logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Ossuriya davlatida nikoh diplomatiyasi

Ossuriya davlatida nikoh diplomatiyasi

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1578.75390625 KB
Скачать
Ossuriya davlatida nikoh diplomatiyasi Qadimgi Sharq davlatlarida bo‘lgani singari Ossuriya diplomatiyasida ham sulolaviy nikohlarga va hukmdor xonadonlar bilan qarindoshlik rishtalarini bog‘lashga katta ahamiyat berilgan. Sargoniylar sulolasi vakillari alohida muhim sharoitlarda o‘z qizlarini ajnabiy hukmdorlar nikohiga berishgan holatlar kuzatiladi. Bu nikoh orqali ushbu davlatni Ossuriya bilan ittifoq doirasida ushlash zaruriyati, ularning neytralligini ta’minlashdan tashqari, faol qo‘llab-quvvatlashiga erishishni maqsad qilib ko‘zlagan. Jumladan, mil.avv. VIII asrda Kichik Osiyoda Tabal davlatining mavqeyi oshib ketadi. Ossuriyaliklar o‘lpon to‘lashdan va vassal bo‘lishdan bosh torta boshlagan qonuniy hukmron sulolani taxtdan tushirish va uning o‘rniga “ishonchli odami”ni qo‘yish uchun nikoh diplomatiyasini ishga soladi. Tabal hukmdori Xullining merosxo‘ri Ambaris nikohiga Sargonning qizi Axatabisha yuboriladi. Malika Tabal saroyida kattagina mavqega ega bo‘lgan. Lekin bu nikoh ko‘zlangan natijani bermadi. Kuyovi Rusa (Urartu hukmdori) va Mita (mushklar podshosi) bilan ittifoq tuzish harakatini boshlaganini razvedka orqali bilgan Sargon II Tabalni qo‘lga kiritib, uni Ossuriya viloyat boshliqlari boshqaruviga berib yuboradi. Mil.avv. VII asrning 70-yillarida Ossuriya uchun murakkab bo‘lgan siyosiy vaziyat Asarxaddonni harbiy vositalar bilan birgalikda, sulolaviy nikohlar bilan bog‘liq bo‘lgan diplomatik qadamlar tashlashni taqozo qilgan. Skiflarni midiyaliklar, mannilar, kimmeriylarning qudratli ittifoqiga qo‘shilishdan qaytarish va ularni o‘z tomoniga og‘dirib olish maqsadida u “skiflar podshosi” Partatuaga o‘z qizini “ittifoq, rost, tinch so‘z, do‘stlik so‘zi, sodiqlik qasami” uchun beradi. Hatto ushbu nikohning to‘g‘ri qadam ekanligi bilash uchun Shamash xudosining bashoratchisiga (orakuliga) murojaat qiladi. Keyingi voqealar rivoji ushbu qaror haqiqatda muvaffaqiyatli bo‘lganligini ko‘rsatib berdi. Chunki Asarxaddon davridan skiflar Ossuriya tomoniga o‘tib ketdi, Madiy (Partatuaning o‘g‘li) sodiq e’tiqod bilan o‘z tog‘asi Ashshurbanapalga xizmat qilgan. Ossuriyada, aksincha holatdagi, ya’ni Ossuriya saroyi boshqa mamlakatlardan malikalarni olish ham kuzatiladi. Hatto “ajnabiy” malikalar ossur saroyida muhim rol o‘ynash darajasigacha chiqa olgan. Masalan, Shamshi-Adad V Bobil malikasi Shammuramatga uylangan bo‘lib, u erivafotidan keyin o‘g‘li Adad-nerari III kichikligi uchun muayyan muddat regentsha sifatida mamlakatni idora etgan. Adad-nerari III davrida Bobil xudosi Nabu xudo sifatida ulug‘lanishi, unga atab ibodatxonalar bunyod etilishi, hatto hukmdorning o‘zi undan “o‘ziga va yaqinlariga tinchlik” so‘rashining tag zamirida aftidan, Shammuramat ta’siri yotsa kerak. Antik mualliflar asarlarida Ossuriya davlatining ichki va tashqi yuksalishining ramziy ifodachisi bo‘lgan Shammuramat afsonaviy Semiramida timsoliga tenglashtiriladi. Bir necha ossur hukmdorlarining siyosati va diplomatiyasida Sinaxxeribning Nakiya (ossurcha. Zakutu – “Toza”) deb ataluvchi rafiqasi muhim rol o‘ynagan. U “oromiy yoki falastinliklardan (yahudiy) kelib chiqqan” degan taxminlar mavjud. Ehtimol, u U Sinaxerribning kichik o‘g‘li Asarxaddonning taxtga chiqishida xizmati katta bo‘lgan bo‘lsa kerak. Hatto yodgorlik toshlarida birgalikda tasvirlanadi. Asarxaddon hukmronligining oxirlarida malika o‘z ta’siri bilan Ashshurbanapalni taxt merosxo‘ri etib tayinlashga erishadi. Xuddi shu ishni, ya’ni aka