari, masalan, AQSHda 
x alqaro t alim inst it ut i muvofi qlasht irib 
bormoqda. K o’pchiligining f aoliy at i o’quv 
dast urini t ak omillasht irish va qay t a 
qurishga qarat ilgan.Rivojlangan mamlak at lar t alim t izimi

Qonunchilik palat asi t omonidan 2020-y il 19-may da qabul qilingan Se nat t omonidan 2020-y il 7-avgust da ma’qullangan 1-bob. Umumiy qoidalar 1-modda. Ushbu Qonunning maqsadi Ushbu Qonunning maqsadi t a’lim sohasidagi munosabat larni t art ibga solishdan iborat . 2- modda. Ta’lim t o‘g‘risidagi qonun hujjat lari Ta’lim t o‘g‘risidagi qonun hujjat lari ushbu Qonun va boshqa qonun hujjat laridan iborat dir. A gar O‘zbe k ist on Re spublik asining xalqaro shart nomasida O‘zbe k ist on Re spublik asining t a’lim t o‘g‘risidagi qonun hujjat larida nazarda t ut ilganidan boshqacha qoidalar be lgilangan bo‘lsa, x alqaro shart noma qoidalari qo‘llaniladi.O'zbe k ist on t alim t ugrisidagi qonuni va t alim t izimi t urlari t ahlili

DTS,oquv re ja,oquv dast ur,darslik lar Davlat t a‟ lim st andart i ( DTS) – 1) bu davlat ning t a‟ lim darajasiga qo„ y gan mey ori sif at ida qabul qilinadigan asosiy parame t rlar t izimi bo„ lib, muayy an shaxsning t a‟ lim t izimidagi mavjud imk oniy at lari va ularni ide al darajaga ye t k azishga e rishishni anglat adi; 2) t a‟ limning zarur, ye t arli darajasi va o„ quv yuk lamalari hajmiga qo„ yiladigan asosiy davlat t alablari majmuasidir. St andart qanday ma‟ noni anglat adi? – muayy an hodisaning e t aloni, namunasi, mode li, mey orlari, qoidalari, t alablarini be lgilovchi mey oriy hujjat . Ta‟ limni st andart lasht irishning obe k t lari quyidagilar:- t a‟ lim f anlarining t uzilmasi, mazmuni, o„ quv y uk lamasi hajmi, t a‟ lim oluvchilar va bit iruvchilarning malak a darajasi va t ay yorlash sif at i;- t alablar, meyorlar, qoidalar, pe dagogik va axborot t e xnologiy alari, t a‟ lim usullari va vost alari, shuningde k , t a‟ lim t izimida f oy dalaniladigan at amalar, t ushunchalar, k at e goriy alar;- t a‟ lim oluvchilar bilim darajasiga va k asbiy malak asiga t ashxis qo„ yish t art ibi, bit iruvchilar sif at ini, t a‟ lim f aoliy at i, pe dagog va ilmiy -pe dagog xodimlar sif at ini baholashTa‟ limning umumiy shrt a t a‟ lim, shrt a maxsus, k asb-=unar t a‟ lim, oliy t a‟ lim uchun DTS be lgilanadi.

Talim me t odlari t asnifi t alim shak llari t asnifi Taʼlim mazmuni oʻquv re ja va dast urlari, darslik va boshqalarda y orit iladi. Taʼlimda qoʻyilgan maqsadga e rishish uchun t urli me t od, vosit a, t ashk iliy t izim va shak llar ( maʼruza, suhbat , t ajribalar oʻt k azish, koʻrgazmali qurollarni qoʻllash, k uzat ish, mashq va shu k abi)dan f oy dalaniladi. Oʻquv jarayonida t e xnik vosit alar (k ino, t e levide niye , radio, k ompyut e r, EHM va boshqalar)ni ke ng qoʻllash t aʼlim me t odini ishlab chiqishga k at t a t aʼsir k oʻrsat adi. Taʼlimni t ashk il e t ishning umumiy t aʼlim, alohida (individual) t aʼlim, t ashk iliy t aʼlim, sinf dars t aʼlimi, k urs t izimi t aʼlimi va boshqa t urlari mavjud. Hozirgi sharoit da ijt imoiy t alablar, oʻquvchilarning imkoniyat i va e ht iyojlariga muvofi q t aʼlim t obora t akomillasht irilib, y angi me t od va shak llari ishlab chiqilmoqda. X ususan, t aʼlimning k e ng umumiy maʼlumot asosida k asbiy ixt isoslashishning ahamiy at i t obora oshmoqda, ommaviy k ommunik at siy a vosit alari – radio, t e levide niy e , fi lm, kompy ut e r, vaqt li mat buot dan, shuningde k , oʻz ust ida ishlashning t urli shak llaridan f oy dalanilmoqda.

Talim muassasini boshqarishga doir mey oriy huquqiy hujjat lar:mak t ab ishi, ust avi I lg‘or xorijiy mamlak at lar t ajribasi asosida umumiy o‘rt a, o‘rt a maxsus, k asb-hunar t a’limi t izimini t ubdan t ak omillasht irish, malak ali k adrlar t ay y orlash uchun shart - sharoit lar y arat ish, k asb-hunar k olle jlari bit iruvchilari bandligini t a’minlash, shuningde k , 2017-2021 y illarda O‘zbe k ist on Re spublik asini rivojlant irishning be sht a ust uv or y o‘nalishi bo‘y icha Harak at lar st rat e giy asini amalga oshirish maqsadida 2018 y il 25 y anvarda “ Umumiy o‘rt a, o‘rt a maxsus va k asb-hunar t a’limi t izimini t ubdan t ak omillasht irish chora-t adbirlari t o‘g‘risida”gi O‘zbe k ist on Re spublik asi Prezide nt ining F armoni chiqdi. X ujjat ga muv ofi q 2018/ 2019 o‘quv y ilidan boshlab majburiy umumiy o‘rt a v a o‘rt a max sus t a’lim umumt a’lim mak t ablarida, shu jumladan, ix t isoslasht irilgan mak t ablarda, ix t isoslasht irilgan san’at va madaniy at mak t ab-int e rnat larida, ixt isoslasht irilgan olimpiy a zaxiralari mak t ab-int e rnat larida hamda ak ade mik lit sey larda uzluk siz va 11 y illik muddat da amalga oshirilaishi; 2019/ 2020 o‘quv y ilidan boshlab k asb-hunar k olle jlariga o‘qishga qabul qilish umumt a’lim mak t ablarining 11-sinfl ari bit iruvchilari hisobidan, ix t iy oriy lik asosida, t e gishli mut ax assislik k a (k asbga) e ga bo‘lish uchun 6 oy dan 2 y ilgacha bo‘lgan o‘qit ish muddat larida amalga oshirilishi bulgilab qo‘y ilgan.

Ze ro, A ve st o asarida inson shaxsining k amolot ga e rishishiga oid ma’rifi y fi k rlar ma’lum bir t izimda if oda e t ilgandir. Mazk ur asar g’oy alari orqali qadimgi davrlarda mamlak at imiz hududida yashagan xalqlarning t abiiy, ilmiy, ma’rifi y hamda ijt imoiy qarashlari borasida muhim ma’lumot larga e ga bo’lamiz. A ve st o diniy xarak t e rga e ga bo’lish bilan birga o’zida f alsafi y, siy osiy, fi lologik , t a’limiy va t arbiy aviy masalalarni ham qamrab olgan asardir. A ve st oda pe dagogik qarashlar