Ongning paydo bo‘lishi va uning taraqqiyoti
![Ongning pay do
bo‘lishi v a uning
t araqqiy ot i](/data/documents/a3a1731d-a672-43cb-a20e-9d246dd13f57/page_1.png)
![Ong nima?
•
Inson azal-azaldan o‘zigagina xos bo‘lgan
ongning nima ekanligi to‘g‘risida o‘ylab,
bahslashib keladi. Bu bahslarning bir jihati, ong
tabiat mahsulimi yoki inson ongi ilohiy
yaratilganmi degan masaladan iborat. Ikkinchi
jihati esa, inson dunyoni doimo bir xil
anglaganmi, ya’ni asrlar davomida inson ongi
takomillashib kelganmi yoki hamon o‘sha-
o‘shami degan muammo bilan bog‘liq.](/data/documents/a3a1731d-a672-43cb-a20e-9d246dd13f57/page_2.png)
![«O‘zingni bilsang, olamni bilasan», – degan edi Suqrot. Aforizmga aylanib ketgan
bu fikr ortida olam kabi inson ham siru sinoatlarga boy, u o‘zini bilish orqali olam
mohiyatini anglashga yo‘l ochishi mumkin, degan g‘oya yotibdi.
Shu ma’noda, inson o‘zini tashqi olamdan ajratib, alohida bir mo‘jiza va tadqiqot
mavzui sifatida o‘rganishga harakat qila boshlagan paytdan buyon uni o‘ylantirib
kelayotgan muammolardan biri ongning mohiyati, uning kelib chiqishi masalasidir
Shu nuqtai nazardan qaraganda, ongning tabiatini anglash masalasi – eng qadimiy
falsafiy masalalardan biri, deyish mumkin. Garchand ong va uning turli
xususiyatlari insonga xos hodisa sifatida psixologiya, adabiyot, sotsiologiya kabi
fanlarning tadqiqot mavzui doirasiga kirgan bo‘lsa-da, ongning mohiyati, uning
turli ko‘rinishlari o‘rtasidagi munosabat kabi masalalarni o‘rganish bilan aynan
falsafa shug‘ullanadi.](/data/documents/a3a1731d-a672-43cb-a20e-9d246dd13f57/page_3.png)
![•
Falsafa tarixida ong olamni vujudga keltiruvchi
dunyoviy aql, mutlaq ruh sifatida, ya’ni
Gegelning fikricha, Ollohning kuchini sinonimi
sifatida, yoki ko‘zga ko‘rinmas, olamni aks
ettiruvchi, olamni ideal modelini yaratuvchi
miyaning funksiyasi sifatida talqin qilingan
(materializm).](/data/documents/a3a1731d-a672-43cb-a20e-9d246dd13f57/page_4.png)
![•
Ongning mohiyati masalasi eng qadimiy
muammolardan biri ekan, uni anglash
jarayonida turli xil javoblar bo‘lganligi tabiiy.
Bu savolga eng qadimiy javob diniy va
mifologik qarashlar doirasida berilgan.
•
Ongni diniy tushunish uni ilohiy hodisa, xudo
yaratgan mo‘jiza tarzida talqin qilishga
asoslanadi.
•
Ko‘pgina dinlarda inson ongi buyuk ilohiy
aqlning mittigina aks etishi, uning namoyon
bo‘lish shakli tarzida tavsiflanadi. Inson
tanasidagi ruh bizning istak va fikrlarimizning
tashuvchisidir. Jon o‘lishi bilan ong ham o‘ladi.](/data/documents/a3a1731d-a672-43cb-a20e-9d246dd13f57/page_5.png)
![•
Ong moddiylikning miyada aks etishi deb tushunishda, uning
mohiyati inson tanasi faoliyati bilan bog‘lab talqin etiladi. Bunday
qarashlar ham qadimiy ildizlarga ega. XVIII asrga kelib ongni bevosita
inson miyasi faoliyati bilan bog‘lashga harakat qilgan qarashlar ham
shakllandi. Ayni paytda materialistik yo‘nalish nomini olgan bunday
yondashuvlar doirasida ongning mohiyatini buzib talqin qilish hollari
ham paydo bo‘lgan. Falsafa tarixida « Vulgar materializm» deb nom
olgan oqim namoyandalarining qarashlari bunga misol bo‘la oladi.](/data/documents/a3a1731d-a672-43cb-a20e-9d246dd13f57/page_6.png)
![•
Ularning fikricha, xuddi jigar safro ishlab
chiqargani kabi, miya ham ongni ishlab chiqaradi.
Bunday yondashuv natijasida ong ideal emas,
balki moddiy hodisa, degan xulosa chiqadi.