qolib ukani, ya’ni o‘z o‘g‘lini taxt merosxo‘ri deb e’lon qilinishni eri Sinaxxerib davrida ham amalga oshirgan edi. Bu safar ham Ashshurbanapalning akasi Shamashshumukinni (bobillik malikadan tug‘ilgan) Bobilga hukmdor qilib tayinlash orqali, Ossuriyada Ashshurbanapal oliy hokimiyatini o‘rnatadi. Ossuriya hukmdorlari saroyiga qo‘shni mamlakatlar hukmdorlar qizlari kanizak sifatida ham olib kelingan holatlari uchraydi. Masalan, Yahudiya podshosi Yezekiya ossuriyaliklarning Quddusning uzoq qamal qilishidan keyin Sinaxxeribga o‘z qizlarini, kanizaklarini va saroy qo‘shiqchilarini yuborishga majbur bo‘lgan. Sulolaviy nikohlar Ossuriya va yarim vassal hamda qaram davlatlar o‘rtasida do‘stona munosabatlarning saqlanishga xizmat qilish bilan birga ularning Ossuriyaga sodiqligi va tobeligini ham muayyan darajada ta’minlagan. Garov olish, tutqunlikda ushlash. Ossuriya o‘z qudrat cho‘qqsiga chiqqan vaqtida uning tashqi siyosatida tinch munosabatlarni saqlash, tuzilgan shartnomalarga qat’iy amal qilish va o‘z hukmronligini ta’minlash kafolati sifatida tutqunlikda ushlash amaliyotidan keng foydalangan. Qaram mamlakatlarni tobelikda ushlab turish kafolati sifatida ba’zan ushbu mamlakatning oddiy aholisi tutqin sifatida garovga olib ketilgan holatlari kuzatilgan. Masalan, Adad-nerari II (mil.avv. 911-890-yy.) Alzi mamlakati (Armaniston tog‘ yonbag‘rilarida) aholisini ushbu hududni bosib olgach, tutqin sifatida olib ketgan. Xuddi shunday Ashshurnasirapal II Armaniston tog‘ yonbag‘ridagi Nirbu va Xabxu mamlakati aholisini asirlikka olib ketadi. Lekin ko‘pincha hukmron sulola vakillarini garovga olib ketish kuzatilib, odatda, ularning ko‘pi harbiy harakatlar davrida g‘oliblar qo‘liga tushib qolgan. Uaush tog‘idagi urushda Sargon II Urartu hukmdori Rusa Ining 250 ta qarindoshini asirga oladi. Asarxaddon Arzaniyani (Falastinning janubidagi shahar) bosib olgach, uning hukmdori va o‘g‘lini, Misrda Memfisni bosib olgach Taxarkaning xotini va kanizaklarini, uning valiahd-o‘g‘li Ushanxuruni, boshqa o‘g‘il-qizlarini garov tariqasida asirlikka olib ketgan. Ashshurbanapal harbiy yurishlarida ham bu kabi holatlar qayd etiladi. Qaram mamlakatlar hukmdorlarining sodiqlik va xayrxohligi ramzi sifatida Ossuriya hukmdori saroyiga o‘z o‘g‘illarini yuborishi tutqunlikning nisbatan eng keng tarqalgan shakli bo‘lgan. Ashshurbanapal hukmronligi davrida Tir hukmdori Vaal xuddi shu tarzda o‘g‘li Yaximilkini ossur hukmdori saroyiga yuborgan. Arvad hukmdori Yakinlu vafotidan keyin uning 10 nafar o‘g‘li Ashshurbanapal huzuriga kelgan, ular ichidan Azibaalani podsholik taxtiga o‘tqazib, qolgan aka-ukalariga “rangli kiyimlar, qo‘llariga bo‘lsa oltin uzuklar” tortiq qilib, faxriy tutqunlar va Arvadning bo‘g‘lusi taxt merosxo‘rlari sifatida o‘z saroyida qoldiradi. Tutqinlar Ossuriya saroyida “qul xizmatini qilishi uchun” garovda ushlab turilgan, ya’ni ular sodiq e’tiqod bilan Ossuriya hukmdoriga xizmat qilishi lozim bo‘lgan. Lekin ularning saroydagi mavqeyi turlicha bo‘lgan. Masalan, Sais hukmdori Nexo Ossuriya uchun manfaatli siyosiy figuralardan biriga aylana olgan. Ashshurbanapalga endi u hukmdorga ehtiyoj yo‘q edi, ulardan biron bir siyosiy maqsadni ham ko‘zlamadi. Shuning uchun ham, Xazailning o‘g‘li Uayate, Aribi va Kedar hukmdorlari Ammuladi va Abiyatelar qafaslarga itlarning zanjirida it va chiyabo‘rilar bilan birga qamalgan, qafaslar omma oldiga chiqarib qo‘yilgan. Yuqorida ham ta’kidlaganimizdek, Ashshurbanapal g‘alaba tantanalarini nishonlashga kirishish uchun iloha Ninlil ibodatxonasiga otlanganda, u mingan aravani otlar emas, balki tutqinlikka olingan Elam hukmdorlari – Tammaritu II, Pae, Ummanaldash va Aribi knyazi Uayatelar tortishgan. O‘z siyosiy maqsadlari yo‘lida yoki g‘olibligi ramzi sifatida tutqunlikda ushlash amaliyotidan qadimgi Sharqda boshqa davlatlar ham foydalangan. Boshpana berish. Odatda ossur hukmdorlari o‘z saroyida boshqa mamlakat hukmdorlari xonadonlari qochoqlariga bugungi kun tushunchasi bilan anglatganda “siyosiy boshpana” berishgan. Bunday shaxslar qaram mamlakatlar taxtining merosxo‘rligiga zaxira nomzodlar sifatida qaralgan. Mil.avv. 665- va 655-yillar oralig‘ida Elamdan Ossuriyaga Elam taxtini Urtakining kichik ukasi Teumman egallab olishii natijasida marhum podsho Urtakining 3 ta o‘g‘li va yana bir hukmdor Ummanaldash II 2 nafar o‘g‘li, 60 nafar qarindoshlari, a’yonlari va o‘z tarafdorlari bilan qochib kelgan. Teummanning qochoqlarni qaytarish talabiga rad javobini bergan Ashshurbanapal, ushbu talabdan urush boshlashga bahona sifatida foydalandi. Bu urushda g‘alaba qozongach, Madaktu taxtiga Urtakining o‘g‘illaridan Ummanigashani, Xidalu taxtiga Tammarituni o‘tqazdi. Ta’kidlash kerakki, ossur iyalik lar ga shunday qochoq hukmdor x onadoni vakillar idan o‘zlar ining siyosiy o‘yinlar i va diplomatiyasida foydalanish uchun manfaat dor bo‘lgan. Buni boshqa davlat hukmdor lar i ham yax shigina t ushunib yet gan. Shuning uchun ham, ular ko‘pincha shar t noma t uzilayot ganda unga ossur iyaliklar max sus t ar zda Ossur iya dushmanlariga boshpana ber maslik , ular ni boshqa davlat lar ga qochib o‘t ishi uchun yor dam ko‘r sat maslik bandini qo‘shishgan. Bunday bandni Ashshur - nerar i V ning Bit - Agusi huk mdor i Mat iilu bilan t uzgan shar t nomasida uchrat ish mumk in. Huk mr on x onadonga mansub bo‘lgan k ishilar dan t ashqari o‘sha payt lar da u yoki bu mamlakat dan qullar, erkin kishilar, majburiyat ga t ort ilganlar, jinoyat chilar yoki qo‘shni mamlakat lar hududidagi aybdor lar qochib ket ishi odat iy holga aylangan edi. Bunday vaziyat larda davlat lar o‘rt asida ziddiyat lar kelib chiqqan. Shupr iya t og‘li mamlakat i bilan Ossuriyaning ziddiyat i ana shunday “oddiy” kishilar uchun sodir bo‘lgan. Ossuriya huk mdor lari Sargon II va Asarx addon, shuningdek Urart u podshosi R usa I bir necha mar t a Shupriya hukmdoriga qochoqlarni qayt arish t alabi bilan nomalar yuborgan. Lekin ular “buyruqlarga” va “yax shi maslahat larga” quloq solishmagan va qochoqlar ni “o‘zlarida” olib qolishgan, ular ga “dalalar, bog‘lar va uylar ” bergan. Bundan ranjigan Asar x addon ox ir-oqibat mil.avv. 673- yilda Shupr iyaga bost irib k iradi. Mamlakat dagi barcha qochoqlar ni ayovsiz jismoniy jazolab, o‘z mamlakat lariga qayt ar ib yuboradi. Shupriya shu t ar iqa nodo‘st ona munosabat t ufayli qat t iq jazolandi. Hat t o uning hukmdori Asarx addonga x at yozib, unda uning achinar li ahvoli, boshqalarga, ya’ni ossuriyalik qochoqlar ni qayt ar mayot ganlar ga “namuna” bo‘lish kerak ligini ayt ib o‘t adi. Qochoqlar ni qabul qilmaslik holat lar i ham k uzat iladi. Jumladan, Sar gon II hukmr onligi davr ida Elam hukmdor i Shut ur -nax x unt ye ossur iyalik t omonidan Bobil t ax t idan ag‘dar ilgan Mar dukaplaiddinga boshpana ber ishdan bosh t or t adi. Misr fi r ’avni Shabak a bo‘lsa ossur iyaliklar ga ular izlab yur gan Ashdoddagi qo‘zg‘olon boshlig‘i Iamanini t ut ib beradi. Ossur iya hududiga boshqa davlat aholisining kir ib kelishlar iga ham ba’zan r ux sat ber ilgan. Ashshur banapal Elamda qur g‘oqchilik yillar ida u yer ga don yuboradi, lek in bu bilan ahvolni o‘nglab bo‘lmasligini bilib, Ossur iya huk mdori ochlikk a uchragan elamlik lar ga t o yomg‘ir yog‘ib, yangi hosil yig‘ib olingunga qadar Ossur iya hududiga kir ib kelishiga va undan keyin ket ishiga r ux sat beradi. Eʼtiboringiz uchun rahmat