Vaholanki, safroni ko‘rish mumkin, ammo ongni
ko‘rib ham, ushlab ham, o‘lchab ham bo‘lmaydi.](/data/documents/a3a1731d-a672-43cb-a20e-9d246dd13f57/page_7.png)
![•
XX asrda ong olamni miyada in’ikos etishi degan
talqin biroz o‘zgardi. Ong olamni, atrof muhitni
in’ikosi emas, in’ikos miyaning bir funksiyasi degan
fikrlar paydo bo‘ldi.](/data/documents/a3a1731d-a672-43cb-a20e-9d246dd13f57/page_8.png)
![•
Ong tarixi insonning inson bo‘lib shakllana boshlashi tarixi
bilan bog‘liqdir. Uzoq vaqt davomida inson, uning ongi
planetar, ya’ni Yer shari doirasidagi hodisa sifatida qarab
kelindi. Hozirgi zamon fani masalaga kengroq doirada
yondashish zarurligini ko‘rsatmoqda. Chunki fan dalillari
inson paydo bo‘lishini faqat Yerda kechgan jarayonlar bilan
cheklab qo‘yish to‘g‘ri emasligini, u koinot evolutsiyasining
tabiiy hosilasi ekanligini tobora chuqurroq isbotlamoqda](/data/documents/a3a1731d-a672-43cb-a20e-9d246dd13f57/page_9.png)
![•
Inson biologik va ijtimoiy harakatning tashuvchisi ekan,
harakat shakllari o‘rtasidagi uzviy aloqadorlikni, uning
yuqori shakllari quyi shakllariga bog‘liqligini, tayanishini,
ulardan o‘sib chiqishini unutmaslik lozim. Boshqacha
aytganda, ular o‘rtasida uzviy aloqadorlik mavjud.
•
Ong tarixi quyosh sistemasi va unda millionlab yillar
davomida sodir bo‘lgan o‘zgarishlardan ham ayricha
olib qaralishi mumkin emas. Aynan mana shu jihatdan
olganda, ongning shakllanishini kosmik hodisa sifatida
qarash ham mumkin.](/data/documents/a3a1731d-a672-43cb-a20e-9d246dd13f57/page_10.png)
![•
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda ongga
quyidagicha ta’rif berish mumkin: Ong – bu
yuksak darajada tashkil topgan materiya –
inson miyasining xossasi.](/data/documents/a3a1731d-a672-43cb-a20e-9d246dd13f57/page_11.png)
Ongning pay do bo‘lishi v a uning t araqqiy ot i
Ong nima? • Inson azal-azaldan o‘zigagina xos bo‘lgan ongning nima ekanligi to‘g‘risida o‘ylab, bahslashib keladi. Bu bahslarning bir jihati, ong tabiat mahsulimi yoki inson ongi ilohiy yaratilganmi degan masaladan iborat. Ikkinchi jihati esa, inson dunyoni doimo bir xil anglaganmi, ya’ni asrlar davomida inson ongi takomillashib kelganmi yoki hamon o‘sha- o‘shami degan muammo bilan bog‘liq.
«O‘zingni bilsang, olamni bilasan», – degan edi Suqrot. Aforizmga aylanib ketgan bu fikr ortida olam kabi inson ham siru sinoatlarga boy, u o‘zini bilish orqali olam mohiyatini anglashga yo‘l ochishi mumkin, degan g‘oya yotibdi. Shu ma’noda, inson o‘zini tashqi olamdan ajratib, alohida bir mo‘jiza va tadqiqot mavzui sifatida o‘rganishga harakat qila boshlagan paytdan buyon uni o‘ylantirib kelayotgan muammolardan biri ongning mohiyati, uning kelib chiqishi masalasidir Shu nuqtai nazardan qaraganda, ongning tabiatini anglash masalasi – eng qadimiy falsafiy masalalardan biri, deyish mumkin. Garchand ong va uning turli xususiyatlari insonga xos hodisa sifatida psixologiya, adabiyot, sotsiologiya kabi fanlarning tadqiqot mavzui doirasiga kirgan bo‘lsa-da, ongning mohiyati, uning turli ko‘rinishlari o‘rtasidagi munosabat kabi masalalarni o‘rganish bilan aynan falsafa shug‘ullanadi.
• Falsafa tarixida ong olamni vujudga keltiruvchi dunyoviy aql, mutlaq ruh sifatida, ya’ni Gegelning fikricha, Ollohning kuchini sinonimi sifatida, yoki ko‘zga ko‘rinmas, olamni aks ettiruvchi, olamni ideal modelini yaratuvchi miyaning funksiyasi sifatida talqin qilingan (materializm).
• Ongning mohiyati masalasi eng qadimiy muammolardan biri ekan, uni anglash jarayonida turli xil javoblar bo‘lganligi tabiiy. Bu savolga eng qadimiy javob diniy va mifologik qarashlar doirasida berilgan. • Ongni diniy tushunish uni ilohiy hodisa, xudo yaratgan mo‘jiza tarzida talqin qilishga asoslanadi. • Ko‘pgina dinlarda inson ongi buyuk ilohiy aqlning mittigina aks etishi, uning namoyon bo‘lish shakli tarzida tavsiflanadi. Inson tanasidagi ruh bizning istak va fikrlarimizning tashuvchisidir. Jon o‘lishi bilan ong ham o‘ladi.