Ossuriya davlatida nikoh diplomatiyasi

Qadimgi Sharq davlatlarida bo‘lgani singari Ossuriya diplomatiyasida ham sulolaviy nikohlarga va hukmdor xonadonlar bilan qarindoshlik rishtalarini bog‘lashga katta ahamiyat berilgan. Sargoniylar sulolasi vakillari alohida muhim sharoitlarda o‘z qizlarini ajnabiy hukmdorlar nikohiga berishgan holatlar kuzatiladi. Bu nikoh orqali ushbu davlatni Ossuriya bilan ittifoq doirasida ushlash zaruriyati, ularning neytralligini ta’minlashdan tashqari, faol qo‘llab-quvvatlashiga erishishni maqsad qilib ko‘zlagan. Jumladan, mil.avv. VIII asrda Kichik Osiyoda Tabal davlatining mavqeyi oshib ketadi. Ossuriyaliklar o‘lpon to‘lashdan va vassal bo‘lishdan bosh torta boshlagan qonuniy hukmron sulolani taxtdan tushirish va uning o‘rniga “ishonchli odami”ni qo‘yish uchun nikoh diplomatiyasini ishga soladi.

Tabal hukmdori Xullining merosxo‘ri Ambaris nikohiga Sargonning qizi Axatabisha yuboriladi. Malika Tabal saroyida kattagina mavqega ega bo‘lgan. Lekin bu nikoh ko‘zlangan natijani bermadi. Kuyovi Rusa (Urartu hukmdori) va Mita (mushklar podshosi) bilan ittifoq tuzish harakatini boshlaganini razvedka orqali bilgan Sargon II Tabalni qo‘lga kiritib, uni Ossuriya viloyat boshliqlari boshqaruviga berib yuboradi.

Mil.avv. VII asrning 70-yillarida Ossuriya uchun murakkab bo‘lgan siyosiy vaziyat Asarxaddonni harbiy vositalar bilan birgalikda, sulolaviy nikohlar bilan bog‘liq bo‘lgan diplomatik qadamlar tashlashni taqozo qilgan. Skiflarni midiyaliklar, mannilar, kimmeriylarning qudratli ittifoqiga qo‘shilishdan qaytarish va ularni o‘z tomoniga og‘dirib olish maqsadida u “skiflar podshosi” Partatuaga o‘z qizini “ittifoq, rost, tinch so‘z, do‘stlik so‘zi, sodiqlik qasami” uchun beradi. Hatto ushbu nikohning to‘g‘ri qadam ekanligi bilash uchun Shamash xudosining bashoratchisiga (orakuliga) murojaat qiladi. Keyingi voqealar rivoji ushbu qaror haqiqatda muvaffaqiyatli bo‘lganligini ko‘rsatib berdi. Chunki Asarxaddon davridan skiflar Ossuriya tomoniga o‘tib ketdi, Madiy (Partatuaning o‘g‘li) sodiq e’tiqod bilan o‘z tog‘asi Ashshurbanapalga xizmat qilgan.

Похожие

Ossuriya davlatida nikoh diplamatiyasi
Ossuriya davlatida elchilik va razvedka faoliyati
O’rta asrlarda Yevropada nikoh diplomatiyasi
Oʻrta asrlar va yangi zamon davrida Yevropada nikoh diplomatiyasi
Ossuriya Diplomatik xujjatlar xususiyati